بازنمایی تنازع سرزمین مادری و سرزمین دیگری در ادبیات داستانی مهاجرت
الموضوعات :
سیده نرگس رضایی
1
(دانشگاه پیام نور )
الکلمات المفتاحية: مهاجرت ادبیات داستانی مهاجرت فرهنگپذیری,
ملخص المقالة :
پدید آمدن تنازعات فرهنگی و هویتی یکی از پیامدهای مهاجرت است. تفاوت‌های فرهنگی میان دو سرزمین، سبب بروز جدال‌های فرهنگی می‌شود. در مهاجرتها، رابطه فرهنگی و هویتی فرزندان و پدر و مادر، شکل‌های گوناگون دارد و جامعه‌‌شناسان نیز نظریههایی را درباره وضعیت فرهنگپذیری و گسست فرهنگی مهاجران در جامعه میزبان بیان کرده اند. ادبیات داستانی، زمینه طرحِ اَشکال و پیامدهای متنوع تنازعات فرهنگیِ مهاجرت است. این مقاله بر پایه نظریه‌های جامعه شناختی درباره مفاهیمی نظیر ادغام، انطباق، همانندی و جدایی، سه داستان «مرغ عشق»، «بزرگراه» و «چه کسی باور میکند رستم» را بررسی کرده است. در داستان مرغ عشق، چالش و جدالِ میان دو نسل به مقاومت و رویارویی بی سرانجام نسل اول و نسل دوم میانجامد و فرهنگپذیری آنها را با مشکل مواجه میکند. در داستان «بزرگراه»، مهاجر از فرهنگ و هویت سرزمین مادری جدا شده، سعی میکند با گزینش راهبرد همانندی و ادغام به جامعه میزبان بپیوندد؛ اما گذشته او را رها نمیکند؛ او در وضعیتی آستانه ای و چالش بین دو فرهنگ قرار میگیرد و باید به پاسخ این پرسشها برسد که «آیا ارزش دارد فرهنگ نیاکان را حفظ کرد؟» و «آیا حفظ روابط با دیگر گروه ها ارزشمند است؟». در رمان چه کسی باور میکند رستم، فرزند خانواده با انتخاب الگوی همانند شدن از رفتار و کردار مادر تبعیت نمیکند و رفتار خود را بر اساس ارزش ها و هنجارهای سرزمین میزبان شکل میدهد. مادر که علاقه مند به فرهنگ سرزمین مادری و بی توجه به فرهنگ میزبان است، از کنش متقابل با سرزمین میزبان یا فرهنگ دیگری پرهیز می کند و با انتخاب راهبرد جدایی، به جدال میان خود و فرزند دامن می‌زند.
ایزدی، محمد (1395) «از مهاجر بودن تا بودن به مثابه مهاجر»، ماهنامه قلمرو، شماره دوم.
برومندزاده، محمدرضا و رضا نوبخت (1387) «مروری بر نظریات جدید مطرح¬شده در حوزه مهاجرت»، فصلنامه جمعیت¬شناسی، شماره 89-90.
حسینی، مریم (1384) «روایت زنانه در داستان¬نویسی زنانه»، مجله کتاب ماه ادبیات و فلسفه، تیر، صص 94-101.
خدایی، نرجس (1395) ادبیات بینافرهنگی؛ نویسندگان برون¬تبار در آلمان، تهران، علمی - فرهنگی.
درویش¬پور، مهرداد (1386) «آشیانه نو و افق¬های تبعید؛ نگاهی کوتاه به جامعه‌شناسی ادبیات فارسی در تبعید و مهاجرت»، آرش، شماره 100، مهر.
روشنگر، مجید (1373) «چند اشاره»، فصلنامه¬ بررسی¬ کتاب، دوره¬ جدید، سال پنجم، شماره هفدهم، صص 1835-1836.
شریفیان، روح¬انگیز (1382) چه کسی باور می¬کند رستم، تهران، مروارید.
شیدا، بهروز (1380) پنجره¬ای به بیشه اشاره، سوئد، باران.
عامری، حیات و الهام میاحی (1390) «نقد پسااستعمارگرایی و انعکاس آن در آثار داستان¬نویسان مهاجر ایرانی»، در: نامه نقد (مجموعه مقالات نخستین همایش ملی نظریه و نقد ادبی در ایران)، به کوشش محمود فتوحی، تهران، خانه کتاب.
عاملیرضایی، مریم (1393) «تقابل خود و دیگری در رمان مهاجرت دهه شصت و هفتاد»، مطالعات انتقادی ادبیات، سال اول، شماره سوم.
غریفی، عدنان (1377) «مرغ عشق»، نامه کانون نویسندگان در تبعید، شماره یازدهم، صص94-114.
فلاح، غلامعلی و سارا برمکی (1395) «چالش عناصر هویت¬ساز سرزمین مادری و میزبان در فضاهای بیناگفتمانی مهاجرت در رمان¬های ادبیات مهاجرت فارسی»، جستارهای زبانی، شماره 5.
فلاح، غلامعلی، فرزان سجودی و سارا برمکی (1394) «بررسی و تحلیل متون مهاجرت فارسی با رویکرد روایت‌شناسی پسااستعماری»، دوفصلنامه زبان وادبیات فارسی، سال 23، شماره79.
مدرسی، یحیی (1393) زبان و مهاجرت، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ميرعابديني، حسن (1383) صد سال داستان¬نويسي در ايران، جلد سوم و چهارم، تهران، چشمه.
ميرعابديني، حسن (1385) هشتادسال داستان کوتاه ايرانی، جلدسوم، کتاب‌خورشید.
نوشآذر، حسین (1385) «بزرگراه»، در حسن میرعابدینی، هشتادسال داستان کوتاه ايرانی، جلدسوم، کتاب‌خورشید.
ياوري، حورا (1391) «ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی در خارج از کشور» در: ادبيات داستاني در ايران زمين، ترجمه پيمان متين، تهران، اميركبير.
یزدانی، کیقباد (1387) درآمدی بر ادبیات مهاجرت و تبعید، تهران، چشمه.
Barry, Declan T (2005) “Measuring Acculturation Among Male Arab Immigrants in the United States: An Exploratory Study”, Journal of Immigrant Health, No. 7, pp. 139-184.efan Zweig.
Mayerbaun, F (2005) “Bilingual Citizen” in Discourses on Language and Cultural Divercity, eds. John C. Range and Hugh Mashall, London: Rochester Publishing House.
