امر به معروف و نهی از منکر؛ اهداف، شرایط فردی، اولویت و پیامدها (مطالعه موردی حجاب)
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامی
1 - دانشیار، گروه معارف اسلامی، واحد یادگار امام(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: امر به معروف و نهی از منکر, اولویتبندی گناهان, شرایط آمر و ناهی, حجاب, فقه اجتماعی, پیامدهای اجتماعی.,
چکیده مقاله :
امر به معروف و نهی از منکر از فروع مهم دین اسلام است که اجرای صحیح آن نیازمند درک دقیق از اهداف، شرایط فردی آمر و ناهی، اولویتها و پیامدهای اجتماعی آن است. این پژوهش با روش تحلیلی و تطبیقی، ضمن استخراج اهداف این فریضه از متون دینی، به تحلیل شرایط گناه، ویژگیهای آمر و ناهی، مراتب اجرا، و لوازم اجتماعی آن پرداخته است. نوآوری پژوهش در ارائه چارچوبی برای اولویتبندی منکرات براساس میزان تأثیرگذاری اجتماعی، نوع تأثیر (با یا بدون اراده دیگران)، و نیاز به تقوای فردی یا جمعی است. این چارچوب سپس بر مسئله حجاب بهعنوان یک منکر اجتماعی تطبیق داده شده و نشان داده میشود که حجاب، با توجه به ماهیت آن، تنها مشمول امر زبانی است و اجرای قهری آن، نهتنها فاقد اثربخشی، بلکه موجب وهن دین و کاهش دینداری درونی در جامعه میگردد. پژوهش، با تأکید بر لزوم تجدیدنظر در برخی شیوههای رایج اجرای این فریضه، پیشنهاد میدهد که سیاستگذاری فرهنگی جایگزین اقدامات سلبی شود.
one of the essential Islamic duties that requires careful understanding of its objectives, personal conditions, priorities, and social consequences. Using an analytical-comparative method, this study first explores the fundamental goals of this obligation based on Qur’anic and traditional sources. It then analyzes the categories of sins, attributes of the individual who performs this duty, conditions of implementation, and its required legal and institutional infrastructures. The key innovation of this research lies in proposing a structured framework for prioritizing sins based on their social impact, involuntary effects on others, and the necessity of individual or collective piety for avoiding them. This framework is applied to the issue of hijab, demonstrating that—given its nature—verbal guidance is sufficient, and coercive enforcement lacks efficacy and leads to delegitimization of religion and internal disengagement from religious norms. The study concludes that widespread reconsideration of current enforcement methods is necessary, advocating for cultural policies and educational strategies as more sustainable alternatives.
قرآن مجید.
اقدسی, فاطمه. (1398) واکنش زنان به سیاستهای امر به معروف در حوزه حجاب: مطالعه کیفی تهران. رساله دکتری جامعهشناسی, دانشگاه تهران.
بهجت, محمد تقی. (1377) توضیح المسائل. چاپ شانزدهم، قم: مکتب سماحة آیة الله العظمی بهجت.
پارسانیا, حمید. (1389) حدیث پیمانه: پژوهشی در انقلاب اسلامی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
جوادی آملی, عبدالله. (1381) وحی و نبوت در قرآن. قم: اسراء.
حر عاملی, محمد بن حسن. (1409 ق) وسائل الشیعة. قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام.
حسینی بهشتی, سید محمد حسین. (1401) مجموعه آثار کامل (۳۵ جلدی). تهران: نیاد نشر آثار و اندیشههای شهید آیتالله دکتر بهشتی.
حسینی شاهرودی, سید محمد. (1392) رسالۀ توضیح المسائل. بیتا. http://www.shahroudi.com
حسینی همدانی, سید محمد حسین. (1404 ق) انوار درخشان. تحقیق: محمد باقر بهبودی، تهران: کتابفروشی لطفی.
خمینی, روح الله. (1376) تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
—. (1381) رسالۀ توضیح المسائل. چاپ چهاردهم، تهران: پیام عدالت.
دستغیب, عبدالحسین. (1397) گناهان کبیره. چاپ ۱۴۷، قم: انتشارات دارالصادق.
رجایی, حسین. (1398) “اولویتبندی در امر به معروف؛ مطالعه موردی الزام حکومتی به حجاب.” فقه اهل بیت ۲۵, شماره ۹۷
رضایی, محمد رضا. (1400) “وششناسی تعامل حکومت و مردم در اجرای امر به معروف.” پژوهشهای فقهی ۸, شماره ۴.
رضوانی, مریم. (1400) تأثیر اجرای نهی از منکر بر حضور اجتماعی زنان. پایاننامه کارشناسی ارشد مطالعات زنان, دانشگاه تربیت مدرس.
رفیعی, محمدرضا, (1393) احمد مرکز مالمیری, و سید شهابالدین موسویزاده. راهکارهای کاهش دعاوی. گزارش طرح پژوهشی, تهران: پژوهشگاه قوه قضاییه.
زمخشری, محمود. (1407 ق) الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل. چاپ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی.
سلیمی, علی, و محمد داوری. (1386) جامعهشناسی کجروی: مجموعه مطالعات کجروی و کنترل اجتماعی- کتاب اول. ویراست دوم. چاپ سوم، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سیوطی, جلال الدین. (1404ق) الدرالمنثور فی تفسیر المأثور. قم: کتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی.
شریعتی, سارا. (1395) “امر به معروف به مثابه کنش سیاسی: مطالعه موردی حجاب.” فصلنامه مطالعات اجتماعی ایران ۱۰, شماره ۳.
—. (1387) دین و جامعه: جامعهشناسی ادیان. تهران: کویر.
ضمیری, عبدالحسین, و رضا نصیری حامد. (1389) “حکمرانی مطلوب و نقش شفافیت در تحقق آن.” پژوهشنامه, شماره ۵۲.
طباطبایی, محمد حسین. (1376) تفسیر المیزان. چاپ پنجم، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
—. (بی تا) نهایة الحکمة. قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
طبرسی, حسن بن فضل. (۱۴۱۲ق) مکارم الأخلاق. قم: شریف رضی.
علامه حلی, حسن بن یوسف. (۱۴۱۴ق) تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
علوی, زهرا, و روح الله موسوی. (1402) “بررسی شرط 'عدم مفسده' در نهی از منکر با تطبیق بر مسئله حجاب.” پژوهشهای فقهی ۱۰, شماره ۱.
عینالقضاة همدانی, عبدالله بن محمد. (بیتا) تمهیدات. تصحیح، تحشیه و تعلیق: عفیف عسیران، تهران: منوچهری.
فلاحی, علی. (1401) فراتحلیل مطالعات حجاب در ایران (۱۳۹۰–۱۴۰۰). طرح پژوهشی, تهران: پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا.
قاضی نعمان, نعمان بن محمد مغربی. (۱۳۸۳ق) دعائم الإسلام. تحقيق: آصف بن علي أصغر فيضي، چاپ دوم، قاهره: دار المعارف.
کلینی, محمد بن یعقوب. (1365) اصول کافی. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مجلسی, محمد باقر بن محمد تقی. (1403ق) بحار الانوار. محقق و مصحح: جمعی از محققان، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محقق حلی, اوالقاسم نجمالدین. (1374) شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. با ترجمه ابوالقاسم بن احمد یزدی. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
مصباح یزدی, محمد تقی. (1387) اخلاق در قرآن، سلسله درسهای استاد محمد تقی مصباح یزدی. تحقیق و نگارش: محمد حسین اسکندری، چاپ هشتم، قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مطهری, مرتضی. (1362) آینده انقلاب اسلامی ایران. صدرا.
—. (بی تا) مجموعۀ آثار. چاپ هفتم. جلد 6. در لوح فشردۀ مجموعه آثار استاد شهید مطهری، قم: مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری علوم اسلامی.
—. (1401) مسئله حجاب. چاپ ۴۴، تهران: صدرا.
—. (1387) یادداشتهای استاد مطهری. تهران: صدرا.
مکارم شیرازی, ناصر. (1374) تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الأسلامیة.
مهدوی نور, سید حاتم. (1395) “اقتصاد خصوصی یا دولتی در اسلام.
مهرجردی, محمد زارع. (1401) “تحلیل فقهی شرایط تأثیر در نهی از منکر با محوریت مسائل اجتماعی معاصر.” فقه اهل بیت ۲۸, شماره ۱۱۰.
موسوی زاده مرکیه, سید شهاب الدین. (1396) “در انتظار قانونگرایی: تحلیل متنی نظریه حاکمیت قانون در ایران.” فصلنامه مجلس و راهبرد, شماره ۹۲.
مولوی, جلال الدین محمد بلخی. (1387) مثنوی معنوی. تصحیح: رینولدالین نیکلسون، چاپ دوم، تهران: کارون.
نجفی, محمد حسن. (1392) جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. چاپ دوم، قم: فتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
Dragos, Dacian C., Polonca Kovač, and Albert T. Marseil, . (2019) The Laws of Transparency in Action: A European Perspective. IIAS Series: Governance and Public Management.
Pozen, David E., and Michael Schudson, . (2018) Troubling Transparency: The History and Future of Freedom of Information. New York: Columbia University Press.
Waldron, Jeremy. (2016) "The Rule of Law." The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Edited by Zalta Edward N. https://plato.stanford.edu/archives/fall2016/entries/rule-of-law
