بررسی و تحلیل ساختار ردیف و قافیه در شعر حافظ از منظر بسامد نسبی ساخت و الگوی هجایی
الموضوعات :
مهرزاد منصوری
1
(دانشگاه شیراز)
الکلمات المفتاحية: حافظ ردیف قافیه الگوی هجایی نسبت ساخت هجایی,
ملخص المقالة :
استخراج مؤلفه‌هایی برای تعیین سبک فردی نویسنده، از جمله مواردی است که می‌تواند اضهارنظرها دربارۀ سبک نویسنده را دقیق تر و بیشتر بر اساس پارامترهای قابل اندازه گیری نشان دهد. یکی از این پارامترها می تواند بررسی بسامد نسبی ساختاری خاص باشد. در این باره بررسی ساختار هجایی ردیف و قافیه می‌تواند مؤثر باشد. به این منظور این پژوهش کوشیده است تا با بررسی بسامد ساخت و الگوی هجایی ردیف و قافیه در اشعار حافظ، میزان استفاده این شاعر بزرگ را از هر یک از ساخت‌های هجایی زبان فارسی در ردیف و قافیه و همچنین چینش این ساخت‌ها در هر یک از الگوهای هجایی بررسی کند. این پژوهش نشان می‌دهد که نسبت ساخت هجا در شعر حافظ با زبان طبیعی فارسی تاحدودی هماهنگی دارد. به لحاظ الگوی هجا، شاعر از الگوهای بسیار متنوعی استفاده کرده است. به لحاظ بسامد الگوهای به کار گرفته شده نیز الگوهای متفاوت از بسامدهای متفاوتی برخوردارند. هر چند شاعر در الگوی تک-هجایی رغبتی به استفاده از هجای باز نشان نداده است، در الگوهای چندهجایی به خوبی از این هجا استفاده کرده است. این پژوهش نشان می‌دهد که شاعر در استفاده از برخی از الگوها با محدودیت‌هایی مواجه است که از آن جمله می‌توان به استفاده نکردن از الگوهایی که با cvcc آغاز می‌شوند در الگوهای دو هجایی اشاره کرد. این پژوهش همچنین نشان می‌دهد که در کاربرد هر یک از ساخت‌ها در مجموع الگوها، ساخت cv بر دو ساخت cvc و cvcc برتری یافته است. به لحاظ میانگین کاربرد هر یک از ساخت‌های سه گانه در مجموع هجاهای ردیف و قافیه، هجای cv در رتبه اول و هجاهای cvc و cvcc در جایگاه‌های بعد قرار دارند که هم به لحاظ رتبه و هم بسامد نسبی با زبان گفتاری و نوشتاری همراهی می‌کند.
اسلامی، محرم و دیگران (1392) «نظام آوایی زبان فارسی در آیینه آمار»، مجله زبان و زبان-شناسی، دوره پنجم، شماره 18، صص 65-90.
بوبان، نگار (1388) «بررسی آوایی ریتم در پایه واژگان، شعر و نثر فارسی رسمی»، پژوهش‌های زبان‌شناسی، سال اول، شماره 1، صص 101-122.
حافظ، شمس¬الدین محمد (1374) دیوان حافظ، به اهتمام محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران، زوار.
ذوالفقاری، ندا (1392) بررسی و تحلیل ساخت واجی و هجایی دختران ایرانی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376) موسیقی شعر، تهران، آگاه.
ضیاء مجیدی، لیلا و امید طبیب¬زاده (1390) «بررسی وزن اشعار عامیانه فارسی بر اساس نظریه وزنی»، مجله ادب¬پژوهی، شماره 16، صص 59-79.
طالبیان، یحیی و مهدیه اسلامیت (1384) «ارزش چندجانبه ردیف در شعر حافظ»، فصل¬نامه پژوهش‌های ادبی، شماره 8، صص 8-30.
-------------------------- (1388) «بررسی نقش موسیقیایی قافیه در شعر حافظ»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 25 (پیاپی 22)، بهار، صص 116- 139.
طبیب¬زاده، امید (1388) «ساخت وزنی تکیه واژه در زبان فارسی»، پژوهش‌های زبان¬شناسی، شماره 1، صص 63-78.
طیب، سید محمدتقی (1383) «برخی از ساختارهای دستوری گونه شعر زبان فارسی»، دستور (ویژه‌نامه فرهنگستان)، شماره 1، صص 65-78.
منصوری، مهرزاد (1388) نظام بسامدی واج‌ها در زبان فارسی، ایلام، دانشگاه ایلام.
------------- (1389) «تحلیل بسامدی هجا در اسامی زنان و مردان در ایران»، مجله پژوهش‌های زبان¬شناسی، سال دوم، شماره 1، صص 81-96.
موسوی تربتی، سعید (1346) بسامد کاربرد واج‌ها در زبان فارسی نوشتاری، تهران، دانشگاه تهران.
یزدانی، سوسن و مسعود روحانی (1392) «بررسی دو عامل موسیقیایی وزن و ردیف در غزلیات حافظ و امیر خسرو دهلوی»، نشریه تخصصی سبک¬شناسی نظم و نثر، سال ششم، شماره 2، صص 439-456.
Cluff, M. S., & Luce, P. A. (1990) Similarity neighborhoods of spoken two syllable words، Retroactive effects on multiple activation. The Journal of the Acoustical Society of America, 87 (S1), S125-S126.
Gerken, L. (1994) A metrical template account of children's weak syllable omissions from multisyllabic words. Journal of child language, 21 (3), 565- 584.
Hussain, S., 1997, Phonetic Correlates of Lexical Stress in Urdu, Unpublished Ph.D.dissertation, Northwestern University, IL,USA.
Kenstowicz, M. (1994) Phonology In Generative Grammar, Blackwell Publications.
Lee, G. G., Cha, J., & Lee, J. H. (2002) Syllable-pattern-based unknown-morpheme segmentation and estimation for hybrid part-of-speech tagging of Korean. Computational Linguistics, 28 (1), 53-70.
Nazar, N. (2002) Syllable Templates in Urdu Language. Annual Report of Center for Research in Urdu Language Processing (CRULP) .
Thangthai, A., Hansakunbuntheung, C., Siricharoenchai, R., & Wutiwiwatchai, C. (2006) Automatic syllable-pattern induction in statistical Thai text-to- phone transcription. In Ninth International Conference on Spoken Language Processing.
Zec. D. (2007) The syllable. In The Cambridge Handbook of Phonology. Ed. Paul de Lacy. Cambridge, Cambridge University Press.
