تحلیل شیوه‌های گیراسازی زبان در مقالات شمس
الموضوعات :
مهدی محبّتی
1
(دانشگاه زنجان)
الکلمات المفتاحية: مقالات شمس شمس تبریزی نثر خلاق ارکان جمله,
ملخص المقالة :
نثر خلاق را می‌توان دست‌یابی به حداکثر کارایی زبانِ نوشتار از طریق جابه‌جایی ارکان جمله، به‌ویژه فعل، و هماهنگی زبان با نحوۀ وقوع واقعیت ذهنی و خارجی دانست که امروزه در جهان طرفداران بسیار دارد و در برخی دانشگاه‌ها رشته و گرایشی به همین نام وجود دارد. در متون منثور فارسی نوشته‌هایی را می‌توان دید که با هوشیاری عمیق نویسنده و چیرگی بیمانندش بر زبان، و نیز رعایت قواعد این شیوۀ نگارش به نثر خلاق دست یافته‌اند. یکی از مهم‌ترین آنها، مجموعه نوشته‌هایی است که امروزه به نام مقالات شمس تبریزی مشهور و منتشر گشته است. دقت در نحوۀ کاربرد ارکان جمله‌ها و جابه‌جایی آنها در مواضع مختلف و توجه به بسامد وقوع این جابه‌جایی‌ها و همچنین شیوۀ استفاده شمس از شگردهای بیانی کلام، بسیاری از مواضع مقالات را نمونة اعلای نثر خلاق در زبان فارسی می‌سازد. هدف این مقاله ارائه تعریفی از نثر خلاق و نمایش قواعد و مصادیق آن در مقالات شمس و تقویت و کارایی بیشتر آن در زبان و ادب فارسی است. دقت در این شیوه خاص نثر نشان می‌دهد که شمس تبریزی از طریق فرایند تجسیم، تصویرسازی و دیداری ساختن کلام، هماهنگی واقعیت کلامی با واقعیت خارجی، استفاده فراوان از فعل، بازی‌های هنری با متمم‌ها و جابه‌جایی ارکان، قدرتی فوق‌العاده به نثر فارسی بخشیده است.
ابودیب، کمال (1384) صور خیال در نظریه جرجانی، ترجمه فرزان سجودی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات.
بدوی، عبدالرحمان (1997) مذاهب الاسلامیین، دارالعلم للملایین، بیروت.
بهار، محمدتقی (2536) سبک‌شناسی (تاریخ تطور نثر پارسی) جلد دوم، تهران، کتاب‌های پرستو.
بیهقی، ابوالفضل (2536) تاریخ بیهقی، تصحیح علیاکبر فیاض، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
جرجانی، عبدالقاهر (1389) دلائل الاعجاز، تصحیح سید محمد رشید رضا، دارالمعرفه، بیروت.
دیچز، دیوید (1369) شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه غلامحسین یوسفی، محمدتقی صدقیانی، تهران، علمی.
سبزیان، سعید و میر جلال الدین کزازی (1388) فرهنگ نظریه و نقد ادبی، مروارید، تهران.
سلطان ولد، ابتدا نامه، تصحیح محمدعلی موحد و علیرضا حیدری، تهران، خوارزمی.
سوسور، فردینان دو (1378) دوره زبان‌شناسی عمومی، ترجمه کوروش صفوی، تهران، هرمس.
شبلی نعمانی (1335) شعر المعجم، جلداول، ترجمه محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران، ابن‌سینا.
شمیسا، سیروس (1386) نگاهی تازه به بدیع نو، تهران، میترا.
عین‌القضات همدانی (1377) نامه‌ها، تصحیح علینقی منزوی و عفیف عسیران، جلددوم، تهران، اساطیر.
غزالی، احمد (1370) مجموعه آثارفارسی، به کوشش احمد مجاهد، تهران، دانشگاه تهران.
فتوحی، محمود (1392) سبک‌شناسی، تهران، سخن.
فروزانفر، بدیع الزمان (1390) رساله در شرح احوال مولانا، تهران، زوار.
فؤاد عبدالباقی، محمد (1364 هـ.
ق) المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، مطبعة دارالکتب المصریه، قاهره.
کازانووا، پاسکال (1393) جمهوری جهانی ادبیات، ترجمه شاپور اعتماد، تهران، مرکز.
لونگینوس (1379) دربارۀ شکوه سخن، ترجمه رضا سید حسینی، تهران، نگاه.
محبتی، مهدی (1386) بدیع نو، تهران، سخن.
محمدی بنه گزی، عباسقلی (1380) رازهای خلق یک شاهکار ادبی (تحقیقی در نثر فارسی)، مشهد، دانشگاه فردوسی.
محمدی بنه گزی، عباسقلی (1384) بنیان‌های استوار ادب فارسی، مشهد، فردوسی.
مدرسی، فاطمه (1390) فرهنگ توصیفی نقد و نظریۀ ادبی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرتضایی، جواد (1389) شمس تبریزی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
مندنی‌پور، شهریار (1389) ارواح شهرزاد، تهران، ققنوس.
موحد، محمدعلی (1385) مقالات شمس، تهران، خوارزمی.
مولوی، جلال الدین (1393) کلیات شمس، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، هرمس.
هگل، فردریش (1393) مقدمه بر زیبایی‌شناسی، ترجمه محمود عبادیان، تهران، آوازه.
Chomsky, Noam (1965) Aspects of the Theory of Syntax Massachusetts: MIT Press.
Hesse, Dauglass (2010( "The Place of Creative Writing in Composition Studies" in Callege Composition and Communication,vol. 62 (1), pp: 31-52, January.
