بررسی جایگاه نحوی بند متممی در زبان فارسی بر پایة نظریة دستور وابستگی
الموضوعات :
محمد دبیرمقدم
1
(دانشگاه علامه طباطبائی)
علی مهرجو
2
(دانشگاه علامه طباطبائی)
الکلمات المفتاحية: زبان فارسی بند متممی دستور وابستگی فعل,
ملخص المقالة :
وابسته سازی متممی فرایندی است که در آن فعل به جای یکی از وابسته های اجباری خود، بند متممی می پذیرد و حذف آن بند، جمله را غیر دستوری می‌کند. فعل های متمم پذیر به لحاظ ساختاری، شامل فعل های ساده (مانند دانستن و گفتن)، پیشوندی (مانند واگذاشتن) و مرکب (مانند رقم زدن و آگاه کردن) هستند. پیکرة پژوهش حاضر مشتمل بر هزار جملة فارسی از کاربرد فعل های مورد پژوهش از متون داستانی فارسی معاصر است. دستور وابستگی یکی از نظریه های صورتگراست که به بررسی روابط میان هسته و وابسته و ساخت های نحوی زبان‌ها می پردازد. ساخت های نحوی زبان فارسی نشان می-دهد که برخی از افعال فارسی با یک جمله وارة متممی به کار می روند؛ یعنی شرط پذیرفتن بند متممی، از ویژگی های کاربردی خاص فعل جملة پایه است. پژوهش حاضر می‌کوشد توصیفی دقیق از بند متممی در زبان فارسی به دست دهد. در این مقاله، فرایند وابسته سازی در ساختمان جملة مرکب که در آن یک بند وابستة متممی به جملة پایه وابسته می شود، مورد بررسی قرار می گیرد . می توان گفت که این مقولة زبانی که با صورت‌های تصریف شدة فعل ساخته می شود، اغلب در جایگاه نحوی یکی از وابسته های اجباری فعل (نظیر: فاعل و مفعول و مفعول حرف‌اضافه‌ای) بند متممی قرار می گیرد.
اخلاقی، فریبا (1388) وابسته¬سازی متممی در زبان فارسی امروز، پایان¬نامه دکتری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، استاد ¬راهنما دکتر محمد دبیرمقدم.
---------- (1389) «بررسی رده¬شناختی متمم¬افزایی در فارسی امروز»، ویژه¬نامة نامة فرهنگستان، شمارة 6، صص 100- 149.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1385) دستور زبان فارسی (2)، ویرایش دوم، تهران، فاطمی.
باطنی، محمدرضا (1374) توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران، امیرکبیر.
دانشور، سیمین (1391) سووشون، تهران، خوارزمی.
دبیرمقدم، محمد (1367) «ساخت¬های سببی در زبان فارسی»، مجلة زبان¬شناسی، سال پنجم، شمارة اول، صص 13-76.
شفائی، احمد (1363) مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران، نوین.
صادقی، علی¬اشرف (1382) «معارضة ترکی با فارسی در اران و شروان: چند بیت به یک گویش ارانی و شروانی»، مجلة زبان¬شناسی، سال 18، شمارة 1، صص 1-2.
صادقی، علی¬اشرف و غلامرضا ارژنگ (1359) دستور سال دوم آموزش متوسطة عمومی، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
طبیب¬زاده، امید (1385) ظرفیت فعل و ساخت¬های بنیادین جمله در فارسی امروز: پژوهشی بر اساس نظریة دستور وابستگی، تهران، مرکز.
غلامی، محبوبه (1389) «نشان¬داری رده¬شناختی در زبان فارسی»، ویژه¬نامة نامة فرهنگستان، شمارة 6، صص 208-236.
ماهوتیان، شهرزاد (1382) دستور زبان فارسی، از دیدگاه رده¬شناسی، چاپ دوم، ترجمة مهدی سمائی.
مشکوه¬الدینی، مهدی (1366) دستور زبان فارسی بر پایة نظریة گشتاری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
نجفی، ابوالحسن (1390) مبانی زبان¬شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر.
هدایت، صادق (1383) بوف کور، اصفهان، صادق هدایت.
Ahadi, Sh (2001) Verbergἅnzungen und zuszammengesetzte Verben in persischen, Eine Valenzthoretische Analyse, Dr. Ludvig Reichert, Verlag Wisbaden.
Givon, T (2001) syntax, 2 Vols. Amesterdam and Philadelphia: John Benjamins.
Karimi, S (2005) A minimalist approach to scrambling: Evidence from Persian.
Berlin and New York, Mouton de Gruyter.
Lambton, A. K. S (1976) Persian Grammar, Cambridge: Cambridge University press.
Noonan, M (2007) “Complementation” Language Typology and Syntactic Description, volume 2: Complex Constructions, Edited by: T. Shopen, second Edition. Pp. 52- 151. Cambridge: Cambridge University Press.
Quirk, R. Greenbaum, S. Leech, G and Svartvik, J. (1985) A comprehensive Grammar of English Language. London: Longman.
Tesniére, L (1953) Esquisse d'une syntax structural.Paris.
