تحلیل تحولات خانوادۀ ایرانی در منتخبی از رمان‌های فارسی بر اساس نظریۀ تضاد
الموضوعات :حمید رضایی 1 , ابراهیم ظاهری عبده وند 2
1 - گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور
2 - دانشگاه شهرکرد
الکلمات المفتاحية: رمان خانواده نظریۀ تضاد اقتدار فردگرایی,
ملخص المقالة :
تغییر و تحولات جامعه و به ویژه خانواده، بر اساس نظریه های مختلف از جمله نظریۀ تضاد بررسی و تبیین می شود. بر مبنای این نظریه، در جامعه و بین گروه‌های مختلف، نگرش ها و علائق متفاوت وجود دارد که از طریق قدرت، بینشان نظم ایجاد می شود و ثبات اجتماعی تأمین می گردد؛ اما توزیع نابرابر منابع، سرانجام سبب ایجاد کشمکش و تضاد بین آنان می شود. هدف این پژوهش نیز تفسیر و تحلیل تحولات خانوادۀ ایرانی در رمان های «تالار آیینه» از امیرحسن چهل تن، «سمفونی مردگان» از عباس معروفی و «نیمۀ غایب» از حسین سناپور بر اساس این نظریه و با روش توصیفی- تحلیلی است و به این پرسش ها پاسخ داده می‌شود: در دوره های مختلف چه عواملی موجب تضاد در خانواده های ایرانی شده است؟ تضاد بر اساس چه منافعی بوده است؟ گروه های زیر سلطه، برای رهایی خود از چه منابعی استفاده کرده اند؟ و این تضاد موجب چه تغییراتی در خانواده شده است؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که ابتدا تضاد و تنش در خانواده های فرادست جامعه و سپس متوسط و بعد فرودست ایجاد شده است؛ این تضاد ها در اثر آشنایی با مدرنیته بوده و در آغاز، شخصیت پدر، نقش عاملیت را در این زمینه برعهده داشته است. اما در ادامه، دیگر اعضای خانواده، به ویژه شخصیت پسر و سپس دختر و همسر، به نظم موجود اعتراض کرده اند. پدر از نظم موجود سود می برد و دیگر اعضای خانواده، زیر سلطه اش قرار دارند. او برای ادامۀ تسلط خود، منابعی مانند قدرت و ثروت را در اختیار دارد و گروه زیر سلطه برای رهایی، از سرمایه ها و منابعی مانند سرمایۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استفاده کرده اند. شخصیت پدر به دنبال حفظ قدرت و اقتدار خود در خانواده است و دیگر اعضای خانواده به دنبال دستیابی به فردیت و استقلال هستند که تضاد ناشی از این امر، موجب تغییر و تحولاتی در ارزش ها و هنجارهای خانواده به ویژه در زمینۀ ازدواج، تحصیل و شغل شده و با فروپاشی سامان گذشتۀ خانواده ها، نظم جدیدی شکل گرفته است.
آزاد ارمکی، تقی (1386) نظریه¬های جامعه¬شناسی، تهران، سروش.
-------------- (1393) جامعه¬شناسی خانوادۀ ایرانی، تهران، سمت.
اچ ترنر، جاناتان (1382) ساخت نظریه جامعه¬شناختی، ترجمه عبدالعلی لهسائی¬زاده، تهران، نوید شیراز.
اچ ترنر، جاناتان و ال بیگلی (1384) پیدایش نظریۀ جامعه¬شناختی، ترجمه عبدالعلی لهسائی¬زاده، شیراز، نوید شیراز.
اعزازی، شهلا (1389) جامعه¬شناسی خانواده: با تأکید بر نقش، ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر، تهران، روشنگران و مطالعات زنان.
امینی، محمد و دیگران (1392) «بررسی مقایسه¬ای عوامل مؤثر بر ساختار قدرت در بین خانواده¬های زنان شاغل و غیر شاغل»، مطالعات زنان، سال یازدهم، شماره 2، صص 83-112.
چاو، حسن و دیگران (1395) «تحلیل مقایسه¬ای دو رمان سمفونی مردگان و خانۀ ادریسی¬ها با تأکید بر مضامین اجتماعی»، ادبیات پارسی معاصر، سال ششم، شمارۀ اول، صص 135-156.
چهل¬تن، امیرحسن (1369) تالار آئینه، تهران، به¬نگار.
حسینی، مریم و صدف گلمرادی (1395) «نقد جامعه¬شناسانۀ سرمایه¬های شخصیت¬های زن در رمان نیمۀ غایب بر اساس نظریۀ انواع سرمایۀ پیر بوردیو»، ادبیات پارسی معاصر، سال ششم، شمارۀ چهارم، صص 27-45.
روشه، گی (1387) تغییرات اجتماعی، ترجمۀ منصور وثوقی، تهران، نشرنی.
ریتزر، جورج (1374) نظریه جامعه¬شناسی در دوران معاصر، تهران، علمی.
زنجانی¬زاده، هما (1386) «تحلیل رابطۀ آموزش و پرورش و نابرابری¬های جنسیتی»، فصلنامه تعلیم و تربیت، شمارۀ 91، صص 55-70.
سناپور، حسین (1384) نیمۀ غایب، تهران، چشمه.
شکربیگی، عالیه (1390) مدرن¬گرایی و سرمایه اجتماعی خانواده (درآمدی بر جامعه¬شناسی خانواده در ایران)، تهران، جامعه-شناسان.
صفری، جهانگیر، ابراهیم ظاهری عبدوند (1396) «بررسی تأثیر مدرنیته بر جایگاه پدر/ شوهر در خانوادۀ ایرانی با تکیه بر رمان¬های فارسی»، پژوهش¬های ادبی، سال چهاردهم، شماره 56، صص 31-52.
صفری، حسین و دیگران (1397) «تبیین نابرابری جنسیتی در سازمان¬های مردم¬نهاد آذربایجان شرقی»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ هفتم، شمارۀ 1، صص 179-200.
عاملی رضایی، مریم (1391) «بررسي و تحليل سير تاريخي سيماي خانواده در رمان از ابتدا تا دهه 50»، پژوهش¬نامه زنان، سال سوم، شماره اول، صص 117-142.
---------------- (1392) «بررسی و تحلیل ساختار مناسبات خانوادگی در رمان¬های اجتماعی دهۀ شصت»، مجله ادبیات پارسی معاصر، سال سوم، شماره سوم، صص50-27.
---------------- (1394) تحلیل رمان اجتماعی پس از انقلاب اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
عبدی، عباس (1393) مقدمه¬ای بر پژوهش در جامعه¬شناسی خانواده در ایران، تهران، نشرنی.
عسگری حسنکلو، عسگر (1387) نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی: با تکیه بر ده رمان برگزیده، تهران، نشر و پژوهش فروزان روز.
عضدانلو، حمید (1386) آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه¬شناسی، تهران، نشرنی.
قرائی مقدم، امان¬الله (1382) مبانی جامعه¬شناسی، تهران، ابجد.
قنادان، منصور و دیگران (1375) جامعه¬شناسی، تهران، آوای نور.
غفاری، غلامرضا و عادل ابراهیمی لویه (1389) جامعه¬شناسی تغییرات اجتماعی، تهران، اگرا و لویه.
لهسائی¬زاده، عبدالعلی (1387) «نظریه¬های جدید در مکتب تضاد»، مجله جامعه¬شناسی، شمارۀ 10، صص 9-31.
محسنی، منوچهر (1396) بررسی در جامعه¬شناسی فرهنگی ایران، تهران، علمی و فرهنگی.
معروفی، عباس (1385) سمفونی مردگان، تهران، ققنوس.
میرعابدینی، حسن (1386) صد سال داستان¬نویسی ایران، جلد 3 و 4، تهران، چشمه.
ناصری، سهیلا و محبوبه ناصری (1395) «بررسی عوامل مؤثر بر نگرش دانشجویان نسبت به نابرابری‌های جنسیتی )مطالعۀ موردی: شهرستان مهران در سال 1394)»، فصلنامه فرهنگ ایلام، دورۀ هفدهم، شماره 52 و 53، صص 98-114.
ورسلی، پیتر (1378) نظم اجتماعی در نظریه¬های جامعه¬شناختی، ترجمه سعید معیدفر، تهران، تبیان.
