بررسی و تحلیل سبک‌شناسانۀ طنز سیاه در داستان‌های کوتاه بهرام صادقی
الموضوعات :نیره شاطری 1 , محبوبه خراسانی 2 , مرتضی رشیدی 3
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده علوم انسانی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ايران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف آباد
الکلمات المفتاحية: سبک‌شناسی, طنز سیاه, بهرام صادقی, سنگر و قمقمه‌های خالی, ادبیات داستانی معاصر,
ملخص المقالة :
طنز سیاه یکی از گونه‌های طنز به شمار می‌رود که با چشم‌اندازی تمسخرآمیز درصدد است تا رنج و ملال، بی‌هویتی و پوچی، اضطراب‌آفرینی و مرگ‌اندیشی، و ترس و تنهایی انسان معاصر را به تصویر بکشد. بهرام صادقی از جمله داستان‌نویسانی است که با دقت و ظرافت، از قابلیت و ظرفیت طنز سیاه استفاده کرده و این شگرد ادبی را در داستان های کوتاه خود که عمدتاً در فاصلۀ سال‌های ۱۳۳۵تا۱۳۴۱ نوشته و در مجموعه‌داستان «سنگر و قمقمه‌های خالی» منتشر شده، به کار برده است. سؤال اصلی پژوهش این است که: شاخص‌های سبک‌ساز طنز سیاه در داستان‌کوتاه‌های بهرام صادقی کدام‌اند؟ و نویسنده با چه روش‌هایی طنز سیاه را در لابه‌لای داستان‌ها گنجانده و چه مقاصد و اهدافی را دنبال می‌کرده است؟ در پاسخ باید گفت: صادقی با به‌کارگیری تضاد و تناقض، کوچک‌نمایی، بزرگ‌نمایی، فضاسازی‌های گوتیک و انحراف از موضوع، طنز سیاه را در داستان‌هایش برجسته ساخته است و در پی آن بوده تا مسائل زمانۀ خویش را به شکلی غیرمستقیم بازتاب دهد و با انتقاد از وسواس‌های فکری، کشمکش‌های سیاسی و تحجرهای فرهنگی، دریافت خود از تجربۀ زیستی را بازنمایاند.
اسدی، علیرضا و دیگران (۱۳۹۸) «بررسی جلوه‌های گروتسک در آثار بهرام صادقی و اوژن یونسکو»، نشریۀ پژوهشنامۀ ادبیات داستانی، س۸، ش۱، صص ۱- ۲۱.
اصلانی، محمدرضا (۱۳۸۳) «گفت‌وگویی دربارۀ بهرام صادقی و آثارش، ناتورالیسم فلسفی در آثار بهرام صادقی»، نشریۀ آزما، ش۳۱، صص ۱۸- ۲۲.
-------------- (۱۳۸۵) فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنزآمیز، تهران، کاروان.
انوری، حسن (۱۳۸۱) فرهنگ بزرگ سخن، ج۷، تهران، سخن.
بی‌نیاز، فتح‌الله (۱۳۸۲) آشنایی با ادبیات گوتیک (هیجان قلم‌های وحشت‌زده از برج‌های تاریک) تهران، ابرا.
پیروز، غلامرضا و مرضیه حقیقی (۱۳۹۳) «طنز کارناوالی و بازتاب آن در داستان‌های بهرام صادقی»، نشریۀ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات دانشگاه تهران، د۶، ش۱، صص ۶۵- ۸۹.
حسن‌زادۀ میرعلی، عبدالله (۱۳۹۴) «مشخصه‌های ادبیات گوتیک در ملکوت بهرام صادقی»، نشریۀ مطالعات داستانی، س۲، ش۳، صص ۲۱- ۳۴.
حسن‌زادۀ میرعلی، عبدالله و سیدرزاق رضویان (۱۳۹۰) «مؤلفه‌های رمان نو در داستان خواب خون از بهرام صادقی»، نشریۀ ادب‌پژوهی، ش۱۸، صص ۱۰۱- ۱۲۳.
رب گرییه، آلن (۱۳۷۴) «گفت‌وگو با آلن رب گریه»، ترجمۀ سیاوش سرتیپی، نشریۀ کلک، ش۶۶، صص ۸۸- ۱۰۰.
ساعدی، غلامحسین (۱۳۷۱) «هنر داستان‌نویسی بهرام صادقی»، نشریۀ کلک، ش۳۲و۳۳، صص ۱۱۳- ۱۱۹.
سپانلو، محمدعلی (۱۳۶۶) نویسندگان پیشرو ایران، نگاه، تهران.
سلیمی کوچی، ابراهیم و اعلایی، مینا (۱۳۹۰) «بررسی تطبیقی عناصر رمان نویی در پاک‌کن‌ها اثر آلن روب گرییه و خواب خون نوشتۀ بهرام صادقی»، نشریۀ پژوهش ادبیات معاصر جهان، ش۶۴، صص ۳۷- ۵۶.
----------------------------- (۱۳۹۳) «مؤلفه‌های نوجویانه آثار بهرام صادقی و رمان نو؛ تأثیر، تأثر یا توارد؟»، نشریۀ ادبیات پارسی معاصر، س۴، ش۲، صص ۸۳- ۱۰۰.
سیدحسینی، رضا (۱۳۸۳) «خاطره‌ای از بهرام صادقی؛ استعداد عجیب داستان‌سازی او»، نشریۀ آزما، ش۳۱، صص ۲۲-۲۳.
-------------- (۱۳۸۷) مکتب‌های ادبی، ج۲، تهران، نگاه.
صادقی، بهرام (۱۳۸۸) سنگر و قمقمه‌های خالی، تهران، زمان.
صدر، رؤیا (۱۳۸۰) «بهرام صادقی، طنز و قمقمه‌های خالی»، نشریۀ کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ش۴۴، ۵۸- ۶۱.
طغیانی، اسحاق و محمد چهارمحالی (1393)، «تبلورشیطان اسطوره ای درملکوت بهرام صادقی»، نشریة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب)، د10، ش36، صص223- 256.
محمدی، علی و فاطمه تسلیمی جهرمی (۱۳۹۵) «بررسی تطبیقی طنز سیاه در ادبیات داستانی با تکیه بر مکتب سوررئالیسم»، نشریۀ پژوهش ادبیات معاصر جهان، د۲۱، ش۲، صص ۴۰۳- ۴۲۹ محمودی، حسن (۱۳۷۷) خون آبی بر زمین نمناک، تهران، آسا.
مرادی، فرشته و دیگران (۱۳۹۹) «بررسی گونه‌های طنزپردازی و سبک فکری نویسندگان مکتب داستان‌نویسی اصفهان (با تکیه بر آثاری از هوشنگ گلشیری، بهرام صادقی و محمد کلباسی)»، ماهنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، س۱۳، ش۱، صص ۶۵- ۸۱.
میرصادقی، جمال (۱۳۷۷) واژ‌نامۀ هنر داستان‌نویسی، تهران، کتاب مهناز.
میرعابدینی، حسن (۱۳۶۹) صد سال داستان‌نویسی در ایران، ج۱، تهران، تندر.
نفیسی، آذر (۱۳۶۹) «اندر باب نقش‌بازی در داستان (برداشتی از آقای نویسنده تازه‌کار است اثر بهرام صادقی)»، نشریۀ کلک، ش۵، صص ۳۱- ۴۳.
