تحلیل تصویر کنشگری خداوند در باب کشاورزی، از اسطوره تا عرفان
الموضوعات :
مژگان زرین فکر
1
(دانشگاه فردوسی مشهد)
مریم صالحی نیا
2
(دانشگاه فردوسی مشهد)
الکلمات المفتاحية: تصویر خدا, کنشگری, کشاورزی, اسطوره, متون مقدس, عرفان. ,
ملخص المقالة :
تصاویرِ خدا حاصل تلاش‌های ذهن بشر برای شناخت بهتر وجودی رازناک و قدسی است. یکی از این تصاویر برجستۀ خدا در گسترۀ تخیّل نامحدود بشر، «خدایِ کشاورز» است که از آن می‌توانیم تحت عنوان کنشگری خداوند در باب کشاورزی یاد کنیم. این تصویر، در بطن تصاویر قلمرو روییدنی‌ها، جنبه‌ای از کنش و عملکرد خدا را در خلقت عینی و ملموس می‌کند. کنشگری خدا در حوزة کشاورزی، در متونی که مَحمل تصویرسازی برای خدا هستند، علی‌رغم حضور پویایی که دارد، تحولات و دگرگونی‌های چندی را پشت سر گذاشته است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تحلیل بوطیقای استعاره، این تصویر را در اساطیر، متون مقدس و عرفان بررسی کرده‌است. در اساطیر، آفرینش خدا در عملکرد الهه باروری و ایزد میرای گیاهی در قالب چرخش فصول تبیین می‌شود. در متون مقدس این کنش به اهورامزدا، یهوه، خدایِ پدر و الله متناسب با بافت حاکم بر هر متن واگذار می‌شود و در عرفان هم این کنش به شکلی متنوع و جامع با محوریت انسان، به تصویر کشیده می‌شود. نتایج بررسی نشان داد که این تصویر، سیری چرخشی را از طبیعت بیرون به طبیعت درون انسان و از طبیعت عینی به طبیعت انتزاعی پیموده است. همچنین گسترش دامنۀ اختیار و سیطرۀ خدا بر جهان و انسان از مواردی است که در دگردیسی این تصویر به چشم می‌خورد.
قرآن کریم
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1391. اسطوره؛ بیان نمادین. تهران: سروش.
بهاء‌ولد، بهاء‌الدین محمد‌بن‌حسین خطیبی. 1338. معارف. تصحیح و مقدمة بدیع‌الزمان فروزان‌فر. 2 جلدی. تهران: طهوری.
بهرام‌پور، ابوالفضل. 1390. تفسیر یک جلدی مبین. قم: انتشارات آوای قرآن.
پورداود. 1354. گاثاها؛ سرودهای زرتشت. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جورج فریزر، جیمز. 1382. شاخۀ زرین؛ پژوهشی در جادو و دین. ویرایش و مقدمه: رابرت فریزر. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.
حدادی کوهسار، علی اکبر و غباری بناب، باقر. 1390. «تصویر ذهنی از خدا و افکار پارانویامانند در دانشجویان» روانشناسی تحولی روان‌‌شناسان ایرانی. سال 7. شمارۀ 27. صص289-295.
حسینی، زهرا و فرامرز قراملکی، احد. 1396. «خدا از مفهوم تا مدل‌های معرفتی». فلسفۀ دین. دورۀ 14. شمارۀ1. صص 21-48.
خزاعی نیشابوری رازی، حسین. 1375. روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیرالقرآن؛ مشهور به تفسیر ابوالفتوح رازی. به کوشش و تصحیح محمّد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح. بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
دوستخواه، جلیل. 1370. اوستا؛ کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. دو جلدی. تهران: انتشارات مروارید.
رحیمیان، سعید. 1389. «درونی کردن خدا در مکتب ابن‌عربی». جاویدان خرد. سال 7. شمارۀ 3. صص 63-85.
روزنبرگ، دونا. 1378. اساطیر جهان؛ داستان‌ها و حماسه‌ها. ترجمۀ عبدالحسین شریفیان. ج1 تهران: اساطیر.
سرلو، خوان ادواردو. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمۀ مهرانگیز اوحدی. تهران: دستان.
عادلی، سید مرتضی. 1390. «تصویر خدا در عهد عتیق». نیستان. سال 2. شمارۀ 2. صص 51-70.
عرب گلپایگانی، عصمت. 1394. اساطیر ایران باستان؛ جُنگی از اسطوره‌ها و اعتقادات در ایران باستان. تهران: هیرمند.
علیانسب، سید حسین. 1390. «تصویر ذهنی از خدا و خاستگاه آن». روانشناسی و دین. سال4. شمارۀ2. صص 63-77.
فرای، نورتراپ. 1379. رمز کل، کتاب مقدس و ادبیات. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نیلوفر.
کتاب مقدس؛ عهد قدیم و عهد جدید. 1987 . ترجمۀ انجمن کتاب مقدس ایران. چاپ دوم.
کوپر، جی، سی. 1391. فرهنگ نمادهای آیینی. ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: نشر علمی.
کوچش، زلتان. 1393. مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. ترجمۀ شیرین پور ابراهیم. تهران: سمت.
مجرد، مجتبی و رادمرد، عبدالله. 1393. «تصویر خدا در اندیشۀ دو حکیم مسلمان؛ ناصر خسرو و سنایی». حکمت و فلسفه. سال 10. شمارۀ 38. صص 61-74.
معصومی، غلامرضا. 1393. مقدمه‌ای بر اساطیر و آیین‌های باستانی جهان. تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر. چاپ قبلی 1386.
مورنو، آنتونیو. 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمۀ داریوش مهرجویی. تهران: نشرمرکز.
ویو، ژ. 1381. اساطیر مصر. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: کاروان.
الیاده، میرچا. 1389. رساله در تاریخ ادیان. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: سروش.
الیاده، میرچاده؛ شول، پ؛ اوتلی، ف و دیگران. 1388. اسطوره و آیین از روزگار باستان تا امروز. ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.
English sources
Avis, P. (2013). God and the creative imagination: Metaphor, symbol and myth in religion and theology. Routledge.
Lakoff, G and Johnson, M, (1980), Metaphors We Live By. Chicago and London: University Chicago Press.
McFague, Sallie. (1987). Models of God: Theology for an Ecological, Nuclear Age. Philadelphia: Fortress press.
