مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفس‌شناسی و تأثیر آن در مسأله معاد
محورهای موضوعی : کلام اسلامینرجس رودگر 1 , زهرا ضیائی 2 , فاطمه شریف فخر 3
1 - جامعه المصطفی العالمیه ، قم
2 - جامعه المصطفی العالمیه
3 - جامعه المصطفی العالمیه
کلید واژه: اشاعره, ابن سینا, معادجسمانی, معادروحانی, مواجهات انتقادی کلامی-فلسفی. ,
چکیده مقاله :
هدف از این پژوهش بررسی مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفس‌شناسی و تأثیرآن در موضع¬گیری هر یک در مسأله معاد است. متکلمین اشاعره به منظور دفاع از آموزه معادجسمانی، با اتخاذ رویکرد جسمانیت نفس و تطابق آن با آموزه¬های وحیانی، معادشناسی کلامی خود را تأسیس نمودند. دیدگاه اشاعره مورد نقد ابن سینا قرار گرفت. ابن سینا با تدوین ماهیت جدیدی از علم¬النفس در الهیات و طبیعیات، نتیجه نوینی در اثبات¬ناپذیری عقلی معادجسمانی و اثبات عقلی معادروحانی دست یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، افزون بر انعکاس دیدگاه¬های هر یک، به مواجهه انتقادی ابن سینا با اشاعره در نفس‌شناسی و معاد¬شناسی پرداخته است. ابن سینا با ایجاد رابطه منطقی میان دستاوردهای عقلی با ظواهر شرع مقدس، افق¬های جدیدی در فلسفه گشود. قبول فی¬الجمله معادجسمانی وارد در شرع و اثبات معاد روحانی محض از جمله این موارد است. اشاعره نیز با هدف هماهنگی میان مبانی کلامی و ظواهر شریعت، در مسیر مشابه با ابن سینا گام برداشتندکه به اثبات جسمانیت معاد منتهی گردید. درنهایت در اثر اصطکاکات نظری میان اشاعره و ابن سینا دیدگاههای مختلف آنان در مورد معاد شکل گرفته است.
The purpose of this research is to examine the critical confrontations between Sinavi philosophy and Ash'ari philosophy in psychology and its effect on the position of each on the issue of resurrection. In order to defend the doctrine of incarnation, the Ash'ari theologians established their theological eschatology by adopting the approach of physicality of the soul and matching it with the teachings of revelation. Ash'ari's view was criticized by Ibn Sina. Ibn Sina, by formulating a new nature of the science of soul in theology and natural sciences, achieved a new result in the unprovability of metaphysical rationality and the rational proof of metaspirituality. The present study, with descriptive and analytical method, in addition to reflecting the views of each, has dealt with Ibn Sina's critical encounter with Ash'ari in psychology and eschatology. Ibn Sina opened new horizons in philosophy by creating a logical relationship between intellectual achievements and the appearances of the holy Sharia.Acceptance of physical resurrection included in Sharia and proof of pure spiritual resurrection are among these cases. With the aim of harmonizing the theological foundations and the appearances of the Sharia, Ash'areh also took a similar path with Ibn Sina, which led to the proof of the resurrection. Finally, as a result of the theoretical frictions between Ash'ari and Ibn Sina, their different views on resurrection have been formed.
قرآن
اسفراینی، اسماعیل، (1383)، انوار العرفان، تحقیق سعید نظری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن سینا، حسین بن عبدالله، (1395)، احوال نفس(رساله فی النفس و بقائها و معادها) تحقیق احمد فواد الاهوانی، بیروت، دارالمکتب العربی.
.........................................، (1375)، الاشارات و التنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی، قم، بلاغت.
........................................، الاضحویه، تهران، انتشارات اطلاعات.
......................................، (1379ب)، التعلیقات با مقدمه و تحقیق دکتور عبدالرحمن بدوی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
........................................، الشفاء الطبیعیات الفن السادس؛ النفس، الدکتور ابراهیم مدکور، 1.
المباحثات، تحقیق وتعلیق محسن بیدارفر، (1371)، قم انتشارات بیدار.
.......................................، (1379الف)، النجاه من الغرق فی بحرالضلالات، چاپ محمد تقی دانش پژوه.
........................................، (1376)، الهیات، تدوین حسن حسن زاده آملی، قم، مکتبه الاعلام الاسلامی.
......................................، (1326)، تسع رسائل فی الحکمه و الطبیعیات، قاهره دارالعرب.
..................................... ، (1363)، المبدء و المعاد، تدوین نوارانی، تهران، دانشگاه مگ گیل و دانشگاه تهران.
......................................، (1360)، دانش نامه علایی، تدوین خراسانی، تهران کتابخانه فارابی.
......................................، (1388)، رساله اقسام نفوس، مجموعه رسائل، ترجمه ضیاء الدین دری، قم، انتشارات ایت اشراق.
......................................، (1952)، رساله العروس، به کوشش شارل کونس، مجله الکتاب، قاهره.
...................................، (1383)، رساله¬ای در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات ، موسی عمید.
....................................، (1326)، رسائل ابن سینا، ضیاء الدین دری.
...................................، (1426)، عیون الحکمه، رسائل فی النفس و بقائها و معادها، بنشره حلمی ضیاء اولکن، استانبول، جامعه استانبول.
اشعری، ابوالحسن، (1400)، مقالات الاسلامیین، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن.
ایجی، عبدالرحمن بن احمد، (بی تا)، المواقف، قم الشریف الرضی.
باقلانی، ابوبکرمحمد بن طیب، (1425)، الانصاف فی ما یجب اعتقاده، تحقیق شیخ زاهد کوثری، بیروت، دارالکتب العلمیه.
........................................، (1421)، الاعجاز، تعلیق ابوعبدالرحمن عویضه، بیروت دارالکتب العلمیه.
.........................................، (1957)، التمهید، به کوشش مکارتی، بیروت.
بدالعارف، عبدالحق، ابن سبعین، عبدالحق، (بی تا)، بدالعارف، به کوشش جورج کتوره، بیروت، دارالاندلس.
جرجانی، میرسید شریف، (1325)، شرح المواقف، تصحیح بدرالدین نعمانی، قم انتشارات الشریف الرضی.
جوینی، عبدالملک، (1416)، الارشاد الی قواطع الادله فی اول الاعتقاد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
............................، (1420)، الشامل فی اصول الدین، بیروت.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر، (1986)، الاربعین فی اصول الدین، قاهره، مکتبه الکلیات الازهریه.
............................................، (1341)، البراهین، به کوشش محمد باقر سبزواری، تهران.
..............................................، (1411)، المحصل الافکار المتقدمین و المتأخرین، قاهره، مکتبه دارالتراث.
..............................................، (1934)، تفسیر کبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
شهرستانی، عبدالکریم، نهایه الاقدام، به کوشش آلفرد گیوم، پاریس.
............................................، (1364)، الملل و النحل، تحقیق محمد بدران، قم ، الشریف الرضی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1351)، رساله زادالمسافرین، تصحیح کاظم مدیر شانه چی، مشهد، دانشگاه مشهد.
الفاخوری،حنا؛ الجر، خلیل، (1385)، تاریخ فلسفه در جهان اسلام، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران، کتاب زمان.
غزالی، ابوحامد، (1319)، تهافت الفلاسفه ، قدم و علق حواشیه الدکتور صلاح الدین الهواری، بیروت، المکتبه العصریه.
...............................، (1988)، معارج القدس فی مدارج معرفه النفس، بیروت دارالکتب العلمیه.
...............................، (1414)، الاجوبه الغزالیه فی المسائل الاخرویه، مجموعه رسائل، بیروت، دارالکتب العلمیه.
نعمانی، علامه شبلی، (1386)، تاریخ علم کلام، سید محمد تقی فخرداعی گرگانی، تهران، اساطیر.
فخری، ماجد، (1372)، سیر فلسفه در جهان اسلام، تهران، مرکز نشردانشگاهی.
قجاوند، طاهری، مهدی، سیدصدر الدین، (1393)، جسم انگاری متکلمان درباره نفس، مجله علمی-پژوهشی، شماره 31.
موسوی جزایری، سید نعمت الله، (1417)، نورالبراهین، موسسه النشر الاسلامی، بی جا.
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 150 ـ 129
مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفس‌شناسی
و تأثیر آن در مسأله معاد
نرجس رودگر 1
زهرا ضیائی 2
فاطمه شریف فخر 3
چکيده
هدف از این پژوهش بررسی مواجهات انتقادی فلسفه سینوی و کلام اشعری در نفس‌شناسی و تأثیرآن در موضعگیری هر یک در مسأله معاد است. متکلمین اشاعره به منظور دفاع از آموزه معادجسمانی، با اتخاذ رویکرد جسمانیت نفس و تطابق آن با آموزههای وحیانی، معادشناسی کلامی خود را تأسیس نمودند. دیدگاه اشاعره مورد نقد ابن سینا قرار گرفت. ابن سینا با تدوین ماهیت جدیدی از علمالنفس در الهیات و طبیعیات، نتیجه نوینی در اثباتناپذیری عقلی معادجسمانی و اثبات عقلی معادروحانی دست یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی، افزون بر انعکاس دیدگاههای هر یک، به مواجهه انتقادی ابن سینا با اشاعره در نفس‌شناسی و معادشناسی پرداخته است. ابن سینا با ایجاد رابطه منطقی میان دستاوردهای عقلی با ظواهر شرع مقدس، افقهای جدیدی در فلسفه گشود. قبول فیالجمله معادجسمانی وارد در شرع و اثبات معاد روحانی محض از جمله این موارد است. اشاعره نیز با هدف هماهنگی میان مبانی کلامی و ظواهر شریعت، در مسیر مشابه با ابن سینا گام برداشتندکه به اثبات جسمانیت معاد منتهی گردید. درنهایت در اثر اصطکاکات نظری میان اشاعره و ابن سینا دیدگاههای مختلف آنان در مورد معاد شکل گرفته است.
واژگان کلیدی
اشاعره، ابن سینا، معادجسمانی، معادروحانی، مواجهات انتقادی کلامی-فلسفی.
[1] . استادیار گروه فلسفه و عرفان، مجتمع آموزش عالی بنت الهدی، جامعه المصطفی العالمیه ، قم، ایران. (نویسنده مسئول) Email: Narjes_Rodgar@miu.ac.ir
[2] . دانشجوی دکتری کلام اسلامی ، مجتمع آموزش عالی بنت الهدی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.
Email: 1362114@gmail.com
[3] . استادیار گروه کلام اسلامی، مجتمع آموزش عالی بنت الهدی، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران.
Email: fatemeh_shariffakhr@miu.ac.ir
تاریخ دریافت: 29/11/1401 پذیرش نهایی: 28/2/1402
