نقد جامعه مدرن در رمان «آواز کشتگان» از منظر نظریۀ انتقادی مکتب فرانکفورت با تأکید بر دیدگاه هربرت مارکوزه
الموضوعات :
مهناز فولادی
1
(دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س)، ایران)
مریم حسینی
2
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا، ایران )
الکلمات المفتاحية: آواز کشتگان, مکتب فرانکفورت, نظریه انتقادی, هربرت مارکوزه.,
ملخص المقالة :
رمان «آواز کشتگان» به نقد ساختار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جامعه روزگارش پرداخته است. در این مقاله کوشش شده تا این اثر از منظر نظریۀ انتقادی مکتب فرانکفورت و با تأکید بر نظریات هربرت مارکوزه (۱۸۹۸-۱۹۷۹) نقد و تحلیل شود. مارکوزه فیلسوف و جامعه‌شناس آلمانی، پدر معنوی جنبش‌های اعتراضی دهۀ 1960 شناخته می‌شود. نویسنده رمان «آواز کشتگان» با توصیف مبارزۀ فرهنگی قشر دانشگاهی و روشنفکر و همچنین ابزارهای نظام حاکم در سرکوب و ایجاد سلطه بر مردم، نظم موجود روزگار خود را به پرسش‌کشیده و سعی می کند گامی در جهت بهبود اوضاع جامعۀ خود بردارد. دستاورد پژوهش، ناظر بر این است که این رمان، به نقد جامعۀ آن زمان در سه حوزۀ تسامح سرکوبگر، جامعۀ جایگزین و صنعت فرهنگ به نقد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه پرداخته است. محتوای رمان در حرکت به سمت جامعه اتوپیایی ایدهآل با دیدگاه نظریه‌پردازان مکتب فرانکفورت سازگار است.
باتامور، تام (1394) مکتب فرانکفورت، ترجمه حسین‌علی نوذری، تهران، نی.
بشیریه، حسین (1380) تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، جلد 1، تهران، نی.
براهنی، رضا (1358) ظل الله، تهران، امیرکبیر.
-----------(1364) کیمیا و خاک، تهران، مرغ آمین.
---------- (1368) ، قصه‌نویسی، تهران، البرز.
---------- (1388) آواز کشتگان، تهران، نگاه.
بروجردی، مهرزاد (1387) روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه جمشید شیرازی، تهران، فرزان.
جی، مارتین (1372) تاریخچۀ مکتب فرانکفورت، ترجمه چنگیز پهلوان، تهران، کویر.
کانرتون، پل (1393) جامعه‌شناسی انتقادی، ترجمه حسن چاووشیان، تهران، کتاب آمه.
مارکوزه، هربرت (1362) انسان تکساحتی، ترجمه محسن مؤیدی، تهران، امیرکبیر.
------------ (1368) بعد زیبایی‌شناختی، ترجمة داریوش مهرجویی، تهران، اسپرک.
------------ (1388) گفتاری در رهایی، ترجمة محمود کتابی، آبادان، پرسش.
------------ (1386) در باب اقتدار، ترجمة مجتبی گل‌محمدی و علی‌عباس بیگی، چاپ دوم، تهران، گام نو.
------------ (1392) خرد و انقلاب، ترجمة محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران، ثالث.
------------ (1388) «بُعد زیبایی‌شناختی»، زیبایی‌شناسی انتقادی (گزیده نوشته‌هایی در باب زیبایی‌شناسی.
از، بنیامین/ آدورنو/ مارکوزه) ترجمة امید مهرگان.
چاپ سوم، صص 76 ـ 59.
تهران، گام نو.
مک اینتایر السدر(1387) مارکوزه، ترجمه حمید عنایت، چاپ چهارم، تهران، انتشارات خوارزمی.
میلر، پیتر (1398) سوژه، استیلا، قدرت (در نگاه هورکهایمر، مارکوزه، هابرماس و فوکو)، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، تهران، نشر نی.
نوذری، حسین‌علی (1394) نظریه انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی، تهران، آگاه.
مقاله اعتضادالسلطنه، نوژن (1389) «مارکوزه، کاپیتالیسم، سوسیالیسم، دموکراسی و عدالت اجتماعی همراه با چالش‌های آزادی‌خواهانه دانشجویان» فردوسی، شماره 89، صص 47-43.
تسلطی مهدی (1391) «بررسی مقایسه‌ای مفهوم هژمونی و سلطه در اندیشۀ گرامشی و مارکوزه»، کتابداری، آرشیو و نسخهپژوهی، کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 51-52، صص 112-100.
جمادی، سیاوش (1388) «صنعت فرهنگ و رسانه‌های تکنیکی» اطلاعات حکمت و معرفت، شمارۀ 4، 14-9.
جوادی‌‌‌‌یگانه، محمدرضا، تفنگ‌سازی، بشیر (1391) «تأثیر حزب توده در ادبیات داستانی(1332-1357) » جامعه‌شناسی ادبیات، شمارۀ2، صص20-1.
سرکوهی، فرج (1369) «بازاندیشی جامعه به خود با واسطه رمان»، آدینه، شماره 63 و64.
صدقی رضوانی، محمدرضا، قادری، حاتم (1391) «کنش طبقاتی و تأثیر آن بر ادبیات داستانی ایران، مطالعه موردی رضا براهنی»، پژوهش سیاست نظری، شمارۀ12، صص 140-121.
عمارزاده، غلام‌رضا، حسینزاده، علی(1385) «نظریه انتقادی و معضلات سازمان‌های امروزی»، فصلنامۀ مطالعات دفاعی و استراتژیک، شمارۀ 27.
قبادی، حسین علی، آقاگل زاده، فردوس، دسپ، سیدعلی(1388) «تحلیل در گسترۀ نظریههای ادبی معاصر» نقد ادبی، شمارۀ 6، صص184-149.
کلنر، داگلاس (1387) «نقدی بر زیبایی‌شناسی مارکوزه»، ترجمة علی عامری مهابادی، پژوهش‌نامة فرهنگستان هنر.
شمارة 10، صص 106 ـ 101.
نجفی، رضا (1382) «تکنولوژی تمامیت‌خواه در بوتۀ نقد مکتب فرانکفورت- هربرت مارکوزه و نقد توتالیتاریسم صنعتی» کلک، شماره 143، صص 13-8.
Horkheimer,max.
theodor, Adorno (2002) Dialectic of enlightenment Translated by Edmund jephcott, Stanford university pres.
