تدوین فرآیند طرحهاي توسعه شهري بر مبناي رویکرد آینده نگاري
محورهای موضوعی :شیما دادفر 1 , واراز مرادی مسیحی 2 , رضا احمدیان 3 , علی رضا بندرآباد 4
1 - دانشگاه آزاد فارسان
2 - تهران مرکزی
3 - تهران مرکزی
4 - تهران مرکزی
کلید واژه: فرایند برنامه های توسعه شهری آینده نگاری شاخص برنامه ریزی استراتژیک ,
چکیده مقاله :
در نظریه های سنتی، سیاستگذاری و برنامه ریزی بر اساس مدل های خطی صورت می گرفت ولی می توان گفت اکنون فرآیند برنامه ریزی خطی مبتنی بر پیش بینی نمی تواند جوابگوی نیاز های برنامه ریزی در جهان پر از تحول و پیچیده باشد. این مقاله، تلاش دارد ضمن مشخص نمودن اصول رویکرد آینده نگاری به تبیین فرایند تدوین طرح های توسعه شهری بر مبنای رویکرد آینده نگاری بپردازد. این پژوهش براساس هدف در گروه تحقیقات کاربردی قرار می گیرد. همچنین پارادایم غالب تفسیری و رویکرد تحقیق کیفی می باشد، همچنین فنون گردآوری داده ها از طریق مطالعه، مشاهده و مصاحبه می باشد و شیوه تحلیل داده ها با استفاده از روش مصاحبه نیمه ساخت یافته و پرسشنامه باز در قالب تکنیک دلفی به منظور اخذ نظرات نخبگان و خبرگان در حوزه برنامه ریزی و آینده پژوهی می باشد. تعداد نمونه هاي انتخاب شده جهت مصاحبه، برابر با 15 نفر بوده است. 5 نفر از کارشناسان تدوین کننده مهندسین مشاور و 8 نفر از کارشناسان مطلع و خبره در زمینه آینده پژوهی2 نفر از مدیران و تصویب کنندگان طرح ها و برنامه های شهری كه توسط روش گلوله برفي انتخاب شده اند. اصول رویکرد آینده نگاری با توجه به بررسی سوابق، مبانی نظری و مصاحبه های انجام شده استخراج گردیدند که شامل: 1- مشارکت پذیری ذی نفعان و ذی نفوذان 2- توجه به نامعلومی ها، عدم قطعیت ها، شوک ها و پیچیدگی های سیستم 3- توجه به روند ها و مگاترندها 4- کل نگر بودن 5- توجه به برنامه ها و نتایج اسناد فرودست و فرادست 6- نگاه بلند مدت 7- توجه به ارزش ها و جهان بینی 8- سناریو نویسی و دیدن آینده های ممکن، محتمل و مطلوب 9- شناخت و تحلیل دقیق و سنجیده ای از محیط برنامه ریزی می باشد و در نهایت فرآیند کلی تدوین برنامه های شهری بر مبنای رویکرد آینده نگاری نیز با توجه به سوابق و فرآیند های مشابه آینده نگاری در جهان و ایران بیان گردید. فرایند پیشنهادی این پژوهش دارای هفت مرحله اصلی درک کردن، جمع آوری اطلاعات، تحلیل اطلاعات، غربال سازی و تفسیر اطلاعات، آینده نگاری، خروجی ها (ارزیابی و تصمیم)، پیاده سازی و اجرا می باشد.
In the past few decades, the traditional pattern of comprehensive plans has been criticized by a purely rational planning approach. The critique and evaluation of this method of study, first in the countries that invented the comprehensive plan and gradually transferred to other countries that producing the plan. Foresight study as a complementary complement to a strategic planning in cases where long-term planning is required has a high dynamic planning environment, there is a high degree of uncertainty in the system, the risk of planning failure is high. , The system has a lot of complexity, is used. This paper tries to identify the foresight approach indicators and process of developing urban development plans based on the foresight approach. The purpose of this research is in the field of fundamental-applied research, and is the dominant topic of interpretation and qualitative research approach. The method of collecting and processing data is through studying, viewing and interviewing. The method of data analysis using deep interviewing method and open questionnaire in the form of Delphi technique in order to obtain elite and expert opinions in the field of planning and future studies and in order to determine the indicators and criteria of the prospective study approach. Finally, the overall process of developing urban plans based on a fresight study approach is also expressed in terms of background and similar processes of foresight in the world and in Iran. The proposed process of this study consists of seven main stages of understanding, collecting information, analyzing information, screening and interpreting information, fresight, output (evaluation and decision), implementation and execution.
1. احمديان، رضا، 1395، روش¬ها و فنون کاربردي در طراحي شهري و برنامه ريزي شهري و منطقه¬اي، تهران: آذرخش.
2. احمدی، نسیبه، 1388، معرفی و نقد روش دلفی، کتاب نامه علوم اجتماعی، شماره 22.
3. پورمحمدي، محمد و حسين زاده دلير، کريم و قرباني، رسول و زالي، نادر، 1389، مهندسي مجدد فرآيند برنامه ريزي با تاکيد بر کاربرد آينده نگاري. فصلنامه جغرافيا و توسعه(37) .
4. حافظي، رضا و اسمعيل زاده، حميد، 1393، راهنماي سناريونگاري، بخش دوم ... روشهاي سناريونگاري، سايت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي.
5. زالی، نادر، 1390، آینده نگاری راهبردی و سیاست¬¬گذاری منطقه¬ای با رویکرد سناریونویسی، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شماره چهارم.
6. زالی، نادر، 1392، آینده نگاری راهبردی در برنامه ریزی و توسعه منطقه ای. تهران، پژوهشکده¬ی مطالعات راهبردی. چاپ دوم.
7. زیاری، کرامت الله و ربانی، طاها و ساعد موچشی، رامین، 1396، آینده گژوهی پارادایمی نوین در برنامه¬ریزی با تأکید بر برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای (مبانی، مفاهیم، رویکردها و روش¬ها)، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ایران.
8. ساعد موچشی، رامین و ربانی، طاها، 1392، تحليلي برجايگاه آينده پژوهي در برنامه ريزي راهبردي توسعه شهري در ايران، اولین همایش ملی مدیریت شهری در افق چشم انداز 1404، دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد ابهر.
9. عباسي شاهکوه، کلثوم؛ سلطاني دلگشا، محمد؛ واحديان، افسانه؛ عبدالهي، علي؛ 1378 ارائه چارچوب فرآيندي براي آينده نگاري مبتني بر روش فراترکيبي، فصلنامه علوم مديريت ايران، سال سوم، شماره 11.
10. عنایت ا..، سهیل، 1388، پرسش از آینده؛ آینده پژوهی به مثابه ابزار تحول سازمانی و اجتماعی، ناشر: مرکز آینده پژوهی علوم و فناوري دفاعی مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، تهران، مترجم: مسعود منزوی.
11. فاتح راد، مهدی و دیگران، 1392، مختصات روش شناختی فرارشته آینده پژوهی به مثابه یک فراپاردایم یکپارچه، فصلنامه مطالعات میان رشته‌‌ای در علوم انسانی، دوره ششم، شماره 1.
12. کوواسا، تئومو، کاربست آينده نگاري راهبردي در دولت(موردکاوي کشورهاي فنلاند، سنگاپور و اتحاديه اروپا)، 1394، مترجمان محسن کشاورز ترک و مصطفي کشاورز ترک، تهران، موسسه افق آينده پژوهي راهبردي.
13. گودرزي، غلامرضا و آذر، عادل و عزيزي، فيروزه و بابايي ميبدي، حميد.، 1395، ارائه چارچوب پيشنهادي آينده نگاري منطقه‌‌ای به مثابه¬ي حوزه پژوهشي ميان رشته اي: مورد مطالعه، سند توسعه آمايش استان يزد، فصلنامه مطالعات ميان رشته‌‌ای در علوم انساني، دوره هشتم، (2).
14. مداحي، محمد ابراهيم و کاراوند، عباس، 1394، آينده پژوهي مباني، مفاهيم و روشها. تهران، هورمز
15. مرادي مسيحي، واراز، 1384، برنامه ريزي استراتژيک و کاربرد آن در شهرسازي ايران و نمونه موردي کلان شهر تهران، تهران، شرکت پردازش و برنامه ريزي شهري
16. مرادي مسيحي، واراز، 1389، تحولات برنامه ريزي شهري در جهان و ايران (از دهه 1930 تا به امروز)، تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مرکزي.
17. مردوخي، بايزيد، 1392، روش شناسي آينده نگري، تهران، ني.
18. ناظمي، امير و قديري، روح الله، 1385، آينده نگاري از مفهوم تا اجرا، تهران، مرکز صنايع نوين ـ وزارت صنايع و معادن.
19. Cerreta M. & et all, 2010, making strategies in spatial planning, knowledge and values, springer, New York.
20. Chermack, T., Lynham, S., & Ruona, W. (2001). A Review Of Scenarioplanning Literature. Futures Research Quarterly.
21. Gavigan, J. e. (2001). A Practical guide to regional foresight. FOREN Network,SRATA Programme, European Commission Research Directorate General,.
22. Godet, M., Durance, P., & Gerber, A. (2009). Strategic foresight. LISBOR,France: research working paper(#10).
23. Horton, A.(1999). Forefront: A simple guide to successful foresight. Foresight, 1(1), 5-9.
24. Jerom C Glenn &bTeodor J Gordon “Future Research Methodolgy”: Version 3:. http://www.millennium-project.org
25. Jose Miguel Fernandez Guell Javir Gonzalez Lopez, (2016), “Cities futures. A critical assessment of how futures studies are applied to cities:, Science Direct, Foresight, Vol. 18 Iss 5 pp.
26. Keeney, L. R., Value-Fcused Thinking; A Path To Creative Decisionmaking, (1996), Cambridge, Hardvard University Press, Translate to Persian: Vahidimotlagh, V., (2002). Tehran, Karaneh Elm Press.
27. Khakee, A., 1988, Relationship between futures studies and planning, European Journal of Operational Research 33 (1988) 200-211
28. Krawczyk, E. (Thesis), 2006, Futures thinking in city planning process: the case of Dublin. Dublin Institute of Technology.
29. Martin, B.R. (1995). Foresight in science and technology. Technology Analysis & Strategic Management, 7(2), 139-168.
30. Miles, I. (2002). Appraisal of alternative methods and procedure for producing regional foresight: Mobilising the regional foresight potential for an enlarged European Union. Retreived from ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/foresight/docs/17-appraisal.pdf
31. Myers, D., & Kitsuse, A. (2000). Constructing the Future in Planning: A Survey ofTheories and Tools. Journal of Planning Education and Research, 221-231.
32. Popper, R. (2008b). Foresight Methodology: an overview and more. Germany: Manchester Institute of Innovation Research, Institute for research information and quality assurance.
33. Ratcliffe, J. & Krawczyk, E., (2011), “Imagineering City futures: The use of prospective through scenarios in urban planning, Science Direct, Futures.
34. Reger, G. (2001). Technology foresight in companies: From an indicator to a network and process perspective. Technology Analysis & Strategic Management, 13(4), 533-553.
35. Roney, C. (2010), Intersections of Strategic Planning and Futures Studies: Methodological Complementarities, Journal of Futures Studies 15(2):71-100.
36. Santo, M. , et al.( 2006). Text mining as a valuable tool in foresight exercises: A study on nanotechnology. Technological Forecasting & Social Change, 1013-1027.
37. Saritas, O., Taymaz, E., & Tumer. T. (2006). Vision 2023: Turkey’s national technology foresight program: A contextualist description and analysis. Economic Research Center Middle East Technical University. Retreived from http://www.erc.metu.edu.tr/menu/series06/0601.pdf
38. Shani, M., 2001, Future versus planning, Omega, Volume 2, Issue 5, October 1974, Pages 635-649.
39. UNIDO (2005). UNIDO technology foresight manual: Organization and methods. Retreived from http://www.unido.org/filestorage/download/?file_id=45322
40. Voros, J. (2003). A generic foresight process framework. Foresight, 5(3), 10-21.
