تحلیل بسترهای بلاغت در آثار سعدی و تعمیم‌پذیری آن در زبان و ادبیات فارسی
الموضوعات :
فرهاد محمدی
1
(دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)
الکلمات المفتاحية: بلاغت زبان فارسی ساختِ نحوی اغراض بلاغی آثار سعدی,
ملخص المقالة :
برای درکِ بلاغت زبان فارسی و کشف و شناساییِ قواعد و اصول آن، لازم است که از مطالعه و تحلیل ساخت های نحویِ آن شروع کرد. از این طریق مشخّص می شود که ساخت های نحوی در حالتِ عادی و خنثی چه نظم و ترتیبی دارند و در موقعیت‌هایی که القای غرضِ بلاغی و معنای خاصی مدّنظر است، چه تغییراتی پیدا می کنند؛ زیرا ساخت نحوی که همان چگونگیِ نظم و ترتیب اجزاست، بر اساسِ معنا و اغراضِ بلاغی شکل می گیرد. هر نوع «تغییر در جایگاه دستوری و معمولی اجزا»، «دگرگونی در صورتِ جمله ها» و هرگونه «حذف یا اضافه ای» که در کلام صورت می گیرد، ناشی از اغراض بلاغی است. این مقاله با تکیه بر سخن سعدی به عنوانِ نمونۀ بارز بلاغتِ زبان فارسی، به بررسی مهم-ترین بسترهای بلاغت در نحوِ زبان فارسی می پردازد که انتقالِ معنا و القای اغراضِ بلاغی از طریق آنها صورت می گیرد. هدف از این پژوهش، شناسایی بستر های کلان و کلّیِ نحو زبان فارسی در القای اغراض بلاغی است که هر کدام از آنها می تواند مصداق های زیادی را شامل شود. همچنین سعی بر این است تا نشان داده شود که معمولاً با هر کدام از این ظرفیت ها، چه معانی و اغراض و مقاصدی بیان می شود. نتیجۀ کار نشان می دهد که «جابه جایی اجزای کلام»، «تغییر در ساخت و صورت جمله ها» و «افزایش و کاهش نحوی»، ظرفیت هایی هستند که برای بیان اغراض بلاغی در نحو زبان فارسی کاربرد دارند.
جبری، سوسن و پرند فیاض¬منش (1389) «کارکردهای زیبایی¬شناسی پیش¬آیی فعل در غزل سعدی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 18، صص 113-141.
جرجانی، عبدالقاهر (1368) دلائل الاعجاز فی القرآن، ترجمۀ سید محمد رادمنش، مشهد، آستان قدس رضوی.
حمیدیان، سعید (1383) سعدی در غزل، تهران، قطره.
خلیلی¬ثابت، مسعود و بابک دبیر (1392) مباحثی در دستور از دیدگاه زبان¬شناسی، رشت، دانشگاه گیلان.
دبیرمقدم، محمد (1392) پژوهش¬های زبان¬شناختی فارسی، چاپ چهارم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
درزی، علی و وحید صادقی (1393) تعیین همبستگی¬های نحوی و آوایی در ساختِ ارتقایی و مبتداسازی در زبان فارسی، تهران، دانشگاه تهران.
رضانژاد، غلامحسین (1367) اصول علم بلاغت در زبان فارسی، تهران، الزهراء.
سعدی، مصلح¬الدین (1394) غزل¬های سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، سخن.
--------------- (1384الف) بوستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران، خوارزمی.
--------------- (1384ب) گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، خوارزمی.
--------------- (1389) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ پانزدهم، تهران، امیرکبیر.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا (1376) موسیقی شعر، چاپ پنجم، تهران، آگه.
-------------------- (1391) رستاخیز کلمات، چاپ سوم، تهران، سخن.
شمیسا، سیروس (1381) معانی، چاپ هفتم، تهران، میترا.
صالحی، فاطمه (1386) «علم معانی و دستور نقش¬گرای هلیدی»، کتاب ماه ادبیات، شماره 8، پیاپی 122، صص 32-41.
کزازی، میرجلال¬الدین (1373) معانی، چاپ سوم، تهران، مرکز.
ناتل خانلری، پرویز (1374) تاریخ زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران، سیمرغ.
