نقش «به‌گزینی واژگان» در کمالِ هندسیِ شعرِ امروز
الموضوعات :
محمد رضا روزبه
1
(ادبیات)
الکلمات المفتاحية: واژه به‌گزینی هندسة کلام تداعی تناسب,
ملخص المقالة :
اساساً کشف ظرفیت‌های معنایی، موسیقایی و زیباشناختی کلمات و کاربرد هوشمندانه آنها در بافت نحوی کلام، معیاری برای سنجش میزان انتظام و انضباط ذهنی شاعر است. در این مقاله، به شیوة تحلیلی- توصیفی و بر مبنای روش نقد فرمالیستی، دربارة نقش «به‌گزینی واژگان» در کمال‌بخشی به هندسه و هارمونیِ سروده‌های شاعران برجسته معاصر بحث و بررسی شده است. پژوهش حاضر حاوی این دستاورد است که مهم‌ترین کارکردهای زیباشناختی به‌گزینی واژگان در شعر معاصران عبارتند از: فضاسازی، ایجاد هارمونی و هندسه در بافت کلام، ایجاد تناسبات و تداعی‌های چندلایة لفظی و معنایی، و نقش القاگری. از این رهگذر، به‌گزینی کلمات به استحکام ساخت و بافت درونی شعر می‌انجامد و نظام هنری و هندسی شعر به کمال می‌گراید.
آتشی، منوچهر (1365) گزینه اشعار، تهران، مروارید.
احمدی، بابک (1378) ساختار و تأویل متن، چاپ چهارم، تهران، مرکز.
اخوان ثالث، مهدی (1369) آخرشاهنامه، چاپ نهم، تهران، مروارید.
امین‌پور، قیصر (1373) آینه‌های ناگهان، ناشر، سراینده.
----------- (1378) گزینه اشعار، تهران، مروارید.
بدیع، علی‌رضا (1388) از پنجره‌های بی پرنده، چاپ دوم، تهران، فصل پنجم.
براهنی، رضا (1358) طلا در مس، دوجلدی، چاپ سوم، تهران، کتاب زمان.
پرین، لارنس (1373) درباره شعر، ترجمه فاطمه راکعی، تهران، روزنامه اطلاعات.
پورنامداریان، تقی (1374) سفر در مه (تأملی در شعر شاملو) ، تهران، زمستان.
------------- (1382) گمشدة لب دریا (تأملی در معنی و صورت شعر حافظ)، تهران، سخن.
حافظ (1363) دیوان، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ دوم، تهران، انجمن خوشنویسان ایران.
حسینی، سیدحسن (1371) گنجشک و جبرئیل، تهران، افق.
-------------- (1385) نوشداروی طرح ژنریک، چاپ دوم، تهران، سوره مهر.
-------------- (1386) سفرنامة گردباد، تهران، انجمن شاعران ایران.
حقوقی، محمد (1368) شعر زمان ما (1) (ویژه احمد شاملو)، چاپ دوم، تهران، نگاه.
دیچز، دیوید (1369) شیوه‌های نقد ادبی، ترجمه محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، علمی.
راستگوفر، سیدمحمد (بهار1383) «مهندسی سخن در سروده‌های حافظ» ، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، انجمن زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شماره سوم، صص 65-82.
رحمانی، صادق (1385) سبزها قرمزها (صد رباعی نیمایی)، تهران، همسایه.
روزبه، محمدرضا (1389) شرح، تحلیل و تفسیر شعر نوفارسی، ج2، تهران، حروفیه (و دانشگاه لرستان).
------------ (1390) «بررسی جمال شناسانه پاره‌ای از شگردهای زبانی در شعر قیصر امین‌پور»، مجموعه مقالات همایش کشوری افسانه، حوزه هنری استان مرکزی، تهران، فرتاب.
سپهری، سهراب (1368) هشت کتاب، چاپ هشتم، تهران، طهوری.
سلدن، رامان (1372) راهنمای نظریه ادبی معاصر، مترجم، عباس مخبر، تهران، طرح نو.
شاملو، احمد، (1382) مجموعه آثار، دفتر یکم، شعرها، چاپ چهارم، تهران، نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1368) موسیقی شعر، چاپ دوم، تهران، آگاه.
-------------------- (1372) مفلس کیمیا فروش (نقد و تحلیل شعر انوری)، تهران، سخن.
-------------------- (1376) هزارة دوم آهوی کوهی، تهران، سخن.
-------------------- (1390) با چراغ و آینه، تهران، سخن.
-------------------- (1391) رستاخیز کلمات (درس‌گفتارهایی دربارة نظریة ادبی صورت‌گرایان روس)، تهران، سخن.
شمس قیس رازی (1360) المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح مدرس رضوی، چاپ سوم، تهران، زوار.
صفارزاده، طاهره (1357) حرکت و دیروز، تهران، رواق.
عبدالرضایی، علی (1376) پاریس در رنو، تهران، نارنج.
عزیزی، احمد (1368) شرجی آواز، تهران، برگ.
---------- (1375) کفش‌های مکاشفه، چاپ سوم، تهران، الهدی.
علی‌پور، مصطفی (1378) ساختار زبان شعر امروز، تهران، فردوس.
فرخزاد، فروغ (1368الف) ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد، چاپ هفتم، تهران، مروارید.
---------- (1368ب) تولدی دیگر، چاپ پانزدهم، تهران، مروارید.
قزوه، علی‌رضا (1373) شبلی و آتش، قم، محراب اندیشه.
کاظمی، محمدکاظم (1390) ده شاعر انقلاب، چاپ دوم، تهران، سوره مهر.
موسوی گرمارودی، علی (1363) چمن لاله، تهران، زوار.
نظامی عروضی ، احمد (1368) چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، تهران، طهوری.
نظری، فاضل (1388) آنها (مجموعه شعر)، تهران، سوره مهر.
نیما یوشیج (1368) درباره شعر و شاعری، گردآوری سیروس طاهباز، تهران، دفترهای زمانه.
-------- (1370) مجموعه کامل اشعار، تدوین سیروس طاهباز، تهران، نگاه.
