تحلیل اثرات " SPRAWL REPAIR" بر سرمایه اجتماعی
محورهای موضوعی :
محمدتقی حیدری
1
,
سعدی ساعدی دویسه
2
1 - دانشگاه زنجان/برنامه ریزی شهری؛ جغرافیا
2 - 0دانشجوی دکتری، جغرافیاو برنامه¬ریزی¬شهری، دانشگاه زنجان، ایران(نویسندة مسئول
کلید واژه: واژه‌هاي كليدي: SPRAWL REPAIR , سرمایه اجتماعی, پراکندگی شهری , پایدای اجتماعی,
چکیده مقاله :
چكيده رشد پراکنده شهرها علاوه بر تأثیرات منفی زیست محیطی و اقتصادی دارای هزینه های اجتماعی زیادی هستند، این هزینه ها با جابجایی و فاصله گرفتن محله های شهری از مرکز شهر و شکل گیری حومه های شهری روزبه روز بیشتر میشود. پراکندگی شهری به خودی خود هزینه اجتماعی در برندارد ولی جابجایی جمعیتی اولین پیامد گسترش شهری است که بر شبکه اجتماعی تأثیرگذار است. مشکلات اجتماعی مربوط به پراکندگی مانند فقدان تنوع ،ارتباطات ضعیف ودر نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی و نیز مشکلات بهداشتی مانند چاقی به دلیل وابستگی به خودرو به آن نسبت داده شده است. پراکندگی ساختار محله را به نفع الگوهای وابسته به خودرو رها می کند در نتیجه رانندگی تقریباً برای تمام فعالیت های روزانه اجباری است. و بالاخره ، مفسرانی مانند پاتنام استدلال میکنند که سبک زندگی حومه‌ای کم تراکم مرتبط با پراکندگی، سرمایه اجتماعی را کاهش نیز میدهد و منجر به جامعه‌ای کمتر سالم میشود. Sprawl Repair توسعه‌های پراکنده شهری تحت سلطه خودرو را به جوامع کاملی تبدیل می‌کند که عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بهتری دارند. هدف از استراتژی بازآفرینی پراکندگیها، ایجاد جوامع بر اساس واحد محله است. تاکتیک اولیه این روش، درج عناصر مورد نیاز مانند ساختمان‌ها، تراکم بالا، فضای عمومی، ارتباطات اضافی و ... برای تکمیل و تنوع بخشیدن به توده‌های تک فرهنگی پراکنده است.باتوجه به اینکه امروزه رویکرد های مشارکت محور و مردم مبنا از پیشرو ترین و پذیرفته ترین رویکرد های عرصه طراحی شهری است لذا در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است سعی بر این است که مفهوم سرمایه اجتماعی را با Sprawl Repair که به عنوان یک تاکتیک نو در بازآفرینی پراکندگی ها و ایجاد جوامع کامل معرفی شده است پیوند دهیم و درنهایت اثبات می کنیم که بازآفرینی پراکنگی شهری نیروی محرک و عامل تسهیل گری است که بر سرمایه اجتماعی پیامدهای مثبتی دارد.
Mohammad Taqi Heidari Saadi Saedi Doise Abstract In addition to the negative environmental and economic effects, the scattered growth of cities has many social costs, these costs increase day by day with the displacement and distance of urban neighborhoods from the city center and the formation of urban suburbs. Urban sprawl does not have a social cost by itself, but population displacement is the first consequence of urban expansion that affects the social network. Social problems related to dispersion, such as lack of diversity, poor communication, and as a result, the reduction of social capital, as well as health problems such as obesity due to dependence on cars, have been attributed to it. Dispersion abandons neighborhood structure in favor of car-dependent patterns, resulting in driving being mandatory for almost all daily activities. Finally, commentators such as Putnam argue that the low-density suburban lifestyle associated with sprawl also reduces social capital and leads to a less healthy society. Sprawl Repair transforms sprawling car-dominated urban developments into whole communities that perform better economically, socially and environmentally. The purpose of the strategy of regeneration of dispersions is to create communities based on neighborhood units. The primary tactic of this method is to insert required elements such as buildings, high density, public space, additional communications, etc. to complete and diversify the scattered monocultural masses. Considering that today, participation-oriented and people-based approaches are among the most progressive and accepted approaches in the field of urban design, therefore, in this research, which was carried out using a descriptive and analytical method, an attempt is made to compare the concept of social capital with Sprawl Repair, which is A new tactic has been introduced in the regeneration of dispersions and the creation of complete communities, and finally we prove that the regeneration of urban dispersion is a driving force and a facilitating factor that has positive consequences on social capital.
منابع
- جین جاکوبز ، (1961) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه حمید رضا پارسی.
- رنانی، محسن؛ عماد زاده، مصطفی؛ مؤید فر، رزیتا ( 1385 ) سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی: ارائه یک الگوی نظری، مجله 133- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 21 ، شماره 2، صص. 15
- میر نجف موسوی و همکاران ؛ تحلیل اثرات رشد پراکنده رویی شهری بر سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: شهر مراغه فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 1، شمارۀ 3، پاییز 139
- Andrea Civelli Arya Gaduh Alexander D. Rothenberg Yao Wang “ URBAN SPRAWL AND SOCIAL CAPITAL ”2010 NATIONAL BUREAU OF ECONOMIC RESEARCH
- Jun Sung Kim, Eleonora Patacchini, Pierre M Picard and Yves Zenou “URBAN INTERACTIONS” jun kim sung 2017.
- Galina tachieva “SPRAWL REPAIR A Comprehensive Method for Quality of Life Upgrade ” 2011.
- Galina Tachieva “SPRAWL REPAIR MANUAL” 2010.
- Jenny Hsu, David C. Prosperi “Sprawl Repair Act”: Realizing Polycentricity in Metropolitan Spatial Structure 2011.
- Manfred Schrenk “The Sprawl Repair Method” 2013.
- Matthew E. Kahn & Glaeser&kahn “Sprawl and Urban Growth” 2003
- Anthony Downs “ SOME REALITIES ABOUT SPRAWL AND URBAN DECLINE ” 1999
- BRUECKNER, J. K. AND A. G. LARGEY (2008): “Social interaction and urban sprawl,” Journal of Urban Economics,
- .BISHOP, B. (2009): The big sort: Why the clustering of like-minded America is tearing us apart, Houghton Mifflin Harcourt.
- Galina Tachieva “from sprawl to complete communities، 2012
- Bramley .G and power .s “urban form and social sustainability 2016
- Lund, H. (2003) Testing the claims of new urbanism – local access pedestrian travel and neighboring behaviors, Journal of the American Planning Association, No 69, pp. 414–429.
- Jun Sung Kim Eleonora Patacchini“Spatial Interactions“2022
- Hanifan, L. J. (1916) the Rural School Community Center, Annals of American
- Academy of Political and Social Science, No 67, pp. 130-138.
- Brueckner, J.K., 2000. Urban sprawl: Diagnosis and remedies. International Regional
- Science Review 23, 160-171.
- Brueckner, J.K., 2001. Urban sprawl: Lessons from urban economics. In: Gale, W.G.,
- Pack, J.R. (Eds.), Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs, Brookings Institution,Washington, D.C., pp. 65-89.
فصلنامه راهبرد توسعه/ سال نوزدهم/ شماره 4 (پیاپی76)/ زمستان 1402/ 275-259
Quarterly Journal of Development Strategy, 2024, Vol. 19, No.4 (76), 259-275
تحلیل اثرات "SPRAWL REPAIR"
بر سرمایه اجتماعی
محمّدتقیحیدری1
سعدی ساعدی دویسه2
(تاريخ دريافت 1/5/1402 ـ تاريخ تصويب 3/11/1402)
نوع مقاله: علمی پژوهشی
چكيده
رشد پراکنده شهرها علاوه بر تأثیرات منفی زیست محیطی و اقتصادی دارای هزینه های اجتماعی زیادی هستند، این هزینه ها با جابجایی و فاصله گرفتن محله های شهری از مرکز شهر و شکل گیری حومه های شهری روزبه روز بیشتر میشود. پراکندگی شهری به خودی خود هزینه اجتماعی در برندارد ولی جابجایی جمعیتی اولین پیامد گسترش شهری است که بر شبکه اجتماعی تأثیرگذار است. مشکلات اجتماعی مربوط به پراکندگی مانند فقدان تنوع ،ارتباطات ضعیف ودر نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی و نیز مشکلات بهداشتی مانند چاقی به دلیل وابستگی به خودرو به آن نسبت داده شده است. پراکندگی ساختار محله را به نفع الگوهای وابسته به خودرو رها می کند در نتیجه رانندگی تقریباً برای تمام فعالیت های روزانه اجباری است. و بالاخره ، مفسرانی مانند پاتنام استدلال میکنند که سبک زندگی حومه‌ای کم تراکم مرتبط با پراکندگی، سرمایه اجتماعی را کاهش نیز میدهد و منجر به جامعه‌ای کمتر سالم میشود. Sprawl Repair توسعه‌های پراکنده شهری تحت سلطه خودرو را به جوامع کاملی تبدیل می‌کند که عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بهتری دارند. هدف از استراتژی بازآفرینی پراکندگیها، ایجاد جوامع بر اساس واحد محله است. تاکتیک اولیه این روش، درج عناصر مورد نیاز مانند ساختمان‌ها، تراکم بالا، فضای عمومی، ارتباطات اضافی و ... برای تکمیل و تنوع بخشیدن به توده‌های تک فرهنگی پراکنده است.باتوجه به اینکه امروزه رویکرد های مشارکت محور و مردم مبنا از پیشرو ترین و پذیرفته ترین رویکرد های عرصه طراحی شهری است لذا در این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است سعی بر این است که مفهوم سرمایه اجتماعی را با Sprawl Repair که به عنوان یک تاکتیک نو در بازآفرینی پراکندگی ها و ایجاد جوامع کامل معرفی شده است پیوند دهیم و درنهایت اثبات می کنیم که بازآفرینی پراکنگی شهری نیروی محرک و عامل تسهیل گری است که بر سرمایه اجتماعی پیامدهای مثبتی دارد.
واژه‌هاي كليدي: SPRAWL REPAIR ، سرمایه اجتماعی، پراکندگی شهری ، پایدای اجتماعی
1- مقدمه
طي دهه هاي اخير پراكنده رويي به روند مسلط توسعه فضايي در بسياري از كشورها تبديل شـده اسـت اين پديده كه ابتدا در شهرهاي كشورهاي توسعه يافته بيشتر نمود پيدا كـرد، بـه مرور زمان و با گسترش الگوي توسعه و سبك زندگي و اقتصاد غربي و سرمايه داري به شـهرهاي سـاير نقاط جهان نيز كشيده شد. پراکندگی شهری در دو دهه گذشته به یک موضوع داغ در ایالات متحده تبدیل شده است. منتقدان پراکندگی استدلال می کنند که گسترش شهری منجر به قربانی شدن نامطلوب زمین های کشاورزی همراه با از دست دادن مزایای رفاهی ناشی از فضای باز در حاشیه شهری می شود. تصور میشود که رفت‌وآمدهای طولانی‌تر ناشی از پراکندگی، تراکم بیش از حد ترافیک و آلودگی هوا ایجاد می‌کند، و تمرکز حومه‌های پراکنده به عنوان انگیزه احیای نواحی رو به زوال مرکز شهر تلقی میشود. در نهایت، مفسرانی مانند پاتنام استدلال میکنند که سبک زندگی حومه‌ای کم تراکم مرتبط با پراکندگی، سرمایه اجتماعی را کاهش میدهد و منجر به جامعه‌ای کمتر سالم میشود.
پراکندگی یک الگوی رشد شهری تک کاربری و وابسته به خودرو است که با فراوانی بزرگراههای شلوغ، مراکز خرید باریک، پارک‌های اداری، و بخشهای فرعی سرپوشیده مشخص میشود این الگوی کاربری زمین معمولاً در مناطق حومه شهر یافت میشود، اما بر مناطق داخلی شهرهای ما نیز تأثیر می‌گذارد و در استفاده بیهوده ما از آب، انرژی، زمین و زمان صرف شده در ترافیک نقش اساسی دارد. پراکندگی با افزایش آلودگی هوا و آب، انتشار گازهای گلخانه ای، از بین رفتن فضای باز و زیستگاه طبیعی و افزایش تصاعدی هزینه های زیرساختی جدید مرتبط است. Galina Tachieva2010))
با این حال، مهم ترین دلیل ناکارآمدی پراکندگی حومه شهر، نبود ساختار محله است. واحد محله ای متنوع و فشرده، که به نفع بزرگراههای عریض رها شده است و منجر به یک چشم انداز شکسته و ناکارآمد معمولا درحومه شهرهای بزرگ شده است. ایجاد ساختار محله و اتصال آن به منطقه بزرگتر، بزرگترین چالش طراحی است که در باز آفرینی پراکندگی ها با آن مواجه می شود. مشکلات اجتماعی مربوط به پراکندگی مانند فقدان تنوع ،ارتباطات ضعیف ودر نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی و نیز مشکلات بهداشتی مانند چاقی به دلیل وابستگی به خودرو به آن نسبت داده شده است. پراکندگی ساختار محله را به نفع الگوهای وابسته به خودرو رها کرد. در نتیجه رانندگی تقریباً برای تمام فعالیت های روزانه اجباری است. مطالعات نشان داده‌اند که پراکندگی هم به سلامت جسمی و هم به سلامت اجتماعی آسیب می‌رساند و افراد را در محیط‌های تحت سلطه ماشین‌ها منزوی می‌کند که در آن نه تنها از مزایای فیزیولوژیکی پیاده‌روی، بلکه از تعاملات طبیعی انسانی معمول جوامع کامل محروم هستند.( 2011، Galina Tachieva)
Sprawl Repair یک قانون یا دستورالعمل دولتی نیست بلکه مانیفستی است که توسط شرکت (dpz) duany plater zyberk در سال 2009 صادر و در کتابی با عنوان “SPRAWL REPAIR MANUAL” توسط ” Galina Tachieva ” در سال 2010 تدوین گردید، در این روش - که ابتدا برای رسیدگی به مراکز خرید بزرگ و فضاهای مرده اطراف فلوریدا تهیه گردید - با استفاده از یک روش جامع مبتنی بر طراحی شهری، مقررات، و استراتژیهای بودجه و مشوق‌ها دنبال می شود ؛ (همان ابزارهایی که پراکندگی را به شکل رایج توسعه تبدیل کردند). Sprawl Repair توسعه‌های پراکنده شهری تحت سلطه خودرو را به جوامع کاملی تبدیل می‌کند که عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بهتری دارند. هدف از استراتژی بازآفرینی پراکندگیها، ایجاد جوامع بر اساس واحد محله است، مشابه بافت سنتی که در شهرها و شهرهای قبل از جنگ جهانی دوم ایجاد شده بود. تاکتیک اولیه این روش، درج عناصر مورد نیاز مانند ساختمان‌ها، تراکم بالا، فضای عمومی، ارتباطات اضافی و ... برای تکمیل و تنوع بخشیدن به توده‌های تک فرهنگی پراکنده است.
بر خلاف حومه های پراکنده ، جوامع کامل از نظر اقتصادی قوی هستند، زیرا شامل مشاغل مختلفی هستند که نیازهای روزانه را پشتیبانی می کنند و ساکنان اطراف در آن مشاغل کار می کنند و از آنها حمایت می کنند. آنها از نظر اجتماعی سالم هستند زیرا نسل های زیادی با درآمدها و پیشینه های مختلف در آنها زندگی می کنند و در تعامل هستند. رشد پراکنده شهرها علاوه بر تأثیرات منفی زیست محیطی و اقتصادی دارای هزینه های اجتماعی زیاد هستند،. منتقدان پراکندگی شهری استدلال کرده‌اند که مناطق شهری فشرده و متراکم تعامل اجتماعی را ارتقا میدهند ، و از آنجا که پراکندگی زمان رفت‌وآمد را افزایش میدهد، هزینه‌های فرصت برای مشارکت جامعه و تعامل با همسایگان را افزایش میدهد. (Putnam، 2000)
گسترش سریع شهری این نگرانی را ایجاد می کند که توسعه کم تراکم ممکن است منجر به از دست دادن حس اجتماع یا به طور کلی تر، سرمایه اجتماعی شود، زیرا انسانها به طور ذاتی تمایل به برقراری رابطه با دیگران دارند چرا که انسان موجودی اجتماعی است و فضاهای شهری میتوانند بستری مناسب در جهت شکل گیری و تقویت روابط اجتماعی میان گروههای مختلف اجتماعی و در پی آن انسجام اجتماعی در جامعه شهری باشند. می توان گفت با توسعه پراکنده شهرها مردم از هم دورتر و دورتر میشوند و این جدایی و دوری نه تنها به لحاظ فیزیکی بلکه از جهت ذهنی و روحی در جریان است که نمونه بارز آن عدم تمایل مردم به شرکت در کارهای گروهی و مشارکتهای اجتماعی است.
2- بیان مسئله
هزینه های انرژی در حال افزایش است، به این معنی که رفت و آمد طولانی مدت غیرقابل استطاعت است، تغییر اقلیم ما را مجبور به آلودگی کمتر می کند، برای غلبه بر اپیدمی چاقی و بیماری های مزمن باید فعالیت بدنی را افزایش دهیم؛ اغلب توسعه های مسکونی و تجاری در حال شکست هستند ، اقتصاد پراکندگی کارساز نیست و ... اینها توجیهات آشکاری برای باز آفرینی پراکندگیها هستند. اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که اگرچه کمتر آشکار هستند، اما به همان اندازه قانع کننده هستند. از سوی دیگر انسانها به طور ذاتی تمایل به برقراری رابطه با دیگران دارند چرا که انسان موجودی اجتماعی است و فضاهای شهری میتوانند بستری مناسب در جهت شکل گیری و تقویت روابط اجتماعی میان گروههای مختلف اجتماعی و در پی آن انسجام اجتماعی در جامعه شهری باشند.لذا می توان گفت با توسعه پراکنده شهرها مردم از هم دورتر و دورتر میشوند و این جدایی و دوری نه تنها به لحاظ فیزیکی بلکه از جهت ذهنی و روحی در جریان است که نمونه بارز آن عدم تمایل مردم به شرکت در کارهای گروهی و مشارکتهای اجتماعی است.
منتقدان پراکندگی شهری استدلال کرده‌اند که مناطق شهری فشرده و متراکم تعامل اجتماعی را ارتقا میدهند ، و از آنجا که پراکندگی زمان رفت‌وآمد را افزایش میدهد، هزینه‌های فرصت برای مشارکت جامعه و تعامل با همسایگان را افزایش میدهد (2000Putnam:). بدین ترتیب سعی خواهد شد تا اهمیت و نقش باز آفرینی حومه های پراکنده شهری در احیاء سرمایه اجتماعی در فرآیند توسعه شهرهای امروز تبیین و تشریح گردد تا شاید بتوان قدمی هر چند کوتاه در این زمینه برداشت.
3- روش تحقیق
مطالعه حاضر از نوع کاربردی و روش آن توصیفی تحلیلی می باشد .روش جمع آوری داده ها نیز به صورت کتابخانه ای است و روش مطالعه، توصیفی تحلیلی است به طوری که در این اثر کوشش شده تا با روش اسنادی به تجزیه و تحلیل رابطه Sprawl Repair و سرمایه اجتماعی در محتوای نظری و علمی پرداخته شود، تا بتوان تاثیرات اجتماعی بازآفرینی حومه ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. تا شاید بتوان قدمی هر چند کوتاه در جهت حل بحران روابط اجتماعی در جوامع شهر امروز برداشت.
شکل (3-1) - مدل مفهومی پژوهش
4- مبانی نظری
Sprawl -(1-4)
مروری به ادبیات تحقیق نشان میدهد که پراکندگی یک الگوی رشد شهری تک کاربری و وابسته به خودرو است که با فراوانی بزرگراههای شلوغ، مراکز خرید باریک، پارک‌های اداری، و بخشهای فرعی سرپوشیده مشخص میشود این الگوی کاربری زمین معمولاً در مناطق حومه شهر یافت میشود، اما بر مناطق داخلی شهرهای ما نیز تأثیر می‌گذارد و در استفاده بیهوده ما از آب، انرژی، زمین و زمان صرف شده در ترافیک نقش اساسی دارد. پراکندگی با افزایش آلودگی هوا و آب، انتشار گازهای گلخانه ای، از بین رفتن فضای باز و زیستگاه طبیعی و افزایش تصاعدی هزینه های زیرساختی جدید مرتبط است.( Galina (Tachieva 2010
پراکندگی شهری واژهای است ک در نیم قرن اخیر در ادبیات پژوهشهای شهرسازی وارد شده است. سابقه کاربرداین اصطلاح به اواسط قرن بیستم باز میگردد زمانی که دراثر استفاده بی روی از اتومبیل شخصی و توسع سیستم بزرگراهها بسط فضاهای شهری در امریکا رونق گرفت این نوع توسعه که اصولا در اراضی آماده نشده شهرها اتفاق میافتد نتایج بیشماری از جمله افزایش زمینهای بلااستفاده، افزایش سه فضاهای باز، کاهش تراک جمعیت، گسستگی بخشهای شهری و جدایی گزینی اجتماعی را به همراه داشت (hess,2001)
Sprawl Repair -(2-4)
Sprawl Repair ، توسعه‌های تک کاربری و تحت سلطه خودروها و مناطق خراب یا بالقوه خراب را به جوامع کاملی تبدیل می‌کند که عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی بهتری دارند. Sprawl Repair یک قانون یا دستورالعمل دولتی نیست بلکه مانیفستی است که توسط شرکت (dpz) duany plater zyberk در سال 2009 صادر و در کتابی با عنوان “SPRAWL REPAIR MANUAL” توسط ” Galina Tachieva ” در سال 2010 تدوین گردید. در این روش - که ابتدا برای رسیدگی به مراکز خرید بزرگ و فضاهای مرده اطراف فلوریدا تهیه گردید - با استفاده از یک متد جامع مبتنی بر طراحی شهری، مقررات، استراتژیهای بودجه و مشوق‌ها دنبال می شود. هدف اصلی این روش ، احیای حومه های پراکنده و مقاوم سازی این گره‌های سابق و اتصال به مراکز شهری متراکم، قابل پیاده‌روی، با کاربری مختلط و متصل به حمل و نقل است. با احیای این فضاهای مرده به گره‌های تجاری قوی، ترانزیت بین این گره‌ها برای ایجاد یک منطقه فضایی چند مرکزی پایدار تقویت میشود و در عین حال از گسترش بیشتر شهری به دلیل روش‌های بازیافت استفاده مجدد از فضاهای مرده جلوگیری می‌کند.( Jenny Hsu 2011)
شکل (4-1)- جامعه کامل ، متعادل، متصل و فشرده شکل (4-2)- پراکندگی تکه تکه ،تک
کاربری و وابسته به خودرو
هدف از استراتژی باز آفرینی پراکندگی شهری، ایجاد جوامع بر اساس واحد محله است، مشابه بافت سنتی شهرها و شهرهایی که قبل از جنگ جهانی دوم ایجاد شده بود. تاکتیک اولیه این روش ، درج عناصر مورد نیاز مانند ساختمان‌ها، افزایش تراکم، ایجاد فضای عمومی، ارتباطات اضافی و... برای تکمیل و تنوع بخشیدن به توده‌های تک فرهنگی پراکنده است مانند: زیرمجموعه‌های مسکونی، مراکز خرید نواری، پارک‌های اداری، پردیس‌های حومه شهر، مراکز خریدمحله ای، و شهرهای حاشیه با اصلاح سیستماتیک مناطق قابل ترمیم (تبدیل بخشهای فرعی به محله‌های قابل پیاده‌روی، مراکز خرید و مراکز خرید به مراکز شهر) و واگذاری آن‌هایی که جبران‌ناپذیر هستند (ترک یا تبدیل به پارک، کشاورزی یا زمین طبیعی).
بر خلاف حومه های پراکنده، جوامع کامل از نظر اقتصادی قوی هستند، زیرا شامل مشاغل مختلفی هستند که نیازهای روزانه را پشتیبانی می کنند و ساکنان اطراف در آن مشاغل کار می کنند و از آنها حمایت می کنند. آنها از نظر اجتماعی سالم هستند زیرا نسل های زیادی با درآمدها و پیشینه های مختلف در آنها زندگی می کنند و در تعامل هستند. جوامع کامل به دلیل مقیاس انسانی راحتشان قابل زندگی هستند. آنها از نظر زیست محیطی برتر هستند زیرا فشرده هستند و باعث صرفه جویی در زمین و منابع طبیعی می شوند.در این محلات مایل های طی شده توسط خودرو بیش از 40 درصد کاهش می یابد و در نتیجه آلودگی کمتر ایجاد می شود و انرژی کمتری مصرف می شود. (Galina Tachieva 2012)
جوامع کامل همچنین از پیاده روی و فعالیت بدنی پشتیبانی می کنند که ثابت شده است برای سلامت عمومی و رفاه عمومی مهم هستند. یک تیم چند رشته ای از محققان دانشگاه میامی به این نتیجه رسیده اند که جوامعی با ترکیبی از کاربری ها و اتصال خوب، ساختار بلوک، فضاهای عمومی و مجاورت حمل و نقل دارای ساکنانی هستند که بیشتر راه می روند، کمتر احتمال دارد اضافه وزن داشته باشند، و تعاملات اجتماعی و اجتماعی بیشتری دارند. تقاضا برای جوامع کامل بیشتر از عرضه فعلی است. به گفته تاد لیتمن، مؤسس مؤسسه سیاست حمل‌ونقل ویکتوریا، در سال 2009، خانواده‌های آمریکای شمالی به طور مساوی در اولویت‌های خود برای پراکندگی یا رشد هوشمندانه در قالب محله‌های متنوع و قابل پیاده‌روی تقسیم شدند. او پیش بینی می کند که تا سال 2030، بیش از دو سوم رشد هوشمند را ترجیح می دهند. پراکندگی ساختار محله را به نفع الگوهای وابسته به خودرو رها کرد. هنگامی که رانندگی تقریباً برای تمام فعالیت های روزانه اجباری است، انتشار کربن بیشتر است. با افزایش قیمت بنزین، رفت و آمدهای طولانی به یا از مناطق برون شهری به ضرر اقتصادی تبدیل می شود..(2022، Andrea Civelli)
مطالعات نشان داده‌اند که پراکندگی هم به سلامت جسمی و هم به سلامت اجتماعی آسیب می‌رساند و افراد را در محیط‌های تحت سلطه ماشین‌ها منزوی می‌کند که در آن نه تنها از مزایای فیزیولوژیکی پیاده‌روی، بلکه از تعاملات طبیعی انسانی معمول جوامع کامل محروم هستند. این امر به ویژه برای ساکنان سالخورده مرتبط است، که وقتی دیگر نمی توانند رانندگی کنند، استقلال خود را از دست می دهند و باید خانه های حومه شهر خود را برای جوامع بازنشستگی ترک کنند. کودکان و بزرگسالان جوان تر نیز در برابر وابستگی به ماشین آسیب پذیر هستند. در سال 1969، 90 درصد از همه کودکان پیاده به مدرسه می رفتند، زیرا مدارس بخشی از محله های کامل بودند، اما در سال 2002 تنها 21 درصد از آنها پیاده به مدرسه می رفتند. (Galina Tachieva 2012)
بیشترین پراکندگی حومه ای در ایالات متحده وجود دارند که به دلایل زیر شکل گرفته اند :وام‌های مسکن اداره فدرال مسکن برای ساخت‌وسازهای جدید، یارانه‌های سیستم بزرگراههای بین ایالتی، و قوانین مالیاتی که امکان کاهش سریع ارزش توسعه تجاری را فراهم می‌کند، تا تکامل منطقه‌بندی اقلیدسی ،جداسازی کاربریها و دستور فرهنگی برای جدایی بر اساس نژاد. اما با فروپاشی وام مسکن در سال 2008 این پراکندگیها به نقطه بحرانی رسید، تعداد بی سابقه ای از خانه ها سلب مالکیت شدند و کل بخش های فرعی و توسعه تجاری شروع به شکست کردند. با این حال، وسعت پراکندگی نشان دهنده یک سرمایه گذاری گسترده است و نمی توان آن را به سادگی رها کرد یا تخریب کرد.(همان)
Sprawl Repair به دنبال گسترش ادبیات به عنوان یک راهنما است که نحوه تعمیر طیف کامل شرایط حومه شهر را نشان می دهد و یک فرآیند طراحی گام به گام را برای ایجاد جوامع پایدارتر نشان می دهد. این چارچوبی برای طراحی مداخلات، گنجاندن آنها در سیستم نظارتی و اجرای آنها با راهبردهای مجوز و مشوق های مالی است.
رویکرد پیشنهادی به طیفی از مقیاس‌ها از منطقه گرفته تا شهر، خیابان، بلوک و ساختمان می‌پردازد. این روش کاستی‌ها را در عناصر معمولی پراکندگی شناسایی می‌کند و بهترین تکنیک‌های اصلاحی را برای آن کمبودها تعیین می‌کند. همچنین توصیه هایی برای مشوق های نظارتی و اقتصادی گنجانده شده است.
یک نمونه باز آفرینی که برای یک مرکز خرید پراکنده پیشنهاد شده در جدول زیر آورده شده است:
جدول(4-1)- تکنیک های Sprawl Repair برای استفاده در مرکز خرید پراکنده
تکنیک های Sprawl Repair | مشکلات موجود در نقطه پراکنده |
|---|---|
سایت را به مرکز محله تبدیل کنید کاربریهای ترکیبی را در اطراف ساختمان معرفی کنید. مستاجران مشاغل محلی تا حد ملی و کوچکتر را معرفی کنید ساختار مرکز خرید را حفظ کنید و به یک گالری خرده فروشی اصلی احیا کنید | ردپا ی ساختمانهای تک کاربری و بیش از حد بزرگ |
استفاده از پارکینگ چند سطحی و ساخت گذرگاه‌ها و معابر مناسب پیاده روی چارچوبی از خیابان ها، میدان ها و میدان های اطراف هسته را توسعه دهید معرفی کاربری های شهری و فضای سبز جاده ها را به محله های شمالی متصل کنید | گردش عابر پیاده و پیاده روی ضعیف |
پارکینگ سطحی را با پارکینگ مسقف و طبقاتی جایگزین کنید ایجاد بلوک‌های ساختمانهای با کاربری مختلط (اداری، خرده‌فروشی، مسکونی) از سطوح مازاد برای ساخت ساختمان مسکونی با تراکم بالا استفاده کنید | وجود سطوح بیش از حد برای پارکینگ |
از فضای اضافی پارکینگ برای ایجاد فضای سبز و فضای مدنی استفاده کنید فضای مدنی را در گالری اصلی ایجاد کنید در فضای باقیمانده دریاچه/پارک ایجاد شود | تنها کمبود فضای عمومی تعریف شده در داخل مرکز خرید، فضای مدنی است |
ما نیاز به Sprawl Repair داریم زیرا تغییر به خودی خود اتفاق نخواهد افتاد. Sprawl در شکل فیزیکی خود بسیار انعطاف ناپذیر است و به طور طبیعی به محیط های قابل پیاده روی بالغ نمی شود. بدون طراحی دقیق و مداخلات سیاستی، پراکندگی ممکن است تا حدودی تغییر کند مثلا یک مرکز خرید نواری ممکن است از بین برود و با یک مرکز سبک زندگی جایگزین شود، اما بعید است که شهرسازی متنوع و پایدار ایجاد کند. لذا ضروری است که پراکندگی را آگاهانه و روشمند، از طریق طراحی، سیاست ها، و مشوق ها ترمیم کنیم. زیرا، علی رغم چالش های بی پایان، فرصت های زیادی وجود دارد. اکنون زمان مناسب برای مقابله با پراکندگی است. هزینه های انرژی در حال افزایش است، به این معنی که رفت و آمد طولانی مدت غیرقابل استطاعت است. تغییر اقلیم ما را مجبور به آلودگی کمتر می کند. برای غلبه بر اپیدمی چاقی و بیماری های مزمن باید فعالیت بدنی را افزایش دهیم. منتقدان پراکندگی شهری استدلال کرده‌اند که مناطق شهری فشرده و متراکم تعامل اجتماعی را ارتقا میدهند، و از آنجا که پراکندگی زمان رفت‌وآمد را افزایش میدهد، هزینه‌های فرصت برای مشارکت جامعه و تعامل با همسایگان را افزایش میدهد (2000Putnam:). کل توسعه های مسکونی و تجاری در حال شکست هستند. اینها توجیهات آشکاری برای بازآفرینی پراکندگی ها هستند. اما دلایل دیگری نیز وجود دارد که اگرچه کمتر آشکار هستند، به همان اندازه قانع کننده هستند.
(3-4)- سرمایه اجتماعی
مفهوم سرمایه اجتماعی به معنای آنچه امروزه به کار می رود را نخستین بار شخصی به نام هنی فن در سال 1920 به کار برد. او در مقاله ای که در سال 1916 در مورد اهمیت مشارکت در تقویت حاصل کار مدرسه منتشر کرد، سرمایه اجتماعی را شامل دارایی هایی می دانست که در زندگی روزانه افراد خیلی به حساب می آید. همانند حسن تفاهم، رفاقت، احساس همدردی و رواب اجتماعی در بین افراد و خانواده هایی که یک واحد اجتماعی را تشکیل میدهند وی این عبارت را به عنوان حسن نیت و کمک هزینه، همدردی متقابل رشته های اجتماعی در میان گروهی از افراد و خانواده که یک واحد اجتماعی را تشکیل میدادند به کار برد(Hanifan 1916).
سرمایه ی اجتماعی یکی از شاخصهای مهم در توسعه اجتماع محور است که باعث تحرک گروهها و تشریک مساعی بین آنها، تقویت و توسعه پایه های دموکراسی درجامعه و محله می شود. بانک جهانی، سرمایه اجتماعی را چنین تعریف می کند: نهادها، روابط و هنجارهایی که کمیت و کیفیت تعامل های اجتماعی یک جامعه را شکل می دهد. مفهوم اصلی سرمایه اجتماعی را در سه کلمه می توان بیان داشت: برقراری ارتباط مهم است، چون افراد با ایجاد ارتباط با یکدیگر به کارهایی دست می زنند که به تنهایی، قادر به انجام آن نیستند. اندیشه اصلی سرمایه اجتماعی این است که خانواده ،دوستان وهمکاران دارایی بسیارمهمي را تشکیل میدهند که یک فرد میتواند درشرایط بحرانی از آنها بهره گیرد یا حتی برای منافع مادی استفاده نماید.
5- پیشینه تحقیق
الکساندر روتنبرگ و همکاران (2022) به بررسی رابطه توسعه شهری و سرمایه اجتماعی در شهرهای اندونزی پرداخته اند، و نشان میدهند که گسترش سریع شهری این نگرانی را ایجاد می کند که توسعه کم تراکم منجر به از دست دادن حس اجتماع یا به طور کلی تر، سرمایه اجتماعی می شود.
جون سونگ کیم و همکاران (2022) در پژوهشی با عنوان تعاملات شهری ، به بررسی این موضوع می‌پردازند که چگونه استحکام پیوندهای اجتماعی تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی و سرمایه اجتماعی آنها قرار میگیرد. و نتیجه می گیرند که هزینه‌های سفر کمتر نه تنها فراوانی تعامل، بلکه سرمایه اجتماعی را نیز افزایش میدهد.
بروکنر و لارجی(2006) در پژوهشی با عنوان گسترش شهری و تعامل اجتماعی، فرضیه این استدلال (وجود یک پیوند مثبت بین تعامل و تراکم) را با استفاده از داده‌های بررسی معیار سرمایه اجتماعی آزمایش کردند. نتایج تجربی نشان داد که اثرات تعامل اجتماعی ممکن است به جای تشدید، با نیروهای شناخته شده (مانند ترافیک) که باعث گسترش بیش از حد شهرها میشوند، مقابله کند.
عیدیان و رحیمی ( 1396 ) پراکنده رویی شهری و تأثیر بر آسیب های اجتماعی در شهر ساری را بررسی نمودند. نتایج تحقیق نشان میدهد، مناطقی که دارای رشد پراکنده و بدون برنامه بودهاند، میزان آسیب پذیری بیشتری می باشند و بین پراکندگی و آسیب پذیری ارتباط و همبستگی مثبت وجود دارد.
حسینی مطلق ( 1391 ) به ارزیابی اثرات اجتماعی پراکنده رویی در شهر یزد پرداخته است. یافته های تحقیق نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار بین محلات شهری با الگوی رشد متراکم و پراکنده ازلحاظ میزان روابط همسایگی و احساس امنیت می باشد. درنهایت می توان گفت الگوی رشد پراکنده شهر یزد در طول فرایند شکل گیری و گسترش خود موجب کاهش میزان روابط همسایگی و احساس امنیت شهروندان شده است.
6- تجزیه و تحلیل
رشد پراکنده شهرها علاوه بر تأثیرات منفی زیست محیطی و اقتصادی دارای هزینه های اجتماعی زیاد هستند، این هزینه ها با جابجایی و فاصله گرفتن محله های شهری از مرکز شهر و شکل گیری حومه های شهری روزبه روز بیشتر میشود. گسترش شهری علیرغم آثار زیست محیطی آن که اصلی ترین آن مصرف زمین است به خودی خود هزینه اجتماعی در برندارد ولی جابجایی جمعیتی اولین پیامد گسترش شهری است که بر شبکه اجتماعی تأثیرگذار است. .(2022، Andrea Civelli)
صاحب نظران در خصوص پايدارترين فرم شهري از حيث اجتماعي نيز هنوز به اتفاق نظر و اجماع قابل قبولي دست نياقته اند؛ اما از ديدگاه تمامي آنان، تراكم يكي از جوانب فرم شهري است كه ميتواند به صورت هاي مختلف بر پايداري اجتماعي شهر اثرگذار باشد. يكي از اجزاي فرم شهري میزان پراکندگی است كه با توجه به تأثيرات اجتماعي آن، بيشترين توجه را به خود جلب كرده است. بدين ترتيب، با توجه به نقش تعيين كننده تراکم شهري در سرمایه اجتماعی، تبيين نحوه اثرگذاري و ارتباط ميان پراکندگی شهري و سرمایه اجتماعي حائز اهميت خواهد بود. در شهر فشرده جوامع اختلاط بيشتر و تفكيك كمتري نسبت به پراكنده رويي حومه ای دارند. .(Bramley et al, 2009)
در رابطه با پراکندگی شهری و سرمایه اجتماعی اکثر تحقیقات در سطح محلی و در راستای توضیح نوشهرسازی انجام شده است، که در آن به تراکم، توسعه مختلط کاربریها و استراتژیهای طراحی شهری و معماری تأکید میشود که میزان تعامل اجتماعی را در سطح محلات بهبود می بخشد. لاند نتیجه میگیرد که مکانهای قابل پیاده روی ارتباط مثبتی با میزان مشارکت اجتماعی در محلات دارند،(2003 land) همچنین نشان میدهد که شواهد بسیار محکمی وجود دارد که قابلیت پیاده روی در فضای شهری نقش زیادی در تقویت جوامع محلی دارد.
جین جیکوب در اثر کلاسیک خود " مرگ و زندگی شهرهای آمریکایی " توضیح داده است که شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده حوزه های قدیمی و مختلط شهری صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل میدهند و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند پلیس، مسئولیت بیشتری از خود نشان میدهند. اندیشمندانی مانند پونتام ( 2000 ) بحث میکنند که تراکم کم الگوهای زندگی حومه ها باعث کاهش سرمایه اجتماعی شده و درنهایت منجر به کاهش کیفیت زندگی و جامعه ناسالم میشود.
در حقیقت گسترش سریع شهری این نگرانی را ایجاد می کند که توسعه کم تراکم منجر به از دست دادن حس اجتماع یا به طور کلی تر، سرمایه اجتماعی شود. منتقدان پراکندگی شهری استدلال کرده‌اند که مناطق شهری فشرده و متراکم به احتمال زیاد تعامل اجتماعی را ارتقا میدهند (جاکوبز، 1961)، و از آنجا که پراکندگی زمان رفت‌وآمد را افزایش میدهد، هزینه‌های فرصت برای مشارکت جامعه و تعامل با همسایگان را افزایش میدهد (پاتنام، 2000). تراکم در عوض می تواند تعاملات بین گروهی بیشتری را تسهیل کند که می تواند درک متقابل را تقویت کند.
سطح تعاملات اجتماعی با فاصله جغرافیایی رابطه معکوس دارد. هزینه های سفر و پراکندگی فضایی کارگزاران، موانعی بر سر راه توسعه تشکیل سرمایه اجتماعی است. پراکندگی فضایی بیشتر عوامل در شهر (که باعث افزایش مسافت سفر و هزینه‌ها میشود) انگیزه‌های تعامل اجتماعی را کاهش میدهد. در نتیجه پراکندگی فضایی بیشتر باعث کاهش سرمایه اجتماعی می شود. به دلیل اثرات خارجی که عوامل بر یکدیگر اعمال میکنند، سطوح تعادلی تعاملات اجتماعی و سرمایه اجتماعی کمتر از سطوح مؤثر است. در واقع، فاصله جغرافیایی مانعی برای تعاملات اجتماعی است.( jun kim sung 2017 )
هنگامی که ساکنان به مناطق بیرونی شهر مهاجرت می کنند، دلارهای مالیاتی خود را نیز با خود می برند. ساکنان فقیر کسانی هستند که جا مانده اند و این منجر به ناهماهنگی اقتصادی و ناهماهنگی در ترتیبات اجتماعی بر اساس مکان می شود. پراکندگی شهری بر تفکیک قومیتی طبقه ثروتمند و متوسط از فقیر تاکید می کند که بیشتر به فقر منجر می شود. پراکندگی باعث ایجاد ثروت متمرکز در بخش های مطلوب شهر می شود و فقرا را از نظر جغرافیایی در شهر مرکزی منزوی می کند. تمرکز فقر جامعه فقر زده منجر به آینده ای تاریک تر و انتخاب های ناامیدکننده می شود.
شهرهای متراکم و جوامع کامل محله محور نسبت به حومه های پراکنده از امنیت بیشتری برخوردار است؛ چراکه مشارکت میان بخشهای خصوصی و دولتی به کاهش نرخ ارتکاب جرم در آنها کمک زیادی می‌کند. رابطه اجتماعی و فرهنگی در فضا اتفاق میافتد بنابراین زندگی اجتماعی در فضا واقع شده و توسط آن محدود می شود روابط اجتماعی و به تبع آن سرمایه اجتماعی با افزایش فاصله به شدت کاهش مییابد (رنانی و همکاران ، 137:1385 ).
شکل(6-1)- نقش sprawl repair در افزایش سرمایه اجتماعی
7- نتیجه‌گیری
بررسی نظریات و مطالعات در زمینه پراکندگی و سرمایه اجتماعی نشان میدهد که نقش سرمایه اجتماعی در توسعه اجتماعات محلی و افزایش کیفیت آنها از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بسیار پررنگ می باشدو با گسترش پراکنده و افقی شهر ابتدا میزان سرمایه اجتماعی کاهش می یابد و درنهایت منجر به کاهش کیفیت زندگی در سطح محلات شهری میشود. گسترش شهری و شکل گیری محلات جدید به دو صورت باعث کاهش کیفیت زندگی در سطح محلات شهری میشوند، ابتدا ساکنین اولیه محلات قدیمی شهر به سمت حومه ها و محلات جدید حرکت میکنند، آنها در این محلات کم تراکم و تازه تأسیس نسبت به همسایگان خود غریبه هستند و سالها طول خواهد کشید تا تعامل اجتماعی و سرمایه اجتماعی در این محلات شکل بگیرد، دوماً جایگزین آنها در محلات قدیمی شهر معمولاً افراد بیبضاعت و مهاجرین جدید هستند که نسبت به این محلات هیچ تعلق مکانی ندارند و تعاملات اجتماعی در آنها در سطح پایین قرار دارد، این تحرکات و جابجایی های جمعیتی در شهر درنهایت منجر به کاهش کیفیت زندگی در محلات مرکزی شهر و در نتیجه از تضعیف سرمایه اجتماعی می شود.
سرمایه اجتماعی،نقش قابل ملاحضه ای در تحقق وتداوم توسعه شهری خواهد داشت و در این امر نقش طراحی شهری را نمیتوان نادیده گرفت چرا که فرم و کیفیت سازماندهی فضاهای شهری میتواند نقش مهمی در کاهش و افزایش روابط اجتماعی و نیز انسجام افراد جامعه در بستر فضاهای مختلف اعم از پارکها، مراکزخرید، مراکزتفریحی و... داشته باشد. بگونه ای که بالا بودن سطح کیفیت فضا های شهری میتواند احساس امنیت، احساس تعلق محیطی، احساس مسؤلیت ونیز حس مشارکت و همکاری را در ساکنان شهر ها افزایش داده و سبب تسهیل برقراری ارتباطات اجتماعی ساکنان شود.
در این امر نقش sprawl repair جهت درج عناصر مورد نیاز جوامع کامل مانند ساختمان‌ها، افزایش تراکم، فضای عمومی، ارتباطات اضافی ،ایجاد فضاهای مناسب برای تعاملات اجتماعی جهت تکمیل و تنوع بخشیدن به توده‌های تک فرهنگی پراکنده و بعبارتی ایجاد جوامع با کارکرد محله انکار ناپذیر است.
بنابراین می توان بازآفرینی پراکندگیها ی حومه ای را نیروی محرک و عامل تسهیل گری دانست که بر سرمایه اجتماعی پیامدهای مثبتی دارد. در واقع sprawl repair می تواند با کاهش بسیاری از هزینه ها به عنوان عاملی ضروری تقویت کننده سرمایه اجتماعی و تاثیرات مثبت آن گردد زیرا زندگی در جامعه ای که دارای انباشتی از سرمایه اجتماعی است بسیار آسان تر و کم هزینه تر خواهد بود.
شکل (7-1)- تاثیر sprawl repair بر پراکندگی
منابع
- جین جاکوبز ، (1961) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه حمید رضا پارسی.
- رنانی، محسن؛ عماد زاده، مصطفی؛ مؤید فر، رزیتا ( 1385 ) سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی: ارائه یک الگوی نظری، مجله 133- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دوره 21 ، شماره 2، صص. 15
- میر نجف موسوی و همکاران ؛ تحلیل اثرات رشد پراکنده رویی شهری بر سرمایه اجتماعی مطالعه موردی: شهر مراغه فصلنامه شهر پایدار، دورۀ 1، شمارۀ 3، پاییز 139
- Andrea Civelli Arya Gaduh Alexander D. Rothenberg Yao Wang “ URBAN SPRAWL AND SOCIAL CAPITAL ”2010 NATIONAL BUREAU OF ECONOMIC RESEARCH
- Jun Sung Kim, Eleonora Patacchini, Pierre M Picard and Yves Zenou “URBAN INTERACTIONS” jun kim sung 2017.
- Galina tachieva “SPRAWL REPAIR A Comprehensive Method for Quality of Life Upgrade ” 2011.
- Galina Tachieva “SPRAWL REPAIR MANUAL” 2010.
- Jenny Hsu, David C. Prosperi “Sprawl Repair Act”: Realizing Polycentricity in Metropolitan Spatial Structure 2011.
- Manfred Schrenk “The Sprawl Repair Method” 2013.
- Matthew E. Kahn & Glaeser&kahn “Sprawl and Urban Growth” 2003
- Anthony Downs “ SOME REALITIES ABOUT SPRAWL AND URBAN DECLINE ” 1999
- BRUECKNER, J. K. AND A. G. LARGEY (2008): “Social interaction and urban sprawl,” Journal of Urban Economics,
- .BISHOP, B. (2009): The big sort: Why the clustering of like-minded America is tearing us apart, Houghton Mifflin Harcourt.
- Galina Tachieva “from sprawl to complete communities، 2012
- Bramley .G and power .s “urban form and social sustainability 2016
- Lund, H. (2003) Testing the claims of new urbanism – local access pedestrian travel and neighboring behaviors, Journal of the American Planning Association, No 69, pp. 414–429.
- Jun Sung Kim Eleonora Patacchini“Spatial Interactions“2022
- Hanifan, L. J. (1916) the Rural School Community Center, Annals of American
- Academy of Political and Social Science, No 67, pp. 130-138.
- Brueckner, J.K., 2000. Urban sprawl: Diagnosis and remedies. International Regional
- Science Review 23, 160-171.
- Brueckner, J.K., 2001. Urban sprawl: Lessons from urban economics. In: Gale, W.G.,
- Pack, J.R. (Eds.), Brookings-Wharton Papers on Urban Affairs, Brookings Institution,Washington, D.C., pp. 65-89.
[1] 1- دانشیار گروه جغرافیا و برنامهریزی شهری، عضوء هیأت علمی دانشگاه زنجان، ایران.
[2] - دانشجوی دکتری، جغرافیاو برنامهریزیشهری، دانشگاه زنجان، ایران(نویسندة مسئول) saadisaedi@znu.ac.ir
