جايگاه لوح و قلم در جهان‌شناسي عرفاني ابن‌عربي و عطار نيشابوري
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 -
کلید واژه:
چکیده مقاله :
در جهان‌شناسي عرفاني ابن‌عربي «قلم اعلي» همان «عقل اول»، «روح كلي» و «حقيقت محمديه» است كه در تدوين و نگارش سطور كتاب آفرينش نقشي اصلي دارد، اما ايجاد قلم مستلزم وجود قابليت است كه به صورت «لوح محفوظ» يا «نفس كلي» آشكار مي‌گردد. ابن‌عربي کوشیده تا از طريق تمثيل، نقش لوح و قلم را در تجلي صفات علم و اراده الهي روشن سازد. او در اين راه، آيات قرآن را بر اساس شهود و مباني عرفاني تفسير مي‌كند، اما افزون بر اين، آنها را با اصول و قواعد حكمي و نيز طبيعيات قديم تطبيق مي‌نمايد؛ کوششی كه برخي از حكيمان مسلمان در تبيين نظريه فيض انجام داده‌اند. عطار نيشابوري در نقطه اوج تبيين جهان‌شناسي خود در «مصيبت‌نامه» لوح و قلم را به ترتيب مظهر صفات علم و قدرتِ «جان» معرفي مي‌كند و اصل «جان» را نور مصطفي يا حقيقت انسان كامل مي‌بيند. او نيز در توصيف‌ها و تمثيل‌هاي خود درباره لوح و قلم هم به اصول عقلی حكمت و هم به مباني هيئت قديم يا نظرية افلاك نه‌گانه نظر دارد. توضیح مبانی و بيان نقاط اشتراك و تفاوت اين دو عارف برجستة مسلمان از جمله نتايج اين مقاله است.
In mystical Ontology of Ibn-e Arabi “Supreme Pen” equals “First intellect”, “global Soul” and “Muhammadian Truth” which have main roles in composition and formulation of the Book of Creation, but making the pen demands ability which is reflected in form of “guarded plate” or “general self”. Ibn-e Arabi attempted to clarify the role of plate and pen in revelation of divine Science and Will via allegory. Along this way, he interprets the Quranic verses based on intuition and mystical doctrine, but in addition to this, he adjusts them with the philosophical principles and old physics; an action which is done by some of Muslim scientists in specification of Grace Theory. Attar of Neyshabur, in the climax of explicating his Ontology in “Mosibat-Name (Tragedy-Letter)”, introduces Plate and Pen respectively as the symbol of Features of knowledge and power of “spirit” and considers the light of Mostafa (the Prophet) or the truth of Perfect Human as the genuine “spirit”. In his descriptions and allegories about the Plate and Pen, he also mentions to the intellectual principles of philosophy and doctrines of old astronomy or the Nine (Skies) Theory. Explaining the doctrines and expressing the similarities and differences of these two famous Muslim mystics are among the results of this study.
