بررسی تطبیقی افعال مسیرنمای زبان‌های فارسی میانه و نو
الموضوعات :
فائقه شاه‌حسینی
1
(پیام نور)
بلقیس روشن
2
(پیام نور )
نرجس بانو صبوری
3
(پیام نور)
آرزو نجفیان
4
(پیام نور)
الکلمات المفتاحية: رده‌شناسی شناختی فعلمحور تابع‌محور فارسی میانه فارسی نو,
ملخص المقالة :
رده‌شناسی شناختی بر اصول مفهومی، تجربه و ادراک متمرکز است و می‌خواهد جهانی‌ها و تفاوت‌های موجود در بازنمایی مقوله‌ها، تجربه‌ها و موارد دیگر را در زبان‌های دنیا بررسی کند. یکی از اصول بنیادین زبان‌شناسی شناختی و به تبع آن رده‌شناسی شناختی، مردود دانستن تمایز میان زبان شناسی درزمانی و هم‌زمانی است. در حقیقت، بی توجهی به تغییراتی که در طول زمان در زبان صورت پذیرفته است، به نادیده گرفتن شواهدی می‌انجامد که به صورت تاریخی بر درک کاربردهای امروزی یک زبان اثر گذاشته‌اند. بر همین مبنا، هدف پژوهش حاضر بررسی اَشکال بیان رویدادهای حرکتی فعل در زبان فارسی میانه (با تأکید بر آثار فارسی میانه زردشتی) و مقایسه آن با زبان فارسی نو برای پاسخ به این پرسش است که در طول زمان و در ادوار مختلف زبان فارسی، بازنمایی رویداد حرکتی فعل دستخوش چه تغییراتی بوده است. چارچوب نظری پژوهش حاضر، رده‌شناسی شناختی تالمی (2000) است که بر مبنای آن، زبان‌ها بسته به آنکه شیوه و مسیر حرکت را در ستاک فعل یا تابعهای آن رمزگذاری کنند، به دو رده فعلمحور و تابع‌محور تقسیم می‌شود. يكي از اجزاي اصلي رويداد، حركت مسير است. بازنمود اين رويداد و اجزاي آن در زبان‌هاي مختلف به روش‌هاي متنوعی انجام مي‌گیرد. هر زبان با استفاده از امكانات و گرايش هايي كه دارد، اين اجزا را به شيوه‌اي خاص نشان مي‌دهد. بدین ترتیب فعل‌هاي حركتي انواع مختلفي از اطلاعات مسير حركت را بازنمایی می‌کنند. در این مقاله، افعال حرکتی زبان فارسی میانه و نو از همین دیدگاه بررسی و بر اساس سازوکار شناختی مقایسه شده است. بررسی ها نشان داد که فعل در زبان فارسی میانه برای بازنمایی اطلاعات مسیر از امکان فعل‌محوری بهره می‌گرفته، در حالی که زبان فارسی نو این امکان را گسترش داده است و علاوه بر فعل-محوری، از امکان تابع‌محوری نیز استفاده می‌کند. می‌توان این نتیجه را اینگونه تفسیر کرد که با بسط گسترۀ شناختی سخن‌گویان زبان در طول زمان، زبان از امکانات بیشتری برای بیان مفاهیم استفاده می‌کند.
ایمیدان، آذرباد و آذربد مهرسپندان (1394) بررسی دینکرد ششم، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
فرنبغ دادگی (1369) بندهش، ترجمه مهرداد بهار، تهران، توس.
بنیاد فرهنگ ایران.
پشتوان، حمیده و دیگران (1394) «بازنمود رویدادهای حرکتی در گفتار روایی کودکان فارسی‌زبان در نگرش شناختی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، شماره 3 (پیاپی 24)، صص 19-40.
حامدی شیروان، زهرا و شهلا شریفی (1393) «بررسی رده‌شناختی مقولة «قمر» در ساخت رویدادی افعال حرکتی در زبان فارسی»، دوماهنامه جستارهای زبانی، شماره 2 (پیاپی 18)، صص 71- 88.
روایت آذرفرنبغ (1384) به کوشش حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
زند بهمن یسن (1385) تصحیح محمدتقی راشد محصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ارداویرافنامه (1372) ترجمه و تحقیق فیلیپ ژینیو و ژاله آموزگار، تهران، معین، انجمن ایران‌شناسی فرانسه.
صبوری، نرجس بانو (1390) پزشکی به روایت کتاب سوم دینکرد، تهران، مرکز دایره¬المعارف بزرگ اسلامی.
کارنامه اردشیر بابکان (1378) به کوشش بهرام فره‌وشی، تهران، دانشگاه تهران.
کتاب پنجم دینکرد (1386) تصحیح ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، معین.
مسگرخویی، مریم (1392) «بازنمود مسیر در افعال حرکتی فارسی»، دستور، ویژه‌نامه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد نهم، تهران، نامه فرهنگستان، صص 74-92.
منصوری، یدالهن (1384) بررسی ریشه‌شناختی فعل‌های زبان پهلوی (فارسی میانه زردشتی) تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
نجفیان، آرزو و رضا حیدری‌زادی (1394) «واژگاني شدن مفاهيم تجربي - حركتي در ريشه يا مدار افعال زبان فارسي، تحليلي بر مبناي مدل شناختي تالمي»، سومین همایش ملی زبان‌شناسی و آموزش زبان فارسی، دانشگاه فردوسی مشهد.
وزیدگی¬های زادسپرم (1385) تصحیح محمدتقی راشد محصل، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یادگار زریران (1374) تصحیح یحیی ماهیار نوابی، تهران، اساطیر.
Berman, R, & D, I, Slobin (1994) Relating Events in Narrative, A Crosslinguistic developmental Study, Hillsdale, NJ, Lawrence Erlbaum Associates.
Cifuentes Férez, P (2008), Motion in English And Spanish, A Perspective from Cognitive Linguistics, Typology and Psycholinguistics, Ph.D, Dissertation, University de Murcia.
Croft, W (1990) Typology and Universals, Cambridge University Press.
Croft, W, and D.A, Cruse )2003) Cognitive Linguistics, Cambridge, Cambridge University Press.
Evans, V, & M, Green )2006) Cognitive Linguistics, Edinburgh, Edinburgh University Press.
Geeraerts, D )1999) Diachronic Prototype Semantics, Berlin, Mountain de Gruyter.
Shibatani, M and T, Bynon (1995) Approaches to Language Typology, Oxford University Press.
Slobin, D.I. (2000) Verbalized events: A dynamic approach to linguistic relativity and determinism. In S. Niemeier & R. Dirven (Eds.), Evidence for linguistic relativity (pp. 107–138). Amsterdam: John Benjamins.
Slobin, D.I. (2003) Language and thought online: Cognitive consequences of linguistic relativity. In D. Gentner & S.Goldin-Meadow (Eds.), Language in mind: Advances in the study of language and thought (pp. 157–191). Boston, MA: The MIT Press.
Talmy, L (1985) Lexicalization Patterns, Semantic Structure in Lexical Forms, In, T, Shopen (Ed.), Language Typology and Syntactic Description, Vol, 3, Grammatical Categories and Lexicon (pp, 57-149) New York, Cambridge University Press.
---------- (1991) Path to realization, A typology of event conflation, Berkeley Linguistic Society 17, 480-519.
---------- (2000) Toward a cognitive semantics, 2 Vols, Cambridge, Mass., MIT-Press.
