بررسی تاثیر درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهبود اختلالات درون سازی شده و برون سازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال شهر گرگان
محورهای موضوعی :
سید مجتبی عقیلی
1
,
صدیقه میرزایی
2
1 - استادیار، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - کارشناس ارشد روانشناسی، دانشگاه پیام نور، گرگان، ایران.
کلید واژه: درمان شناختی مبتنی بر ذهن آگاهی, اختلالات درون سازی شده و برون سازی شده, کودکان.,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر درمان شناختی مبتنی بر ذهن¬آگاهی بر بهبود اختلالات درون¬سازی شده و برون¬سازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال شهر گرگان انجام شد. روش پژوهش اثربخشی از نوع پیش‌آزمون_پسآزمون با گروه کنترل است. جامعه مورد مطالعه کلیه دانش آموزان سنین 8 تا 12 سال ساکن شهر گرگان بودند. حجم نمونه در نرم‌افزار Stata برابر با 44 نمونه (22 نفر در هر گروه) تعیین شد. ابزار پژوهش پرسشنامه اختلال‌های رفتاري آخنباخ بود. گروه آزمایش درمان شناختی مبتنی بر ذهن¬آگاهی را در 8 جلسه 60 دقیقه‌ای دریافت کردند، اما گروه کنترل تا پایان پژوهش مداخله‌ای دریافت نکرد. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از شاخص‌های توصیفی و تحلیل واریانس یک متغیره توسط نرم‌افزار SPSS استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که درمان شناختی مبتنی بر ذهن¬آگاهی بر بهبود اختلالات درون¬سازی شده و برون¬سازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال اثربخش است (05/0>p). نتایج حاکی از آن است که درمان شناختی مبتنی بر ذهن¬آگاهی منجر به کاهش اختلالات درون¬سازی شده و برون¬سازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال می‌شود.
This research was conducted with the aim of investigating the effect of cognitive therapy based on mindfulness on the improvement of internalized and externalized disorders of children aged 8 to 12 years in Gorgan city. The effectiveness research method is pre-test-post-test with control group. The studied population were all students aged 8 to 12 years living in Gorgan city. The sample size in Stata software was determined equal to 44 samples (22 people in each group). The research tool was the Achenbach Behavioral Disorders Questionnaire. The experimental group received cognitive therapy based on mindfulness in 8 sessions of 60 minutes, but the control group did not receive any intervention until the end of the study. In order to analyze the data, descriptive indices and univariate analysis of variance were used by SPSS software. The findings showed that cognitive therapy based on mindfulness is effective in improving internalized and externalized disorders of children aged 8 to 12 years (p<0.05). The results indicate that cognitive therapy based on mindfulness leads to the reduction of internalized and externalized disorders in children aged 8 to 12 years.
1- آرزومانیان، کریستینه؛ اسدی، جوانشیر؛ و صابری، هایده(1401). مقایسه اثربخشی آموزش گروهی شناختی رفتاری مادران و آموزش ذهن¬آگاهی کودکان بر اضطراب کودکان ۹ تا ۱۲ سال فصلنامه سلامت و آموزش در اوان کودکی، ۳(۳)، ۱۲-۱.
2- بلنده، فرناز؛ و بنیسی، پریناز(1399). بررسی ویژگی‌های شخصیتی بر اختلالات درونی سازی شده و نگرش نسبت به مواد در کودکان کار در شهر تهران 1399. رویکردی نو بر آموزش کودکان، 2(4)، 43-35. doi:10.22034/naes.2020.243029.1051
3- بهرامی‌پور، منصوره(1398). فراتحلیل اثربخشی برنامه فرزندپروری مثبت سه‌گانه بر کاهش اختلالات برونی‌سازی در کودکان و مشکلات فرزندپروری. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 20(3)، 10-1. doi:10.30486/jsrp.2019.547968
4- رستمی، رضا؛ فراهانی، سمانه؛ و دهقانی آرانی، فاطمه(1399). مقایسه مشکلات درونی‌سازی و برونی‌سازی در دو زیرگروه بی‌توجه و مرکب اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی مجله علوم روان‌شناختی، ۱۹(۹۶)، ۱۵۵۶-۱۵۴۷. dor:20.1001.1.17357462.1399.19.96.5.3
5- عبداله‌زاده، زینب؛ مشهدی، علی؛ و طبیبی، زهرا(1394). اثربخشی درمان مبتنی بر ذهن¬آگاهی بر بهبود مشکلات درونی سازی شده نوجوانان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی. پژوهش‌های روانشناسی بالینی و مشاوره، 5(2)، 151-136. doi:10.22067/ijap.v5i2.43035
6- میرزاآقاسی، روح اله؛ بهبودی، معصومه؛ و دوکانه‌ای فرد، فریده(1398). پیش‌بینی مشکلات رفتاری درونی سازی شده کودکان بر اساس کارکرد خانواده با واسطه‌گری سبک دل‌بستگی. علوم روان‌شناختی، ۱۸(۸۴)، 2318-2311. dor:20.1001.1.17357462.1398.18.84.6.3
7- وصالی محمود، روشنک؛ احدی، حسن؛ کجباف، محمدباقر؛ و نشاط‌دوست، حمیدطاهر(1396). اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهنآگاهی ویژه کودکان بر ذهنآگاهی و سلامت روان آن‌ها. مجله مطالعه ناتوانی، 7، 1-8. dor:20.1001.1.23222840.1396.7.0.20.8
8- ولی‌پور، مورینا؛ حسینیان، سیمین؛ و پورشهریاری، مهسیما(1396). تأثیر آموزش شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی بر مشکلات رفتاری کودکان. فصلنامه سلامت روان کودک، ۴(۴)، 45-34.
9- Achenbach, T. M., & Rescorla, L. A. (2014). The Achenbach system of empirically based assessment (ASEBA) for ages 1.5 to 18 years. In The use of psychological testing for treatment planning and outcomes assessment (pp. 179-213). Routledge.
10- Bekker, M. J., Griffiths, K. M., & Barrett, P. M. (2017). Improving accessibility of cognitive behavioural therapy for children and adolescents: Review of evidence and future directions. Clinical Psychologist, 21(3), 157-164. doi:10.1111/cp.12099
11- Bitsko, R. H. (2022). Mental health surveillance among children—United States, 2013–2019. MMWR supplements, 71. doi:10.15585/mmwr.su7102a1
12- Dunning, D., Tudor, K., Radley, L., Dalrymple, N., Funk, J., Vainre, M., ... & Dalgleish, T. (2022). Do mindfulness-based programmes improve the cognitive skills, behaviour and mental health of children and adolescents? An updated meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ Ment Health, 25(3), 135-142. doi:10.1136/ebmental-2022-300464
13- Ghiroldi, S., Scafuto, F., Montecucco, N. F., Presaghi, F., & Iani, L. (2020). Effectiveness of a school-based mindfulness intervention on children’s internalizing and externalizing problems: The Gaia project. Mindfulness, 11(11), 2589-2603. doi:10.1007/s12671-020-01473-9
14- Gleissner, U., Fritz, N. E., Von Lehe, M., Sassen, R., Elger, C. E., & Helmstaedter, C. (2008). The validity of the Child Behavior Checklist for children with epilepsy. Epilepsy & Behavior, 12(2), 276-280. doi:10.1016/j.yebeh.2007.10.013
15- Kabat-Zinn, J., & University of Massachusetts Medical Center/Worcester. Stress Reduction Clinic. (1990). Full catastrophe living: Using the wisdom of your body and mind to face stress, pain, and illness. Delta.
16- Li, K., Ren, L., Zhang, L., Liu, C., Zhao, M., Zhan, X., ... & Feng, Z. (2023). Social anxiety and depression symptoms in Chinese left-behind children after the lifting of COVID-19 lockdown: a network analysis. International Journal of Social Psychiatry, 69(4), 916-927. doi:10.1177/00207640221141784
17- Maddux, J. E., & Winstead, B. (2004). Psychopathology: Foundations for a contemporary understanding. Routledge.
18- Odgers, K., Dargue, N., Creswell, C., Jones, M. P., & Hudson, J. L. (2020). The limited effect of mindfulness-based interventions on anxiety in children and adolescents: A meta-analysis. Clinical Child and Family Psychology Review, 23, 407-426. doi:10.1007/s10567-020-00319-z
19- Pezeshki, P., Doos Ali Vand, H., Aslzaker, M., & Jafari, M. (2020). Program in Iranian Preschool Children With Internalizing Disorders. Practice in Clinical Psychology, 8(3), 203-216. doi:10.32598/jpcp.8.3.676.2
20- Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta‐analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of child psychology and psychiatry, 56(3), 345-365. doi:10.1111/jcpp.12381
21- Ruiz‐Íñiguez, R., Santed German, M. A., Burgos‐Julián, F. A., Díaz‐Silveira, C., & Carralero Montero, A. (2020). Effectiveness of mindfulness‐based interventions on anxiety for children and adolescents: A systematic review and meta‐analysis. Early Intervention in Psychiatry, 14(3), 263-274. doi:10.1111/eip.12849
22- Sánchez Hernández, M. O., Holgado Tello, F. P., & Carrasco Ortiz, M. Á. (2023). Network analysis of internalizing and externalizing symptoms in children and adolescents. Psicothema. 6. doi:10.7334/psicothema2022.17
23- Segal, Z., Williams, M., & Teasdale, J. (2012). Mindfulness-based cognitive therapy for depression. Guilford press.
24- Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., ... & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular psychiatry, 27(1), 281-295. doi:10.1038/s41380-021-01161-7
25- Teasdale, J. D., Segal, Z. V., Williams, J. M. G., Ridgeway, V. A., Soulsby, J. M., & Lau, M. A. (2000). Prevention of relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal of consulting and clinical psychology, 68(4), 615. doi:10.1037/0022-006X.68.4.615
26- Xiang, X., & Han, M. (2020). The link between family violence in childhood and internalizing and externalizing problems in later life among college students in China: attachment as a mediator. Social Work in Mental Health, 18(1), 39-54. doi:10.1080/15332985.2019.1676365
بررسی تأثیر درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال شهر گرگان
سید مجتبی عقیلی1*، صدیقه میرزایی2
1. استادیار، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. (نویسنده مسئول)
2.کارشناس ارشد روانشناسی، دانشگاه پیام نور، گرگان، ایران.
تاریخ دریافت: [22/10/1402] تاریخ پذیرش: [13/3/1403]
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال شهر گرگان انجام شد. روش پژوهش اثربخشی از نوع پیش‌آزمون_پسآزمون با گروه کنترل است. جامعه مورد مطالعه کلیه دانش آموزان سنین 8 تا 12 سال ساکن شهر گرگان بودند. حجم نمونه در نرم‌افزار Stata برابر با 44 نمونه (22 نفر در هر گروه) تعیین شد. ابزار پژوهش پرسشنامه اختلال‌های رفتاري آخنباخ بود. گروه آزمایش درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی را در 8 جلسه 60 دقیقه‌ای دریافت کردند، اما گروه کنترل تا پایان پژوهش مداخله‌ای دریافت نکرد. جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از شاخص‌های توصیفی و تحلیل واریانس یک متغیره توسط نرم‌افزار SPSS استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال اثربخش است (05/0>p). نتایج حاکی از آن است که درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی منجر به کاهش اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال می‌شود.
واژگان کلیدی: درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی، اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده، کودکان.
1- مقدمه
سلامت روان هر فرد دارای ابعاد ذهنی، عاطفی و اجتماعی بوده و مانند سلامت جسم، در مراحل مختلف و شرایط گوناگون زندگی، در طیفی از وضعیت خوب تا ضعیف قرار می‌گیرد (Bitsko, 2022). شخصیت انسان‌ها از دوران نوزادی تا نوجوانی با کسب مهارت‌های گوناگون در زمینه‌های عاطفی و ادراکی با محیط‌های مختلف ازجمله خانواده، مدرسه و جامعه شکل می‌گیرد. این برهمکنش اساس رسیدن کودکان و نوجوانان به بلوغ و خودمختاری است (Maddux & Winstead, 2004). تحقیقات نشان داده‌اند مشکلات رفتاری و عاطفی شدید ریشه در طی دوران کودکی و نوجوانی فرد دارند (Solmi, Radua, Olivola, Croce, Soardo, Salazar de Pablo et al., 2022; Polanczyk, Salum, Sugaya, Caye & Rohde, 2015). اختلالات روانی شایع در کودکان شامل اضطراب، افسردگی، اختلال نقص توجه/ بیش فعالی1 و اختلالات رفتاری هستند (Li, Ren, Zhang, Liu, Zhao, Zhan et al., 2023). بر اساس پژوهش‌های تجربی صورت گرفته دو دسته اختلالات روان‌شناختی شامل اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده در کودکان شناسایی شده است. اختلالات درونسازی شده با اختلالات خلقی و رفتاری همچون گوشه‌گیری، اضطراب، افسردگی یا شکایات جسمی بروز می‌کنند درحالی‌که اختلالات برونسازی شده با اختلالات رفتاری همچون قانون‌شکنی و سندرم‌های رفتاری پرخاشگرانه مشخص می‌گردند (Sánchez Hernández, Holgado Tello & Carrasco Ortiz, 2023).
اضطراب و افسردگی که جزو شایع‌ترین اختلالات روانی در دوران کودکی و نوجوانی هستند در دسته اختلالات درونسازی شده، طبقه‌بندی میشوند. میانگین شیوع جهانی اضطراب و افسردگی در کودکان برابر با 21/3 درصد تخمین زده شده است. در ایران بر اساس مصاحبه با والدین، شیوع اختلالات رفتاری و عاطفی در کودکان برابر با 8/15 درصد گزارش شده است. همچنین نشان داده شده است که مشکلات درونسازی شده با بالا رفتن سن رو به افزایش می‌گذارند (Pezeshki, Doos Ali Vand, Aslzaker & Jafari, 2019) اختلالات رفتاری برونسازی شده از قبیل بیش فعالی، مخالفت جویی، بی‌اعتنایی مقابله‌ای، اخلالگری، پرخاشگری و رفتارهای ضداجتماعی، نیز جزو اختلالات چند مؤلفه‌ای هستند که وقتی در دوران کودکی، شکل پایدار و معمول به خود گیرند، ممکن است منبع آسیب‌های دوران نوجوانی و بزرگ‌سالی گردند. عوامل متعددی همچون فقدان روابط مثبت بین والدین، دل‌بستگی‌های ناایمن، خشونت، مقررات انضباطی ناپایدار، مشکلات زناشویی و آسیب‌های روان‌شناختی والدین می‌توانند سبب افزایش خطر ایجاد مشکلات عاطفی و رفتاری برونسازی شده در کودکان شوند (بهرامی‌پور، 1398). بین خشونت خانگی در دوران کودکی و مشکلات درونسازی شده و برونسازی شده در سال‌های بعدی زندگی ارتباط وجود دارد. خشونت خانگی به‌ویژه خشونت روان‌شناختی بین والدین، بـا مشکلات سلامت روان کودک رابطه معنیداری نشان داده است (Xiang & Han, 2020).
ازآنجایی‌که کودکان در زمینه اختلالات روان‌شناختی دارای روش‌های تشخیصی، طبقه‌بندی و ارزیابی متفاوتی میباشند از بین درمان‌هایی که برای درمان اختلالات روانی در دوران کودکی و نوجوانی معرفی شده‌اند آن روش‌هایی که مبتنی بر رویکرد رفتاری- شناختی و آموزش روانشناسی هستند به‌عنوان اولین خط درمان برای کودکان در نظر گرفته میشوند (Bekker, Griffiths & Barrett, 2017). یکی از روش‌های درمان شناختی، روش درمان مبتنی بر ذهنآگاهی است. نشان داده شده است که برنامه‌های مبتنی بر ذهنآگاهی می‌توانند باعث بهبود مهارت‌های ادراکی، رفتاری و سلامت روان در کودکان و نوجوانان گردند (Dunning, Tudor, Radley, Dalrymple, Funk, Vainre et al., 2022) در مطالعه مروری ساختاریافته نشان داده شد که مداخلات مبتنی بر ذهنآگاهی توانسته است باعث کاهش اضطراب در کودکان گردد ولی این اثر درمانی برای نوجوانان مشاهده نشد (Odgers, Dargue, Creswell, Jones & Hudson, 2020) همچنین در مطالعه مروری ساختاریافته دیگر هیچ اثر درمانی معنیداری ناشی از مداخله مبتنی بر ذهنآگاهی در مطالعات صورت گرفته، مشاهده نگردید و مطالعات مختلف نتایج به شدت متفاوتی را گزارش کردند. در مطالعات بررسی شده در این پژوهش، نویسندگان پیشنهاد کردند که برای اثبات اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر روی اختلالات روانی دوران کودکی، نیاز به پژوهش‌های بیشتری است (Ruiz‐Íñiguez, Santed German, Burgos‐Julián, Díaz‐Silveira & Carralero Montero, 2020). در راستای اهداف پژوهش نتایج مطالعات نشان‌دهنده اثربخشی ذهنآگاهی بر اضطراب کودکان (آرزومانیان، اسدی و صابری، 1401؛ وصالی محمود، احدی، کجباف و نشاط‌دوست، 1396)، مشکلات درونسازی و برونسازی کودکان (Ghiroldi, Scafuto, Montecucco, Presaghi & Iani, 2020)، کاهش اختلالات رفتاری (عبدالله زاده، مشهدی و طبیبی، 1394) بود.
با توجه به جستجوی صورت گرفته در پایگاه‌های معتبر داخلی، مطالعات متعددی در زمینه مداخلات مبتنی بر ذهنآگاهی برای کودکان صورت گرفته است. وصالی و همکاران در قالب مطالعه نیمه تجربی، اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهنآگاهی را بر روی سلامت روان کودکان مورد بررسی قرار دادند (وصالی محمود و همکاران، 1396). ولی پور و همکاران نیز تأثیر آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی را بر روی مشکلات رفتاری کودکان ارزیابی کردند (ولی‌پور، حسینیان و پورشهریاری، 1396). همچنین آرزومانیان و همکاران (1401) در قالب مطالعه‌ای نیمه تجربی، اثربخشی آموزش گروهی شناختی- رفتاری مادران و آموزش ذهنآگاهی کودکان را بر اضطراب کودکان 9 تا 12 سال مطالعه کردند؛ اما مطالعه‌ای که با استفاده از رویکرد ذهنآگاهی به درمان اختلالات درونسازی شده و برونسازی شده کودکان پرداخته باشد یافت نشد. لذا مطالعه حاضر به دنبال پاسخ این سؤال است که آیا درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر اختلالات درونسازی و برونسازی شده کودکان 8 تا 12 سال اثربخش است؟
2- مرور مبانی نظری و پیشینه
كودكان و نوجواناني كه اختلال‌های هيجاني يا رفتاري2 دارند، معمولاً در ايجاد دوستي مشکل‌دارند. آشكارترين مشكلات آن‌ها، عدم توانايي در برقراري ارتباط نزديك و روابط هيجاني رضایت‌بخش با ديگر افرادي است كه مي‌توانند به آن‌ها كمك كنند. براي اين افراد، پنهان شدن هم ازلحاظ جسماني و هم هيجاني آسان‌تر است. اگر دوستي‌هايي نيز ايجاد كنند، اغلب با همسالان منحرفشان است (بلنده و بنیسی، 1399). بعضي از اين كودكان گوشه‌گیرند. كودكان يا بزرگ‌سالان ديگر سعي مي‌كنند كه به آن‌ها نزديك شوند، اما اين تلاش‌ها معمولاً با ترس يا بي‌علاقگي مواجه مي‌شود. در بسياري از موارد، طرد آرام ادامه مي‌يابد تا اينكه كساني كه سعي مي‌كنند با آن‌ها دوستي برقرار كنند، از اين كار منصرف ميشوند. ازآنجاکه روابط هيجاني پاسخ‌هاي اجتماعي متقابلي را ايجاد مي‌كند، مردم به افرادي كه به‌پیش درآمدهاي اجتماعي پاسخي نمي‌دهند، علاقه كمتري دارند (میرزا آقاسی، بهبودی و دوکانه‌ای فرد، 1398).
ذهنآگاهی به معنی توجه کردن به زمان حال به شیوه‌ای خاص، هدفمند و خالی از قضاوت است (Kabat-Zinn & University of Massachusetts Medical Center/Worcester, 1990). ذهنآگاهی یعنی بودن در لحظه با هر آنچه اکنون هست، بدون قضاوت و بدون اظهارنظر درباره آنچه اتفاق می‌افتد؛ یعنی تجربه واقعیت محض بدون توضیح (Segal, Williams & Teasdale, 2012). این فرآیند شامل ایجاد روش خاصی از بذل توجه به تجربیات ما است که کم‌وبیش با روش متداول و روزمره بذل توجه ما به زندگی خود تفاوت دارد. ذهنآگاهی ، بیانگر نوعی مشاهده متمرکز، انعطاف‌پذیر و لحظه‌به‌لحظه آشکار شدن جریان افکار، احساسات و حس‌های جسمانی است که خود را در حیطه هوشیاری ما عرضه می‌کند. از دیدگاه فرد ناظر آگاه و بردبار، ما افکار را به‌صورت افکار، هیجان‌ها را به‌صورت هیجان، حس‌های جسمانی را به‌صورت حس‌های جسمانی تجربه می‌کنیم. در ذهنآگاهی از ما خواسته می‌شود تا اولاً قضاوت خود درباره این تجربیات را به حالت تعلیق درآوریم و ثانیاً آگاهی خود را برای چندمین بار با جدیت و درعین‌حال به‌آرامی، به جریان رویدادهایی معطوف داریم که در حیطه هوشیاری ما قرار دارند (Teasdale, Segal, Williams, Ridgeway, Soulsby & Lau, 2000).
3- روش‌شناسی
روش پژوهش اثربخشی از نوع پیش‌آزمون_پسآزمون با گروه کنترل است. جامعه موردمطالعه، کلیه دانش آموزان سنین 8 تا 12 سال، ساکن شهر گرگان بودند. حجم نمونه با لحاظ نمودن این نتایج، توان آزمون 80 درصد، فاصله اطمینان 95 درصد و با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه با مقایسه میانگین دو گروه، در نرم‌افزار Stata برابر با 44 نمونه (22 نفر در هر گروه) تعیین شد. ملاک ورود: از دانش آموزان ابتدایی در شهر گرگان باشند. رضایت شرکت در طرح پژوهش داشته باشند. همچنین رضایت کتبی از والدین دانش آموزان اخذ می‌گردد. معیار خروج: از نمونه‌گیری هم این خواهد بود که عدم رضایت برای شرکت در پژوهش و ناقص بودن پرسشنامه‌ها یا معیارهای ورود ذکر شده در مورد آن‌ها صدق نکند. برای رعایت اصول اخلاقی در این پژوهش، ضمن بیان هدف کلی پژوهش و آزادی مشارکت در آن، به آزمودنی‌ها ازلحاظ محرمانه ماندن اطلاعات نیز اطمینان داده خواهد شد. عدم تمایل افراد نمونه به ادامه همکاری.
الف) سیاهه مشکلات رفتاری کودکان3: این ابزار که توسط آخنباخ در سال 1991 به‌منظور ارزیابی شایستگی و رفتار کودک از طریق والدین و یا مراقبین اصلی طراحی شده است. این مقیاس از 113 ماده با دامنه امتیازدهی صفر تا سه تشکیل شده است که یك نمره کلی (مشکلات کلی) به دست میدهد و شامل دو بعد وسیع مشکلات برونی و درونی است. بر اساس تحلیل‌های آخنباخ و ریسکولا4 (2014) مشکلات درونی‌سازی سه مقیاس اضطراب / افسردگی، گوشه‌گیری / افسردگی و شکایات جسمانی را در بر می‌گیرد. مشکلات برونی‌سازی، شامل مقیاس نشانگان رفتار قانون‌شکنی و رفتار پرخاشگرانه است. تعداد این سؤالات 113 سؤال است و پاسخ‌دهنده بر اساس وضعیت کودک در 9 ماه گذشته، هر سؤال را به‌صورت نادرست (صفر)؛ تا حدی یا گاهی درست (یك)؛ و کاملاً یا غالباً درست (دو) درجه‌بندی می‌کند. روایی سازه این سیاهه از طریق محاسبه همبستگی بین این سیاهه و پرسشنامه والد کانرز نیز بین 86/0 تا 59/0 به دست آمد. آلفای کرونباخ برای مقیاس‌های این سیاهه در دامنه 93/0 تا 46/0 به دست آمده است (Gleissner, Fritz, Von Lehe, Sassen, Elger & Helmstaedter, 2008). در مطالعه رستمی، فراهانی و دهقانی‌آرانی (1399)، ضریب آلفای کرونباخ این سیاهه 75/0 محاسبه شد.
ب) پروتکل درمانی ذهنآگاهی کابات زین: محتوای آموزش ذهنآگاهی بر اساس رویکرد کابات زین در سال 1992 معرفی‌شده است، این مداخله در قالب 8 جلسه و در هر جلسه سه مرحله طراحی‌شده است:
جلسه اول: آشنایی
جلسه دوم: مقابله با موانع
جلسه سوم: ذهنآگاهی بر روی تنفس و بر بدن در زمان حرکت
جلسه چهارم: ماندن در زمان حال
جلسه پنجم: پذیرش و اجازه/ مجوز حضور
جلسه ششم: فکرها نه حقایق
جلسه هفتم: چگونه می‌توانیم به بهترین شکل از خود مراقبت کنم؟
جلسه هشتم: استفاده از آموخته‌ها برای کنار آمدن با مشکلات رفتاری در آینده
1-3- روند اجرای پژوهش
4-یافته‌ها
یافتههای جمعیتشناختی نشان داد که میانگین سن شرکت‌کنندگان 4/11 بود. از میان شرکت‌کنندگان در پژوهش 3/33 پدران تحصیلات لیسانس، 7/26 کارشناسی ارشد، 7/26 دیپلم و 3/13 زیر دیپلم بودند. همچنین 1/66 شرکت‌کنندگان پسر و 33 درصد دختر بودند. میانگین و انحراف معیار متغیرهای پژوهش در جدول 1 ارائه شده است.
جدول 1 نشان میدهد میانگین و انحراف معیار مشکلات درون و برونسازی کودکان در گروه آزمایش در پسآزمون و پیگیری نسبت به پیش‌آزمون تغییر کرده است اما این نمرات در گروه گواه تغییر محسوسی نداشته است. جهت مشخص کردن اینکه این تغییرات حاصل شده در پسآزمون متغیرهای پژوهش به لحاظ آماری معنادار میباشند یا خیر، فرضیه‌های پژوهش در قسمت یافتههای استنباطی مورد بررسی قرار گرفته است. ازآنجایی‌که مقادیر آزمون کولموگروف_اسمیرنوف برای متغیرهای پژوهش در هیچ‌یک از مراحل پیش‌آزمون، پسآزمون در گروه‌های آزمایشی و کنترل معنادار نیست (05/0<P) لذا می‌توان نتیجه گرفت که توزیع نمرات در این متغیرها نرمال است.
جدول 1: میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش در مراحل پیش‌آزمون، پسآزمون
متغیر | گروه آزمایش | گروه کنترل | |||
میانگین | انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | ||
مشکلات برونسازی شده | پیش‌آزمون | 73/32 | 45/6 | 20/32 | 23/6 |
پسآزمون | 30/25 | 11/5 | 75/31 | 42/5 | |
مشکلات درونسازی شده | پیش‌آزمون | 49/31 | 39/6 | 51/31 | 55/6 |
پسآزمون | 02/24 | 18/4 | 62/31 | 61/5 | |
جدول 2: نتایج آزمونهای چهارگانه تحلیل واریانس
آزمون | ضریب | F | درجه آزادی فرض | درجه آزادی خطا | سطح احتمال | اندازه اثر | توان آماری |
اثر پیلایی | 88/0 | 2/39 | 3 | 19 | 001/0 | 88/0 | 000/1 |
لامبدای ویلکز | 11/0 | 2/39 | 3 | 19 | 001/0 | 88/0 | 000/1 |
اثر هتلینگ | 4/7 | 2/39 | 3 | 19 | 001/0 | 88/0 | 000/1 |
بزرگنرین ریشه روی | 4/7 | 2/39 | 3 | 19 | 001/0 | 88/0 | 000/1 |
جدول 3: نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری تأثیر متغیر مستقل بر میزان نمرات اختلالات درونسازی
مرحله | مجموع مجذورات | df | میانگین مجذورات | F | سطح معنیداری | اندازه اثر |
پیش‌آزمون | 35/2641 | 1 | 35/2641 | 15/39 | 001/0 | 50/0 |
گروه | 44/752 | 1 | 44/752 | 67/12 | 001/0 | 36/0 |
خطا | 98/382 | 25 | 31/15 |
|
|
|
جدول 4: نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیری تأثیر متغیر مستقل بر میزان نمرات اختلالات برونسازی شده
مرحله | مجموع مجذورات | df | میانگین مجذورات | F | سطح معنیداری | اندازه اثر |
پیش‌آزمون | 47/842 | 1 | 47/842 | 96/51 | 001/0 | 46/0 |
گروه | 53/496 | 1 | 53/496 | 89/13 | 001/0 | 29/0 |
خطا | 24/885 | 25 | 40/35 |
|
|
|
نتایج جدول 4 نشان میدهد که بین دو گروه آزمایش و گواه در اختلالات برونسازی شده کودکان (001/0>p، 89/13=F) تفاوت معنیداری وجود دارد (001/0>p). ضریب اتا به‌دست‌آمده بیانگر این است که 29 درصد از واریانس مربوط به تفاوت دو گروه در پسآزمون، ناشی از تأثیر درمان ذهنآگاهی است.
5-بحث و نتیجه‌گیری
این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود اختلالات درون سازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال بود. یافته‌ها نشان داد که درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود اختلالات درون سازی شده کودکان سنین 8 تا 12 سال اثربخش است. نتایج این یافته با مطالعات آرزومانیان و همکاران (1401)، وصالی محمود و همکاران، (1396)، عبداله‌زاده و همکاران (1394) و گیرولدی و همکاران (2020) همخوانی دارد.
در تبیین این یافته و همچنین در مورد اینکه چگونه درمان شناختی مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود اختلالات درون سازی شده و برونسازی شده در کودکان مؤثر است می‌توان گفت ذهنآگاهی تکنیکی عملی برای بودن در زمان حال است. هزاران سال است که پیروان ادیان مختلف تمرینات ذهنآگاهی را انجام می‌دهند و از فواید فوق‌العاده آن بهره‌مند میشوند. در علم روانشناسی حدوداً ۴۰ سال است که ذهنآگاهی مورداستفاده قرار می‌گیرد و تاکنون هزاران تحقیق درباره فواید آن انجام شده است. شرط اول ذهنآگاهی این است که به چیزی توجه کنیم. حتماً می‌پرسید به چه چیزی توجه کنم؟ پاسخ این است که در ذهنآگاهی فرقی نمی‌کند منبع توجه چه چیزی باشد (وصالی محمود و همکاران، 1396). یکی از مهم‌ترین مشکلات اکثر افرادی که تمرین ذهنآگاهی می‌کنند این است که فکر می‌کنند ذهنآگاهی به معنی ماندن در زمان حال است و اکثراً پس از چند جلسه تمرین ذهنآگاهی کلافه میشوند و می‌گویند من نمی‌توانم در لحظه حال باشم و تمرینات را رها می‌کنند؛ اما واقعیت این است که هیچ‌کس نمی‌تواند کاملاً در لحظه حال باشد به این دلیل که ذهن ما ذاتاً متمایل به تحلیل و بررسی در هر لحظه است و ما کنترلی بر این عملکرد ذهن خود نداریم اما می‌توانیم هر بار که این اتفاق افتاد توجه آن را به زمان حال معطوف کنیم. به‌عبارت‌دیگر طبیعی است که حواس ما در حین انجام تمرین ذهنآگاهی پرت شود و این اتفاق اجتناب‌ناپذیر است؛ اما می‌توانیم هر بار که متوجه حواس‌پرتی خود شدیم مجدداً روی انجام تمرین تمرکز کنیم (آرزومانیان و همکاران، 1401). کودکان در خلال جلسات آموزشی ذهنآگاهی یاد می‌گیرند که با همه افکار، احساسات و حواس بدنی برانگیزاننده‌ی هیجانی، عاطفی؛ در زمان حال بمانند و بدون قضاوت به مشاهده آن‌ها بپردازند. ماندن در زمان حال و بدون قضاوت، باعث می‌شود که فرد به‌طور مناسب به‌جای رفتار اجتنابی یا واکنشی، با رفتار ذهن آگاه پاسخ دهد. کودکان با افزایش آگاهی از تجارب، ممکن است یک ارتباط متفاوت با افکار و موقعیت‌ها برقرار کنند که به آن‌ها آزادی بیشتری برای انتخاب رفتارهایشان میدهد (عبداله‌زاده و همکاران، 1394). همچنین به آن‌ها کمک می‌کند از تفکر مبتنی بر گذشته که ویژگی خلق افسرده است و تفکر مبتنی بر آینده که ویژگی اضطراب است دست بردارند، مهارت‌های حل مسئله را در خود پرورش دهند و راهبردهای مقابله‌ای کارآمدی را در مواجهه با رویدادها به کار برند؛ بدین‌صورت کودکان می‌آموزند فقط به مشاهده روی دادها پرداخته و از واکنش خودکار و عادتی به رویدادها دست بردارند و همچنین از جنبه‌های گوناگون به اکتشاف یک روی داد، موقعیت و یا شی‌ء بپردازند و تمام جنبه‌های آن را بررسی کنند و بهترین راه‌حل را انتخاب کرده و با حل مسئله مؤثر به‌گونه‌ای مناسب واکنش نشان دهند. بدین ترتیب می‌توانند هیجان‌های خود را بهتر مهار کنند و درنتیجه اختلالات درونی‌سازی و برونی‌سازی شده آن‌ها کاهش می‌یابد (Ghiroldi et al., 2020).
ازآنجایی‌که جامعه آماری این پژوهش محدود به مقطع ابتدایی است، در تعمیم نتایج به سایر مقاطع و گروه‌های سنی دیگر باید احتیاط شود. عدم وجود آزمون پیگیری به دلیل محدودیت زمانی یکی از محدودیت‌های پژوهش حاضر است. عدم کنترل متغیرهای مداخله‌گر دیگری مانند سطح تحصیلات والدین، موقعیت اجتماعی. پیشنهاد می‌شود اثربخشی برنامه‌ی شناخت درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی ، بر روی کودکان دارای اختلالات مختلف موردبررسی قرار گیرد. پیشنهاد می‌شود ارزیابی‌هایی از والدین صورت بگیرد و اثربخشی ویژگی‌های آسیب‌شناسی روانی والدین و شیوه‌های تربیتی آن‌ها نیز بر روی مداخلات درمانی بررسی شود. نتایج تحقیق حاضر هم از منظر تئوری می‌تواند دانش پایه ما را در خصوص چگونگی اثرگذاری این مداخلات بر مشکلات رفتاری درونی‌سازی‌شده و برونی‌سازی‌شده کودکان بسط دهد و هم از نقطه نظر کاربردی می‌تواند خطوط راهنمایی را برای مربیان، معلمان و افرادی که با کودکان سر و کار دارند ترسیم کند. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده و اثربخش بودن مداخله درمانی، پیشنهاد می‌شود؛ معلمان، مربیان و درمانگران حوزه کودک و مشاوران مدارس از این روش درمانی در جهت کاهش اختلالات و مشکلات رفتاری کودکان استفاده نمایند.
6-منابع
1- آرزومانیان، کریستینه؛ اسدی، جوانشیر؛ و صابری، هایده(1401). مقایسه اثربخشی آموزش گروهی شناختی رفتاری مادران و آموزش ذهنآگاهی کودکان بر اضطراب کودکان ۹ تا ۱۲ سال فصلنامه سلامت و آموزش در اوان کودکی، ۳(۳)، ۱۲-۱.
2- بلنده، فرناز؛ و بنیسی، پریناز(1399). بررسی ویژگی‌های شخصیتی بر اختلالات درونی سازی شده و نگرش نسبت به مواد در کودکان کار در شهر تهران 1399. رویکردی نو بر آموزش کودکان، 2(4)، 43-35. doi:10.22034/naes.2020.243029.1051
3- بهرامی‌پور، منصوره(1398). فراتحلیل اثربخشی برنامه فرزندپروری مثبت سه‌گانه بر کاهش اختلالات برونی‌سازی در کودکان و مشکلات فرزندپروری. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، 20(3)، 10-1. doi:10.30486/jsrp.2019.547968
4- رستمی، رضا؛ فراهانی، سمانه؛ و دهقانی آرانی، فاطمه(1399). مقایسه مشکلات درونی‌سازی و برونی‌سازی در دو زیرگروه بی‌توجه و مرکب اختلال نارسایی توجه / بیش فعالی مجله علوم روان‌شناختی، ۱۹(۹۶)، ۱۵۵۶-۱۵۴۷. dor:20.1001.1.17357462.1399.19.96.5.3
5- عبداله‌زاده، زینب؛ مشهدی، علی؛ و طبیبی، زهرا(1394). اثربخشی درمان مبتنی بر ذهنآگاهی بر بهبود مشکلات درونی سازی شده نوجوانان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ فزون کنشی. پژوهش‌های روانشناسی بالینی و مشاوره، 5(2)، 151-136. doi:10.22067/ijap.v5i2.43035
6- میرزاآقاسی، روح اله؛ بهبودی، معصومه؛ و دوکانه‌ای فرد، فریده(1398). پیش‌بینی مشکلات رفتاری درونی سازی شده کودکان بر اساس کارکرد خانواده با واسطه‌گری سبک دل‌بستگی. علوم روان‌شناختی، ۱۸(۸۴)، 2318-2311. dor:20.1001.1.17357462.1398.18.84.6.3
7- وصالی محمود، روشنک؛ احدی، حسن؛ کجباف، محمدباقر؛ و نشاط‌دوست، حمیدطاهر(1396). اثربخشی مداخله مبتنی بر ذهنآگاهی ویژه کودکان بر ذهنآگاهی و سلامت روان آن‌ها. مجله مطالعه ناتوانی، 7، 1-8. dor:20.1001.1.23222840.1396.7.0.20.8
8- ولی‌پور، مورینا؛ حسینیان، سیمین؛ و پورشهریاری، مهسیما(1396). تأثیر آموزش شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهنآگاهی بر مشکلات رفتاری کودکان. فصلنامه سلامت روان کودک، ۴(۴)، 45-34.
9- Achenbach, T. M., & Rescorla, L. A. (2014). The Achenbach system of empirically based assessment (ASEBA) for ages 1.5 to 18 years. In The use of psychological testing for treatment planning and outcomes assessment (pp. 179-213). Routledge.
10- Bekker, M. J., Griffiths, K. M., & Barrett, P. M. (2017). Improving accessibility of cognitive behavioural therapy for children and adolescents: Review of evidence and future directions. Clinical Psychologist, 21(3), 157-164. doi:10.1111/cp.12099
11- Bitsko, R. H. (2022). Mental health surveillance among children—United States, 2013–2019. MMWR supplements, 71. doi:10.15585/mmwr.su7102a1
12- Dunning, D., Tudor, K., Radley, L., Dalrymple, N., Funk, J., Vainre, M., ... & Dalgleish, T. (2022). Do mindfulness-based programmes improve the cognitive skills, behaviour and mental health of children and adolescents? An updated meta-analysis of randomised controlled trials. BMJ Ment Health, 25(3), 135-142. doi:10.1136/ebmental-2022-300464
13- Ghiroldi, S., Scafuto, F., Montecucco, N. F., Presaghi, F., & Iani, L. (2020). Effectiveness of a school-based mindfulness intervention on children’s internalizing and externalizing problems: The Gaia project. Mindfulness, 11(11), 2589-2603. doi:10.1007/s12671-020-01473-9
14- Gleissner, U., Fritz, N. E., Von Lehe, M., Sassen, R., Elger, C. E., & Helmstaedter, C. (2008). The validity of the Child Behavior Checklist for children with epilepsy. Epilepsy & Behavior, 12(2), 276-280. doi:10.1016/j.yebeh.2007.10.013
15- Kabat-Zinn, J., & University of Massachusetts Medical Center/Worcester. Stress Reduction Clinic. (1990). Full catastrophe living: Using the wisdom of your body and mind to face stress, pain, and illness. Delta.
16- Li, K., Ren, L., Zhang, L., Liu, C., Zhao, M., Zhan, X., ... & Feng, Z. (2023). Social anxiety and depression symptoms in Chinese left-behind children after the lifting of COVID-19 lockdown: a network analysis. International Journal of Social Psychiatry, 69(4), 916-927. doi:10.1177/00207640221141784
17- Maddux, J. E., & Winstead, B. (2004). Psychopathology: Foundations for a contemporary understanding. Routledge.
18- Odgers, K., Dargue, N., Creswell, C., Jones, M. P., & Hudson, J. L. (2020). The limited effect of mindfulness-based interventions on anxiety in children and adolescents: A meta-analysis. Clinical Child and Family Psychology Review, 23, 407-426. doi:10.1007/s10567-020-00319-z
19- Pezeshki, P., Doos Ali Vand, H., Aslzaker, M., & Jafari, M. (2020). Program in Iranian Preschool Children With Internalizing Disorders. Practice in Clinical Psychology, 8(3), 203-216. doi:10.32598/jpcp.8.3.676.2
20- Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta‐analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal of child psychology and psychiatry, 56(3), 345-365. doi:10.1111/jcpp.12381
21- Ruiz‐Íñiguez, R., Santed German, M. A., Burgos‐Julián, F. A., Díaz‐Silveira, C., & Carralero Montero, A. (2020). Effectiveness of mindfulness‐based interventions on anxiety for children and adolescents: A systematic review and meta‐analysis. Early Intervention in Psychiatry, 14(3), 263-274. doi:10.1111/eip.12849
22- Sánchez Hernández, M. O., Holgado Tello, F. P., & Carrasco Ortiz, M. Á. (2023). Network analysis of internalizing and externalizing symptoms in children and adolescents. Psicothema. 6. doi:10.7334/psicothema2022.17
23- Segal, Z., Williams, M., & Teasdale, J. (2012). Mindfulness-based cognitive therapy for depression. Guilford press.
24- Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., ... & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular psychiatry, 27(1), 281-295. doi:10.1038/s41380-021-01161-7
25- Teasdale, J. D., Segal, Z. V., Williams, J. M. G., Ridgeway, V. A., Soulsby, J. M., & Lau, M. A. (2000). Prevention of relapse/recurrence in major depression by mindfulness-based cognitive therapy. Journal of consulting and clinical psychology, 68(4), 615. doi:10.1037/0022-006X.68.4.615
26- Xiang, X., & Han, M. (2020). The link between family violence in childhood and internalizing and externalizing problems in later life among college students in China: attachment as a mediator. Social Work in Mental Health, 18(1), 39-54. doi:10.1080/15332985.2019.1676365
Investigating the Effect of Cognitive Therapy based on Mindfulness on the Improvement of Internalized and Externalized disorders in Children aged 8 to 12 years in Gorgan city
Seyed Mojtaba Aghili1*, Seddigheh Mirzaei2
1- Assistant Professor, Payam Noor University, Tehran, Iran. (Corresponding Author)
dr_aghili1398@yahoo.com
2- Master of Psychology, Payam Noor University, Gorgan, Iran.
Abstract
This research was conducted with the aim of investigating the effect of cognitive therapy based on mindfulness on the improvement of internalized and externalized disorders of children aged 8 to 12 years in Gorgan city. The effectiveness research method is pre-test-post-test with control group. The studied population were all students aged 8 to 12 years living in Gorgan city. The sample size in Stata software was determined equal to 44 samples (22 people in each group). The research tool was the Achenbach Behavioral Disorders Questionnaire. The experimental group received cognitive therapy based on mindfulness in 8 sessions of 60 minutes, but the control group did not receive any intervention until the end of the study. In order to analyze the data, descriptive indices and univariate analysis of variance were used by SPSS software. The findings showed that cognitive therapy based on mindfulness is effective in improving internalized and externalized disorders of children aged 8 to 12 years (p<0.05). The results indicate that cognitive therapy based on mindfulness leads to the reduction of internalized and externalized disorders in children aged 8 to 12 years.
Keywords: cognitive therapy based on mindfulness, internalizing and externalizing disorders, children.
[1] attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD)
[2] Emotinal or behavioral disorders
[3] List of children's behavioral problems
[4] Achenbach & Rescorla
