بررسی تاثیر مشاوره راه حل مدار بر فرزند پروری مادران پس از طلاق
محورهای موضوعی :رقیه امامی 1 , نرگس عرب مقدم 2
1 - دانشجو ارشد روانشناسی مثبتگرا، جهاد دانشگاهی، شیراز، فارس، ایران.
2 - استادیار، گروه روانشناسی، جهاد دانشگاهی فارس، شیراز، فارس، ایران.
کلید واژه:
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر مشاوره راه حل مدار بر احساس شایستگی و فرزند پروری مادران پس از طلاق دانش اموزان دانش اموزان انجام گرفته است این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون همراه با گروه کنترل بود. که جامعه آماری شامل مادران مطلقه دارای فرزند در شهر شیراز بود که به‌طور تصادفی انتخاب شدند. گروه آزمایش تحت مشاوره راه‌حل‌مدار، شامل ۱۰ جلسه آموزشی قرار گرفتند و گروه کنترل هیچگونه مداخله‌ای دریافت نکرد. نتایج این تحقیق نشان داده است که مشاوره راه‌حل‌مدار موجب بهبود مهارت‌های فرزندپروری، افزایش کیفیت ارتباطات عاطفی و کاهش استرس و اضطراب مادران شد. همچنین، مشاوره راه‌حل‌مدار میتواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای بهبود فرزندپروری و کیفیت روابط مادران مطلقه با فرزندان مورد استفاده قرار گیرد و بر اهمیت حمایت‌های روانی و اجتماعی در این دوران تأکید میکند. در نهایت، گسترش برنامه‌های مشاوره‌ای مشابه و ارتقاء دوره‌های آموزشی مستمر برای مادران مطلقه پیشنهاد میشود تا به بهبود شرایط زندگی آن‌ها و فرزندانشان کمک کند.
The present study aimed to investigate the effect of solution-focused counseling on perceived competence and parenting among divorced mothers of schoolchildren. This research is applied in terms of purpose and quasi-experimental in terms of methodology, utilizing a pre-test-post-test design with a control group. The statistical population consisted of divorced mothers with children in Shiraz, who were randomly selected. The experimental group participated in 10 educational sessions of solution-focused counseling, while the control group received no intervention. The results indicated that solution-focused counseling improved parenting skills, enhanced emotional communication quality, and reduced stress and anxiety among mothers. Furthermore, solution-focused counseling can serve as an effective tool for improving parenting and the quality of mother-child relationships among divorced women, highlighting the importance of psychological and social support during this period. Ultimately, expanding similar counseling programs and promoting continuous educational courses for divorced mothers is recommended to help improve their and their children's living conditions.
بررسی تأثیر مشاوره راهحل مدار بر فرزند پروری مادران پس از طلاق
رقیه امامی1، نرگس عربمقدم2*
1- دانشجو ارشد روانشناسی مثبتگرا، جهاد دانشگاهی، شیراز، فارس، ایران.
rqyh83282@gmail.com
2- استادیار، گروه روانشناسی، جهاد دانشگاهی فارس، شیراز، فارس، ایران. (نویسنده مسئول)
narabmoghaddam@yahoo.com
تاریخ دریافت: [16/10/1403] تاریخ پذیرش: [9/12/1403]
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر مشاوره راهحل مدار بر احساس شایستگی و فرزند پروری مادران پس از طلاق دانش آموزان دانش آموزان انجام گرفته است این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر شیوه اجرا نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون-پس آزمون همراه با گروه کنترل بود؛ که جامعه آماری شامل مادران مطلقه دارای فرزند در شهر شیراز بود که به‌طور تصادفی انتخاب شدند. گروه آزمایش تحت مشاوره راه‌حل‌مدار، شامل ۱۰ جلسه آموزشی قرار گرفتند و گروه کنترل هیچگونه مداخله‌ای دریافت نکرد. نتایج این تحقیق نشان داده است که مشاوره راه‌حل‌مدار موجب بهبود مهارت‌های فرزندپروری، افزایش کیفیت ارتباطات عاطفی و کاهش استرس و اضطراب مادران شد. همچنین، مشاوره راه‌حل‌مدار میتواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای بهبود فرزندپروری و کیفیت روابط مادران مطلقه با فرزندان مورد استفاده قرار گیرد و بر اهمیت حمایت‌های روانی و اجتماعی در این دوران تأکید میکند. در نهایت، گسترش برنامه‌های مشاوره‌ای مشابه و ارتقاء دوره‌های آموزشی مستمر برای مادران مطلقه پیشنهاد میشود تا به بهبود شرایط زندگی آن‌ها و فرزندانشان کمک کند.
واژگان کلیدی: مشاوره راهحل مدار، فرزند پروری، طلاق، مادران.
1- مقدمه
طلاق را میتوان به‌عنوان فروپاشی یکی از مهم‌ترین نهاد در نظر گرفت که نه‌تنها به‌عنوان مشکل فردی مطرح میشود بلکه یک پروسه چندمرحله‌ای است که از یک‌سو بر نحوه ارتباط افراد خانواده تأثیر میگذارد و از سوی دیگر کل پیکره جامعه را دستخوش مشکلات جدی میکند (Kalmijen & Dronkers, 2015). در این میان طلاق والدین از مهم‌ترین رویدادهای استرسزایی هستند که فرزندان با آن روبرو میشوند و میتواند اثرات کوتاه‌مدت و بلندمدت، عاطفی، هیجانی و اقتصادی بر روی آن‌ها و همچنین بزرگ‌سالان داشته باشد. ازآنجاکه کودکان طلاق به خاطر سن کم و مهارت‌های ناکافی خود بیشتر از دیگران این آسیب‌ها را متحمل میشوند (Weaver & Schofild, 2015). پژوهش‌ها نشان میدهد در خانواده‌های تک والدی کیفیت فرزند پروری به‌ویژه در زمینه کنترل و نظارت رفتار کودکان کاهش مییابد (Sterinberg, 2014)؛ زیرا پس از طلاق، والدین بر مشکلات عاطفی خود میپردازند و توجه به کودکان به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش مییابد (Motataianu, 2015).
یکی از شیوههای مناسب مشاوره در آموزش‌وپرورش مشاوره راهحل مدار است. درمان کوتاه‌مدت راهحل – محور از تلاش عمده استیو (شیزر) اینسوکیم برگ وکولگاس1 در مرکز خانواده‌درمانی کوتاه‌مدت (BFTC) در میلواکی شکل گرفت درمان راهحل مدار کوتاه‌مدت با دوری جستن از گذشته به نفع زمان حال و آینده با درمانهای سنتی تفاوت دارد. این درمان به قدری روی آنچه امکان‌پذیر است تمرکز دارد که به کسب آگاهی از مشکل علاقه‌ای ندارد، زیرا از نظر آن‌ها بین مشکلات و راه‌حل‌های آن‌ها رابطه‌ی ضروری وجود ندارد (Zandiyeh, Yousefi, 2014). درمان راهحل مدار شامل فرض‌های نیرو بخشی است افراد سالم هستند، افراد با کفایت هستند آن‌ها از توانایی ایجاد کردن راه‌حل‌هایی که میتواند زندگی آن‌ها را بهتر کند، برخوردارند (Hogendoorn, Bram, Leopold, Thomas & Thijs Bol, 2019) فلسفه زیر بنایی رویکرد راهحل محور بر پایه این فکر بنا شده است که تغییر مداوم و اجتناب‌ناپذیر است لذا در درمان، بر چیزی که ممکن است تأکید میشود این مدل بر برداشتن قدم‌های کوچک برای شروع تغییر تأکید دارد (Kruk, 1993) مشاوره راهحل محور بر این فرض مبتنی است که فرصت‌های مشاوره اندک است. بدین ترتیب این مدل با زمان موجود در مشاوره مدرسه که ناچار به استفاده از زمان اندک است هماهنگی دارد. از آنجا که در آن تمرکز بر راه‌حل‌هاست و کمتر به کاستیها و نقایصی پرداخته میشود این روش در کار بادانش آموزان خود ارجاع و نیز مراجعین فاقد انگیزه بسیار سودمند و نافع است و در نهایت چون این مشاوره، مبتنی بر به‌کارگیری نقاط قوت و توانایی‌های مراجع است به‌وضوح به شیوه مدارس که مبتنی بر یادگیری است هماهنگی دارد (Nielsen, 2014). در همین راستا، تأثیر مشاوره راهحل مدار بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان را بررسی کردند که نتایج نشان داد گروه آزمایش بعد از اینکه تحت فرآیند مشاوره قرار گرفتند عملکرد تحصیلی بهتری از خود نشان دادند، شرکت در جلسات مشاوره گروهی با رویکرد راهحل مدار به‌طور معنادار بر افزایش انگیزه پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر مؤثر بوده است (Haimi & Lerner, 2014).
طلاق یکی از چالش‌های اجتماعی و روانی مهم در جوامع معاصر به شمار میرود که پیامدهای عمیق و گسترده‌ای بر زندگی خانواده‌ها و به‌ویژه بر فرزندان دارد. در واقع، طلاق نه تنها بر روابط میان زوجین تأثیر میگذارد، بلکه اثرات منفی بر سلامت روانی مادران و فرزندان نیز برجای میگذارد. مادران بعد از طلاق معمولاً در مواجهه با فشارهای روانی، مالی و اجتماعی قرار دارند و این چالش‌ها میتواند به شکلی عمیق بر روش‌های فرزندپروری آن‌ها تأثیر بگذارد. در این بین، فرزندپروری به معنی توانایی والدین در تربیت و حمایت از فرزندانشان فعالیتی پیچیده و حساس است که نیازمند استراتژی‌های مؤثر و حمایت‌های روانی است. در این راستا، مشاوره راه‌حل‌مدار به‌عنوان یک رویکرد نوین درمانی، به مادران مطلقه کمک میکند تا به شیوههای مؤثرتر فرزندپروری دست یابند. این نوع مشاوره بر شناسایی و تقویت نقاط قوت و توانمندی‌های فردی تمرکز دارد و به مادران یاد میدهد که چگونه با چالش‌های پس از طلاق مواجه شوند و روابط بهتری با فرزندان خود برقرار کنند. استفاده از مشاوره راه‌حل‌مدار میتواند به کاهش استرس و نگرانی‌های روانی مادران کمک کند و آن‌ها را در فرآیند فرزندپروری توانمندتر سازد. آمار طلاق در ایران، به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند شیراز، نشان‌دهنده‌ی نیاز فوری به توجه به سلامت روان مادران و نیازهای فرزندان آن‌هاست. با توجه به این مهم، بررسی تأثیر مشاوره راه‌حل‌مدار بر فرزندپروری مادران پس از طلاق، میتواند نقشی کلیدی در شناسایی روش‌های مؤثر برای حمایت از این گروه اجتماعی داشته باشد. مادری کردن به عنوان یک زن مجرد یکی از چالش‌های عمده برای زنان طلاق گرفته است که فرزند دارند. این مادران مطلقه با مشکلاتی همچون چالش‌های تربیت فرزند، درگیری‌های شخصی، احساس شرم اجتماعی و تعارض با خانواده‌های خودشان روبهرو هستند. معمولاً پس از طلاق مادران به خاطر جدایی از همسر به‌طور هم‌زمان نقش‌های پدر و مادری را به عهده میگیرند و این وضعیت منجر به افزایش مسئولیت‌ها و فشار بیشتری بر آن‌ها میشود (Siti rafiah & sakinan, 2013).
آسیب‌های متعددی، از مشکلات اقتصادی گرفته تا کاهش سلامت روانی برای زنان مطلقه دارای فرزند، تجربه‌ای بسیار دشوار و طاقت‌فرسا بوده و این مشکلات احتمال بروز ناسازگاری در فرزندانشان را افزایش میدهد این ناسازگاری‌ها ممکن است تمایل به خشونت، اختلالات روان‌شناختی و افت تحصیلی باشد (Tyler & Conger, 2017). در دنیای امروز نگاه مثبتی نسبت به زنان مطلقه وجود ندارد. در بسیاری از جوامع ای به‌عنوان، قربانیان طلاق شناخته میشوند، زیرا جامعه بر این باور است که یک زن نمی‌تواند بدون نقش شوهر زندگی سالم و عادی را تجربه کند (Kocherkson, 2016).
بسیاری از مادران تنها، با چالش‌ها و ناملایمات فراوان روبرو هستند. این ناملایمات میتواند اشکال مختلفی ازجمله سوءاستفاده، اعتیاد، کاهش بهداشت روانی، محدودیت در حمایت اجتماعی و محرومیت بروز پیدا کند (Darton, Zuria & Melati, 2019). برخی از مادران مجردی که با شکست مواجه میشوند، علیرغم شرایط پرخطر خود، پیامدهای مثبتی را تجربه میکنند و از تروما بهبود یابند برخی پژوهش‌ها نشان میدهد که آن‌ها به‌طور مداوم با وضعی سازگار میشوند و به راه‌حل‌های جدید برای مدیریت چالش‌های زندگی‌شان دست مییابند (Kucuksen, 2016).
زنان مطلقه با چالش‌های متعددی مواجه هستند. یکی از این چالش‌ها مادری کردن بدون حضور همسر است. مادر بودن برای موفق‌ترین، تحصیل‌کرده‌ترین و توانمندترین زنان، نیز میتواند نقشی چالش‌برانگیز است (Luthar & Ciciolla, 2015). از دست دادن شریک زندگی میتواند زمینه‌ساز بروز احساس ناکامی درونی و یا حس بی‌معنایی یا به عبارتی احساس تنهایی را به همراه داشته باشد. پذیرفتن تنهایی و غرق شدن در احساسات مرتبط با آن معمولاً به احساس درماندگی و افسردگی منتهی میشود که آن نیز به نوبه‌ی خود به افزایش احساس انفعال و تشدید افسردگی منجر میگردد. زنان مطلقه‌ای که ناچارند به‌تنهایی مسئولیت فرزندان را به عهده بگیرند به دلیل فشارهای اجتماعی و اقتصادی معمولاً احساس درماندگی میکنند و به نظر میرسد که حمایت‌های مالی دولتی و غیردولتی اغلب زندگی محدود و ناکافی دارند و ویژگی‌های منفی زندگی‌شان میتواند منجر به عدم شادی احساس تنهایی و احساس افسردگی آنان میگردد (فرزاد فر، 1385).
فرزند پروری پس از طلاق نیز یکی از عوامل مهم در سلامت روان‌شناختی فرزندان است، مسائل مختلفی مانند اینکه کودک نزد کدام یک از والدین زندگی کند، آیا محل زندگی او بعد از طلاق تغییر میکند یا نه و اینکه وضعیت مالی و تحصیلی زندگی او چگونه خواهد بود نیز بر سلامت روانی کودک پس از طلاق مؤثر است. پژوهش‌ها نشان میدهد که آسیب‌های فرزندان خانواده‌های طلاق در زمینه‌های عملکرد فردی (تحصیلی، شناختی، عاطفی، هیجانی، میان فردی و خانوادگی) بروز پیدا میکند (کاوسیان، خجسته کاشانی و تهامی، 1395).
جان بالبی2 (1969) روانشناس و نظریه‌پرداز معروف بر این باور بود که رابطه عاطفی بین کودک و مراقب اصلی، به‌ویژه مادر نقش کلیدی در رشد عاطفی و اجتماعی کودک دارد. بالبی بیان می‌کرد که دل‌بستگی ایمن به والدین میتواند به کودک کمک کند در آینده روابط سالم‌تری داشته باشند و احساس امنیت و اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشند ولی در مقابل دل‌بستگی ناایمن میتواند به مشکلات عاطفی و اجتماعی در بزرگ‌سالی منجر شود. نظریه بالبی همچنین به والدین توصیه میکند که با فراهم کردن محیط امن و حمایتگر، نیازهای عاطفی و کودکان را تأمین کنند. او معتقد بود که پاسخگویی به نیازهای کودک و ایجاد ارتباط عاطفی قوی میتواند به رشد سالم و سازگاری آن‌ها کمک کند. فرزند پروری یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین وظایف والدین محسوب میشود که میتواند تأثیرات عمیقی بر رشد و توسعه شخصیت کودک داشته باشد. شیوههای فرزند پروری به‌طورکلی به سه دسته اصلی تقسیم میشوند: شیوههای مستبدانه، مقتدرانه، سهلگیرانه. والدین مستبدانه معمولاً قواعد سخت گیرانهای دارند و کمتر به نیازهای عاطفی کودک توجه میکنند. در مقابل والدین مقتدرانه با ایجاد تعادل بین کنترل و محبت فضایی امن و حمایتی برای کودکان فراهم میکنند. این شیوه به کودکان کمک میکند تا مهارت‌های اجتماعی (Akgul, Sarpkaya, 2013).
فرزندپروری فعالیت پیچیده‌ای است که شامل روش‌ها و رفتارهای ویژه است که به‌طور مجزا یا در تعامل با یکدیگر بر رشد کودک تأثیر میگذارد. در واقع پایه و اساس شیوه فرزند پروری مبین تلاش‌های والدین برای کنترل و اجتماعی کردن کودکانشان است (Botha, 2014). شیوههای فرزند پروری بهروش‌هایی اطلاق میشوند که والدین برای تربیت فرزندان خود بکار میبرند و نشان‌دهنده نگرش‌های آن‌ها نسبت به فرزندانشان است و همچنین شامل معیارها و قوانینی است که برای فرزندان خود تعیین میکنند. علاوه بر این شیوههای فرزندپروری تحت تأثیر فرهنگ، نژاد و گروههای اقتصادی متفاوت قرار میگیرد. روش‌هایی که والدین در تربیت فرزندان خود بکار میگیرند، نقش حیاتی در تأمین سلامت روانی فرزندان آن‌ها دارد به‌طوری که بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان میتواند ناشی از شرایط پیچیده میان اعضای خانواده به‌ویژه والدین باشد: به‌عبارت‌دیگر وجود مشکلات رفتاری در کودکان نشان‌دهنده روابط معیوب بین اعضای خانواده با یکدیگر باشد و این وضعیت با شیوههای تربیتی نادرست والدین تعاملات معیوب آن‌ها با فرزندان ارتباط دارد (Özar & YakutÇakar, 2012).
تحقیقات نشان می‌دهند که مادران مطلقه معمولاً به حمایت‌های عاطفی و روانی بیشتری نیاز دارند و مشاوره‌های هدفمند میتواند به آن‌ها کمک کند تا به شیوههای سازنده‌تری به تربیت فرزندان خود بپردازند. این در حالی است که برخی از تحقیقات گذشته نشان داده‌اند که مادرانی که از حمایت‌های مشاوره‌ای بهره‌مند شده‌اند، توانسته‌اند روابط بهتری با فرزندان خود برقرار کنند و به‌طورکلی بهبود یافته‌اند.
در این تحقیق، سؤالات زیر مدنظر قرار گرفته است:
· مشاوره راه‌حل‌مدار چه تأثیری بر نگرش مادران نسبت به فرزندپروری پس از طلاق دارد؟
· آیا این نوع مشاوره میتواند به بهبود روابط مادر و فرزند کمک کند؟
· چگونه مادران پس از مشاوره می‌توانند شیوههای تربیتی خود را بهبود بخشند؟
این تحقیق اهداف زیر را دنبال میکند:
· شناسایی تأثیر مشاوره راه‌حل‌مدار بر بهبود مهارت‌های فرزندپروری مادران.
· بررسی چگونگی تغییر نگرش و رفتار مادران نسبت به فرزندپروری پس از طلاق.
· ارزیابی نقش مشاوره در کاهش استرس و اضطراب مادران و بهبود سلامت روان آن‌ها.
اهمیت و ضرورت این تحقیق در این است که میتواند به بهبود کیفیت زندگی مادران مطلقه و فرزندانشان کمک کرده و راهکارهای مؤثری برای مراکز مشاوره و برنامه‌های حمایتی ارائه دهد. همچنین، این تحقیق میتواند پایه‌گذار پژوهش‌های بیشتری در این حوزه باشد و به مسئولان و سیاست‌گذاران در زمینه کمک به خانواده‌های آسیب‌دیده از طلاق یاری رساند.
در نتیجه، بررسی تأثیر مشاوره راه‌حل‌مدار بر فرزندپروری مادران پس از طلاق به‌عنوان موضوعی مهم و حائز اهمیت در تحقیقات اجتماعی و روانشناسی محسوب میشود و میتواند نتیجه‌بخش باشد. با شناخت و درک بهتر از این موضوع، میتوان به بهبود شرایط زندگی مادران و فرزندان آن‌ها کمک کرد.
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
مشاوره راهحل مدار در مجموعه‌ی درمانهای پست‌مدرن طبقه‌بندی میشود. مشاوران راهحل مدار از اندیشه ساخت‌گرایی مبنی بر اینکه هیچ‌چیز مطلقی وجود ندارد هواداری میکنند، بنابراین مشاور نباید برداشت خود را از بهنجار به مراجع تحمیل کند بدین شکل درمان یک پدیده بسیار نسبی میشود مشاور فقط باید به گلایه‌هایی که افراد مطرح میکند اهمیت دهد و نباید ارزش‌های خودش را از طریق درخواست از مراجعان برای ارائه سایر مشکلاتی که خودشان مطرح نکرده‌اند بر آن‌ها تحمیل کند. هیکال و لاتیپون3 (2020) در پژوهش کیفی خود با عنوان تاب‌آوری زنانی که طلاق گرفته‌اند و تصمیم گرفته‌اند با فرزندان خود زندگی کنند از بین 5 نمونه زن مطلقه به این نتیجه رسیدند که عوامل مختلفی در این فرایند تأثیرگذار هستند ازجمله حمایت و پشتیبانی خانواده و اجتماع، بلوغ، استقلال، عزت‌نفس بالا و خود حضور فرزندان موجب تاب‌آوری این دسته از زنان شده است زنانی که طلاق را به دلایل مختلفی تجربه میکنند، نیاز به حمایت خانواده و جامعه دارند در این پژوهش نکته‌ای که مورد بررسی قرار گرفت این بود که زنان مطلقه با صبر و حوصله نسبت به شرایطی که با آنان مواجه بودند، تمایل به زندگی و دستیابی به اهدافشان را داشتند و میتوانستند با هر چیزی که ممکن است در آینده اتفاق بیفتد روبرو شوند چون معتقد هستند که این مشکلات و ایستادگی در برابر آن‌ها باعث قوی‌تر شدن خودشان و رسیدن به آرزوهایشان میشود علاوه بر این محققان در این مطالعه بیان کردند که چگونه حمایت کردن زنان مطلقه از جانب خانواده از عوامل مهم در تاب‌آوری است که به ادامه دادن روند زندگی عادی فرد کمک میکند و همچنین امید به آینده مهم‌ترین عامل پس از مواجه شدن با مسائل ناخوشایند مانند طلاق است که همین امر تاب‌آوری زنان را بالا می‌برد. باهنر، اعتمادی و صالحی (1403) پژوهشی با عنوان تدوین کتابچه راهنمای آموزش – روان‌شناختی فرزند پروری پس از طلاق بر اساس فرزند پروری مثبت و بررسی اثربخشی کتابچه راهنمای تدوین شده بر تنظیم هیجانی کودکان انجام شد که یافته‌ها نشان دادند که کتابچه راهنمای روان‌شناختی آموزشی – تجاری تدوین شده تأثیر معناداری بر تنظیم هیجان کودکان دارد؛ بنابراین میتوان از این کتابچه برای مشکلات تنظیم هیجانی کودکان پس از آن استفاده کرد.
3- روش‌شناسی
4- یافته‌ها
پس از جمع‌آوری اطلاعات، داده‌ها با از استفاده روش‌های آماری مناسب (مانند آزمون t مستقل یا تحلیل واریانس) مورد تجزیه‌وتحلیل قرار خواهند گرفت. این تحلیل‌ها کمک میکنند تا تأثیر مشاوره بر فرزندپروری مادران در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل مشخص شود (جدول 1).
جدول 1. جلسات مشاوره راهحل مدار
هدف جلسه | فعالیت‌ها و محتوای جلسه | موضوع جلسه | شماره جلسه |
آشنایی شرکت‌کنندکان و تعیین انتظارات از مشاوره | معرفی مشاوره راه‌حل‌مدار، ایجاد یک فضای امن و دوستانه، تعیین اهداف فردی | معارفه و تعیین اهداف | 1 |
شناسایی و تقویت نقاط قوت مادران | فعالیت گروهی برای شناسایی نقاط قوت، تبادل تجربیات موفق فرزندپروری | شناسایی نقاط قوت | 2 |
تقویت مهارت‌های ارتباطی مؤثر با فرزندان | تمرین‌های عملی برای بهبود ارتباط، نقش بازی و بحث گروهی | مهارت‌های ارتباطی | 3 |
آموزش راهکارهای مدیریت استرس و فشارهای روانی | تکنیک‌های مدیریت استرس، مدیتیشن و تمرینات تنفسی، بحث و تبادل نظر | مدیریت استرس | 4 |
یادگیری روش‌های حل مسائل و اتخاذ تصمیمات بهتر | تکنیک‌های حل مسئله، بازیابی سناریوهای واقعی و بحث در مورد حل آن‌ها | حل مسئله و اتخاذ تصمیم | 5 |
بهبود شیوههای تربیتی و رابطه با فرزندان | بررسی روش‌های تربیتی مؤثر، تبادل تجربه و مثال‌های عملی | تقویت شیوههای تربیتی | 6 |
ایجاد و تقویت شبکه‌های حمایتی فردی | شناسایی منابع و شبکه‌های حمایتی موجود، بحث گروهی درباره روابط حمایتی | حمایت اجتماعی | 7 |
آموزش تعیین توقعات واقع‌بینانه و مرزگذاری با فرزندان | فعالیت‌های عملی برای تعیین مرزها و توقعات، بحث در مورد تأثیر در فرزندپروری | تبیین توقعات و مرزگذاری | 8 |
بررسی پیشرفت و بازخورد در مورد فرزندپروری | ارزیابی تغییرات در مهارت‌های فرزندپروری، تبادل تجربه درباره پیشرفت‌ها | پیگیری و ارزیابی | 9 |
جمع‌بندی تجربیات و برنامه‌ریزی برای آینده | مرور مباحث گذشته، تعیین برنامه‌های آینده‌ای برای استمرار تغییرات مثبت | جمع‌بندی و برنامه‌ریزی آینده | 10 |
4-1-آمار استنباطی
جدول 2. نتایج آزمون کالموگروف-اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع نمرات
| پیش‌آزمون | پس‌آزمون | ||
متغير | Z كالموگروف اسميرنوف | سطح معنی‌داری | Z كالموگروف اسميرنوف | سطح معنی‌داری |
فرزند پروری مادران پس از طلاق | ۱۲۱/0 | ۷۳۰/0 | ۰۸۸/0 | ۹۵۸/0 |
در جدول دو، نتایج آزمون کالموگروف – اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن توزیع نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون آورده شده است. بر اساس نتایج مندرج در جدول، سطح معناداری آماره محاسبه شده برای هر دو متغیر بزرگ‌تر از 05/0 است بنابراین فرض نرمال بودن توزیع نمرات پذیرفته میشود.
جدول 3. نتیجه آزمون لوین برای بررسی همگنی واریانس‌ها
سطح معنی‌داری | درجه آزادی 2 | درجه آزادی 1 | F | متغیر |
۶۱۹/0 | 28 | 1 | ۲۵۴/0 | فرزند پروری مادران پس از طلاق |
همان‌طور که در جدول سه، نشان داده شده است، نتایج آزمون لوین در هیچ یک از متغیرها معنیدار نیست. ازاین‌رو فرض صفر مبنی برای همگنی واریانس متغیرها مورد تائید قرار میگیرد.
اثر | آزمون‌ها | مقادیر | F | درجه آزادی اثر | درجه آزادی خطا | سطح معناداری | اندازه اثر |
گروه | اثر پیلایی | 0.610 | 19.546 | 2 | 25 | 0.001 | 0.610 |
لامبدای ویلکز | 0.390 | 19.546 | 2 | 25 | 0.001 | 0.610 | |
اثر هتلینگ | 1.564 | 19.546 | 2 | 25 | 0.001 | 0.610 | |
بزرگ‌ترین ریشه روی | 1.564 | 19.546 | 2 | 25 | 0.001 | 0.610 |
همان‌طور که مشاهده میگردد سطح معنی‌داری هر چهار آمارۀ چند متغیری مربوطه یعنی اثر پیلایی، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ و بزرگ‌ترین ریشه روی، کوچک‌تر از 01/0 است (01/0p<). بدین ترتیب فرض صفر آماری رد و مشخص میگردد که بین احساس شایستگی و فرزند پروری مادران پس از طلاق دو گروه آزمایش و کنترل، در پس‌آزمون تفاوت معناداری وجود دارد. بر این اساس میتوان نتیجه گرفت مشاوره راهحل مدار بر فرزند پروری مادران پس از طلاق مؤثر بوده است. به‌منظور بررسی تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل در شیوه فرزند پروری مادران پس از طلاق، آزمون اثرات بین آزمودنی مورد استفاده قرار گرفت که نتایج حاصل در ادامه ارائه شده است.
متغیر | منبع | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | اندازه اثر |
فرزند پروری مادران پس از طلاق | بین گروهی | 373.904 | 1 | 373.904 | 21.865 | 0.001 | 0.457 |
خطا | 444.619 | 26 | 17.101 |
|
|
|
در جدول پنج، نتایج آزمون اثرات بین آزمودنی برای مقایسه فرزند پروری مادران پس از طلاق در افراد گروههای آزمایش و کنترل در مرحله پس‌آزمون نشان داده شده است. با توجه به نتایج ارائه شده در جدول، مقدار F به دست آمده، برای متغیر در سطح آلفای 0۱/0 معنیدار است (۰۱/0p<)؛ بنابراین فرض صفر رد و فرض پژوهش مورد تائید قرار میگیرد. با توجه به بالاتر بودن میانگین نمرات گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون در مقایسه با افراد گروه کنترل، نتیجه گرفته میشود که مشاوره راهحل مدار مؤثر بوده و موجب تأثیر مثبت بر فرزندپروری مادران پس از طلاق میشود.
فرضیه کلی: مشاوره راهحل مدار تأثیر مثبتی بر فرزند پروری مادران پس از طلاق تأثیر دارد. به منظور بررسی اثربخشی مشاوره راهحل مدار بر فرزندپروری مادران پس از طلاق از آزمون تحلیل کواریانس چند متغیره (MANCOVA) استفاده شد. نتایج مربوط به اجرای این آزمون و بررسی مفروضه‌های آن در ادامه ارائه شده است.
جدول 6. نتیجه آزمون همسانی ماتریس کواریانسها (باکس)
Box's | F | df1 | df2 | سطح معناداری |
۶۲۳/۵ | ۷۲۹/۱ | ۳ | ۱۴۱۱۲۰ | ۱۵۹/0 |
همان‌طور که در جدول شش، مشاهده میگردد، سطح معناداری آزمون باکس برابر با ۱۵۹/0 است. ازآنجایی‌که این مقدار، بزرگ‌تر از سطح معناداری (05/0) مورد نیاز برای رد فرض صفرمی باشد، فرض صفر مبنی بر همسانی ماتریس کواریانسها مورد تائید قرار میگیرد.
5- بحث و نتیجه‌گیری
همچنین مطالعات نشان داده که طلاق میتواند روابط والدین با یکدیگر را تحت تأثیر قرار بدهد، منجر به کاهش اتحاد بین والدین افزایش تعارضات بین والدین، عدم پاسخگویی و نظارت و کنترل، عدم همکاری مشترک در فرزند پروری با حذف والد دیگر، تضاد و مزاحمت در فرزند پروری شود. علاوه بر این، افزایش مهارت‌های ارتباطی مادران با فرزندان نیز یکی دیگر از دستاوردهای مشاوره بوده است. مادرانی که در جلسات شرکت کردند، توانستند روش‌های مؤثری برای برقراری ارتباط با فرزندان خود بیاموزند و در نتیجه کیفیت تعاملات عاطفی و کلامی خود را بهبود بخشند. این موضوع نه‌تنها به بهبود فرزندپروری بلکه به تقویت پیوند عاطفی مادر و فرزند کمک کرده است (Lin & Brown, 2020).
به‌علاوه، پژوهش نشان داد که مدیریت استرس یکی از مزایای مهم مشاوره راه‌حل‌مدار بوده است. مادران با یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس توانستند احساسات و هیجانات خود را بهتر کنترل کرده و این مسئله با بهبود روش‌های تربیتی آن‌ها پیوند خورده است. مادرانی که موفق به کاهش استرس خود شدند، با آرامش بیشتری به فرزندان خود توجه کرده و زمینه‌ای برای رشد و ترقی آن‌ها فراهم آوردند. شایان ذکر است که وجود شبکه‌های حمایتی قوی و مؤثر نیز در موفقیت فرزندپروری بعد از طلاق نقش بسزایی دارد. با تشویق مادران به برقراری ارتباط با یکدیگر و ایجاد شبکه‌های حمایت اجتماعی، آن‌ها توانستند تجربیات و راهکارهای مطلوب را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و از حمایت‌های عاطفی بهره‌مند شوند (Lynn, 2018).
در نهایت، با توجه به نتایج به دست آمده، پیشنهاد میشود برنامه‌های مشاوره‌ای مشابه در مراکز اجتماعی و خدمات مشاوره‌ای گسترش یابند تا به مادران مطلقه بیشتری ارائه شوند. همچنین برگزاری دوره‌های آموزشی مستمر برای مادران مطلقه به منظور ارتقاء مهارت‌های فرزندپروری و مدیریت استرس میتواند تأثیر مثبتی بر کیفیت زندگی آن‌ها و فرزندانشان داشته باشد. انجام تحقیقات بیشتر در این زمینه، به ویژه در مناطق مختلف، میتواند به شناسایی نیازها و چالش‌های خاص مادران و فرزندان کمک کند و اطلاعات بیشتری درباره تأثیرات طولانی‌مدت مشاوره فراهم آورد.
به‌طورکلی، این پژوهش نشان میدهد که مشاوره راه‌حل‌مدار میتواند به‌عنوان ابزاری مؤثر برای حمایت از مادران مطلقه در بهبود فرزندپروری و کیفیت روابط عاطفی آن‌ها با فرزندان تلقی شود. این رویکرد با تأکید بر روش‌های مثبت و توانمندسازی مادران، به آن‌ها این امکان را میدهد که به شیوه‌ای مؤثرتر و سازنده‌تر به تربیت فرزندان خود بپردازند و در مواجهه با چالش‌های پس از طلاق موفق‌تر عمل کنند.
6- منابع
1- باهنر، فهیمه؛ اعتمادی، عذرا؛ و صالحی، کیوان(2023). تدوین بسته آموزشی‌ـ‌مشاوره‌ای پیش از ازدواج برای دختران در آستانه ازدواج دارای طلاق والدینی بر اساس فرهنگ ایرانی. پژوهش‌های علوم شناختی و رفتاری، 13(1)، 71-92.
doi:10.22108/cbs.2023.137162.1750
2- فاضل، امین‌الله؛ حق‌شناس، حسن؛ و کشاورز، زهرا(1390). قدرت پیش‌بینی ویژگی‌های شخصیتی و سبک زندگی بر رضایت‌مندی زوجی زنان پرستار شهر شیراز. فصلنامه‌ی علمی، پژوهش جامعهشناسان زنان، 2(3).
dor:20.1001.1.20088566.1390.2.7.8.1
3- فرزاد فر، منیره(1385). تأثیر آموزش شادمانی به شیوه فورادیس بر کاهش افسردگی زنان بی‌سرپرست شهر اصفهان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.
4- کاوسیان، مینا؛ کاشانی، امیر؛ و تهامی، الهام(1395). کمک‌های اولیه روان‌شناختی برای کودکان طلاق: یک مطالعه مروری. نشریه علمی رویش روانشناسی، 5(3)، 185-202.
dor: 20.1001.1.2383353.1395.5.3.11.0
5- Akgul, Sarpkaya.(2013). Bosanmis Kadinlarda toplumsal baskiya direnme stratejileri: Van ornegi. The Journal of International Social Research, 6(26), 29-50. doi:10.18026/cbayarsos.1514930
6- Andre, Dewilde C., & Muffels, R. (2019). What do housing wealth and tenure have to do with it? Changes in wellbeing of men and women after divorce using Australian panel data. Social science Research. 1(78):104-18. doi:10.1016/j.ssresearch.2018.12.017
7- Botha, S. J. (2014). Exploring the needs of adolescents in divorced families in a South Africanin Military context. Dissertation (article format) submitted in fulfilment of the requirements for the degree Magister in Social Work at the Potchefstroom Campus of North-West University.
8- Dharatun, N., Zuria, M., & Melati, S. (2019). Self-Resilience evolvement among Widowed Mothers in Malaysia. Religacion. Revista de Ciencias Socialesy huma nidades, 4(18), 127-133.
9- Haikal, M., & Latipun, L. (2020). The Resilience of Women Who Are Divorced and Choose to Live with Their Children. Psychology and Behavioral Science 9 (4), 44-499 (4). doi:10.11648/j.pbs.20200904.12
10- Haimi, M., & Lerner, A. (2014). The impact of parental separation and divorce on the health status of children, and the ways to improve it. Journal of Clinical & Medical Genomics, 3-7. doi:10.4172/jcmg.1000137
11- Hogendoorn, Bram, Leopold, Thomas and Thijs Bol (2019). Divorce and Diverging Poverty Rates: A Risk-and-Vulnerability Approach. Journal of Marriage and Family. doi:10.1111/jomf.12629.
12- Jackson, L. (2015). The Impact of Parental Divorce on Children's Confidence Levels in Young dulthood. Theses Dissertations, Professional Papers, and Capstones. University of Nevada, Las Vegas. doi.org/10.34917/8220109
13- Jaffe, W. (2011). Top tenresonse marriage fail. Frome: divorce.com. Journal of Educational Research and Essays Vol. 1(1), pp. 5-8.
14- Kalmijn, M., & Dronkers, J. (2015). Lean on me? The influence of parental separation and divorce on children’s support networks in four European countries. Sonderheft- Journal of Family Research, 10(2), 21-42. doi:10.2307/j.ctvddzmht.5
15- Kruk, E. (1993). Promoting cooperative parenting after separation: a therapeutic/interventionist model of family mediation. Journal of Family Therapy, 15(3), 235-261.
16- Kucuksen, K. (2016). Being a divorced woman in a Patriarchal society: example of Konya, Necmettin Erbakan Universitesi, 9 (44). doi:10.17719/jisr.20164420152
17- Lin, I. F., & Brown, S. L. (2020). The Economic Consequences of Gray Divorce for Women and Men. The Journals of Gerontology: Series. doi:10.1093/geronb/gbaa157
18- Luthar, S. S., & Ciciolla, L. (2015). Who mothers mommy? Factors that contribute mommy? Factors that contribute to mothers well-being Developmental Psychology, 51, 1812-1823 doi:10.1037/ dev00000051.
19- Lynn H. (2018). Concerns of the divorced women and impact on open health access, Florida Atlantic University, (1), pp. 2-5.
20- Miles, N. J., & Servaty-Seib, H. L. (2010). Parental marital status and young adult.
21- Motataianu, I. r. (2015). The relation betweeen Anger and Emotional Synchronization in children from Divorced families. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 203,158.158-162.
22- Nielsen, L. (2014). Shared Physical Custody: Summary of 40 Studies on Outcomes for Children, Journal of Divorce & Remarriage, 55(8),613-635.
23- Özar, Ş., & Yakut-Çakar, B. (2012). Aile, devlet ve piyasa kıskacında boşanmış kadınlar. Kültür ve Siyasette Feminist Yaklaşımlar, 16, 1-12.
24- Raley, R. Kelly; Sweeney, Megan M. (2020). Divorce, Repartnering, and Stepfamilies: A Decade in Review. Journal of Marriage and Family, 82(1), 81–99. doi:10.1111/jomf.12651
25- Siti Rafiah, A. H., & Sakinah, S. (2013). Exploring single parenting process Malaysia: Issues and coping strategies. Procedia Social and Behavioral Sciences, 84, 1154-1159.
26- Steinberg, L. (2014). Family Structure, Parenting Practices, and Adolescent Adjustment: An Ecological Examination. Coping With Divorce, Single Parenting, and Remarriage: A Risk and Resiliency Perspective, 65.
27- Taylor, Z. E., & Conger, R. D. (2017). Promoting strengths and resilience in single‐ mother families. Child development, 88(2), 350-358. doi:10.1111/cdev.12741
28- Warshak, R. (2014). Social science and parenting plans for young children Psychology, Public Policy and Law, 20(1),46.
29- Weaver, J. M., & Schofield, T. J. (2015). Mediation and moderation of divorce effects on children’s behavior problems. Journal of Family Psychology, 29(1), 39.
30- Zandiyeh, Z., Yousefi, H. (2014). Woman’s experiences of applying for divorce. Iranian. journal of Nursing and Midwifery Research. Vol. 19. Issue 2.168-172.
The Effect of Solution-Focused Counseling on Parenting Among Divorced Mothers
Roghieh Emami¹, Narges Arab Moghaddam²*
1-M.A. Student in Positive Psychology, Jihad University, Shiraz, Fars, Iran.
rqyh83282@gmail.com
2-Assistant Professor, Department of Psychology, Jihad University of Fars, Shiraz, Fars, Iran.
(CorrespondingAuthor)
narabmoghaddam@yahoo.com
Abstract
The present study aimed to investigate the effect of solution-focused counseling on perceived competence and parenting among divorced mothers of schoolchildren. This research is applied in terms of purpose and quasi-experimental in terms of methodology, utilizing a pre-test-post-test design with a control group. The statistical population consisted of divorced mothers with children in Shiraz, who were randomly selected. The experimental group participated in 10 educational sessions of solution-focused counseling, while the control group received no intervention. The results indicated that solution-focused counseling improved parenting skills, enhanced emotional communication quality, and reduced stress and anxiety among mothers. Furthermore, solution-focused counseling can serve as an effective tool for improving parenting and the quality of mother-child relationships among divorced women, highlighting the importance of psychological and social support during this period. Ultimately, expanding similar counseling programs and promoting continuous educational courses for divorced mothers is recommended to help improve their and their children's living conditions.
Keywords: Solution-Focused Counseling, Parenting, Divorce, Mothers.
[1] Insukhimberg and colleagues
[2] . Bolbe
[3] Haikal & Latipun
