مقایسه الگوی وزن در غزل معاصر و الگوی خانلری از وزن غزل فارسی
الموضوعات :
محمد مرادی
1
(دانشگاه شیراز )
الکلمات المفتاحية: غزل معاصر وزن عروض الگوی خانلری نوآوری,
ملخص المقالة :
یکی از جنبههای اصلی تحول غزل معاصر، تغییر نسبی دایره عروضی و ورود وزنهای تازه به این قالب است. با این حال در پژوهشها، تنها به بررسی وزنهای تازۀ برخی از شاعران بسنده شده و الگوی وزنی غزل معاصر استخراج و تحلیل نشده است. در این مقاله به روش تحلیلی- تطبیقی، ابتدا وزن بیش از 2500 غزل از ده شاعر برجستۀ معاصر استخراج و با الگوی خانلری از وزنهای غزل مقایسه شده است. همچنین میزان سنتگرایی شاعران در پیروی از الگوی وزن کهن و نوآوری آنان در استفاده از وزنهای تازه، تحلیل و مقایسه شده است. نتایج نشان میدهد که از میان بیست وزن اصلی غزل، سیزده وزن همچنان از وزنهای اصلیاند و وزنهایی دیگر به این الگو اضافه شده است؛ هر چند بسامد سرودن غزل بر اساس الگوی خانلری، در کل پانزده درصد کمتر از معدل غزل فارسی است. همچنین در غزل معاصر از وزنهای کوتاه کاسته و بر وزنهای متوسط، بلند و دولختی افزوده شده است. البته وزنهای متوسط، بیشترین بسامد را در غزل معاصر دارد. از شاعران معاصر، بهبهانی و منزوی بیشترین نوآوری و الگوشکنی را در وزن غزل داشتهاند و عارف قزوینی، رهی معیری، شهریار و مردانی، بیشترین انطباق را با سنتهای عروضی نشان دادهاند و محمدعلی بهمنی، عماد خراسانی، فرخی یزدی و ابتهاج، در حد فاصل نوآوری و سنت قرار گرفتهاند.
آرینپور، یحیی(1387). از صبا تا نیما، ج 2، چاپ نهم. تهران: زوار.
ابتهاج، هوشنگ (1381). سیاه مشق، چاپ سوم. تهران: کارنامه.
ابومحبوب، احمد (1382). گهوارهی سبز افرا، زندگی و شعر سیمین بهبهانی. تهران: ثالث.
بهادری، محمدجلیل و طغیانی، اسحاق(1391). بررسی موسیقی کناری و بیرونی غزلیات شهریار، مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی فسا، شمارهی 5، بهار، صفحههای 11- 30.
بهبهانی، سیمین (1388). مجموعه اشعار، چاپ چهارم. تهران: نگاه.
بهمنی، محمدعلی (1390). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
حسنلی، کاووس (1383). گونههای نوآوری در شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.
حسینپور چافی، علی (1390). جریانهای شعری معاصر فارسی از کودتا(1332) تا انقلاب(1357)، چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
حقوقی، محمد( 1388). مروری بر تاریخ ادب و ادبیات امروز ایران، نظم- شعر، چاپ هشتم. تهران: قطره.
روزبه، محمد رضا (1379). سیر تحول در غزل فارسی از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: روزنه.
___________(1381). ادبیات معاصر (شعر). تهران: روزگار.
رهی معیری (1379). دیوان کامل، به اهتمام کیومرث کیوان، چاپ سوم. تهران: مجید.
زرقانی، مهدی( 1391). چشم انداز شعر معاصر ایران، جریانشناسی شعر معاصر ایران در قرن بیستم، تحریر دوم. تهران: ثالث.
شریفی، فیض (1393). شعر زمان ما 6، سیمین بهبهانی. تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1390). با چراغ و آینه، چاپ سوم. تهران: سخن.
شمیسا، سیروس(1386). سیر غزل در شعر فارسی، ویرایش دوم. تهران: علم.
شهریار، محمدحسین (1388). دیوان، چاپ سی و پنجم. تهران: نگاه.
صبور، داریوش (1370). آفاق غزل فارسی. تهران: گفتار.
عارف قزوینی (1357). دیوان. تهران: جاویدان.
عظیمی، محمد (1369). از پنجرههای زندگانی، برگزیدهی غزل امروز ایران. تهران: آگاه.
عماد خراسانی (1389). دیوان، چاپ پنجم. تهران: نگاه.
فرخی یزدی (1363). دیوان، به اهتمام حسین مکی، چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
کرمی، محمدحسین(1389). عروض و قافیه در شعر فارسی، چاپ سوم. شیراز: دانشگاه شیراز.
کرمی، محمدحسین و مرادی، محمد(1389). بررسی گونههای وزن در غزل شاعران بزرگ سدههای دهم، یازدهم و دوازدهم. مجلهی فنون ادبی،
دانشگاه اصفهان، شمارهی 3، صفحات 1-18. کمالی، مهدی، کهدویی، محمدکاظم و الهامبخش، سیدمحمود (1388). بررسی آماری اوزان غزلهای بیدل دهلوی و مقایسهی آن با وزن غزل فارسی و سبک هندی، فنون ادبی، شمارهی 1، پاییز و زمستان، صفحههای 107- 126.
ماهیار، عباش (1387). عروض فارسی، چاپ دهم. تهران: قطره.
مدرسی، فاطمه و کاظمزاده، رقیه (1389). بررسی موسیقی در غزلهای سیمین بهبهانی، حسین منزوی و محمدعلی بهمنی، مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج، شمارهی 3، تابستان، صفحههای 163- 179.
مرادی، سکینه (1390). بررسی وزن در شعر سیمین بهبهانی، مجلهی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی فسا، شمارهی 3، تابستان،
صفحههای 95- 111. مرادی، محمد (1389). جریانشناسی غزل شاعران جوان استان فارس، در سالهای پس از جنگ. شیراز: بنیاد فارسشناسی.
مردانی، نصرالله (1376). قانون عشق، مجمعه شعر. تهران: صدرا.
منزوی، حسین (1388). مجموعه اشعار، به کوشش حسین فتحی. تهران: نگاه.
موسوی، علیاصغر (1386). جادوی وزن در غزلهای قهرمان، نامهی فرهنگستان، شمارهی 36، صفحههای 68- 78.
ناتل خانلری، پرویز (1327). تحقیق انتقادی در عروض فارسی و چگونگی تحول اوزان غزل. تهران: دانشگاه تهران.
Elwell-Sutton, L.P(1976). The Persian Metres. Cambridge University Press
.
