جستاری در هرمنوتیک معنایی ترجمه برخی واژگان سوره آل عمران نزد مفسران قرون متقدم
محورهای موضوعی : کلام اسلامیسید اسماعیل هاشمی 1 , سید محمد علی ایازی 2 , محمد حسین توانایی سره دینی 3 , مهدی مهریزی طرقی 4
1 - دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، کرج
4 - دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران
کلید واژه: قرآن, ملاک ترجمه, مترجمان متقدم, معنای ظاهری, چند معنایی, هرمنوتیک. ,
چکیده مقاله :
مخالفت های شدید با ترجمه قرآن پس از عصر نزول و محدود و مشروط شدن آن در چارچوب معنای ظاهری و تحت اللفظی از یک سو و شکل گیری اولین ترجمه های این کتاب مقدس به زبان فارسی کهن از سوی دیگر؛ این مسائل مهم را به ذهن متبادر کرد که مفسران و مترجمان قرون اولیه در آن فضای تحریم و ناروایی ترجمه، آیات قرآن به ویژه الفاظ و اصطلاحات سوره آل عمران را با چه مبانی و ملاک هایی ترجمه کرده اند؟ و آیا تنها با تکیه بر معانی ظاهری می توان به لایه های معنایی آیات راه یافت و ترجمه ای مطلوب را به مخاطبان قرآن ارائه داد که در راستای رسالت جهانی قرآن بتواند پاسخگوی نیازهای انسان عصری باشد؟ در این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی، و با استفاده از معتبرترین منابع ترجمه قرآن به زبان فارسی کهن به بررسی و تبیین این مسئله بر اساس تئوری هرمنوتیک معنایی پرداخته شده است. واکاوی ها نشان می دهند که گرچه مفسران و مترجمان متقدم، در ترجمه کلام وحی، شیوه های مهم و متفاوتی را به کار برده اند؛ اما آنچه که مرتبت و جایگاه این آثار را عظمت بخشیده و در انتقال پیام و مفاهیم آیات، نقشی تاثیر گذار داشته، اهتمام آنها به برداشت های چند معنایی - هرمنوتیک معنایی- در ترجمه الفاظ و اصطلاحات قرآنی است؛ موضوعی که نظریه تحت اللفظی بودن ترجمه های قرآن در ده قرن اولیه پس از عصر نزول را به چالش می کشد؛ ولی از دید محققان و اندیشمندان قرآنی مغفول مانده است.
strong objections to the translation of the Qur'an after the age of revelation and its limitation and conditioning within the framework of the apparent and literal meaning on the one hand and the formation of the first translations of this holy book in the old Persian language on the other hand; This brought to mind the important issues that the commentators and translators of the early centuries have translated the verses of the Qur'an, especially the words and terms of Surah Al-Imran, with what bases and standards in that atmosphere of prohibition and inappropriateness of translation? And is it possible to get to the layers of meanings of the verses by only relying on the apparent meanings and provide a suitable translation to the audience of the Qur'an that can meet the needs of contemporary people in line with the global mission of the Qur'an? In this article, using the analytical-descriptive method, and using the most reliable sources of the translation of the Qur'an into ancient Persian, this issue has been investigated and explained based on the theory of semantic hermeneutics. The analyzes show that although the previous commentators and translators have used important and different methods in translating the Word of Revelation; But what has made the rank and position of these works great and has played an effective role in conveying the message and concepts of the verses, is their attention to multi-meaning perceptions - semantic hermeneutics - in the translation of Quranic words and terms; An issue that challenges the theory of the literalness of Quran translations in the first ten centuries after the Age of Revelation; But it has been neglected by scholars and Quranic thinkers.
قرآن کریم
آذر نوش، آذرتاش (۱۳۷۵). تاریخ ترجمه از عربی به فارسی: از آغاز تا عصر صفوی. ترجمه‌های قرآن. تهران: انتشارات سروش.
ابن فارس، احمد (۱۴۲۹). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن عطیه اندلسی، عبد الخالق بن غالب (۱۴۲۲). بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن منظور، محمدبن مکرم (۱۴۱۴). لسان العرب. تحقیق جمال الدین میر دامادی. چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعه والنشر والتوزیع.
انیس، ابراهیم و ديگران (۱۳۸۹). فرهنگ المعجم الوسیط. ترجمه محمد بندر ریگی. تهران: اندیشه اسلام.
اسفراينى، شاهفور بن طاهر (۱۳۷۵). تاج التراجم. تحقيق نجيب مايل هروى و على اكبر الهى خراسانى. چاپ اول، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
بخارایی، محمد (۱۳۶۵). المستخلص. ترجمه مهدی درخشان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بلخر، ژوزف (1393). آشنایی با مبانی هرمنوتیکی ایملیو بتی، ترجمه محمدحسین مختاری، قم: عروه الوثقی.
بیهقی، ابوجعفر احمدبن علی (۱۳۸۳). المحیط بلغات القرآن. قم: کتابخانه آیت االه مرعشی.
جوینی، عزیزالله (۱۳۷۹). تفسیر مفردات قرآن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جرجانی، سیدشریف (۱۳۶۰). ترجمان القرآن. تهران: انتشاران بنیاد قرآن.
حلی، حسن بن سلیمان (۱۴۲۱). مختصر البصائر. قم: موسسه النشر الاسلامی.
حویزی، عبد علی (۱۴۱۵). نورالثقلین. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲). معجم مفردات الفاظ قرآن. دمشق: دارالقلم.
ریپین، اندرو (۱۳۹۴). رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن. نوشتار لیمهاوس. ترجمه نصرت نیل ساز، چاپ اول، تهران: انتشارات حکمت.
زمخشری، محمود بن عمر (۲۰۰۸). الکشاف. چاپ ۲، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۴۱۳ ). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
طبری، محمدبن جـریر (۱۴۰۹). جامع البیان عن تأویل آیات القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
طیب حسینی، محمود (۱۳۸۹). چندمعنایی در قرآن کریم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
عتیق نیشابوری، ابوبکر (۱۳۸۱). تفسير سورآبادی. تهران: انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
عیاشی، محمد بن مسعود (۱۳۸۰). کتاب التفسیر. تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: چاپخانه علمی.
عین القضات همدانی (1362). نامه‌های عین القضات همدانی، مصححان علینقی منزوی، عفیف میزان، تهران: زوار.
غزنوی، احمد بن محمد (۱۳۸۹). تراجم الاعاجم. چاپ دوم، به اهتمام مسعود قاسمی. تهران: انتشارات اطلاعات.
کالدر، نورمن (۱۳۸۹). رهیافت هایی به قرآن. ویراسته جرالد هاوتینگ و شریف. چاپ اول، تهران: حکمت.
كلينى، محمد بن يعقوب (1375)، اصول کافی. ترجمه محمدباقر کمره ای، قم: اسوه.
محقق، مهدی (۱۳۴۴). لسان التنزیل. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجلسی، محمد باقر (۱۳۹۷). بحار الانوار. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مصطفوی، حسن (۱۳۶۸). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (۱۳۷۵). کشف‌الاسرار و عده الابرار. تهران: انتشارات امیر کبیر.
نسفی، محمد (۱۳۷۶). تفسیر نسفی. تصحیح عزیزالله جوینی. چاپ دوم، تهران: انتشارات سروش.
نیشابوری، اسماعیل بن احمد (۱۳۸۰). وجوه القرآن. چاپ۱، مشهد: آستان قدس رضوی.
یاحقی، محمد جعفر (۱۳۷۲). فرهنگنامه قرآنی. تنظیم گروه فرهنگ و ادب بنیاد پژوهش های اسلامی. چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
یغمایی، حبیب (۱۳۵۶). ترجمه تفسیر طبری. به کوشش جمعی از علمای ماوراء النهر. تهران: انتشارات توس.
ایازی، سید محمد علی (۱۳۷۸). تاثیر شخصیت مفسر در تفسیر قرآن. فصلنامه صحیفه مبین. ۷ (۱۹). ۹-۴۳
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 298 ـ 279
جستاری در هرمنوتیک معنایی ترجمه برخی واژگان سوره آل عمران نزد مفسران قرون متقدم
سید اسماعیل هاشمی 1
سید محمد علی ایازی 2
محمد حسین توانایی سره دینی 3
مهدی مهریزی طرقی 4
چکيده
مخالفت های شدید با ترجمه قرآن پس از عصر نزول و محدود و مشروط شدن آن در چارچوب معنای ظاهری و تحت اللفظی از یک سو و شکل گیری اولین ترجمه های این کتاب مقدس به زبان فارسی کهن از سوی دیگر؛ این مسائل مهم را به ذهن متبادر کرد که مفسران و مترجمان قرون اولیه در آن فضای تحریم و ناروایی ترجمه، آیات قرآن به ویژه الفاظ و اصطلاحات سوره آل عمران را با چه مبانی و ملاک هایی ترجمه کرده اند؟ و آیا تنها با تکیه بر معانی ظاهری می توان به لایه های معنایی آیات راه یافت و ترجمه ای مطلوب را به مخاطبان قرآن ارائه داد که در راستای رسالت جهانی قرآن بتواند پاسخگوی نیازهای انسان عصری باشد؟ در این مقاله به روش تحلیلی- توصیفی، و با استفاده از معتبرترین منابع ترجمه قرآن به زبان فارسی کهن به بررسی و تبیین این مسئله بر اساس تئوری هرمنوتیک معنایی پرداخته شده است. واکاوی ها نشان می دهند که گرچه مفسران و مترجمان متقدم، در ترجمه کلام وحی، شیوه های مهم و متفاوتی را به کار برده اند؛ اما آنچه که مرتبت و جایگاه این آثار را عظمت بخشیده و در انتقال پیام و مفاهیم آیات، نقشی تاثیر گذار داشته، اهتمام آنها به برداشت های چند معنایی - هرمنوتیک معنایی- در ترجمه الفاظ و اصطلاحات قرآنی است؛ موضوعی که نظریه تحت اللفظی بودن ترجمه های قرآن در ده قرن اولیه پس از عصر نزول را به چالش می کشد؛ ولی از دید محققان و اندیشمندان قرآنی مغفول مانده است.
واژگان کلیدی
قرآن، ملاک ترجمه، مترجمان متقدم، معنای ظاهری، چند معنایی، هرمنوتیک.
[1] . دانشجوی دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: seyyedesmaeel.hashemi36@gmail.com
[2] . استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. (نویسنده مسئول) Email: AyAzi1333@gmail.com
[3] . استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.
Email: Dr.tavanaieesareh@yahoo.com
[4] . دانشیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. Email: .mehrizi@srbiau.com
تاریخ دریافت: 16/9/1401 پذیرش نهایی: 23/12/1401
