مقایسۀ شگردهای طنزپردازی «ابوالقاسم پاینده» با «جلال آل¬احمد»
الموضوعات :
محمود براتي
1
()
زهرا حسینی سجزیی
2
(دانشگاه اصفهان )
الکلمات المفتاحية: ادبیات داستانی طنز هجو هزل ابوالقاسم پاینده جلال آل‌احمد.,
ملخص المقالة :
طنز گونه‌ای از ادبیات غنایی است که به قصد اصلاح نابسامانی‌ها، معایب و نقایص جامعه خویش را به تصویر می‌کشد و مورد انتقاد قرار می‌دهد. از این جهت است که مؤثرترین نوع نقد محسوب می‌شود. این شیوۀ بیانی، حاصل غرض ورزی و کینه توزی شخصی نیست، بلکه نگاهی انتقادی به نارسایی های گوناگون جامعه است که با زبانی خاص همراه با خندۀ ناشی از رنج و ناراحتی بیان می‌گردد. طنز امروزه کارکردی موسّع یافته و در قدیم با هجو و هزل و تمسخر هم‌پوشانی داشته است. «ابوالقاسم پاینده» و «جلال آل احمد» از نویسندگان منتقد و طنزپرداز معاصر فارسی هستند که آثار داستانی خویش را با گفتاری طنزآمیز آمیخته و به این طریق از کاستی ها و زشتی های جامعۀ عصر خویش پرده برداشته و در پی بیداری مردم و اصلاح امور بوده اند علیرغم هدف مشترک و بهره‌برداری از ابزارها و شگردهای مشترک، به سبب تفاوت در خاستگاه و پايگاه اجتماعي و رويکرد، محصول کارشان متفاوت است. هدف از مقایسه این دو نویسنده نشان دادن اين تفاوت‌ها وشباهت‌هاست. هر دو نویسنده به لحاظ زبانی و تاریخی نزدیک به هم هستند، ولی ابوالقاسم پاینده به نقد اجتماعی - فرهنگی نظر دارد و جلال آل احمد به نقد سیاسی - اجتماعی. هر دو نویسنده از شگردهایی همچون تشبیهات، کنایه ها و تعابیر عامیانه، واژه سازی-های غریب و جز آن بهره برده اند، اما تشبیهات طنزآمیز در آثار ابوالقاسم پاینده بسامد بيشتري دارد؛ در حالي‌که در آثار جلال آل احمد کنایات و تعابیر عامیانه از بسامد بالايي برخوردار است.
آرین¬پور، یحیی (1375) از صبا تا نیما، چاپ ششم، تهران، زوار.#
آل احمد، جلال (1386) مدير مدرسه، چاپ اول، تهران، فردوس.#
------------ (1388) از رنجی كه می‌بریم، تهران، ژکان.#
------------ (بی‌تا) زن زيادي، تهران، فردوس.#
------------ (1384 الف) ديد و بازديد، تهران، جامه‌دران.#
------------ (1384 ب) پنج داستان، تهران، جامه‌دران.#
------------ (1384 ج) سه‌تار، تهران، جامه‌دران.#
------------ (1384 د) نون و القلم، تهران، جامه‌دران.#
اصلانی، محمدرضا (۱۳۸۵) فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران، کاروان.#
بهزادی، علی (1375) شبه خاطرات، تهران، زرین.#
بهزادی اندوهجردی، حسین (۱۳۸۶) طنزپردازان ایران، تهران، دستان.#
پلارد، آرتور (1378) طنز، ترجمه سعید سعیدپور، تهران، مرکز.#
پاينده، ابوالقاسم (1348) دفاع از ملا نصرالدين، بی‌جا، وحيد.#
------------ (1357 الف) ظلمات عدالت، چاپ سوم، بی‌جا، جاويدان.#
------------ (1357 ب) مرده¬كشان جوزان، چاپ دوم، بی‌جا، جاويدان.#
تختی، طیبه (1391) شیوه‌های طنزپردازی (پنجاه شیوه در طنز)، تهران، چاپخانه مظاهری.#
جوادی، حسن (۱۳۸۴) تاریخ طنز در ادبیات فارسی، تهران، کاروان.#
حلبی، علی‌اصغر (۱۳77) مقدمه‌ای بر طنز و شوخ‌طبعی در ایران، تهران، مؤسسه پیک ترجمه و نشر.#
دانش‌پژوه، منوچهر (۱۳۸۱) تفنن ادبی در شعر فارسی، تهران، طهوری.#
دستغیب، عبدالعلی (۱۳۷۱) نقد آثار جلال آل¬احمد، تهران، ژرف.#
رهنما، تورج (۱۳۷۲) «طنز در داستان کوتاه امروز»، چیستا، شماره ۱۰۴ و ۱۰۵، صص ۳۷۰-۳۷۵.#
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1374) مفلس کیمیا فروش.# تهران، سخن
زاکانی، عبید (1384) کلیّات عبید زاکانی، تصحیح و تحقیق پرویز اتابکی، چاپ چهارم، تهران، زوّار.#
شمیسا، سیروس (1373) انواع ادبی، تهران، فردوس.#
صدر، رؤیا (1381) بیست سال با طنز، تهران، هرمس.#
قیصری، عبدالرّضا و محمّدرضا صرفی (1388) «طنز در کتاب جنگ دوست‌داشتنی»، نشریه ادبیات پایداری، شمارۀ 1، صص 113-126.#
كسمايي، علی‌اکبر (1363) نويسندگان پيشگام در داستان‌نویسی امروز ايران، تهران، شركت مؤلفان و مترجمان ايران.#
میرصادقی، جمال (۱۳۸۶) ادبیات داستانی (قصه، رمان، داستان کوتاه)، چاپ پنجم، تهران، سخن.#
میرعابدینی، حسن (۱۳۶۹) فرهنگ داستان¬نویسان ایران،2ج.# تهران، دبیران.#
نصر اصفهانی، محمّدرضا و مولود طلایی (۱۳۹۰) «سبک‌شناسی داستان‌های کوتاه ابوالقاسم پاینده» (با تکیه بر کتاب‌های دفاع از ملانصرالدین، مرده¬کشان جوزان و ظلمات عدالت)، مجله فنون ادبي، سال سوم، شماره اول، صص 93-112.#
نیکوبخت، ناصر (۱۳۸۰) هجو در شعر فارسی (نقد و بررسی هجوی از آغاز تا عصر جدید)، دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.#
یزدانی نجف‌آبادی، علی (۱۳۸۳) دیباچه دیار نون، چاپ دوم، اصفهان، گویا.#
