مدل‌سازی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی
محورهای موضوعی :مریم عدالتی 1 , حسین پناهیان 2 , حسن قدرتی 3
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم وتحقیقات
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشان
3 - دانشگاه آزاد اسلامي، کاشان
کلید واژه: بهره‌وری سرمایه, بازده سرمایه, شرکت‌های بورسی.,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف مدل‌سازی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی، مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل خبرگان مالی و کارشناسان بورس می‌باشد که با روش هدفمند انتخاب شدند. تعداد نمونه این پژوهش 16 نفر می‌باشد. در این پژوهش ابتدا با استفاده از پرسش‌نامه خبره محور و با استفاده از روش دلفی فازی در دو مرحله به شناسایی و امتیازدهی مؤلفه‌های مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی پرداخته شد و سپس با استفاده از پرسشنامه‌ای.اس.ام به سطح‌بندی مؤلفه‌های شناسایی شده اقدام گردید. در نهایت در این پژوهش با کمک نرم‌افزار میک‌مک و تعیین سطح، هفت سطح شناسایی شد. در این پژوهش سطوح شناسایی شده عبارت‌اند از: سطح اول: نسبت سود عملیاتی به کل دارایی‌ها، سن شرکت، اهرم مالی. سطح دوم: نسبت جاری، نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی‌ها، کیفیت گزارشگری مالی، اندازه شرکت، بازده دارایی‌ها، گردش دارایی، شاخص زیان، میانگین بازده ماهیانه سهام. سطح سوم: بازده دارایی‌ها. سطح چهارم: حاشیه سود عملیاتی، توانایی مدیریت، ساختار سرمایه شرکت. سطح پنجم: دارایی‌های جاری به کل دارایی‌ها. سطح ششم: نسبت بدهی و نسبت گردش دارائی‌ها. سطح هفتم: شاخص بازده حقوق صاحبان سهام. نتایج به‌دست‌آمده باتوجه‌به خلأ مطالعاتی مشاهده شده در خصوص بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی، میتواند به گسترش مبانی نظری در این حوزه کمک کند. علاوه‌برآن نتایج این پژوهش به مدیران شرکت‌های بورسی در اتخاذ تصمیمات مناسب و جهت‌دهی صحیح سرمایه‌ها برای جلوگیری از اتلاف منابع و کارایی سرمایه کمک میکند.
This research has been investigated with the aim of modeling and stratification of factors affecting capital efficiency in listed companies. The statistical community of this research includes financial experts and stock market experts who were selected by the Judgmental sampling. The sample number of this research is 16 people. In this research, firstly, by using an expert-oriented questionnaire and by using the fuzzy Delphi method, in two stages, the components affecting capital efficiency in listed companies were identified and scored, and then, by using the ISM questionnaire, the components were leveled. Identified, action was taken. Finally, seven levels were identified in this research with the help of Mic Mac software and level determination. In this research, the identified levels are: First level: ratio of operating profit to total assets, age of the company, financial leverage. Second level: current ratio, ratio of working capital to total assets, quality of financial reporting, company size, return on assets, asset turnover, loss index, average monthly stock return. The third level: return on assets. Fourth level: operating profit margin, management ability, capital structure of the company. Fifth level: current assets to total assets. The sixth level: debt ratio and asset turnover ratio. Seventh level: return on equity index. The obtained results can help to expand the theoretical foundations in this field, considering the gap of studies observed regarding capital efficiency in listed companies. In addition, the results of this research help managers of listed companies to make appropriate decisions and direct capital to prevent waste of resources and capital efficiency.
اسمعیل زاده مقری، علی؛ همت فر، محمود؛ زمانیان، علیرضا. (1389). بررسی ارتباط میان سرمایه فکری و شاخصهای ارزیابی عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری مدیریت، 3(6)، 12-1.
اعتمادی، حسین؛ منتظری، جواد. (1392). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار سرمایۀ شرکت‌های پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران با تأکید بر رقابت بازار تولید. بررسیهای حسابداری و حسابرسی، 20(3)، 26-1.
بیات، مهدیه؛ باقری پرمهر، شعله. (1397). اثر آستانه‌ای انباره سرمایه بر بهره‌وری سرمایه دولتی در اقتصاد ایران با استفاده از الگوی رگرسیون انتقال ملایم. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 7(28)، 161-141.
جریان، احمد؛ بیدل، مهدی؛ غفاری فر، ساسان. (1401). بررسی تاثیر اصلاح ساختار سرمایه، مدیریت هزینه های مالی و مولفه های متنوع رشد بر عملکرد مالی شرکت (مطالعه موردی شرکت نفیس نخ)، پنجمین کنفرانس بین المللی مطالعات بین رشته ای در مدیریت و مهندسی، تهران.
جهانگیری، خلیل؛ حسینی ابراهیم آباد، سید علی. (1396). بررسی آثار سیاست پولی، نرخ ارز و طلا بر بازار سهام در ایران با استفاده از مدل MS-VAR-EGARCH. تحقیقات مالی، 19(3)، 414-389.
خواجوی، شکراله؛ جهاندوست مرغوب، مهران؛ ویسی حصار، ثریا. (1400). ارتباط غیرخطی بین قدرت مدیرعامل و ساختار سرمایه با تأکید بر نقش اندازه شرکتها. تحقیقات مالی، 23(1)، 63-40.
سجادی، سید حسین؛ محمدی، کامران؛ سلگی، محمد. (1390). بررسی تاثیر ویژگی‌های شرکت بر روی ساختار سرمایه‌ی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 3(10)، 35-22.
علی محمد پور، علی؛ ذبیحی، علی؛ فغانی ماکرانی، خسرو. (1399). تأثیر مدیریت بهره‌وری سرمایه بر مدل های قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای با تاکید بر چرخه عمر. مدیریت بهره‌وری، 14(52)، 194-171.
محمدزاده سالطه، حیدر. (1395). تاثیر فرصتهای سرمایهگذاری، رشد شرکت و بهره‌وری سرمایه بر عملکرد شرکت در بازار سرمایه ایران. مدیریت بهره‌وری، 10(36)، 162-141.
مقدم تبریزی، ناهید؛ ولیزاده زنوز، پروین، (1385). بررسی بهره‌وری در اقتصاد ایران، نشریه روند، 16(49)، 41-15.
جباری خوزانی, آرزو, صالحی, اله کرم, کعب عمیر, احمد , زرین جوی الوار, سهیلا. (1401). طراحی الگوی تورش رفتاری سرمایه‌گذاران با تحلیل تم و رویکرد ساختاری تفسیری-دلفی فازی. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 3(9), -. doi: 10.30495/afi.2023.1966142.1150
مرادزاده فرد, مهدی, رستم خانی, رویا, & حسینی, سیدحسین. (1400). بررسی تأثیر ابزارهای هوش تجاری برافزایش بهره‌وری سیستم‌های یکپارچه اطلاعاتی حسابداری مدیریت مدرن. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 2(2), 117-137. doi: 10.30495/afi.2021.1935149.1028
عاقلی, لطفعلی, & حسینی, میر عبداله. (1400). عوامل موثر بر بهره وری سرمایه در بخش معدن ایران. فصلنامه علمی پژوهش های اقتصاد صنعتی, 5(18), 33-44. doi: 10.30473/jier.2022.8746
زلقی, حسن, مددیان معز, رضا, & کمره گره, مجتبی. (1399). بررسی تأثیر کارایی مدیریت موجودی کالا و اعتبار تجاری بر پایداری ساختار سرمایه. نشریه مدیریت دارایی و تامین مالی, 8(4), 85-100. doi: 10.22108/amf.2020.124051.1559
میرزایی, قوهستانی, & احمد رضا. (2023). رابطه انتخاب پرتفوی سرمایه گذاری با بهره وری سرمایه با توجه به تئوری چرخه عمر شرکت. چشم انداز حسابداری و مدیریت, 5(74), 72-90.
Alimohammad pour, A., Zabihi, A., & Faghani Makrani, K. (2020). The Effect of Capital Productivity Management on Capital Asset Pricing Models with a Focus on Life Cycle. The Journal of Productivity Management, 14(1), 171-194. [In Persian].
Baayat, M., Bagheripormeh, S. (2018). Threshold Effects of Capital Stock in the Public Capital Productivity In the economy of the Iran Using a smooth transition regression model. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 7(28), 141-161. [In Persian].
Caglayan, M., & Demir, F. (2014). Firm Productivity, Exchange Rate Movements, Sources of Finance, and Export Orientation. World Development, 54, 204–219.
Clark, G. L. (1985). Productivity Ratings of Institutions Based on Publication in Eight Marketing Journals: 1983-1984. Journal of Marketing Education, 7(3), 12–23.
Dou, W. W., Ji, Y., Reibstein, D., & Wu, W. (2020). Inalienable Customer Capital, Corporate Liquidity, and Stock Returns. The Journal of Finance, 76(1), 211–265.
Esmailzadeh Moghri, A,. Hemat Far, M,. Zamaniyan, A. (2010). Investigating the relationship between intellectual capital and indices performance assessment of companies in Tehran Stock Exchange. Management Accounting, 3(6),1-12. [In Persian].
Etemadi, H., & Montazeri, J. (2013). Reviewing Influential Factors on Capital Structure of Firms Listed in Tehran Security Exchange with Emphases on Production Market Competition. Accounting and Auditing Review, 20(3), 1-26. [In Persian].
Habib, M., Abbas, J., & Noman, R. (2019). Are human capital, intellectual property rights, and research and development expenditures really important for total factor productivity? An empirical analysis. International Journal of Social Economics, 46(6), 756–774.
Inklaar, R., Woltjer, P., Albarrán, D. G., & Gallardo, D. (2019). The composition of capital and cross-country productivity comparisons. International Productivity Monitor, 36(36), 34-52.
Iroh, O., Kalu, I., & Nteegah, A. (2022). Empirical Cost of Electricity Outage on Labour and Capital Productivity in Nigeria. Applied Journal of Economics, Management and Social Sciences, 3(1).
Jahangiri, K., & Hoseini Ebrahimabad, S. A. (2017). The Study of Monetary Policy, Exchange Rate and Gold Effects on the Stock Market in Iran Using MS-VAR-EGARCH Model. Financial Research Journal, 19(3), 389-414. [In Persian].
Jaryan, A; Bidel, M; Gh, S. (2022). Investigating the impact of capital structure reform, financial cost management and various growth components on the company's financial performance (case study of Nafis Nakh Company), the 5th International Conference on Interdisciplinary Studies in Management and Engineering, Tehran. [In Persian].
Kehinde, A. D., Adeyemo, R., & Ogundeji, A. A. (2021). Does social capital improve farm productivity and food security? Evidence from cocoa-based farming households in Southwestern Nigeria. Heliyon, 7(3), e06592.
Kengatharan, N. (2019). A knowledge-based theory of the firm. International Journal of Manpower, 40(6), 1056–1074.
Khajavi, S., Jahandoust Marghoub, M., & Weysihesar, S. (2021). Investigating the Relationship between CEO Power and Capital Structure: Emphasizing the Role of Firms Size. Financial Research Journal, 23(1), 40-63. [In Persian].
Khamaki, A., Saeidi, P., Naderian, A., & Khozain, A. (2018). The relationship between capital investment choice and capital productivity: a test of firm life cycle theory (a comparative investigation of cyclical and non-cyclical companies). Advances in Mathematical Finance and Applications, 3(4), 83-100.
Lee, J.-W., Song, E., & Kwak, D. W. (2020). Aging labor, ICT capital, and productivity in Japan and Korea. Journal of the Japanese and International Economies, 58, 101095. https://doi.org/10.1016/j.jjie.2020.101095
Moghadam Tabrizi, N; Valizadeh Zenouz, P, (2015). Investigating productivity in Iran's economy, Rond Journal, 16(49), 15-41. [In Persian].
Mohammadzadeh Salteh, H. (2016). The Effect of Investment Opportunities, Growth and Capital Productivity on Firm Performance of Listed Companies in Tehran Stock Exchange. The Journal of Productivity Management, 10(36), 141-162. [In Persian].
Perez-Montiel, J. (2020). Capital Productivity and the Profit Share in the United States: A Keynesian Approach. SSRN Electronic Journal.
Sajadi, S. H., Mohammadi, K., & Salagi, M. (2011). Investigating the Impact of Firm Characteristics on the Capital Structure of Companies Listed in Tehran Stock Exchange. Accounting and Auditing Research, 3(10), 22-35. [In Persian].
Steiner, P. O., & Goldner, W. (1952). Productivity. Institute of Industrial Relations, University of California.
Wang, M., Xu, M., & Ma, S. (2021). The effect of the spatial heterogeneity of human capital structure on regional green total factor productivity. Structural Change and Economic Dynamics, 59, 427–441.
Jaworski, J., & Czerwonka, L. (2022). Profitability and working capital management: evidence from the Warsaw Stock Exchange. Journal of Business Economics and Management, 23(1), 180-198.
Cai, C. W. (2023). A real effect across time: disclosure quality, cost of capital and profitability. Journal of Accounting Literature, (ahead-of-print).
Dash, S. R., Sethi, M., & Swain, R. K. (2023). Financial condition, working capital policy and profitability: evidence from Indian companies. Journal of Indian Business Research.
Arifin, A., Fauziah, S., & Suwarno, A. E. (2023). Effect of Profitability, Business Size, and Institutional Ownership on Business Value with Capital Structure as a Moderating Variable (Empirical Study on Food and Beverage Companies Listed on The Indonesia Stock Exchange for The 2017-2020 Period). Riset Akuntansi dan Keuangan Indonesia, 7(2), 262-268.
Herison, R., Sahabuddin, R., Azis, M., & Azis, F. (2022). The Effect of Working Capital Turnover, Accounts Receivable Turnover and Inventory Turnover on Profitability Levels on the Indonesia Stock Exchange 2015-2019. Psychology And Education, 59(1), 385-396.
MODIRIAT-E-FRDA JOURNAL ISSN 2228-6047 |
Modeling and stratification of factors affecting capital efficiency in listed companies
Article Info | ABSTRACT |
Article type:
Keywords Capital efficiency, Capital return, Listed companies..
| This research has been investigated with the aim of modeling and stratification of factors affecting capital efficiency in listed companies. The statistical community of this research includes financial experts and stock market experts who were selected by the Judgmental sampling. The sample number of this research is 16 people. In this research, firstly, by using an expert-oriented questionnaire and by using the fuzzy Delphi method, in two stages, the components affecting capital efficiency in listed companies were identified and scored, and then, by using the ISM questionnaire, the components were leveled. Identified, action was taken. Finally, seven levels were identified in this research with the help of Mic Mac software and level determination. In this research, the identified levels are: First level: ratio of operating profit to total assets, age of the company, financial leverage. Second level: current ratio, ratio of working capital to total assets, quality of financial reporting, company size, return on assets, asset turnover, loss index, average monthly stock return. The third level: return on assets. Fourth level: operating profit margin, management ability, capital structure of the company. Fifth level: current assets to total assets. The sixth level: debt ratio and asset turnover ratio. Seventh level: return on equity index. The obtained results can help to expand the theoretical foundations in this field, considering the gap of studies observed regarding capital efficiency in listed companies. In addition, the results of this research help managers of listed companies to make appropriate decisions and direct capital to prevent waste of resources and capital efficiency.
|
| |
مدل‌سازی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی
مریم عدالتی- حسین پناهیان (نویسنده مسئول)- حسن قدرتی
چکیده
این پژوهش با هدف مدل‌سازی و سطح‌بندی عوامل مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی، مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری این پژوهش شامل خبرگان مالی و کارشناسان بورس می‌باشد که با روش هدفمند انتخاب شدند. تعداد نمونه این پژوهش 16 نفر می‌باشد. در این پژوهش ابتدا با استفاده از پرسش‌نامه خبره محور و با استفاده از روش دلفی فازی در دو مرحله به شناسایی و امتیازدهی مؤلفه‌های مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی پرداخته شد و سپس با استفاده از پرسشنامه‌ای.اس.ام به سطح‌بندی مؤلفه‌های شناسایی شده اقدام گردید. در نهایت در این پژوهش با کمک نرم‌افزار میک‌مک و تعیین سطح، هفت سطح شناسایی شد. در این پژوهش سطوح شناسایی شده عبارت‌اند از: سطح اول: نسبت سود عملیاتی به کل دارایی‌ها، سن شرکت، اهرم مالی. سطح دوم: نسبت جاری، نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی‌ها، کیفیت گزارشگری مالی، اندازه شرکت، بازده دارایی‌ها، گردش دارایی، شاخص زیان، میانگین بازده ماهیانه سهام. سطح سوم: بازده دارایی‌ها. سطح چهارم: حاشیه سود عملیاتی، توانایی مدیریت، ساختار سرمایه شرکت. سطح پنجم: دارایی‌های جاری به کل دارایی‌ها. سطح ششم: نسبت بدهی و نسبت گردش دارائی‌ها. سطح هفتم: شاخص بازده حقوق صاحبان سهام. نتایج به‌دست‌آمده باتوجه‌به خلأ مطالعاتی مشاهده شده در خصوص بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی، میتواند به گسترش مبانی نظری در این حوزه کمک کند. علاوه‌برآن نتایج این پژوهش به مدیران شرکت‌های بورسی در اتخاذ تصمیمات مناسب و جهت‌دهی صحیح سرمایه‌ها برای جلوگیری از اتلاف منابع و کارایی سرمایه کمک میکند.
کلیدواژه‌ها: بهره‌وری سرمایه، بازده سرمایه، شرکت‌های بورسی.
دریافت مقاله: 30/10/1402 پذیرش مقاله: 30/02/1403
مقدمه
مفهوم بهره‌وری به‌عنوان یکی از ضرورت‌های ارتقای سطوح زندگی، رفاه افراد و آرامش مطرح شد و هدف مهمی نیز برای کل کشورهای جهان به‌حساب می‌آید. امروزه ارتقای سطح بهره‌وری از اولویت‌های اصلی هر کشور محسوب می‌گردد. چون ادامه حیات اجتماعی-اقتصادی و بهبود سطوح زندگی مردم یک جامعه، وابسته کامل به ارتقای سطح بهره‌وری است. در بحث‌های کلان کشوری، افزایش و رشد بهره‌وری باعث افزایش رشد و توسعه اقتصادی، کنترل تورم، افزایش رقابت اقتصادی، افزایش در درآمد سرانه افراد، کاهش هزینه‌ها و بالا رفتن تولید ناخالص داخلی و... می‌گردد و زیرا تولید ناخالص داخلی سرانه بیانگر درآمد سرانه کشور است و بهبود بهره‌وری باعث افزایش ثروت سرانه در افراد جامعه خواهد شد. مفهوم بهره وری سرمایه به اندازه گیری توان مدیریت در استفاده بهینه از سرمایه به عنوان یکی از منابع مهم و محدود شرکت می پردازدو طبیعی است که سهام شرکت های با بهره وری سرمایۀ بالا، بازده بالاتری نیز داشته باشند و همچنین قدرت توضیح دهندگی مدل های ارائه شده جهت پیشبینی بازده سهام با استفاده از بهره وری سرمایه افزایش یابد(جباری خوزانی و همکاران،1401).
کلارک1 (1985) سطح زندگی بالای مردم آمریکا را ثمره مستقیم بهره‌وری بیشتر اقتصادی آمریکا می‌داند. استاینر و گلدنر2 (1952) عنوان میکنند که رؤیای زحمتکشان جهان، یعنی دستمزد بیشتر و ساعات کار کمتر با افزایش بهره‌وری تحقق‌پذیر می‌باشد.
حوزه بهره‌وری برای نخستین‌بار در برنامه دوم توسعه و در قالب تبصره 35 مورد بررسی قرار گرفت. در برنامه سوم توسعه، هدف معینی برای بهره‌وری متأسفانه در نظر گرفته نشد. در برنامه چهارم توسعه ایران به مقوله بهره‌وری عنایت خاصی شد و اهداف کلی زیادی برای ارتقا و توسعۀ آن لحاظ شد (مقدم تبریزی و ولیزاده زنوز، 1385).
تجهیز و تخصیص منابع مالی و نحوه هدایت آن به سمت پربازده‌ترین فعالیتهای سرمایهگذاری و ایجاد واسطه‌های مالی؛ مانند بازار سهام که در نهایت بتواند به بهترین نحو ممکن رابطه بین عرضه‌کنندگان و متقاضیان وجوه را فراهم کند، از مباحث پایه‌ای در هر اقتصاد روبه‌رشد و درحال‌توسعه می‌باشد؛ لذا، بازار سهام با ارتقای مقدار تجهیز و تخصیص منابع و در نهایت افزایش تشکیل منابع سرمایهگذاری بر رشد اقتصادی تأثیر می‌گذارد (خامکی و همکاران3، 2018).
از مباحث بسیار مهم، در مورد تجزیه‌وتحلیل و بررسی اطلاعات مالی شرکتها، سودآوری آنها و عملکرد شرکتها می‌باشد. همچنین، از عوامل مؤثر بر بهبود عملکرد شرکتها، به فرصتهای رشد میتوان اشاره کرد که میتواند نشان‌دهنده ارزش شرکت بوده و تابع سودآوری و سرمایه‌گذاری‌های آن باشد؛ فرصتهای سرمایهگذاری تأثیر مهمی در تأمین مالی، راهبردهای سرمایهگذاری در این شرکتها دارد و بخش اعظمی از ارزش آتی شرکت محسوب می‌گردد (محمدزاده سالطه، 1395).
ساختار سرمایۀ نامناسب بر زمینه‌های مختلف فعالیت شرکت تأثیر می‌گذارد و به بروز عدم کارایی در بازار محصولات، ناتوانی در به‌کارگیری مناسب نیروی انسانی و موارد مشابه منجر میشود. انتخاب سیاستهای مالی، یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که مدیران با آن مواجه‌اند و تغییر در نسبت اهرمی بر ظرفیت تأمین مالی، ریسک، هزینۀ سرمایه، تصمیمات استراتژیک و درنهایت ثروت سهامداران تأثیر بگذارد(هریسون 4و همکاران،2022). حداکثرکردن ارزش شرکت مستلزم به‌کارگیری بهینۀ منابع مالی و کسب بازدهی و انتخاب ریسک مناسب ازطریق گزینش سیاستهای مالی مطلوب برای شرکت است. با ترکیب مناسب منابع و مصارف وجوه به‌کاررفتۀ شرکت، ارزش آن به حداکثر خواهد رسید(میرزایی و قهستانی،1401).
حال سؤال این است که چگونه تأثیر فرصتهای ایجاد شده سرمایهگذاری و رشد شرکتها و عامل بهره‌وری سرمایه بر عملکرد اجرایی شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار تهران چگونه است؟ جواب این سؤال، کمک بزرگی به سهامداران، سرمایه‌گذاران، و مدیران در شرکت‌های بورسی درباره تحلیل بازار و بهینه‌سازی پرتفوی آنها می‌نماید. (کنگاتهاران5، 2019).
از عوامل مؤثر بر رشد صحیح در سود شرکتها، فرصتهای سرمایهگذاری است. لذا اکثر شرکت‌های منحل گردیده به خاطر وضعیت نابسمان مالی و کاهش سودآوری منحل شده‌اند. صورت سود و زیان از ابزارهای انتقال اطلاعات جهت ارزیابی عملکرد شرکتها و نشان‌دهنده فعالیتهای مالی آنها است (ایرو و همکاران6، 2022؛ پرزمونتیل7، 2020).
در کشورهای درحال‌توسعه، بازارهای سهام از عوامل مؤثر در ایجاد مشکلاتی نظیر بازدهی و کارایی پایین نسبت به سایر دارایی‌ها و همچنین نقدشوندگی پایین و کاهش بهره‌وری کل و بالا رفتن ریسک اقتصادی است؛ بنابراین مهم‌ترین عامل در کاهش تجهیز منابع مالی در بازارهای سهام در کشورهای درحال‌توسعه مانند ایران نسبت به بورس‌های موفق در حیطه تجهیز منابع مالی، کاهش بهره‌وری کل عوامل تولید و همچنین رشد منفی بهره‌وری کل عوامل تولید است. از طرف دیگر انتظارات سرمایه‌گذاران در خصوص سودآوری شرکت‌های بورسی با بالا رفتن بهره‌وری کل عوامل، نیز افزایش می‌یابد و باوجوداینکه بالا رفتن نرخ بازده انتظاری سهام، انگیزه‌ای برای افراد در جهت سرمایهگذاری در بازار سهام است؛ ولی به کاهش تقاضا برای سایر دارایی‌ها می‌انجامد، پس میتوان انتظار داشت که با بالا رفتن بهره‌وری کل عوامل تولید، مقدار تقاضا جهت سرمایهگذاری در بازارهای سهام افزایش یابد (جهانگیری و حسینی ابراهیم‌آباد، 1396).
لذا مسئله اصلی پژوهش این است که متغیرهای موثر در اندازه‌گیری بهره‌وری سرمایه و سطح بندی این متغیرها چگونه است؟
2- مبانی نظری و پیشینه پژوهش
تعریف بهره‌وری سرمایه به شاخص توان مدیران در استفاده صحیح از سرمایه به‌عنوان یکی از منابع مهم و کوچک شرکتها می‌پردازد و باید سهام شرکتها با بهره‌وری بالای سرمایه، عملکرد بهتری داشته باشند. (لی و همکاران8، 2020).
بهره‌وری پایین در سازمان‌ها، شرکتها و مؤسسات مختلف ناشی از عوامل گوناگونی است. متناسب با این عوامل روش‌های متفاوتی نیز برای رفع مشکلات وجود دارد. به کلیه تلاش‌های سیستماتیک و ساختاریافته برای حذف یا کاهش تلفات ناشی از مواد، ماشین، انسان و با تعامل نادرست بین آنها، نظام ارتقای بهره‌وری گفته میشود. نظام ارتقای بهره‌وری در سه گروه قائل دسته‌بندی است:
نظام‌هایی که بر حذف یا کاهش تلفات ناشی از مواد و ماشین تمرکز دارد.
نظام‌هایی که بر حذف یا کاهش تلفات ناشی از عملکرد انسان تمرکز دارد.
نظام‌هایی که بر حذف یا کاهش تلفات ناشی از تعامل نامناسب بین انسان، ماشین و مواد تمرکز دارد (اسمعیل زاده مقری و همکاران، 1389).
طبق آخرین گزارش سازمان ملی بهره‌وری (1394)، اهرم‌های بهره‌وری عبارت‌اند از 1- بهبود و افزایش عواید حاصل از فروش (ستانده) 2- افزایش ستانده بر واحد هزینه تولید (ستانده) 3- استفاده بهینه از نیروی کار (نهاده) 4- استفاده بهینه از سرمایه (نهاده). زمانــی کــه اهرم‌هــای بهــره‌وری شناســایی و بررســی شــدند، شــیوه‌ای ســاختاری را میتوان بــرای اندازه‌گیــری شــاخص‌های بهــره‌وری اصلــی و شــاخص‌های بهــره‌وری عملیاتــی در اهرم‌هــای بهــره‌وری پیــاده‌ســازی کــرد و از سیســتم مدیریــت بهــره‌وری اســتفاده کــرد. قدم‌هــای اصلــی یــک سیســتم مؤثر بهــره‌وری در شکل (1)، نشان‌داده‌شده اســت:
شکل (1) اقدامات سیستم اندازه‌گیری بهره‌وری (منبع: سازمان ملی بهره‌وری9) Figure (1) Measures of Productivity Measurement System (Source of National Productivity Organization) |
بهره‌وری جزئی یک نهاده عبارت از نسبت ستاده به مقدار آن نهاده است و بهره‌وری کل نسبت ستاده به مجموع نهاده‌های به‌کاررفته در تولید است. بهره‌وری جزئی به دودسته بهره‌وری سرمایه و بهره‌وری نیروی کار تقسیم میشود. بهره‌وری جزئی نیروی کار شاخص اندازه‌گیری میزان محصول تولیدشدۀ هر واحد از نیروی کار به طور متوسط است؛ به‌عبارت‌دیگر بهره‌وری نیروی کار میتواند تقریب خوبی برای بهره‌وری کل عوامل تولید نیز باشد؛ اما باید توجه کرد که بهره‌وری نیروی کار به اندازه‌گیری تغییرات تکنولوژی، سرمایهگذاری، ظرفیت تولید، تخصص و مهارت افراد و مدیریت نمی‌پردازد. در ادبیات اقتصادی، بهره‌وری کل به مقدار محصول به‌دست‌آمده از مقدار خاصی از نهاده‌ها گفته میشود (کهیند و همکاران10، 2021).
امروزه اصلاح بهره‌وری به عنوان یکی از اصلی‌ترین راهکارهای توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشورهای مختلف شناخته شده و توفیق در تسریع اصلاح بهره‌وری از شروط اصلی دستیابی به درجه مناسب در رقابت جهانی و افزایش رفاه مردم می‌باشد (بیات و باقری پرمهر، 1397؛ وانگ و همکاران11، 2021).
بـرای راهبـری و اداره موفـق یـک بنـگاه ضـروری اسـت کـه بنـگاه بـه شـیوه‌ای نظام‌مند و شــفاف هدایــت و کنتــرل شــود. موفقیــت بنــگاه میتواند بــا اســتقرار و تــداوم سیســتم اندازه‌گیــری جهــت بهبــود مــداوم عملکــرد ســازمان، حاصــل شــود. بــا بهره‌گیــری از سیســتم اندازه‌گیــری بهــره‌وری، بنگاه‌هــای کوچــک و متوســط می‌تواننــد نتایــج عملکــردی خــود را هــم به‌صورت کیفــی و هــم به‌صورت کمــی شناســایی و اندازه‌گیــری کــرده و ازاین‌رو از وضعیــت بهــره‌وری خــود در طــول زمــان آگاه شــوند (حبیب و همکاران12، 2019).
انتخاب ساختار سرمایه تصمیمی مهم و جدی است؛ زیرا بر هزینۀ سرمایه، سودآوری، ارزش‌گذاری و پرداخت بدهی شرکت تأثیر می‌گذارد(اریفین13 و همکاران،2023). تا قبل از سال 1950 میلادی، در حوزۀ مالی بیشتر پژوهش‌ها به تصمیم‌های تقسیم سود و سرمایهگذاری مربوط بود. در برخی از پژوهش‌ها بر این موضوع تأکید شده است که واحدهای تجاری چه میزان از سرمایۀ خود را از محل بدهی و چه میزان را از طریق انتشار اوراق مالکانه، تأمین میکنند؛ به عبارت دیگر تصمیم‌های تأمین مالی، ساختار سرمایۀ شرکتها را مشخص میکند(زلقی و همکاران،1399).
یکی از پرسش‌‌های اصلی ادبیات مالی شرکتها این است که چه عواملی سبب انحراف ساختار سرمایه از سطح بهینه میشود. با توجه به نظریۀ سلسله‌‌مراتبی ساختار سرمایه، شرکتها برای تأمین منابع مالی موردنیاز ابتدا به منابع داخلی روی می‌‌آورند و اگر منابع داخلی کفاف نیازهای مالی شرکت را نداد، به ترتیب به سراغ بدهیهای عاری از ریسک یا با ریسک ناچیز، بدهیهای ریسکی و سهام می‌روند که از بین سهام نیز سهام ممتاز را بر سهام عادی ترجیح می‌‌دهند(کای14،2023؛ دش15 و همکاران،2023).
پژوهش‌های زیادی تا کنون درباره بهره‌وری در بورس انجام شده است مانند سجادی و همکاران (1390)، که بیان میکنند تصمیم‌گیری در مورد ساختار سرمایه، یکی از مهم‌ترین و چالش برانگیزترین مسائل پیش روی شرکتها بوده، اما در عین حال حیاتی‌ترین تصمیم در مورد ادامه بقای آنها است. علی محمدپور و همکاران (1399)، در مقاله‌ای بیان میکند که سرمایه‌گذاران همواره هدف کسب ثروت دارند. لذا فرصتهای رشد برای انها، بمثابه نیروی محرکه‌ای است که ایجاد انگیزه میکند. برای استفاده درست از فرصتهای موجود سرمایهگذاری، باید عوامل مؤثر بر عملکرد مناسب شرکتها را شناسایی کرد و این امر در این حوزه بسیار مهم است. استفاده به موقع از سرمایهگذاری در واحدهای تجاری تأثیر بسزایی در بهبود عملکرد شرکتها دارد. عاقلی و حسینی(1400) بیان می کنند، افزایش کارایی مصرف انرژی و کاهش سرمایه سرانه، بهره وری متوسط سرمایه را افزایش میدهد. افزایش قیمت مواد معدنی، بهره وری سرمایه را افزایش میدهد. اعتمادی و منتظری (1392)، بیان میکنند هدف اصلی هر شرکت افزایش ثروت سهامداران می‌باشد که نتایج پژوهش نشان داد که تأثیر استراتژی سرمایه درگردش بر ارزش‌افزوده اقتصادی و ارزش‌افزوده اقتصادی پالایش شده در شرکت‌هایی که بهره‌وری سرمایه بیشتری دارند، زیاد است، ولی بهره‌وری سرمایه بر رابطه بین استراتژی سرمایه درگردش و ارزش‌افزوده بازار و ارزش شرکت تأثیری ندارد. مراد زاده فرد و همکاران(1400) در مقاله ای اذعان کردند، هوش تجاری ابزار قدرتمند برای دستیابی به بهره وری سرمایه می باشد. جریان و همکاران (1401)، در مقاله خود بیان میکنند این مطالعه با در نظر گرفتن رابطه بین بازده سرمایهگذاری و شاخصهای بهره‌وری و با هدف بررسی تأثیر بهره‌وری کارکنان، بهره‌وری سرمایه و بهره‌وری کل عامل در بازده سرمایهگذاری انجام شده است که نتایج رابطه معنی داری بین نسبت گردش کل دارایی‌ها و شاخصهای بهره‌وری کارکنان، سرمایه و عامل کل را نشان داد. خواجوی و همکاران (1400)، بیان میکنند بهره‌وری سرمایه به معنی اندازه‌گیری قدرت مدیران در استفاده کارا از سرمایه‌ها به عنوان منبعی مهم و محدود برای شرکت است. چالیان و دمیر16 (2014) در پژوهشی به بهره‌وری شرکت، اوراق بهادار حرکات نرخ، منابع مالی و صادرات را موردبررسی قرار داده‌اند. این یافته‌ها سطح بهره‌وری و نوسانات تأثیرات نرخ ارز واقعی بر رشد شرکت‌های تولیدی را با بررسی و دسترسی ناهمگن به بدهی و بازارهای سهام داخلی و خارجی در ترکیه نشان داده است. دوو و همکاران17 (2021) در پژوهشی دریافتند که رابطه منفی بین یکپارچگی دولت و بهره‌وری سرمایه نامکفی تنها برای شرکتها در صنایعی که سیاستهای حمایتی دولتی را دریافت میکنند، قابل‌توجه است. اخیراً مفهوم بهره‌وری در عوامل تولید به طور کلی و بهره‌وری سرمایه به طورخاص، از زاویه مورد بررسی و توجه پژوهشگران و تحلیلگران حوزۀ سرمایهگذاری قرار گرفته است. به نحوی که علاوه بر پژوهش‌هایی که به بررسی و تحلیل رابطۀ این مفهوم با ارزش شرکتها در بازار سرمایه پرداخته‌اند. برخی از پژوهشگران حتی این عامل را در مدل‌های قیمت‌گذاری سهام نیز به کار گرفته و اقدام به ارائۀ مدل‌های قیمت‌گذاری دارایی‌ها مبتنی بر شاخصهای بهره‌وری کرده‌اند (اینکلار و همکاران18، ۲۰۱۹). جاوورسکی و زنوونکا19(2022) در مقاله ای اذعان کردند، در برخی صنایع کاهش سودآوری در حالی که ارزش شرکت رشد می کند ممکن است به معنای مشکلاتی در استفاده کارآمد از دارایی های جاری باشد.
نوآوری پژوهش حاضر شامل موارد ذیل می باشد:
در تمام مطالعات اشاره شده خلأ بررسی جزئیات موضوع بهره‌وری سرمایه به چشم می‌خورد و همچنین تا کنون در هیچ‌کدام از این پژوهش‌ها به ارائه مولفه های موثر و سطح بندی آنها نپرداخته‌اند.
ضمناً در مطالعات صورت‌گرفته به تبیین جزئیات بهره‌وری سرمایه و شاخصهای مورداستفاده در آن اشاره نشده است، ازاین‌رو این خلأ مطالعاتی در این پژوهش مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
شناخت مفاهیم و متغیرهایی در حوزۀ مطالعات بهره‌وری سرمایه در بورس که موجب پیشبینی رفتار آتی سهام می‌گردد و باعث تدوین استراتژی‌هایی برای بهره‌وری سرمایه شده که بسیار حائز اهمیت است، در پژوهش های پیشین بررسی نشده است.
یک استراتژی سرمایهگذاری با شناخت بهره وری سرمایه، در واقع مجموعه‌ای از استانداردها، فرآیندهای رفتارهایی مدیریت شده در جهت انتخاب بهینه سهام در پورتفوها می‌باشد؛ لذا این پژوهش به دنبال بررسی و احصاء ویژگی‌هایی در شرکتها هستند که بتوانند با آن افزایش یا تغییرات ارزش آتی شرکتها را پیشبینی کنند و با تدوین استراتژی‌های مناسب سرمایهگذاری، به‌درستی شرکت‌هایی که دارای بازده آتی مورد انتظار هستند را جهت سرمایهگذاری صحیح، انتخاب کنند.
3- روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی است. از حیث روش جمع‌آوری اطلاعات پیمایشی است. ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش روش فیش‌برداری کتابخانه‌ای، چک‌لیست ISM20 و پرسش‌نامه خبره محور و مطالعات کتابخانه‌ای می‌باشد. در این پژوهش از چک‌لیست ISM استفاده شده است و با استفاده از تکنیک طوفان ذهنی و مصاحبه با خبرگان مالی به استخراج عوامل مؤثر در بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی پرداخته شد. ازآنجا که چک‌لیست مورداستفاده توسط خبرگان بازبینی گردید؛ لذا دارای روایی می‌باشد و پایایی آن با آلفای کرونباخ بالای 7/0 تأیید گردید. جامعه اماری این پژوهش خبرگان مالی و کارشناسان بورس می‌باشند که با روش هدفمند انتخاب شدند. لذا سابقه‌کاری بالای 20 سال و داشتن مدرک دکترای حسابداری و مدیریت مالی به عنوان ملاک خبرگی معرفی گردید. تعداد نمونه در این پژوهش 16 نفر انتخاب شدند.
در این پژوهش ابتدا با استفاده از پرسش‌نامه خبره محور و با استفاده از روش دلفی فازی در دو مرحله به شناسایی و امتیازدهی مؤلفه‌های مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی پرداخته شد و سپس با استفاده از پرسش‌نامه ISM به سطح‌بندی مؤلفه‌های شناسایی شده اقدام گردید.
4- تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
اکثریت خبرگان شرکت‌کننده در پژوهش حاضر، مردان با بیش از 70 درصد و زنان کمتر از 30 درصد تشکیل داده‌اند. تمام خبرگان، شامل اساتید و خبرگان اجرایی رشته‌های مالی هستند که بیش از 60 درصد آنها دارای مدرک دکتری هستند و اکثریت خبرگان شرکت‌کننده در پژوهش 35 تا 40 سال سن دارند.
پس از بررسی پژوهش‌های انجام شده ابعاد و معیارهای ارزیابی مشخص گردید. این عوامل توسط اساتید و خبرگان دانشگاهی در حوزه مالی در فاکتورهای ارزیابی خلاصه گردید و باتوجه‌به نظر خبرگان در دور اول ارسال پرسش‌نامه، مؤلفه‌های استخراج شده تأیید شد و نمراتی از بسیار کم تا بسیار خوب به تمام مؤلفه‌های شناسایی شده، ارائه شد.
اجرای گام‌های دلفی فازی در جهت تأیید چارچوب ارزیابی پیشنهادی:
برای اجرای روش دلفی فازی از مراحل زیر استفاده گردیده است:
در این بخش بعد از تبدیل پاسخ کیفی خبرگان به‌صورت اعداد فازی، پاسخ‌ها میانگین‌گیری شد و برای هر مهارت شاخص ایجاد شد. در جدول (1) میانگین امتیازات فازی مشخص شده است.
جدول (1) میانگین‌گیری امتیازات فازی Table (1) Fuzzy Score Average | |||||
ردیف | مؤلفه‌ها | میانگین | |||
1 | شاخص) ROE یک شرکت، از تقسیم خالص درآمد یا سود خالص شرکت به میزان ارزش سهام( | 32/8 | 9 | 35/4 | |
2 | بازده دارایی‌ها )- ROA- سود خالص/ کل دارایی‌ها( | 5/5 | 2/6 | 10 | |
3 | نسبت جاری)- CA/CL- دارایی‌های جاری/ بدهیهای جاری( | 3/7 | 6/5 | 6/9 | |
4 | نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی‌ها)- WC/TA- سرمایه در گردش/ کل دارایی‌ها( | 10 | 9/5 | 9/8 | |
5 | نسبت بدهی)- TD/TA - کل بدهی‌ها/ کل دارایی‌ها( | 8/8 | 6/5 | 2/3 | |
6 | نسبت گردش دارائی‌ها)- NS/TA- خالص فروش/ کل دارایی‌ها( | 7/7 | 10 | 9/6 | |
7 | نسبت دارایی‌های جاری به کل دارایی‌ها)- CA/TA -دارایی‌های جاری/ کل دارایی‌ها( | 4/8 | 5/9 | 7/6 | |
8 | نسبت سود عملیاتی به کل دارایی‌ها)- EBIT/TA -سود عملیاتی/ کل دارایی‌ها( | 8/6 | 6/8 | 5/4 | |
9 | حاشیه سود عملیاتی)- EBIT/NS - سود عملیاتی/ خالص فروش( | 9/5 | 6/8 | 7 | |
10 | ABILITY: توانایی مدیریت | 10 | 6/3 | 6/5 | |
11 | EQ: کیفیت گزارشگری مالی | 8/7 | 1/9 | 8/5 | |
12 | SIZE: اندازه شرکت | 5 | 2/7 | 6 | |
13 | KSTRUCTUR: ساختار سرمایه شرکت | 4/7 | 4 | 5/9 | |
14 | ROA: بازده دارایی‌ها | 3/6 | 4/5 | 2/7 | |
15 | DIV: تقسیم سود سهام | 6 | 8 | 2/3 | |
16 | ATO: گردش دارایی | 5/9 | 6 | 7/8 | |
17 | AGE: عمر شرکت | 6/5 | 3/3 | 10 | |
18 | LOSS: شاخص زیان | 7/8 | 5 | 5/4 | |
19 | RET: میانگین بازده ماهیانه سهام | 1/6 | 5/7 | 7 | |
20 | LEV: اهرم مالی | 95/8 | 5/6 | 5 | |
فازی زدایی میانگین مؤلفه‌های مؤثر بر بهره‌وری سرمایه را با عدد دیفازی برای هر یک از ابعاد و مؤلفه‌های برگرفته از پرسش‌نامه خبرگان در جدول (2) محاسبه گردید.
جدول (2) دیفازی کردن نمرات میانگین مؤلفه‌ها Table (2) Diffizing the average scores of components | ||
ردیف | مؤلفه‌ها | میانگین |
1 | شاخص) ROE یک شرکت، از تقسیم خالص درآمد یا سود خالص شرکت به میزان ارزش سهام( | 7/22 |
2 | بازده دارایی‌ها )- ROA- سود خالص/ کل دارایی‌ها( | 7/23 |
3 | نسبت جاری)- CA/CL- دارایی‌های جاری/ بدهیهای جاری( | 7/50 |
4 | نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی‌ها)- WC/TA- سرمایه در گردش/ کل دارایی‌ها( | 8/27 |
5 | نسبت بدهی)- TD/TA - کل بدهی‌ها/ کل دارایی‌ها( | 5/87 |
6 | نسبت گردش دارائی‌ها)- NS/TA- خالص فروش/ کل دارایی‌ها( | 8/20 |
7 | نسبت دارایی‌های جاری به کل دارایی‌ها)- CA/TA -دارایی‌های جاری/ کل دارایی‌ها( | 8/20 |
8 | نسبت سود عملیاتی به کل دارایی‌ها)- EBIT/TA -سود عملیاتی/ کل دارایی‌ها( | 6/ 63 |
9 | حاشیه سود عملیاتی)- EBIT/NS - سود عملیاتی/ خالص فروش( | 7/ 17 |
10 | ABILITY: توانایی مدیریت | 6/40 |
11 | EQ: کیفیت گزارشگری مالی | 7/57 |
12 | SIZE: اندازه شرکت | 6//07 |
13 | KSTRUCTUR: ساختار سرمایه شرکت | 6/97 |
14 | ROA: بازده دارایی‌ها | 6/5 |
15 | DIV: تقسیم سود سهام | 5//73 |
16 | ATO: گردش دارایی | 8/07 |
17 | AGE: عمر شرکت | 6/5 |
18 | LOSS: شاخص زیان | 6/07 |
19 | RET: میانگین بازده ماهیانه سهام | 6/87 |
20 | LEV: اهرم مالی | 6/82 |
ازآنجاکه در روش فازی باید عدد آستانه‌ای را برای رد یا قبول مؤلفه‌های تعیین کنیم، با نظر خبرگان این پژوهش، عدد 3 برای حد آستانه تعیین شد که در این پژوهش هیچ‌یک از مؤلفه‌ها حذف نشد و امتیاز کافی در تمام معیارها از نظر خبرگان کسب گردید.
پس از ارزیابی و تأیید اقدامات شناسایی شده مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی به شرح جدول (3) ارائه می‌گردند:
جدول (3) اقدامات مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی Table(3) Measures Affecting Capital Productivity in Stock Exchange Companies | |
ردیف | عوامل شناسایی شده |
1 | شاخص) ROE یک شرکت، از تقسیم خالص درآمد یا سود خالص شرکت به میزان ارزش سهام( |
2 | بازده دارایی‌ها )- ROA- سود خالص/ کل دارایی‌ها( |
3 | نسبت جاری)- CA/CL- دارایی‌های جاری/ بدهیهای جاری( |
4 | نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی‌ها)- WC/TA- سرمایه در گردش/ کل دارایی‌ها( |
5 | نسبت بدهی)- TD/TA - کل بدهی‌ها/ کل دارایی‌ها( |
6 | نسبت گردش دارائی‌ها)- NS/TA- خالص فروش/ کل دارایی‌ها( |
7 | نسبت دارایی‌های جاری به کل دارایی‌ها)- CA/TA -دارایی‌های جاری/ کل دارایی‌ها( |
8 | نسبت سود عملیاتی به کل دارایی‌ها)- EBIT/TA -سود عملیاتی/ کل دارایی‌ها( |
9 | حاشیه سود عملیاتی)- EBIT/NS - سود عملیاتی/ خالص فروش( |
10 | ABILITY: توانایی مدیریت |
11 | EQ: کیفیت گزارشگری مالی |
12 | SIZE: اندازه شرکت |
13 | KSTRUCTUR: ساختار سرمایه شرکت |
14 | ROA: بازده دارایی‌ها |
15 | DIV: تقسیم سود سهام |
16 | ATO: گردش دارایی |
17 | AGE: عمر شرکت |
18 | LOSS: شاخص زیان |
19 | RET: میانگین بازده ماهیانه سهام |
20 | LEV: اهرم مالی |
پس از آنکه 20 مؤلفه اساسی مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی شناسایی گردید، پرسش‌نامه مدل‌سازی ساختاری تفسیری به متخصصان ارجاع داده شد تا رابطه بین عوامل را مشخص نمایند. متخصصان برای مشخص‌کردن رابطه بین مؤلفه‌ها 4 گزینه پیشرو داشتند. 1- عامل الف بر عامل ب اثر می‌گذارد. 2- عامل ب بر عامل الف اثر می‌گذارد. 3- هر دو عامل بر هم اثر می‌گذارند و 4- رابطه‌ای بین دو عامل وجود ندارد.
جهت برآیند نظرخواهی از متخصصان در مورد ارتباط متغیرها، باتوجه‌به استفاده از پرسش‌نامه ISM از خبرگان برای پاسخ‌گویی به سؤالات و تبادل اطلاعات با روش طوفان مغزی دعوت شده تا طی جلسه‌ای به پاسخ به پرسش‌نامه بپردازند.
با تبدیل نمادهای روابط در ماتریس ﺧﻮد ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﺳﺎﺧﺘﺎری (SSIM21)، به اعداد صفر و یک می‌رسیم. بدین ترتیب ماتریس دسترسی نهایی به‌صورت جدول (4) ترسیم می‌گردد:
جدول (4) تشکیل ماتریس دسترسی نهایی Table(4) Forming the Final Access Matrice | |||||||||||||||||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | نفوذ | |
1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1* | 1* | 1 | 0 | 1* | 1* | 0 | 1* | 1* | 1 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 17 |
2 | 1 | 1 | 0 | 1* | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 | 1* | 0 | 0 | 0 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 12 |
3 | 1 | 0 | 1 | 1* | 0 | 1 | 1* | 1* | 0 | 1* | 1 | 0 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 1 | 1* | 1* | 16 |
4 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1 | 0 | 1* | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 16 |
5 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1* | 0 | 1* | 0 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1 | 16 |
6 | 0 | 1* | 1 | 1* | 1* | 1 | 1 | 1* | 1* | 1 | 1 | 0 | 1* | 1* | 1 | 1* | 1* | 1 | 1* | 1 | 18 |
7 | 1* | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 1 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 20 |
8 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 2 |
9 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 20 |
10 | 0 | 1 | 1* | 1 | 1* | 1* | 1* | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1* | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 17 |
11 | 0 | 0 | 1 | 1* | 1* | 0 | 1* | 1* | 0 | 1 | 1 | 0 | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 15 |
12 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1* | 0 | 1 | 1* | 0 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 16 |
13 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1* | 0 | 1* | 1* | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1* | 16 |
14 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1* | 1* | 1* | 1* | 0 | 1* | 1* | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1* | 16 |
15 | 0 | 1* | 1 | 1* | 1* | 1 | 1 | 1* | 0 | 1 | 1 | 0 | 1* | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 17 |
16 | 0 | 1* | 1 | 1 | 0 | 0 | 1* | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1* | 1 | 1 | 1 | 1 | 1* | 1 | 15 |
17 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 5 |
18 | 0 | 0 | 1 | 1* | 1* | 0 | 1* | 1 | 0 | 1* | 1* | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 15 |
19 | 0 | 0 | 1 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 0 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 15 |
20 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 0 | 1 | 1 | 6 |
وابستگی | 5 | 11 | 17 | 17 | 13 | 11 | 3 | 18 | 4 | 18 | 18 | 3 | 16 | 15 | 17 | 19 | 18 | 17 | 18 | 18 |
|
ترسیم مدل نهایی سطوح علی اقدامات مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی:
باتوجه‌به محاسبات صورت‌گرفته، مشخص شد که هفت سطح وجود دارد. هفت سطح شناسایی شده طبق نمودار (1)، عبارت‌اند از:
نمودار (1) مدل نهایی هفت سطحی اقدامات مؤثر بر بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های بورسی Chart (1) Final Seven-Level Model of Measures Affecting Capital Productivity in Stock Exchange Companies |
پس از مشخص شدن مدل چند سطحی، نمودار میک‌مک22 بر پایه قدرت نفوذ (تاثیرگذاری) و میزان وابستگی (تاثیرپذیری) طبق نمودار (2)، ترسیم می‌گردد.
طبق نمودار (2)، هیچ عاملی از بین عوامل فوق در ناحیه خودمختار قرار ندارد.
نمودار (2) نمودار میک‌مک Chart (2) MICMAC chart |
5- بحث و نتیجه‌گیری
باتوجه‌به اطلاعات جمع‌آوری شده، مشخص شد که هفت سطح وجود دارد. هفت سطح شناسایی شده و عوامل مربوط به هر سطح طبق نمودار (1) استخراج شد.
سطح اول: (EBIT/TA) ، سن شرکت، اهرم مالی.
سطح دوم: (CA/CL)t (WC/TA)، کیفیت گزارشگری مالی، اندازه شرکت، بازده دارایی‌ها، گردش دارایی، شاخص زیان، میانگین بازده ماهیانه سهام.
سطح سوم: (ROA)
سطح چهارم: (EBIT/NS)، توانایی مدیریت، ساختار سرمایه شرکت.
سطح پنجم: (CA/TA).
سطح ششم: (TD/TA)، (NS/TA).
سطح هفتم: شاخص (ROE).
هدف اصلی سرمایهگذاری، کسب بیشترین بازده است. سرمایه‌گذاران در پی معیارهایی هستند که آنها را در تشخیص بازده سرمایهگذاری راهنمایی کند. سود حسابداری و مشتقات آن از جمله معیارهایی است که برای پیشبینی بازده، ارائه و مورداستفاده قرار گرفته‌اند. در این مطالعه، معیار جدیدی تحت عنوان بهره‌وری سرمایه ارائه شده است. بهره‌وری سرمایه، نسبت ارزش‌افزوده بر دارایی‌های سرمایهگذاری شده است. هدف اصلی این پژوهش، لزوم توجه به مفهوم بهره‌وری سرمایه در شرکت‌های عضو بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. باتوجه‌به رویکرد کاربردی پژوهش حاضر برای سرمایه‌گذاران در بورس و مدیران شرکت‌های بورسی مبنی بر دستیابی به الگویی صحیحی و مناسب برای بهبود تدوین استراتژی‌های سرمایهگذاری و انتخاب بهینه سهام، این پژوهش به منظور بررسی ماهیت پیشبینی کننده این عوامل صورت‌گرفته است. اهمیت کاربردیِ تاثیرگذاری بهره‌وری سرمایه بر هر دو استراتژی ارزشی و رشدی در حوزۀ مدیریت سرمایهگذاری ناشی از آن است که مدیران پورتفوی غالباً بر اساس محدودیت‌ها و سیاستهای مدون در شرکت‌هایشان ملزم به حفظ استراتژی موجودِ پورتفوی شرکت (ارزشی یا رشدی) می‌باشند و باید در چارچوب آن حرکت کنند. بهره وری سرمایه در گردش جزء مهمی از ادبیات مالی شرکتی است که تأثیر آن بر ادبیات مالی مانند بودجه‌‌بندی، ساختار سرمایه و سیاستهای تقسیم سود به‌خوبی شناخته نشده است. اگر شرکت تصمیم به تأمین مالی بگیرد، هیچ تضمینی وجود ندارد که سرمایهگذاری صحیحی انجام شود؛ برای مثال، مدیران ممکن است با انتخاب پروژه‌‌های نامناسب، به شکل ناکارآمدی سرمایهگذاری کنند؛ درنتیجه، انتخاب پروژه‌‌های ضعیف موجب سرمایهگذاری بیشتر از حد میشود. ساختار سرمایۀ بهینه برای اجرای پروژه‌‌های سودآور در فرصتهای رشد شرکت، نقش بسیار مهمی ایفا میکند. شرکتها برای تأمین منابع موردنیاز برای سرمایه‌گذاری‌ها از شیوه‌‌‌های مختلف مالی استفاده میکنند که موجب بر هم زدن نسبت بدهیهای شرکت میشود. به‌علاوه، بهره وری سرمایه در گردش به شرکتها این اجازه را میدهد که منابع کمتر استفاده‌شدۀ خود را به منابع باارزش تبدیل کنند که این امر میتواند عملکرد شرکت را افزایش دهد.
لذا با توجه به سطوح شناسایی شده، می بایست مدیران و فعالان بازار بورس اوراق بهادار تهران که در هر کدام از استراتژی‌های سرمایهگذاری از نوع ارزشی و رشدی، حتماً به عامل بهره‌وری سرمایه توجه ویژه‌ای داشته باشند. افزون بر بازده آتی تاکید بر بهره‌وری سرمایه را برای سرمایه‌گذاران به ارمغان دارد، از یک طرف برای مدیرانِ شرکتها این نتیجه را دارد که با افزایش در بهره‌وری سرمایه میتوان به افزایش ارزش واقعی شرکت‌های بورسی در جذب سرمایه‌های بازار سرمایه می‌باشد و از طرفی، در ابعاد کلان کشوری، ایجاد رشد اقتصادی با بهبود بهره‌وری سرمایه را به همراه دارد.
در این پژوهش، فقط به تبیین مدل بهره‌وری سرمایه که بر اساس ادبیات موضوع و نظر خبرگان، تاثیرگذارترین شاخصهای بهره‌وری سرمایه از منظر رویکرد حسابداری شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفت. لذا ارائه پیشنهادهای اجرایی ذیل می تواند کارگشا باشد:
میزان استفاده از ظرفیت‌های موجود: هرآنچه باعث شود تا فاصله ظرفیت اسمی و ظرفیت واقعی کارخانه کوتاه شود عامل موثری است در ایجاد «ارزش افزوده / ستانده» بیشتر و افزایش بهره‌وری.
ارتقای دانش فنی و تخصصی منابع انسانی: روشن است که وقتی نیروی انسانی متخصص از ماشین‌آلات و تجهیزات بهره‌برداری کند، به واسطه برخورداری از دانش علمی فنی و تخصصی ضمن استفاده کاراتر از دارایی ثابت، ارزش افزوده بالاتری عاید میشود.
پیشرفت فنی: پیشرفت فنی باعث میشود ماشین‌آلات و تجهیزات جدیدتر که کارایی بیشتری دارند، تولید شوند تا بنگاه‌ها با استفاده ازآنها بتوانند به ازای هرواحد سرمایه، تولید بیشتری داشته باشند.
پایش مداوم سیستم‌ها و روش‌های جاری در بنگاه: اهتمام مداوم بر تحلیل و نقد وضعیت سیستم‌ها و روش‌های موجود و جست‌وجو در یافتن راه‌هایی برای رسیدن به وضعیت مطلوب، ضمن فراهم کردن تعریف‌های روشن و دقیق از کار درست و انجام درست کار، توجه به تغییرات محیطی است و آمادگی برای بهینه‌سازی فرایندها که نتیجه نهایی آن برای هر بنگاه اقتصادی افزایش بهره‌وری است.
محدودیت های پژوهش
مهم ترین محدودیت پژوهش حاضر عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی مطلوب و کمبود مقالات و کتاب ها در زمینه بهره وری سرمایه بود. بیشتر منابع موجود در خصوص بهره وری نیروی انسانی و سرمایه فکری می باشد که با موضوع این پژوهش هم خوانی نداشت.
در این پژوهش بررسی بهره وری سرمایه با رویکرد حسابداری انجام شده است که میتوان با رویکرد مالی، اقتصادی و تلفیقی نیز شاخص ها دیگری تبیین گردد.
منابع
اسمعیل زاده مقری، علی؛ همت فر، محمود؛ زمانیان، علیرضا. (1389). بررسی ارتباط میان سرمایه فکری و شاخصهای ارزیابی عملکرد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری مدیریت، 3(6)، 12-1.
اعتمادی، حسین؛ منتظری، جواد. (1392). بررسی عوامل مؤثر بر ساختار سرمایۀ شرکت‌های پذیرفتهشده در بورس اوراق بهادار تهران با تأکید بر رقابت بازار تولید. بررسیهای حسابداری و حسابرسی، 20(3)، 26-1. بیات، مهدیه؛ باقری پرمهر، شعله. (1397). اثر آستانه‌ای انباره سرمایه بر بهره‌وری سرمایه دولتی در اقتصاد ایران با استفاده از الگوی رگرسیون انتقال ملایم. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 7(28)، 161-141. جریان، احمد؛ بیدل، مهدی؛ غفاری فر، ساسان. (1401). بررسی تاثیر اصلاح ساختار سرمایه، مدیریت هزینه های مالی و مولفه های متنوع رشد بر عملکرد مالی شرکت (مطالعه موردی شرکت نفیس نخ)، پنجمین کنفرانس بین المللی مطالعات بین رشته ای در مدیریت و مهندسی، تهران. جهانگیری، خلیل؛ حسینی ابراهیم آباد، سید علی. (1396). بررسی آثار سیاست پولی، نرخ ارز و طلا بر بازار سهام در ایران با استفاده از مدل MS-VAR-EGARCH. تحقیقات مالی، 19(3)، 414-389. خواجوی، شکراله؛ جهاندوست مرغوب، مهران؛ ویسی حصار، ثریا. (1400). ارتباط غیرخطی بین قدرت مدیرعامل و ساختار سرمایه با تأکید بر نقش اندازه شرکتها. تحقیقات مالی، 23(1)، 63-40. سجادی، سید حسین؛ محمدی، کامران؛ سلگی، محمد. (1390). بررسی تاثیر ویژگی‌های شرکت بر روی ساختار سرمایه‌ی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 3(10)، 35-22. علی محمد پور، علی؛ ذبیحی، علی؛ فغانی ماکرانی، خسرو. (1399). تأثیر مدیریت بهره‌وری سرمایه بر مدل های قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای با تاکید بر چرخه عمر. مدیریت بهره‌وری، 14(52)، 194-171. محمدزاده سالطه، حیدر. (1395). تاثیر فرصتهای سرمایهگذاری، رشد شرکت و بهره‌وری سرمایه بر عملکرد شرکت در بازار سرمایه ایران. مدیریت بهره‌وری، 10(36)، 162-141. مقدم تبریزی، ناهید؛ ولیزاده زنوز، پروین، (1385). بررسی بهره‌وری در اقتصاد ایران، نشریه روند، 16(49)، 41-15.جباری خوزانی, آرزو, صالحی, اله کرم, کعب عمیر, احمد , زرین جوی الوار, سهیلا. (1401). طراحی الگوی تورش رفتاری سرمایه‌گذاران با تحلیل تم و رویکرد ساختاری تفسیری-دلفی فازی. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 3(9), -. doi: 10.30495/afi.2023.1966142.1150
مرادزاده فرد, مهدی, رستم خانی, رویا, & حسینی, سیدحسین. (1400). بررسی تأثیر ابزارهای هوش تجاری برافزایش بهره‌وری سیستم‌های یکپارچه اطلاعاتی حسابداری مدیریت مدرن. پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری, 2(2), 117-137. doi: 10.30495/afi.2021.1935149.1028
عاقلی, لطفعلی, & حسینی, میر عبداله. (1400). عوامل موثر بر بهره وری سرمایه در بخش معدن ایران. فصلنامه علمی پژوهش های اقتصاد صنعتی, 5(18), 33-44. doi: 10.30473/jier.2022.8746
زلقی, حسن, مددیان معز, رضا, & کمره گره, مجتبی. (1399). بررسی تأثیر کارایی مدیریت موجودی کالا و اعتبار تجاری بر پایداری ساختار سرمایه. نشریه مدیریت دارایی و تامین مالی, 8(4), 85-100. doi: 10.22108/amf.2020.124051.1559
میرزایی, قوهستانی, & احمد رضا. (2023). رابطه انتخاب پرتفوی سرمایه گذاری با بهره وری سرمایه با توجه به تئوری چرخه عمر شرکت. چشم انداز حسابداری و مدیریت, 5(74), 72-90.
Alimohammad pour, A., Zabihi, A., & Faghani Makrani, K. (2020). The Effect of Capital Productivity Management on Capital Asset Pricing Models with a Focus on Life Cycle. The Journal of Productivity Management, 14(1), 171-194. [In Persian].
Baayat, M., Bagheripormeh, S. (2018). Threshold Effects of Capital Stock in the Public Capital Productivity In the economy of the Iran Using a smooth transition regression model. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 7(28), 141-161. [In Persian]. Caglayan, M., & Demir, F. (2014). Firm Productivity, Exchange Rate Movements, Sources of Finance, and Export Orientation. World Development, 54, 204–219. Clark, G. L. (1985). Productivity Ratings of Institutions Based on Publication in Eight Marketing Journals: 1983-1984. Journal of Marketing Education, 7(3), 12–23. Dou, W. W., Ji, Y., Reibstein, D., & Wu, W. (2020). Inalienable Customer Capital, Corporate Liquidity, and Stock Returns. The Journal of Finance, 76(1), 211–265. Esmailzadeh Moghri, A,. Hemat Far, M,. Zamaniyan, A. (2010). Investigating the relationship between intellectual capital and indices performance assessment of companies in Tehran Stock Exchange. Management Accounting, 3(6),1-12. [In Persian]. Etemadi, H., & Montazeri, J. (2013). Reviewing Influential Factors on Capital Structure of Firms Listed in Tehran Security Exchange with Emphases on Production Market Competition. Accounting and Auditing Review, 20(3), 1-26. [In Persian]. Habib, M., Abbas, J., & Noman, R. (2019). Are human capital, intellectual property rights, and research and development expenditures really important for total factor productivity? An empirical analysis. International Journal of Social Economics, 46(6), 756–774. Inklaar, R., Woltjer, P., Albarrán, D. G., & Gallardo, D. (2019). The composition of capital and cross-country productivity comparisons. International Productivity Monitor, 36(36), 34-52. Iroh, O., Kalu, I., & Nteegah, A. (2022). Empirical Cost of Electricity Outage on Labour and Capital Productivity in Nigeria. Applied Journal of Economics, Management and Social Sciences, 3(1). Jahangiri, K., & Hoseini Ebrahimabad, S. A. (2017). The Study of Monetary Policy, Exchange Rate and Gold Effects on the Stock Market in Iran Using MS-VAR-EGARCH Model. Financial Research Journal, 19(3), 389-414. [In Persian]. Kehinde, A. D., Adeyemo, R., & Ogundeji, A. A. (2021). Does social capital improve farm productivity and food security? Evidence from cocoa-based farming households in Southwestern Nigeria. Heliyon, 7(3), e06592. Kengatharan, N. (2019). A knowledge-based theory of the firm. International Journal of Manpower, 40(6), 1056–1074.Khajavi, S., Jahandoust Marghoub, M., & Weysihesar, S. (2021). Investigating the Relationship between CEO Power and Capital Structure: Emphasizing the Role of Firms Size. Financial Research Journal, 23(1), 40-63. [In Persian].
Khamaki, A., Saeidi, P., Naderian, A., & Khozain, A. (2018). The relationship between capital investment choice and capital productivity: a test of firm life cycle theory (a comparative investigation of cyclical and non-cyclical companies). Advances in Mathematical Finance and Applications, 3(4), 83-100. Lee, J.-W., Song, E., & Kwak, D. W. (2020). Aging labor, ICT capital, and productivity in Japan and Korea. Journal of the Japanese and International Economies, 58, 101095. https://doi.org/10.1016/j.jjie.2020.101095 Moghadam Tabrizi, N; Valizadeh Zenouz, P, (2015). Investigating productivity in Iran's economy, Rond Journal, 16(49), 15-41. [In Persian].Perez-Montiel, J. (2020). Capital Productivity and the Profit Share in the United States: A Keynesian Approach. SSRN Electronic Journal.
Sajadi, S. H., Mohammadi, K., & Salagi, M. (2011). Investigating the Impact of Firm Characteristics on the Capital Structure of Companies Listed in Tehran Stock Exchange. Accounting and Auditing Research, 3(10), 22-35. [In Persian]. Steiner, P. O., & Goldner, W. (1952). Productivity. Institute of Industrial Relations, University of California. Wang, M., Xu, M., & Ma, S. (2021). The effect of the spatial heterogeneity of human capital structure on regional green total factor productivity. Structural Change and Economic Dynamics, 59, 427–441.Jaworski, J., & Czerwonka, L. (2022). Profitability and working capital management: evidence from the Warsaw Stock Exchange. Journal of Business Economics and Management, 23(1), 180-198.
Cai, C. W. (2023). A real effect across time: disclosure quality, cost of capital and profitability. Journal of Accounting Literature, (ahead-of-print).
Dash, S. R., Sethi, M., & Swain, R. K. (2023). Financial condition, working capital policy and profitability: evidence from Indian companies. Journal of Indian Business Research.
Arifin, A., Fauziah, S., & Suwarno, A. E. (2023). Effect of Profitability, Business Size, and Institutional Ownership on Business Value with Capital Structure as a Moderating Variable (Empirical Study on Food and Beverage Companies Listed on The Indonesia Stock Exchange for The 2017-2020 Period). Riset Akuntansi dan Keuangan Indonesia, 7(2), 262-268.
Herison, R., Sahabuddin, R., Azis, M., & Azis, F. (2022). The Effect of Working Capital Turnover, Accounts Receivable Turnover and Inventory Turnover on Profitability Levels on the Indonesia Stock Exchange 2015-2019. Psychology And Education, 59(1), 385-396.
[1] 1. Clark
[2] 2. Steiner & Goldner
[3] . Khamaki et al.
[4] Herison
[5] . Kengatharan
[6] . Iroh et al.
[7] . Perez-Montiel
[8] . Lee et al.
[9] . www.npo.gov.ir
[10] . Kehinde et al.
[11] . Wang et al.
[12] . Habib et al.
[13] arifin
[14] cai
[15] Dash
[16] . Caglayan & Demir
[17] . Dou et al.
[18] . Inklaar et al.
[19] Jaworski & Czerwonka
[20] . Interpretive Structural Modelling
[21] . Structural Self-Interaction Matrix
[22] . MICMAC
