ارزیابی تاثیر متقابل زیرشاخصهای توسعه دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک با بهره گیری از داده‌های سری زمانی کشورهای خاورمیانه طی سالهای 2003 تا 2022
محورهای موضوعی : جامعه الکترونیکیعاطفه فرازمند 1 , فرشاد حکمی زاده 2
1 - پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
2 - عضو هیئت علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
کلید واژه: شاخص دولت الکترونیک, مشارکت الکترونیکی, زیرشاخص خدمات برخط, زیرشاخص زیرساخت ارتباطی, زیرشاخص نیروی انسانی,
چکیده مقاله :
دولت الکترونیک و هوشمند چشم¬اندازی است که برای پیونددادن شهروندان به سازمان¬های مختلف دولتی برای دریافت انواع خدمات به¬صورت خودکار با کمک شبکه¬های اطلاعاتی و ارتباطی به¬منظور کاهش هزینه و زمان، بهبود عملکرد و سرعت تحویل و اثربخشی ایجاد شده است. بنابراین اهمیت سنجش عملکرد دولت الکترونیک به¬منظور پایش فعالیت¬ها و یافتن راهکار بهبود روزافزون آن در جنبه¬های مختلف زندگی شهروندان دو¬چندان می¬شود. در این مقاله به¬منظور بررسی راهکار ارتقا جایگاه کشور به ارزیابی عملکرد شاخص دولت الکترونیک در منطقه خاورمیانه پرداخته شده است. در این راستا ارتباط بین مهم¬ترین و پرکاربردترین زیرشاخص¬های دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیکی ارائه شده توسط سازمان ملل با استفاده از نرم¬افزار spss مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان می¬دهد دو شاخص توسعه دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک با یکدیگر رابطه معنادار دارند. در بررسی زیرشاخص-های توسعه دولت الکترونیک، دو زیرشاخص خدمات برخط و زیرساخت ارتباطی با یکدیگر دارای رابطه مستقیم بوده؛ اما زیرشاخص نیروی انسانی با زیرشاخص خدمات برخط رابطه معنادار نداشته و با زیرشاخص زیرساخت ارتباطی نیز رابطه بسیار ضعیفی دارد. همچنین بررسی کشورهای خاورمیانه در دو شاخص مشارکت الکترونیک و دولت الکترونیک و زیرشاخص¬های آن از سال 2003 الی 2022 نشان می¬دهد کشور امارت بهترین عملکرد و کشور لیبی ضعیف¬ترین عملکرد را در این دو شاخص داشته است.
Electronic and intelligent government aims to connect citizens with various public institutions to provide automated services that reduce cost and time while improving service delivery performance and effectiveness. As a result, measuring e-government performance has become increasingly important to monitor progress and identify opportunities for enhancement across different aspects of citizens’ lives. This study analyzes the performance of the e-government index in the Middle East to explore ways to improve the country's standing. Specifically, it examines the relationship between the main sub-indices of e-government and e-participation using Pearson correlation analysis and the Kolmogorov-Smirnov test to assess data normality, conducted via SPSS software. The findings indicate a significant relationship between the e-government development index and the e-participation index. Among the e-government sub-indices, online services and communication infrastructure are strongly correlated, while the human capital sub-index shows no significant relationship with online services and only a weak correlation with communication infrastructure. Moreover, an analysis of the performance of Middle Eastern countries in these indices from 2003 to 2022 reveals that the United Arab Emirates had the highest overall performance, whereas Libya showed the weakest.
M. P. Gupta and D. Jana, "E-government evaluation: A framework and case study," Government information quarterly, 20(4), pp. 365-387, 2003.
P. Molnár, "Measuring e-government and e-participation.," Budapest, pp. 175-182, 2020.
E. Parliament, Potential and Challenges of E-Participation in the European Union, p. 16., European Parliament, PE 556.949, 2016.
TheWorldBankGroup, "Definition of E-government," The World Bank Group, 2011.
D. Raya & S. Emad, "E-participation levels and technologies," in Sixth International Conference on Information Technology, ICIT 2013, May 2013. pp. 8-10.
M. Z. Sobaci, "What the Turkish parliamentary web site offers to citizens in terms of e-participation: A content analysis," The International Journal of Government & Democracy in the Information Age, 15(3), pp. 227–241, August 2010.
U. Nations, "E-Government Survey 2022," United Nations, 2022. [Online]. Available: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-Government-Survey-2022.
I. Palaco, M. J. Park, S. K. Kim, and J. J. Rho, "Public–private partnerships for e-government in developing countries: An early stage assessment framework," Evaluation and program planning, vol. 72, pp. 205-218, 2019.
S. Basu, "E‐government and developing countries: an overview.," International Review of Law, Computers & Technology, vol. 18(1), pp. 109-132, 2004.
I. Dhaoui, "E -Government for Sustainable Development: Evidence from MENA Countries," Journal of the Knowledge Economy, vol. 13, 2070–2099, September 2022.
E. F. Kabbar, "A comparative analysis of the e-government development index (EGDI)," in 14th International Conference on ICT, Society, and Human Beings 2021, pp. 23-29, 2021.
M. o. C. o. Russia, Ministry of Communications of Russia, 2017. [Online]. Available: http://minsvyaz.ru/en/activity/statistic/rating/index-razvitiya-elektronnogo-pravitelstva/#tabs|Compare:Place. [Accessed 25 May 2021].
K. Zafiropoulos, I. Karavasilis, V. Vrana, "Assessing the adoption of e-government services by teachers in Greece," Future Internet, vol. 4(2), pp. 528-544, May 2012.
U. Nations, "E-Government Development Index," United Nations, 2022. [Online]. Available: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data-Center. [Accessed 10 1 2024].
N. M. Razali, Y. B. Wah, "Power comparisons of Shapiro–Wilk, Kolmogorov– Smirnov, Lilliefors and Anderson–Darling tests," Journal of Statistical Modeling and Analytics, vol. 2(1), p. 21–33, 2011.
[16] نیک آریا مهران، مازوچی مجتبی، منتظری علی محمد، ایازی فتانه، "بررسی ارتباط بین شاخص‌های ارتقای رگولاتوری و شاخص توسعه فاوا، " مديريت اطلاعات، دوره 6، شماره2، اسفند 1399.
Journal of Information and
Communication Technology
Volume 17, Issue 63-64, Spring and Summer 2025, pp. 55-66
Analysis and Evaluation of the Impact of Sub-Indicators of e-Government Development Index (EGDI) and e-Participation Index (EPI) Using Time Series Data of the Middle East Countries During the Years 2003 to 2022
Atefeh Farazmand1, Farshad Hakamizadeh21
1 Head of Department of Digital Transformation Planning Studies, ICT Research Institute (ITRC), Tehran, Iran
2 Faculty Member, Department of Digital Transformation Planning Studies, ICT Research Institute (ITRC), Tehran, Iran
Received: 07 February 2024, Revised: 27 July 2024, Accepted: 14 December 2024
Paper type: Research
Abstract
Electronic and intelligent government aims to connect citizens with various public institutions to provide automated services that reduce cost and time while improving service delivery performance and effectiveness. As a result, measuring e-government performance has become increasingly important to monitor progress and identify opportunities for enhancement across different aspects of citizens’ lives. This study analyzes the performance of the e-government index in the Middle East to explore ways to improve the country's standing. Specifically, it examines the relationship between the main sub-indices of e-government and e-participation using Pearson correlation analysis and the Kolmogorov-Smirnov test to assess data normality, conducted via SPSS software. The findings indicate a significant relationship between the e-government development index and the e-participation index. Among the e-government sub-indices, online services and communication infrastructure are strongly correlated, while the human capital sub-index shows no significant relationship with online services and only a weak correlation with communication infrastructure. Moreover, an analysis of the performance of Middle Eastern countries in these indices from 2003 to 2022 reveals that the United Arab Emirates had the highest overall performance, whereas Libya showed the weakest.
Keywords: e-government index (EGDI), e-participation (EPI), online services sub-index (OSI), communication infrastructure sub-index (TII), human resources sub-index (HCI).
ارزیابی تاثیر متقابل زیرشاخصهای توسعه دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک با بهره‌گیری از داده‌های سری زمانی کشورهای خاورمیانه طی سالهای 2003 تا 2022
عاطفه فرازمند1، فرشاد حکمی‌زاده22
1 مدیر گروه مطالعات برنامهریزی تحول دیجیتال، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تهران، ایران
2 عضو هیئت علمی گروه مطالعات برنامهریزی تحول دیجیتال، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، تهران، ایران
تاریخ دریافت: 18/11/1402 تاریخ بازبینی: 06/05/1403 تاریخ پذیرش: 24/09/1403
نوع مقاله: پژوهشی
چکيده
دولت الکترونیک و هوشمند چشماندازی است که برای پیونددادن شهروندان به سازمانهای مختلف دولتی برای دریافت انواع خدمات بهصورت خودکار با کمک شبکههای اطلاعاتی و ارتباطی بهمنظور کاهش هزینه و زمان، بهبود عملکرد و سرعت تحویل و اثربخشی ایجاد شده است. بنابراین اهمیت سنجش عملکرد دولت الکترونیک بهمنظور پایش فعالیتها و یافتن راهکار بهبود روزافزون آن در جنبههای مختلف زندگی شهروندان دوچندان میشود. در این مقاله بهمنظور بررسی راهکار ارتقا جایگاه کشور به ارزیابی عملکرد شاخص دولت الکترونیک در منطقه خاورمیانه پرداخته شده است. در این راستا ارتباط بین زیرشاخصهای اصلی دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیکی مدنظر بوده است که با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون و اجرای آزمون کولموگروف- اسميرنف برای اطمینان از نرمال بودن دادهها با کمک نرمافزار spss انجام گردیده است. نتایج حاصل نشان میدهد دو شاخص توسعه دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک با یکدیگر رابطه معنادار دارند. در بررسی زیرشاخصهای توسعه دولت الکترونیک، دو زیرشاخص خدمات برخط و زیرساخت ارتباطی با یکدیگر دارای رابطه مستقیم بوده؛ اما زیرشاخص نیروی انسانی با زیرشاخص خدمات برخط رابطه معنادار نداشته و با زیرشاخص زیرساخت ارتباطی نیز رابطه بسیار ضعیفی دارد. همچنین بررسی کشورهای خاورمیانه از سال 2003 الی 2022 نشان میدهد کشور امارت بهترین عملکرد و کشور لیبی ضعیفترین عملکرد را در این دو شاخص داشته است.
کلیدواژگان: شاخص دولت الکترونیک، مشارکت الکترونیکی، زیرشاخص خدمات برخط، زیرشاخص زیرساخت ارتباطی، زیرشاخص نیروی انسانی.
[1] * Corresponding Author’s email: hakami@itrc.ac.ir
[2] * رایانامة نويسنده مسؤول: hakami@itrc.ac.ir
1- مقدمه
دولت الکترونیک دیگر تنها یک گزینه نیست، بلکه یک ضرورت برای کشورهایی است که به دنبال حکمرانی بهتر هستند. افراد و سیاست‌ها نقش اصلی را در موفقیت دولت الکترونیک ایفا می‌کنند و فناوری نقش حمایتی، اما حائز اهمیتی دارد؛ ولی بااین‌حال، نمی‌تواند به‌تنهایی مؤثر واقع شود [1]. بسیاری از بخش‌های دولتی در سراسر جهان وقوع انقلاب دیجیتال را پذیرفته‌اند و طیف گسترده‌ای از دادهها و اطلاعات را در پورتال‌ها و وب‌سایت‌ها داده قرار داده‌اند تا خدمات واقعی دولت برخط را برای استفاده شهروندان به ارمغان بیاورند. در چنین شرایطی مهندسی مجدد سازمانهای دولتی اجتناب‌ناپذیر است، اما سازمان‌ها باید تجزیه‌وتحلیل کنند که در این راه به چه نوع مهندسی مجدد فرایندی نیاز دارند. همچنین ارزیابی عملکرد دولت الکترونیک و انجام اقدامات لازم بر اساس این ارزیابی‌ها ضروری است. سازمانهای موفق، فرهنگ اندازه‌گیری را توسعه می‌دهند، و کارکنان را در مورد معیارهای عملکرد و استفاده از آنها در مدیریت سازمان خود از طریق فرایندهایی که دولت الکترونیک ارائه میکند، آموزش میدهد [1]. سازمان‌هایی که دولت الکترونیک را با موفقیت پیاده‌سازی کرده‌اند، دریافته‌اند که اگر سازمان اهداف قابل اندازه‌گیری را تعیین کند در رسیدن به اهداف شتاب بیشتری خواهند داشت. با گسترده تر شدن پیاده سازی دولت الکترونیک در سراسر جهان و بکارگیری افراد، ارزیابی آن در سطح بین‌المللی نیز مطرح گردید و دو مفهوم دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک به طور همزمان بعنوان شاخص‌هایی از پیشرفت این حوزه در بخش سازمانی و فردی بکار گرفته شد. در اوایل دهه 2000، سازمان‌هایی با ماهیت بین‌المللی شروع به انتشار رتبه‌بندی‌ها و گزارش‌های مقایسه‌ای درباره توسعه دولت الکترونیکی ("e-") و مشارکت الکترونیکی کشورها کردند. این گزارش‌ها بیشتر بر آمادگی کشورهای مطرح برای استفاده از جدیدترین فناوری‌های ارتباطاتی و اطلاعاتی در حوزه مدیریت دولتی تمرکز کردند. شناخته شده ترین و گسترده ترین ، گزارش ارائه شده مربوط به سازمان ملل متحد است که هر دوسال یک بار منتشر می‌گردد و حاوی دو شاخص اصلی است: EGDI که سطح توسعه دولت الکترونیک یک کشور را نشان میدهد و EPI که تلاش‌های یک کشور برای دستیابی به سطح بالاتری از مشارکت الکترونیک را نشان میدهد [2]. سوال اساسی این است که آیا بین زیرشاخصهای اندازه‌گیری توسعه دولت الکترونیک رابطه وجود دارد؟ و آیا تغییرات در زیر شاخص‌های اندازه‌گیری دولت الکترونیک بر مشارکت الکترونیک موثر است؟ در این مقاله پس از ارائه برخی از تعاریف اساسی که برای بررسی دقیق تر موضوع ضروری است نگاهی به اثر ابزارهای دولت الکترونیک بر زندگی شهروندان در کشورهای در حال توسعه خواهد داشت. سپس روند پیشرفت کشورهای خاورمیانه در بکارگیری ابزارهای دولت الکترونیک و افزایش مشارکت الکترونیک در سالهای ارائه شده بررسی و مقایسه می‌گردد. همچنین نگاهی به نحوه عملکرد کشور ایران در شاخص‌ها و زیرشاخصهای مورد مطالعه خواهد داشت و با بررسی ارتباط بین شاخص‌های دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک به سوالات پژوهش پاسخ داده میشود.
1-1- تعریف دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک
یکی از قدیمی‌ترین تعاریف دولت الکترونیک در سال 2003 توسط سازمان ملل متحد ارائه شده و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و به ویژه اینترنت را به عنوان ابزاری برای دستیابی به دولت بهتر می‌داند [2]. کمیسیون اروپا اصطلاح دولت الکترونیک را تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر بازار مشترک تعریف می‌نماید و معتقد است دولت الکترونیک از فرآیندها و رویه‌های اداری حمایت میکند، کیفیت خدمات را بهبود می‌بخشد و کارایی داخلی ادارات دولتی و بخش عمومی را افزایش میدهد و خدمات عمومی دیجیتال با تسریع، شفاف سازی، ارزان سازی و کارآمدتر کردن تعاملات مردم با ادارات دولتی، بار اداری را بر مشاغل و شهروندان کاهش میدهد. علاوه بر این، استفاده از فناوری‌های دیجیتال به عنوان بخشی از راهبردهای مدرن‌سازی دولتها می‌تواند مزایای اقتصادی و اجتماعی بیشتری را برای جامعه به‌عنوان یک کل ایجاد کند. تحول دیجیتالی دولت یک عنصر کلیدی برای موفقیت بازار است [3]. دولت الکترونیک به استفاده سازمانهای دولتی از فناوری‌های اطلاعاتی اشاره دارد که توانایی تغییر و بهبود روابط با شهروندان، کسب‌وکارها و سایر اجزای دولت را دارند. این فناوری‌ها می‌توانند اهداف مختلفی را از قبیل ارائه بهتر خدمات دولتی به شهروندان، بهبود تعاملات با مشاغل و صنعت، توانمندسازی شهروندان از طریق دسترسی به اطلاعات، یا مدیریت کارآمدتر دنبال کنند. منافع دیگری نظیر فساد کمتر، افزایش شفافیت، راحتی بیشتر، رشد درآمد و/یا کاهش هزینه‌ها می‌تواند محصول بکارگیری دولت الکترونیک باشد [4].
طبق تعریف سازمان ملل متحد، مشارکت الکترونیکی به عنوان یک فرآیند مشارکتی، فراگیر و مشورتی برای تصمیمگیری تعریف میشود. این نوع تصمیمگیری مشتمل بر سه مرحله و اقدام است:
· الف) استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات به منظور افزایش دسترسی به اطلاعات مفید در راستای بکارگیری در فرآیندهای مشاوره و تصمیمگیری؛
· ب) استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای تقویت و گسترش مشاوره و
· ج) استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات برای حمایت از تصمیمگیری در تعاملات دولت با حکومت (G2G) و دولت با شهروندان (C2G).
در تعریف دیگری که سال 2008 مطرح گردید، مشارکت الکترونیکی را می‌توان به عنوان کمکی به فرآیندهای تصمیمگیری سیاسی و اداری اشخاص حقیقی و حقوقی و گروه‌های مرتبط با آنها با کمک فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات معرفی کرد [2]. کمیسیون اروپا معتقد است که مشارکت الکترونیکی به مردم کمک میکند تا در سیاست و سیاست‌گذاری مشارکت کنند و به لطف فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، فرآیندهای تصمیمگیری را آسان‌تر درک کنند [3]. بنابراین مشارکت الکترونیکی شامل «توسعه و دگرگونی مشارکت در فرآیندهای دموکراتیک اجتماعی و مشورتی با میانجی‌گری فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و اینترنت به عنوان اصلیترین بستر ارتباطی است [5]. دیگر اهداف مشارکت الکترونیکی استفاده از فناوری‌های موجود برای حمایت از شهروندی فعال، امکان مشارکت گسترده‌تر و دستیابی به مخاطبان در جغرافیای گسترده‌تر و امکان افزایش مشارکت شهروندان آگاه از طریق ارائه اطلاعات قابل دسترس و قابل درک برای مخاطبان هدف است [6]. با توجه به مولفههای مطرح شده در تعاریف فوق، مشارکت الکترونیکی را می‌توان در دو جنبه کلی تعریف کرد: جنبه اول مشارکت دولت محور است که در آن مشارکت بر عهده دولت بوده و توسط دولتها تصویب میشود. جنبه دوم مشارکت شهروند محور است به این معنی که انطباق و توسعه فناوری نه تنها برعهده دولت است، بلکه نیازمند یک جنبش اجتماعی است که توسط شهروندان ایجاد و با استفاده از شبکه فعال میشود [5].
1-2- مولفههای ارزیابی دولت الکترونیک
سازمان ملل متحد برای اندازه‌گیری میزان توسعه ظرفیت‌های دولت الکترونیکی ملی، شاخص توسعه دولت الکترونیک سازمان ملل متحد (EGDI) را تعریف کرده است. EGDI یک شاخص ترکیبی است که از سه زیرشاخص با عناوین خدمت برخط، زیرساخت ارتباطی و سرمایه انسانی با وزن برابر تشکیل شده است. سه زیرشاخصی که EGDI را تشکیل می‌دهند، طیف وسیعی از موضوعات مرتبط با دولت الکترونیک را پوشش می‌دهند:
• زیرشاخص خدمت برخط یا OSI: OSI یک زیر شاخص ترکیبی است که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات توسط دولتها را برای ارائه خدمات عمومی در سطح ملی اندازه‌گیری میکند. این زیرشاخص، دسترسی برخط را در چهار مرحله اندازه‌گیری میکند [7]. مرحله اول با عنوان سرویس اطلاعاتی نوظهور، بررسی میکند که آیا وب‌سایت دولت اطلاعات را به شیوه‌ای کاربرپسند در اختیار شهروندان قرار میدهد و آیا پیوندهای لازم را به وزارتخانه‌ها و سایر دستگاه‌های دولتی برقرار میکند؟ مرحله دوم با عنوان سرویس اطلاعاتی پیشرفته، بررسی میکند آیا وب‌سایت دولتی ارتباط دو طرفه با یک طرفه را بین مقامات و شهروندان امکان‌پذیر می‌سازد؟ مرحله سوم با عنوان خدمات تراکنشی، میزان امکان ارتباط دو طرفه بین ادارات ملی و شهروندان را می‌سنجد. همچنین در مرحله امکان رسیدگی به طیف گسترده‌ای از خدمات عمومی به صورت آنلاین، و همچنین درخواست و دریافت ورودی‌ها در مورد سیاست‌های دولت مورد بررسی قرار می‌گیرد. مرحله چهارم با عنوان خدمات متصل، توانایی دولت برای فعال بودن در برنامه‌های وب و اینکه آیا دولت طیف گسترده‌ای از خدمات الکترونیکی سفارشی را برای بخش‌های مختلف شهروندان ارائه میدهد را اندازه‌گیری میکند.
• زیرشاخص زیرساخت ارتباطی: درحالی‌که زیرشاخص خدمات آنلاین، حضور دیجیتالی و توانایی دولتها را توصیف میکند، این زیرشاخص توانایی زیرساخت‌های ملی ارتباطی را برای توانمندسازی شهروندان در راستای مشارکت در همه اشکال دولت الکترونیکی اندازه‌گیری میکند. این زیرشاخص شامل تعداد تخمینی کاربران اینترنت، تعداد خطوط اصلی تلفن ثابت، تعداد مشترکین تلفن همراه، تعداد اشتراک اینترنت ثابت و تعداد امکانات پهن باند ثابت به‌ازای هر 100 نفر می‌باشد.
• زیرشاخص سرمایه انسانی برای سنجش توانایی شهروندان در استفاده از خدمات دولت الکترونیک استفاده میشود. این زیرشاخص ترکیبی از نرخ باسوادی، نسبت ثبت‌نام ناخالص ابتدایی، متوسطه و سوم است.
1-3- مولفههای ارزیابی مشارکت الکترونیک
شاخص مشارکت الکترونیکی1 یا EPI به‌عنوان یک شاخص تکمیلی برای شاخص توسعه دولت الکترونیکی باهدف بهبود دسترسی شهروندان به اطلاعات و خدمات عمومی تعریف شده است. بر اساس گزارش دولت الکترونیک سازمان ملل، بین شاخص مشارکت الکترونیکی و شاخص توسعه دولت الکترونیکی در جامعه آماری مربوطه که کلیه کشورهای جهان می‌باشد، یک رابطه مستقیم و خطی وجود دارد. بدین معنی که کشورهای دارای امتیاز بالاتر در شاخص توسعه دولت الکترونیک، در شاخص مشارکت الکترونیک نیز دارای امتیاز بالاتر هستند [7]. تمرکز این شاخص بر استفاده از قابلیت‌های خدمات برخط برای تسهیل ارائه اطلاعات توسط دولت به مردم «به اشتراک گذاری اطلاعات الکترونیکی2»، تعامل دولت با ذینفعان «مشاوره الکترونیکی3» و مشارکت در فرایندهای تصمیمگیری توسط شهروندان «تصمیمگیری الکترونیکی4» است. در زیرشاخص اطلاعات الکترونیکی، امکان مشارکت با ارائه اطلاعات عمومی به شهروندان و دسترسی به اطلاعات در صورت تقاضا و یا بدون تقاضا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در زیرشاخص مشاوره الکترونیکی، میزان مشارکت دادن شهروندان و مشورت با آنها در امور مربوط به شهروندان در تنظیم سیاست‌های عمومی و ارائه خدمات به آنها بررسی می‌گردد. و در زیرشاخص تصمیمگیری الکترونیکی توانمندسازی شهروندان از طریق طراحی مشترک سیاست‌ها و تولید مشترک اجزای خدمات و روش‌های ارائه آن ارزیابی میشود.
1-4- دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک در کشورهای در حال توسعه
با توجه به تغییرات اقتصادی و فناوری‌های نوظهور، کشورهایی که به ثبات اقتصادی و سیاسی نسبی دست یافته‌اند اما همچنان برای توسعه تلاش می‌کنند، بعنوان کشورهای در حال توسعه طبقه‌بندی می‌شوند. کشورهای در حال توسعه در مسیر رقابت و رسیدن به کشورهای پیشرفته تر، تلاش می‌کنند تا با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ظرفیت‌های دولت را افزایش دهند [8]. پیاده سازی دولت الكترونيك در كشورهاي در حال توسعه داراي مزاياي بي شماري است كه برخي از آنها عبارتند از: مديريت كارآتر، خدمات دولتي بهتر به شهروندان، تعامل بيشتر با شهروندان و بخش‌هاي بازرگاني و صنعتي، دسترسي به اطلاعات بيشتر، شفافيت امور، مسئوليت پذيري، كاهش بوروكراسي و فساد اداري و غيره. برای مردم کشورهای توسعه یافته تصور شرایطی که در آن تمام تعاملات با دولت می‌تواند از طریق یک پیشخوان در 24 ساعت شبانه روز و 7 روز هفته و بدون انتظار در صف انجام شود، دشوار نیست. با این حال، دستیابی به همین سطح از کارایی و انعطاف‌پذیری برای کشورهای در حال توسعه دشوار است. تجربه در کشورهای توسعه یافته نشان میدهد که این امر در صورتی امکان پذیر است که دولتها تمایل به تمرکززدایی از مسئولیت‌ها و فرآیندها داشته باشند و گام در استفاده از وسایل الکترونیکی بگذارند [9]. مطالعه ایاد 2021 نشان میدهد که در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بین سالهای 2003 تا 2018، توسعه دولت الکترونیک به رشد پایدار اقتصادی و بهرهوری و همچنین دیجیتالی سازی کنترل فساد و اثربخشی دولت و تا حدودی نیز عوامل تولید انجامیده است؛ بعلاوه کیفیت نظارتی (بهرهوری ناظران) را بهبود بخشیده است [10]. مطالعه کبار5 2021 نتایج گزارشات دولت الکترونیک (2020-2018) را با نتایج (2010-2008) با استفاده از تحلیل همبستگی و خوشه‌ای مقایسه نموده است و نشان میدهد که بین امتیازات EGDI در طول دوره مطالعه همبستگی قوی وجود دارد و همچنین علی رغم بهبودهای کلی EGDI در هر کشور عضو سازمان ملل، تغییرات چندانی ایجاد نشده است [11]. وزارت مخابرات و ارتباطات روسیه در سال 2017 با استفاده از گزارش‌های سازمان ملل به ارزیابی توسعه دولت الکترونیک روسیه در مقایسه با سایر کشورهای منطقه پرداخته است [12]. زافیرو6 نیز با بکارگیری گزارش سال 2012 به ارزیابی موقعیت کشور یونان پرداخته و نشان داده که کشور یونان در این شاخص نسبت به سایر کشورهای اروپایی عقب مانده و پیشرفت خوبی نداشته است. ایشان هدف از این رتبه‌بندی‌ها را تعیین موقعیت‌هایی برای رسیدن به جایگاه بهتر بیان نموده است [13]. در ادامه این مطالعه رتبه کشورهای خاورمیانه از سال 2003 لغایت 2022 مورد بررسی قرار می‌گیرد و روند رتبه‌بندی هریک از زیرشاخص‌ها در سطح بین‌المللی و در منطقه خاورمیانه مشاهده می‌گردد. سپس به بررسی جایگاه ایران و شاخص‌های موثر بر پیشرفت آن پرداخته میشود.
1-5- روش تحقیق
بهمنظور اجرای پژوهش، اطلاعات ارائه شده در گزارش‌های بین‌المللی مربوط به شاخص دولت الکترونیک و زیرشاخصهای آن و همچنین شاخص مشارکت الکترونیک مربوط به 17 کشور خاورمیانه از سال 2003 لغایت 2022 از سایت دولت الکترونیک سازمان ملل [14]. بعنوان جامعه آماری پژوهش جمع آوری و در نرم افزار اکسل دسته‌بندی شده است. سپس با استفاده از این نرم افزار نمودارها، پارامترهای آماری (ماکسیمم، مینیمم) به منظور تجزیه و تحلیل دادهها تعیین گردید. از آنجا که هدف این تحقیق کشف روابط متغیرها به صورت دو به دو بوده است، از آزمون ضریب همبستگی پیرسون به بررسی رابطه بین متغیرها پرداخته شده است. به منظور بررسی رابطه بین شاخص‌ها و زیر شاخص‌ها داده‌های جمع آوری شده به نرم افزار SPSS وارد شده و پس از بررسی نرمال بودن دادهها از طریق اجرای آزمون کولموگروف- اسميرنف (K-S)، با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون به بررسی رابطه بین متغیرها پرداخته شده است [15].
براي اثبات يا رد فرضيهها و همچنين به دست آوردن ارتباطي منطقـي و معنـادار بـين زیرشـاخص‌ها می‌توان از روش‌ها و ابزارهـاي علمي و آمار استنباطي استفاده نمود. به منظـور اسـتفاده از برخی روشهـاي علمـي و آمـاري بـراي بررسي دادهها و ارتباطات بين آنها بايد پارامتريك و نرمال بودن دادهها مورد آزمون قرار گیرد. در ايـن خصـوص، به جهت بررسی پارامتريـك و نرمـال بودن داده‌های مربوط به شاخص‌های دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک از آزمون کولموگروف-اسميرنف (K-S) استفاده شد [15] و بعداز آن در صورت نرمال بودن دادهها، بررسـي وابسـتگي داده و محاسبه ميزان همبستگي داده از ضريب همبستگي پيرسون به شرح ذیل استفاده گردید [16].
مقدار ضريب همبستگي پيرسون (r)بين 1- و 1 تغيير میکند. اگر 1- = r باشد، به معناي همبستگي كامل منفي بين دو متغير است، اگر 0 r = باشد، به معناي نبود همبستگي بين دو متغير و اگر 1 = r باشد، به معناي همبستگي كامل مثبت بين دو متغير است. به‌عنوان مقادیر بینابینی اگر ضریب بین ۰ تا ۰٫۲۹ نشان‌دهنده همبستگی ضعیف، ضریب بین ۰٫۳۰ تا ۰٫۶۹ نشان‌دهنده همبستگی متوسط و ضریب بین ۰٫۷۰ تا ۱ نشان‌دهنده همبستگی قوی است. همچنین در این آزمون مقدار Sig که نشان‌دهنده سطح معناداری یا P-Valueهست نیز ارائه می‌گردد که اگر مقدار آن کمتر از ۰٫۰۵ باشد نشان‌دهنده معنی‌دار بودن رابطه بین دو متغیر است.
2- ارزیابی و مقایسه شاخص‌های اندازه‌گیری دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک در منطقه
همان‌طور که پیش‌تر مطرح گردید در اندازه‌گیری شاخص توسعه دولت الکترونیک سه زیر شاخص خدمت برخط، زیر ساخت ارتباطی و سرمایه انسانی مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد که در ادامه با ارائه نمودارها و جداول مربوطه به تجزیه‌وتحلیل آنها پرداخته میشود. در ارزیابی زیرشاخص خدمات برخط مطابق با جدول 1 مشاهده می‌گردد که کشورهای امارات از سال 2016 الی 2022 (چهار دوره متوالی)، بحرین از سال 2010 الی 2014 (سه دوره متوالی)، امارات در سال 2008، رژیم اشغالگر قدس در سالهای 2003 و 2005 و عراق در سال 2004 دارای بیشترین امتیاز در زیر شاخص ارزش خدمات بر خط بوده‌اند و نسبت به کشورهای دیگر در رتبه بالاتری قرارگرفته‌اند. کشور لیبی ضعیف ترین عملکرد در این شاخص را در بین کشورهای منطقه داشته است.
باتوجه‌به نمودار 1 مشاهده می‌گردد که همه کشورها در جهت افزایش و بهبود فناوری‌های خود برنامهریزی کرده‌اند و در بین سالهای 2003 الی 2022 تا حدودی روند افزایش را نشان می‌دهند به جز کشور لیبی که روند افول و ثبات را داشته است. کشور ایران در ارزیابی 17 کشور خاورمیانه رتبه‌های بین 10 الی 13 را در سالهای مختلف کسب کرده است که به نسبت منطقه در جایگاه خوبی قرار ندارد و نیازمند تلاش بیشتر در جهت ارتقاء و رتبه‌بندی منطقه‌ای و در نهایت رتبه جهانی است.
جدول 1. امتیازبندی سه کشور برتر و آخرین رتبه خدمات برخط در منطقه طی سالهای 2003 الی 2022
| 2003 | 2005 | 2008 | 2012 | 2016 | 2020 | 2022 |
حداکثر | 0.633 | 0.730 | 0.715 | 0.862 | 0.891 | 0.9 | 0.901 |
| رژیم اشغالگر قدس | امارات | بحرین | امارات | امارات | امارات | |
دوم | 0.554 | 0.611 | 0.665 | 0.862 | 0.862 | 0.870 | 0.874 |
| ترکیه | امارات | رژیم اشغالگر | امارات | رژیم اشغالگر | قبرس | رژیم اشغالگر |
سوم | 0.436 | 0.523 | 0.605 | 0.849 | 0.826 | 0.858 | 0.86 |
| یمن | ترکیه | مصر | رژیم اشغالگر | بحرین | ترکیه | ترکیه |
حداقل | 0 | 0 | 0.073 | 0 | 0.108 | 0.041 | 0.099 |
| لیبی | لیبی | یمن | لیبی | لیبی | لیبی | لیبی |
نمودار 1: امتیازبندی خدمات بر خط از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
باتوجه‌به جدول 2 و نمودار 2 مشاهده می‌گردد در بین کشورهای منطقه خاورمیانه تلاش، برنامهریزی و تعیین استراتژی‌های بهبود به منظور ارتقاء زیرساخت‌های ارتباطی از سال 2016 نسبت به سالهای قبل افزایش بیشتری یافته است و شیب رشد آنها سیر صعودی داشته است به گونه‌ای که از سال 2003 الی 2010 می‌توان تا حدودی ثبات و رشد اندک را در بین آنها مشاهده نمود اما پس از آن سرعت پیشرفت و بالارفتن امتیاز بسیار بیشتر شده است.
جدول 2. امتیازبندی سه کشور برتر و آخرین رتبه زیرساخت ارتباطی در منطقه خاورمیانه طی سالهای 2003 الی 2022
| 2003 | 2005 | 2008 | 2012 | 2016 | 2020 | 2022 |
حداکثر | 0.446 | 0.410 | 0.608 | 0.685 | 0.776 | 0.934 | 0.930 |
| رژیم اشغالگر | قبرس | رژیم اشغالگر قدس | بحرین | امارات | امارات | |
دوم | 0.444 | 0.400 | 0.427 | 0.556 | 0.743 | 0.905 | 0.925 |
| امارات | رژیم اشغالگر | قبرس | امارات | کویت | قبرس | قبرس |
سوم | 0.428 | 0.363 | 0.381 | 0.541 | 0.688 | 0.868 | 0.891 |
| قبرس | امارات | امارات | قطر | امارات | رژیم اشغالگر قدس | |
حداقل | 0.015 | 0.016 | 0.012 | 0.101 | 0.146 | 0.175 | 0.160 |
| عراق | عراق | عراق | یمن | یمن | یمن | لیبی |
نمودار 2: امتیازبندی زیرساخت ارتباطی از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
در امتیازبندی این زیرشاخص کشورهای امارات در سالهای 2018 تا 2022، بحرین در سالهای 2010 و 2016، رژیم اشغالگر قدس در سالهای 2014، 2012، 2008 و 2003 و قبرس در سالهای 2004 و 2005، در راس رتبه‌بندی زیرشاخص زیرساخت ارتباطی در بین 17 کشور خاورمیانه قراردارند. کشورهای عراق ، یمن و لیبی نیز در رتبه‌بندی ضعیف ترین عملکرد را نشان می‌دهند. کشور ایران در سالهای 2003، 2004 و 2005 تقریبا روند ثابت و بدون رشدی را در این زیرشاخص داشته است اما از سال 2008 به بعد رشد صعودی خود را آغاز نموده است و این رشد از سال 2018 بسیار بیشتر شده است.
در ارزیابی زیرشاخص سرمایه انسانی مشاهده می‌گردد امتیازات کسب شده کشورها بسیار به یکدیگر نزدیک هست، اما از سال 2010 همه کشورها افول در ارزش گذاری سرمایه نیروی انسانی را نشان می‌دهند که در برخی از سال 2014 همانند (رژیم اشغالگر قدس، قبرس، ترکیه، امارات، عربستان،عمان،ایران و مصر ) مجددا با برنامهریزی و اجرای استراتژی‌های سازنده در مسیر رشد و پیشرفت قرار گرفته‌اند، اما کشورهایی مانند لیبی، قطر، اردن، لبنان، عراق، سوریه و یمن در مقایسه با سالهای گذشته عملکرد خود کاهش را نشان می‌دهند. در این میان یمن ضعیف ترین عملکرد را نشان داده است. لازم به ذکر است کشور امارات با رتبه 13 جهانی در زیر شاخص سرمایه نیروی انسانی در سال 2022 بهترین جایگاه را در سطح خاورمیانه دارا می‌باشد.
جدول 3. امتیازبندی سه کشور برتر و آخرین رتبه زیر شاخص سرمایه انسانی در منطقه خاورمیانه از سال 2003 الی 2022
| 2003 | 2005 | 2008 | 2012 | 2016 | 2020 | 2022 |
حداکثر | 0.93 | 0.94 | 0.94 | 0.89 | 0.86 | 0.89 | 0.89 |
| عراق | رژیم اشغالگر قدس | |||||
دوم | 0.91 | 0.93 | 0.90 | 0.87 | 0.79 | 0.86 | 0.89 |
| رژیم اشغالگر | عراق | قبرس | قبرس | عربستان | عربستان | قبرس |
سوم | 0.88 | 0.89 | 0.87 | 0.85 | 0.79 | 0.84 | 0.87 |
| قبرس | قبرس | لیبی | لیبی | ترکیه | بحرین | ترکیه |
حداقل | 0.48 | 0.5 | 0.54 | 0.46 | 0.38 | 0.41 | 0.36 |
| یمن | یمن | یمن | یمن | یمن | یمن | یمن |
نمودار 3: امتیازبندی زیر شاخص سرمایه انسانی از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
از میان سه زیر شاخص خدمات برخط، زیرساخت ارتباطی و سرمایه انسانی، کشور ایران بهترین عملکرد و رتبه را در زیر شاخص سرمایه انسانی نشان میدهد، به‌گونه‌ای که در سال 2016 رتبه 10 را کسب کرده است و در سالهای 2018، 2020 و 2022 جایگاه خود را به رتبه 7 ارتقاء داده است. همچنین در بررسی جهانی در میان 193 کشور جهان جایگاه ایران در زیر شاخص ارزش خدمات برخط در سطح متوسط، زیر ساخت ارتباطی در سطح بالا و سرمایه نیروی انسانی در سطح بسیار بالا قرار گرفته است.
باتوجه‌به نمودارهای 4 و 5 و جدول شماره 4 مشاهده می‌گردد کشور امارات با دارا بودن رتبه 1 منطقه‌ای و همچنین رتبه 13 جهانی سال 2022 در ارزیابی جمعی شاخص توسعه دولت الکترونیک بهترین عملکرد و جایگاه را از خود به نمایش گذاشته است.
نمودار 4: رتبه‌بندی شاخص توسعه دولت الکترونیک از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
نمودار 5: امتیازبندی شاخص توسعه دولت الکترونیک از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
همچنین لازم به ذکر است از سال 2003 تا سال 2022 بهترین رتبه کسب شده در ارزیابی جهانی رتبه 13 در سال 2010 توسط بحرین و 2022 توسط امارات بوده است و کشورهای یمن و لیبی ضعیف ترین عملکرد را از خود نشان داده‌اند.
بررسی نمودارها نشان میدهد کشورهای امارات، عربستان، عمان، کویت و ایران از سال 2003 الی 2022 بطور مداوم در مسیر توسعه دولت الکترونیک و بهبود جایگاه خود بوده‌اند، اما کشورهای همچون اردن، لبنان، سوریه، لیبی و یمن عملکرد ضعیف تری نسبت به سالهای گذشته خود داشته‌اند. کشور ایران در سال 2022 با کسب رتبه 91 در میان 193 کشور جهان قرار گرفته است و این امر نشان دهنده قرارگیری آن در دسته EGDI بالا با امتیاز کلی 0.6433 و سطح درآمدی کمتر از متوسط است.
جدول 4. رتبه‌بندی سه کشور برتر و آخرین رتبه شاخص توسعه دولت الکترونیک در منطقه خاورمیانه از سال 2003 الی 2022
| 2003 | 2005 | 2008 | 2012 | 2016 | 2020 | 2022 |
حداکثر | 24 | 24 | 17 | 16 | 20 | 18 | 13 |
| رژیم اشغالگر قدس | قبرس | امارت | ||||
دوم | 38 | 34 | 32 | 28 | 24 | 21 | 16 |
| امارات | قبرس | امارات | امارات | بحرین | امارات | رژیم اشغالگر |
سوم | 46 | 42 | 35 | 36 | 29 | 30 | 27 |
| بحرین | امارات | قبرس | بحرین | امارات | رژیم اشغالگر | قبرس |
حداقل | 174 | 180 | 164 | 191 | 174 | 173 | 178 |
| لیبی | لیبی | یمن | لیبی | یمن | یمن | یمن |
بررسی شاخص مشارکت الکترونیک مطابق با جدول شماره 6 نشان میدهد بهترین رتبه کسب شده در این زمینه رتبه 7 جهانی متعلق به رژیم اشغالگر قدس در سال 2012 بوده است. در سال 2022 کشور ترکیه و امارات با کسب رتبه 18 جهانی به طور همزمان بهترین عملکرد را نشان داده و رتبه 1 منطقه‌ای را کسب نموده‌اند. لازم به ذکر است کشور ترکیه در سال 2012 عملکرد ضعیفی ارائه کرده و پس از آن در روند بهبود عملکرد خود قرار گرفته است و کشور امارات در 2010 عملکرد بهتری نسبت به سالهای قبل نشان داده و پس از آن در مسیر تقریبا ثابتی خود را حفظ نموده است.
جدول 5. امتیازبندی سه کشور برتر و آخرین رتبه شاخص مشارکت الکترونیکی در منطقه خاورمیانه از سال 2003 الی 2022
2003 | 2005 | 2008 | 2012 | 2016 | 2020 | 2022 | |
حداکثر | 24 | 31 | 15 | 7 | 17 | 14 | 18 |
| رژیم اشغالگر قدس | اردن | رژیم اشغالگر قدس | قبرس | امارات | ||
دوم | 41 | 34 | 28 | 11 | 32 | 16 | 25 |
| عمان | ترکیه | لبنان | امارات | امارات | امارات | قبرس |
سوم | 48 | 63 | 36 | 15 | 36 | 18 | 37 |
| ترکیه | امارات | بحرین | مصر | عربستان | کویت | رژیم اشغالگر |
حداقل | 151 | 151 | 170 | 161 | 170 | 189 | 189 |
قطر | لیبی | یمن | لیبی | لیبی | لیبی | لیبی | |
ایران در سال 2022 عملکرد خوبی نداشته است و از رتبه 12 در سال 2020 به رتبه 15 در منطقه خاورمیانه افول کرده است که این امر نشان دهنده عدم تمرکز بر برنامه‌ها و استراتژی‌های رشد در این شاخص می‌باشد. همچنین وضعیت ایران در بین 193 کشور جهان در رتبه 167 قرار گرفته است و در دسته‌بندی سطح پایین مشارکت الکترونیک EPIاست. امارات، ترکیه، رژیم اشغالگر قدس و عربستان کشورهای هستند که براساس این شاخص دارای وضعیت بهتری نسبت به کشورهای جهان هستند و کشور ایران دارای وضعیت نامناسب در مقایسه با کشورهای منتخب جهانی است.
نمودار 6: رتبه‌بندی شاخص مشارکت الکترونیکی از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
نمودار 7: امتیازبندی شاخص توسعه مشارکت الکترونیکی از سال 2003 الی 2022 در منطقه خاورمیانه
3- بررسی رابطه معناداری بین شاخص توسعه دولت الکترونیک و شاخص مشارکت الکترونیک
باتوجه‌به اطلاعات و گزارش‌های جهانی و روند نمودارهای تحلیلی مشاهده شده در بررسی وضعیت کشورها سؤالی که مطرح شد این است که آیا بین زیرشاخصهای توسعه دولت الکترونیک (خدمات بر خط، زیرساخت‌های ارتباطی و نیروی انسانی) می‌توان رابطه معناداری مشاهده کرد؟ بهمنظور پاسخگویی به این سؤالات با استفاده از اطلاعات ارائه شده در آخرین گزارش‌های منتشر شده از سوی سازمان ملل و نتایج ارزیابی کشورها در هر زیر شاخص با استفاده از نرمافزار SPSS پس از بررسی نرمال بودن دادهها از آزمون تحلیل همبستگی پیرسون جهت شناسایی روابط استفاده شده است
باتوجه‌به نتایج آزمون همبستگی پیرسون در جدول 6 که ضریب همبستگی 0.809 را نشان میدهد، همبستگی قوی بین دو متغیرشاخص توسعه دولت الکترونیک و شاخص مشارکت الکترونیک وجود دارد، یعنی با افزایش امتیاز که ناشی از توسعه دولت الکترونیک در کشورها بوده، نرخ مشارکت الکترونیک نیز بالا می‌رود. همچنین با توجه به مقدار Sig<0.05 که برابر با 0.000 می‌باشد رابطه معنادار بین این دو متغیر مورد تایید است. این رابطه تاییدی بر این موضوع است که شاخص مشارکت الکترونیکی (EPI) به عنوان یک شاخص تکمیلی برای شاخص توسعه دولت الکترونیکی (EGDI) با هدف بهبود دسترسی شهروندان به اطلاعات و خدمات عمومی تعریف شده است.
جدول 6. بررسی رابطه معناداری شاخص توسعه دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیکی
Correlations | |||
| toseedolat | mosharekateelectronic | |
Toseedolat | Pearson Correlation | 1 | .809** |
Sig. (2-tailed) |
| .000 | |
N | 187 | 187 | |
Mosharekateelectronic | Pearson Correlation | .809** | 1 |
Sig. (2-tailed) | .000 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
3-1- رابطه بین خدمات برخط و زیر ساخت ارتباطی
مقدار ضریب همبستگی پیرسون 0.758 در جدول 7 نشان میدهد که دو زیر شاخص ارزش خدمات بر خط و زیرساخت‌های ارتباطی، همبستگی قوی با یکدیگر دارند و همچنین مقدار Sig برابر با 0.000 بیان‌کننده رابطه معنادار بین این دو زیر شاخص می‌باشد. وجود چنین همبستگی قوی بیان‌کننده این است که با افزایش و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی، وضعیت خدمات برخط بهبود یافته و امتیاز مربوطه نیز افزایش می‌یابد و برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌های بهبود هر یک از این زیرشاخص‌ها می‌بایست با توجه به شاخص دیگر و اثر پذیری آن باشد چرا که در صورت نادیده گرفتن هریک می‌تواند نتایج مطلوب مد نظر را برای سیاستگذاران نداشته باشد.
جدول 7. رابطه معناداری متغیرهای خدمات برخط و زیرساخت ارتباطی
Correlations | |||
| Arzeshkhadatbarkhat | Zirsakhtertbati | |
arzeshkhadatbarkhat | Pearson Correlation | 1 | .758** |
Sig. (2-tailed) |
| .000 | |
N | 187 | 187 | |
zirsakhtertbati | Pearson Correlation | .758** | 1 |
Sig. (2-tailed) | .000 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
3-2- رابطه بین خدمات برخط و سرمایه انسانی
باتوجه‌به نتایج بررسی امتیاز زیرشاخص خدمات برخط و نیروی انسانی ارائه شده در جدول 8 مشاهده می‌گردد که مقدار همبستگی پیرسون این دو متغیر برابر با 0.047 محاسبه شده است که نشان دهنده همبستگی بسیار ضعیف ( نزدیک به صفر که نشان دهنده عدم همبستگی است) دارند. همچنین مقدار Sig برابر با 0.527 که بزرگتر از 0.05 به دست آمده، نشان میدهد که این دو متغیر هیچ رابطه معناداری با یکدیگر ندارند.
جدول 8. رابطه معناداری متغیرهای خدمات برخط و سرمایه انسانی
Correlations | |||
| arzeshkhadatbarkhat | niroiensani | |
arzeshkhadatbarkhat | Pearson Correlation | 1 | .047 |
Sig. (2-tailed) |
| .527 | |
N | 187 | 187 | |
niroiensani | Pearson Correlation | .047 | 1 |
Sig. (2-tailed) | .527 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
3-3- رابطه بین زیرساخت ارتباطی و سرمایه انسانی
براساس نتایج آزمون ارائه شده در جدول 9 مشاهده می‌گردد که بین دو متغیر زیرساخت ارتباطی و نیروی انسانی همبستگی مستقیم وجود دارد؛ اما مقدار 0.165 نشان‌دهنده همبستگی ضعیف بین این دو متغیر است. همچنین مقدار Sig برابر با 0.024 که کمتر از مقدار معیار 0.05 هست نشان‌دهنده معناداری این رابطه است. وجود همبستگی ضعیف بین این دو متغیر بدین معنی است که با کاهش یا افزایش زیرشاخص زیرساخت ارتباطی، کاهش یا افزایش اندکی را می‌توان در زیرشاخص نیروی انسانی مشاهده نمود.
جدول 9. رابطه معناداری متغیرهای زیرساخت ارتباطی و سرمایه انسانی
Correlations | |||
| zirsakhtertbati | Niroiensani | |
zirsakhtertbati | Pearson Correlation | 1 | .165* |
Sig. (2-tailed) |
| .024 | |
N | 187 | 187 | |
niroiensani | Pearson Correlation | .165* | 1 |
Sig. (2-tailed) | .024 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
3-4- رابطه بین شاخص مشارکت الکترونیک و زیر شاخص‌های دولت الکترونیک
ضریب همبستگی پیرسون 0.628 در جدول 10 نشان میدهد که شاخص مشارکت الکترونیک با زیرشاخص خدمات برخط همبستگی متوسط با یکدیگر دارند و همچنین مقدار Sig برابر با 0.000 بیان‌کننده رابطه معنادار بین آنها است. وجود همبستگی قوی بین این دو متغیر بدین معنی است که با توسعه خدمات برخط و افزایش بهره مندی مردم از خدمات الکترونیکی و نرخ بهره وری خدمات برخط می‌توان انتظار داشت که میزان مشارکت الکترونیک نیز افزایش یابد. بنابراین برنامهریزی و دنبال کردن استراتژی‌های کوتاه مدت و بلند مدت در راستای بهبود ارزش خدمات برخط علاوه بر منجرشدن به پیشرفت و ارتقاء شاخص توسعه دولت الکترونیک، در نهایت باعث ارتقاء شاخص مشارکت الکترونیک میشود.
جدول 10. رابطه معناداری مشارکت الکترونیک و ارزش خدمات برخط
Correlations | |||
| mosharekateelectronic | arzeshkhadatbarkhat | |
mosharekateelectronic | Pearson Correlation | 1 | .628** |
Sig. (2-tailed) |
| .000 | |
N | 187 | 187 | |
arzeshkhadatbarkhat | Pearson Correlation | .628** | 1 |
Sig. (2-tailed) | .000 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
در بررسی آزمون پیرسون رابطه بین مشارکت الکترونیک و زیرساخت ارتباطی مشاهده می‌گردد که بین این دو متغیر همبستگی متوسط (0.652) وجود دارد و همچنین Sig برابر با 0.000 تاییدکننده رابطه معنادار آنها است. بنابراین انتظار می‌رود تغییرات صعودی یا نزولی در امتیاز زیرساخت‌های ارتباطی بر امتیاز مشارکت الکترونیک تاثیر گذاشته و منجر به رشد یا تنزل آن گردد.
جدول 11. رابطه معناداری مشارکت الکترونیک و زیرساخت ارتباطی
Correlations | |||
| mosharekateelectronic | zirsakhtertbati | |
mosharekateelectronic | Pearson Correlation | 1 | .652** |
Sig. (2-tailed) |
| .000 | |
N | 187 | 187 | |
zirsakhtertbati | Pearson Correlation | .652** | 1 |
Sig. (2-tailed) | .000 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
علی‌رغم وجود رابطه بین شاخص مشارکت الکترونیک و زیرشاخصهای خدمات برخط و زیرساخت ارتباطی در جدول 12 مشاهده می‌گردد که همبستگی بسیار ضعیفی ( 0.095) بین این شاخص و زیرشاخص نیروی انسانی وجود دارد و همچنین مقدار Sig برابر با 0.198 عدم وجود رابطه معنادار بین این دو متغیر را نشان میدهد.
جدول 12. رابطه معناداری مشارکت الکترونیک و ارزش نیروی انسانی
Correlations | |||
| mosharekateelectronic | niroiensani | |
mosharekateelectronic | Pearson Correlation | 1 | .095 |
Sig. (2-tailed) |
| .198 | |
N | 187 | 187 | |
niroiensani | Pearson Correlation | .095 | 1 |
Sig. (2-tailed) | .198 |
| |
N | 187 | 187 | |
**. Correlation is significant at the 0.01 level (2-tailed). | |||
4- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
ارزیابی شاخص‌های دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک نتایج معنی‌داری به همراه دارد که می‌توان از آن در تجزیه‌وتحلیل کشوری و منطقه‌ای، بررسی برنامه‌های کشوری، سیاست‌گذاری‌های کشورهای منطقه‌ای، فناوری‌های بکار گرفته شده در کشورهای برتر، نحوه بودجه‌بندی‌ها و ارتقا دانش به‌روز استفاده نمود. به‌عنوان نمونه می‌توان بررسی نمود که در سه کشور برتر در هر یک از شاخص‌ها چه رویکردها و استراتژی‌هایی اتخاذ شده است. نتایج حاصل از بررسی زیرشاخصهای توسعه دولت الکترونیک نشان میدهد که دو زیرشاخص خدمات برخط و زیر ساخت ارتباطی با یکدیگر همبستگی قوی و رابطه معنادار دارند؛ بنابراین اختصاص برنامه‌های توسعه‌ای به هریک از این دو زیرشاخص منجر به بهبود هر دو زیرشاخص به طور همزمان می‌گردد. اما در بررسی زیرشاخص خدمات بر خط و نیروی انسانی نشان داده شد که همبستگی بین این دو زیرشاخص نزدیک به صفر و تقریباً هیچ رابطه معناداری با یکدیگر ندارند. همچنین در بررسی زیرشاخصهای زیرساخت ارتباطی و نیروی انسانی نیز همبستگی ضعیف بین این دو زیرشاخص و رابطه معنادار بین آن دو تأیید گردید که در نتیجه ارتباط ضعیف انتظار می‌رود افزایش عملکرد در هریک از زیرشاخص‌ها تا حدودی بر بهبود عملکرد زیرشاخص دیگر اثر بگذارد. باتوجه‌به وجود رابطه معنادار بین شاخص‌های توسعه دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک و به‌تبع آن در بررسی تأثیرگذاری و رابطه زیرشاخصهای توسعه دولت الکترونیک با شاخص مشارکت الکترونیک مشاهده گردید که دو زیرشاخص خدمات برخط و زیرساخت ارتباطی با شاخص مشارکت الکترونیک همبستگی متوسط و رابطه معنادار داشته و بهبود عملکرد این دو زیرشاخص بر شاخص مشارکت الکترونیک نیز مؤثر هست؛ اما زیرشاخص نیروی انسانی رابطه معناداری با شاخص مشارکت الکترونیک ندارد و اثرگذاری آن بر شاخص مشارکت الکترونیک بهصورت غیرمستقیم و تنها از طریق شاخص توسعه دولت الکترونیک می‌باشد. براساس تحلیل نمودارها و باتوجه‌به اینکه کشور ایران یک نقطه استراتژیک در منطقه است نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق و اجرای پروژه‌های توسعه دولت الکترونیک با سرعت و گستردگی بیشتر است تا اثربخشی و بهبود عملکرد خود را افزایش دهد و همچنین زمینه‌های افزایش دانش و به‌کارگیری از آن را در میان شهروندان ایجاد نماید. به طور خلاصه، نتایج این پژوهش جنبههای کلیدی را ارائه میکند که می‌تواند برای تصمیم‌گیری‌های راهبردی آینده در مورد بهبود پذیرش و اجرای دولت الکترونیک در کشورهای منطقه خاورمیانه، و از نظر دانش تأثیرگذارترین عوامل بر تصمیمات دولت الکترونیک و مشارکت الکترونیک در دنیای امروزی که به طور مداوم در حال تغییر و پیشرفت است بگذارد. همچنین می‌تواند چشماندازی برای سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان کشور ایران در این حوزه جهت تخصیص منابع و برنامهریزی و پیشرفت با تمرکز بر تأثیرگذاری شاخص‌ها و عملکردهای متفاوت ایران در سالهای مختلف ارائه نماید.
مراجع
[1] | M. P. Gupta and D. Jana, "E-government evaluation: A framework and case study," Government information quarterly, 20(4), pp. 365-387, 2003. |
[2] | P. Molnár, "Measuring e-government and e-participation.," Budapest, pp. 175-182, 2020. |
[3] | E. Parliament, Potential and Challenges of E-Participation in the European Union, p. 16., European Parliament, PE 556.949, 2016. |
[4] | TheWorldBankGroup, "Definition of E-government," The World Bank Group, 2011. |
[5] | D. Raya & S. Emad, "E-participation levels and technologies," in Sixth International Conference on Information Technology, ICIT 2013, May 2013. pp. 8-10. |
[6] | M. Z. Sobaci, "What the Turkish parliamentary web site offers to citizens in terms of e-participation: A content analysis," The International Journal of Government & Democracy in the Information Age, 15(3), pp. 227–241, August 2010. |
[7] | U. Nations, "E-Government Survey 2022," United Nations, 2022. [Online]. Available: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-Government-Survey-2022. |
[8] | I. Palaco, M. J. Park, S. K. Kim, and J. J. Rho, "Public–private partnerships for e-government in developing countries: An early stage assessment framework," Evaluation and program planning, vol. 72, pp. 205-218, 2019. |
[9] | S. Basu, "E‐government and developing countries: an overview.," International Review of Law, Computers & Technology, vol. 18(1), pp. 109-132, 2004. |
[10] | I. Dhaoui, "E -Government for Sustainable Development: Evidence from MENA Countries," Journal of the Knowledge Economy, vol. 13, 2070–2099, September 2022. |
[11] | E. F. Kabbar, "A comparative analysis of the e-government development index (EGDI)," in 14th International Conference on ICT, Society, and Human Beings 2021, pp. 23-29, 2021. |
[12] | M. o. C. o. Russia, Ministry of Communications of Russia, 2017. [Online]. Available: http://minsvyaz.ru/en/activity/statistic/rating/index-razvitiya-elektronnogo-pravitelstva/#tabs|Compare:Place. [Accessed 25 May 2021]. |
[13] | K. Zafiropoulos, I. Karavasilis, V. Vrana, "Assessing the adoption of e-government services by teachers in Greece," Future Internet, vol. 4(2), pp. 528-544, May 2012. |
[14] | U. Nations, "E-Government Development Index," United Nations, 2022. [Online]. Available: https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data-Center. [Accessed 10 1 2024]. |
[15] | N. M. Razali, Y. B. Wah, "Power comparisons of Shapiro–Wilk, Kolmogorov– Smirnov, Lilliefors and Anderson–Darling tests," Journal of Statistical Modeling and Analytics, vol. 2(1), p. 21–33, 2011. |
[16] | [16] نیک آریا مهران، مازوچی مجتبی، منتظری علی محمد، ایازی فتانه، "بررسی ارتباط بین شاخص‌های ارتقای رگولاتوری و شاخص توسعه فاوا، " مديريت اطلاعات، دوره 6، شماره2، اسفند 1399. |
[1] E-Participation Index
[2] E-information
[3] E-consultation
[4] E-decision-making
[5] Kabbar
[6] Zafiropoulos
