تبیین جایگاه مشارکت مردمی در افزایش اثربخشی مطالعات ارزیابی اثرات توسعه در طرحهای آب و فاضلاب (مطالعه موردی: تصفیهخانه فاضلاب فیروز بهرام)
محورهای موضوعی : ارزیابی اثرات زیست محیطی
میترا قاسمیان
1
,
محسن جوانمیری پور
2
,
نغمه مبرقعی
3
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه تهران
3 - دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: مشارکت مردمی, اثربخشی, ارزیابی اثرات توسعه, تصفیه فاضلاب.,
چکیده مقاله :
مشارکت مردمی در احداث تصفیهخانهها مطلوب نبوده، این پژوهش با بهرهگیری از مشارکت مردمی بر اثربخشی مطالعات ارزیابی اثرات توسعه بر مدیریت فاضلاب جهت کاهش مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیطی و با استفاده از ابزار پرسشنامه و تکمیل آن توسط شهروندان به صورت میدانی انجام شده است. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری، ساکنان محله فیروز بهرام شامل ساکنان عمومی، دانشجویان و کارکنان تصفیهخانه میباشد. نمونه آماری 274 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده با فرمول کوکران انتخاب شد. پایایی پرسشنامه به روش ضریب آلفای کرونباخ (9/0) مورد تایید قرار گرفت. پرسشنامه پس از اعتبارسنجی تحت نظر کارشناسان مورد سنجش قرار گرفت و دادهها در سطح آمار توصیفی تحلیل شد. مطابق با آزمون تجزیه واریانس یک طرفه و تحلیل این آزمون، میان تحصیلات افراد با اثربخشی کارایی مشارکت مردمی ارتباط معنی‌داری وجود دارد. طبق نتایج، اطلاع‌رسانی شرکت آب و فاضلاب در زمینه فعالیت‌های مربوطه 1/24% خیلی خوب، 5/13% بسیار ضعیف، نقش شهروندان در به ثمر رسیدن و رد پروژه 35% خیلی خوب، 8% بسیار ضعیف و میزان شفافیت و عدالت در مشارکت عمومی 6/10% خیلی خوب، 8/28% بسیار ضعیف بیان شده است. همچنین، تأثیرگذاری نگرش مقامات دولتی در بکارگیری طرحهای مشارکتی را 1/86% تأیید و 9/13% رد کردهاند. مشکلات مدیریتی، اقتصادی، هزینههای اجتماعی و اطلاع‌رسانی از عوامل موثر در عدم استقبال و مشارکت عمومی در طرحهای فاضلاب است. همچنین، اطلاع‌رسانی طرحهای توسعه باید قبل از آغاز پروژه، حین انجام و پایان آن بصورت مستمر ادامه یابد.
Public participation in the construction of water treatment plants is not desirable, this research was conducted by using the people's participation on the effectiveness of evaluation studies on the effects of development on wastewater management in order to reduce economic, social and environmental problems and by using questionnaire tools and completing it by citizens in the field. This research is descriptive-analytical. The statistical population includes the residents of Firoz Bahram neighborhood, including general residents, students and refinery workers. A statistical sample of 274 people was selected by simple random sampling with Cochran's formula. The reliability of the questionnaire was confirmed by Cronbach's alpha coefficient (0.9). After validation, the questionnaire was evaluated under the supervision of experts and the data was analyzed at the level of descriptive statistics. According to the one-way variance analysis test and the analysis of this test, there is a significant relationship between people's education and the effectiveness of popular participation. According to the results, the notification of the water and wastewater company in the field of related activities is 24.1% very good, 13.5% very poor, the role of citizens in achieving and rejecting the project is 35% very good, 8% very poor and the level of transparency and justice in general participation is 10.6% very good, 28.8% very poor. Also, 86.1% approved and 13.9% rejected the effectiveness of government officials' attitude in applying cooperative projects. Management, economic problems, social costs and information are effective factors in the lack of acceptance and public participation in sewage projects. Also, the notification of development plans should be continued continuously before the start of the project, during its implementation and completion.
1. اجاق، ز.، وکیل، ح. 1392. ارزیابی اثرات زیست محیطی: دستیابی به توسعه پایدار از راه افزایش سواد مدنی. فصلنامه علمی- ترویجی ترویج علم. 25-19: (4)4.
2. اچ.اکلستون، چارلز.(1398)،ارزیابی اثرات محیط زیستی، راهنمای اجرای بهترین روش های تخصصی.(ترجمه سعیده کریمی). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژه های بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی، (1390)، وزارت صنعت، معدن و تجارت ـ سازمان حفاظت محیط زیست، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور.
4. توجه، عرفان و سليمان زاده خياط، محمد و توكلي، اميد، (1391)، نقش ارزیابی اثرات زیست محیطی درایجاد طرح های عمرانی/ صنعتی و دستیابی به استقرار سیستم مدیریت زیست محیطی، كنفرانس بين المللي نفت، گاز، پتروشيمي و نيروگاهي.
5. ثاقبی، فرید و کهبازی، منیژه و چهریی، علی و مبارکی، مهدی، (1385)، بررسی شیوه های مختلف جلب مشارکت مردم در منطقه کوی امام علی اراک، مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک (ره آورد دانش)، دوره نهم.
6. پوی. ه.س و همکاران، (1389) ، مهندسی محیط زیست، جلد -اول، "تصفیه آب و فاضلاب"، انتشارات دانشگاه صنعتی سهند، 101 ص.
7. جباریان امیری، بهمن، (1398)، ارزیابی اثرات محیط زیستی، (چاپ دوم)،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
8. جهانیان، ر. 1393. نقش فن آوري اطلاعات و ارتباطات در مدیریت منابع انسانی درسازمانهاي آموزشی. پژوهشها و مطالعات علوم رفتاری، 73-51: (21)6.
9. حسینی، ش.، بهاروند، س. 1396. بررسی اثرات زیست محیطی پساب تصفیهخانه فاضلاب شهر کرمانشاه روی رودخانه دائمی قره‌سو. فصلنامه علمی پژوهشی زمین شناسی محیط زیست، 62-45: (41)10.
10. حکمت نیا، حسن و موسوی، میرنجف ( 1380 ) تحلیل تاریخی از مشارکت شهروندان در اداره امور شهرهای ایران، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارة پیاپی 80 ، صص 121-136
11. خدابنده، هلن، (1387)، چكيده كتاب ارزيابى اثرات محيطزيستى تجارب،تنگناها و روند آينده، نشريه علمي محيط و توسعه، شماره سوم.
12. دبیری، فرهاد و کیانی، مژده، (1386)، بررسی قوانین و مقررات پیشگیرانه، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، شماره چهارم.
13. دهقانی، س.، بنی‌حبیب، م.، گلابی، م.ر. 1398. حکمرانی آب در ایران: چالشها و راهکارها. فصلنامه علمی تخصصی مهندسی آب. 253-238: (4).
14. رسولی نسب، فاطمه و جباریان امیری، بهمن و کابلی، محمد و دانه کار، افشین، (1396)، ارزشیابی بیانیه ای ارزیابی اثرات محیط زیستی کشور، نشریه محیط زیست طبیعی(منابع طبیعی ایران)، دوره 70، شماره 2، صص 337 تا 350.
15. ساعی، فرشید، رضایان، سحر، و رحیمی، راضیه. (1401). بررسی اثرات زیست محیطی طرح تصفیه خانه فاضلاب شهر یزد با استفاده از روش انتروپی. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24(9 (پیاپی 124) )، 127-137.
16. شایان و همکاران ، (1391)، تحلیل نقش مشارکت مردم در پایداری اقتصاد روستایی(مطالعه موردی دهستان ایجرود بالا، شهرستان ایجرود، استان زنجان)، مجلّه ی جغرافیا و توسعه ای ناحیه ای، شماره ی نوزدهم ،ص 76 .
17. صبور م و کمالان ح، 1383، "بررسی و ارزیابی اقتصادی -تصفیه انواع فاضلاب تخلیه شونده به رودخانه کارون در محدوده استان خوزستان"، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 29-20: (21).
18. علیزاده، کتایون و رضوی نژاد، مرتضی و رادفر، مینا، (1392)، بررسي نقش و مشاركت مردم در اداره امور شهري، فصلنامه مطالعات برنامه¬ريزي شهري، شماره اول.
19. فتایی، ا.، شیخ‌جباری، ح. 1384. مطالعه ارزیابی اثرات زیست محیطی شهرك صنعتی( 2) اردیبل. علوم محیطی، 44-29: (7).
20. فتحی، محمد و كوهی اصفهانی، كاظم، (1397)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ به همراه نظرات تفسيری شورای نگهبان (1359-1396 )، انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، چاپ اول.
21. قاضي نژاد، محمد و عبادی، تقي، (1393)، مشارکت ذينفعان در ارزيابي اثرات زيست محيطي پروژه های عمراني، هشتمین کنگره ملّي مهندسي عمران.
22. لاهیجانیان، اکرم الملوک و محمدی، زهره، (1395)، بررسی شیوه های آموزش به شهروندان در اجرا و بهره¬برداری از شبکه فاضلاب، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 36 .
23. محمدجانی، اسماعیل و یزدانیان، نازنین، (1393)، تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن، فصلنامه روند، سال بیست و یکم، شماره های 65 و 66، بهار و تابستان 1393، صفحات 117-144.
24. ملازاده، نسترن ( ،)1390روشهای جلب مشارکت مردم و بخش خصوصی در آموزش زیست محیطی و ارائه راهکاری ظرفیت سازی. پنجمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، تهران
25. ملکشاهی، غ.، نیک‌پور، ع.، غلامی، سپیده. 1397. شناخت و ارزیابی عوامل مرتبط با مشارکت شهروندان در مدیریت شهری. جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، ۵ ( 1۲ ،) 3۵۰ - 3۲۷ .
26. معتمدی، محمد؛ آرائیان،احمد و خانی،ذولفقار،97،بررسی انواع روش های متدوال ارزیابی اثرات زیست محیطی به همراه بررسی کاربردی روش ها،مطالعات جغرافیا،عمران و مدیریت شهری، دوره چهارم، شماره 1.
27. منوري، مسعود، (1387)، ارزیابی اثرات زیست محیطی، (چاپ دوم)، نشر میترا، تهران، ایران.
28. نوذرپور، علی، (1398)، سنجش تاثیر عوامل مشارکت پذیری شهروندان در مدیریت پسماند شهری، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره 2،شماره 3.
29. نوری، مریم، (1396)، روش¬های جلب مشارکت مردمی در ارزیابی اثرات محیط زیستی، مجله زیست سپهر، جلد 12، صفحات 13-18.
30. نوذری‌پور، ع.، قاسم شربیانی، م.، اولادغفاری، پ. 1396. مشارکت بخش عمومی- خصوصی در صنعت آب و فاضلاب "مطالعه موردی نمونه کشو رهای حوزه آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین. آب و توسعه پایدار، 20-9: (1)4.
31. ویسی، هادی و لیاقتی، هومان، (1387)، جایگاه مشارکت مردمی در فرآیند ارزیابی اثرات محیط زیستی، نشریه علمی محیط و توسعه، سال اول، شماره دوم.
32. ویسی، هادی،1386،موانع مشارکت مردمی در حفاظت از محیط زیست،اولین کنفرانس مهندسی برنامه ریزی و مدیریت سیستم های محیط زیست،تهران.
33. Allahyari, T (2005), Hazard Analysis and Risk Assessment in Chemical Processes, Fanavaran Publication, (in Persian).
34. Backstrand, K (2003). Civic Science for Sustainability: Reframing the Role of Experts,Policy-Makers and Citizens in Environmental Governance, Global Environmental Politics 3:4, 24 – 41.
35. Brombal,D and et all. (2017), Evaluation public participation in Chinese EIA. An integrated Public Participation Index and its application to the case of the New Beijing Airport, 49-60
36. Charnley, S. and Engelbert, B. 2005. Evaluating public participation in environmental decision-making: EPA’s superfund community involvement program. Journal of Environmental Management 77:165-182.
37. Driessen, P. (2013), Public participation provisions in EIA system Case studies in China, India and Indonesia, 2-10.
38. Eccleston, Charles H. (2011). Environmental Impact Assessment: A Guide to Best Professional Practices. Chapter 5.
39. Kanu, EJ,. And et all. (2018), Public Participation in EIA: A Article Analysis, 7-12
40. Lit, Y and et all. (2019), Environmental innovation in public partcipation in China and Malaysia, 28-35
41. Lohani, B., J. W. Evans, H. Ludwig R. R. Everrit, Richard A. Carpenter, and S. L. Tu. (1997). Environmental Impact Assesment for Developing Countries in Asia. Volume 1-Overview. PP:356.
42. Magdlino, Toth, Nagy. et al. (1994). Manual on public participation in Environmental Decision Making Current practice and future possibilities in CENTRAL 7 EASTERN Europe- Budapest.
43. O’Faircheallaigh, Ciaran. (2010), Public participation and Environmental Impact Assessment: Purposes, implications, and lessons for public policy making, 19-27
44. Rahman, S., Vanier, D. J. and Newton, L.،2005, MIIP, Report Social Cost Consideration for Municipal Infrastructure Management. Canada : s.n., NRC.CNRC B-5123.8
45. Tvevad, A., Farr, J. a., Jendroska, J. and, Szwed, D. (2001). Handbook on participation in Environmental Impact Assesment Procedure in Poland, Minstiry of Environment, UI. Wawelska 52/54, PP: 00-922.
46. W. Li. (2004). Environmental management indicators for ecotourism in China's nature reserves: A case study in Tianmushan Nature Reserve. Tourism Management 25, 559– 564
پژوهش و فناوری محیط‌زیست، 1403،(15)9، 149-163
| |||
تبیین جایگاه مشارکت مردمی در افزایش اثربخشی مطالعات ارزیابی اثرات توسعه در طرحهای آب و فاضلاب (مطالعه موردی: تصفیهخانه فاضلاب فیروز بهرام) |
|
| |
1- دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران 2- کارشناس و دانش آموخته دکترای علوم جنگل، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران 3- گروه برنامه‌ریزی و طراحی محیط، پژوهشکده علوم محیطی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران | |
چکیده | اطلاعات مقاله |
مشارکت مردمی در احداث تصفیهخانهها مطلوب نبوده، این پژوهش با بهرهگیری از مشارکت مردمی بر اثربخشی مطالعات ارزیابی اثرات توسعه بر مدیریت فاضلاب جهت کاهش مشکلات اقتصادی، اجتماعی و محیطی و با استفاده از ابزار پرسشنامه و تکمیل آن توسط شهروندان به صورت میدانی انجام شده است. این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری، ساکنان محله فیروز بهرام شامل ساکنان عمومی، دانشجویان و کارکنان تصفیهخانه میباشد. نمونه آماری 274 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده با فرمول کوکران انتخاب شد. پایایی پرسشنامه به روش ضریب آلفای کرونباخ (9/0) مورد تایید قرار گرفت. پرسشنامه پس از اعتبارسنجی تحت نظر کارشناسان مورد سنجش قرار گرفت و دادهها در سطح آمار توصیفی تحلیل شد. مطابق با آزمون تجزیه واریانس یک طرفه و تحلیل این آزمون، میان تحصیلات افراد با اثربخشی کارایی مشارکت مردمی ارتباط معنی‌داری وجود دارد. طبق نتایج، اطلاع‌رسانی شرکت آب و فاضلاب در زمینه فعالیت‌های مربوطه 1/24% خیلی خوب، 5/13% بسیار ضعیف، نقش شهروندان در به ثمر رسیدن و رد پروژه 35% خیلی خوب، 8% بسیار ضعیف و میزان شفافیت و عدالت در مشارکت عمومی 6/10% خیلی خوب، 8/28% بسیار ضعیف بیان شده است. همچنین، تأثیرگذاری نگرش مقامات دولتی در بکارگیری طرحهای مشارکتی را 1/86% تأیید و 9/13% رد کردهاند. مشکلات مدیریتی، اقتصادی، هزینههای اجتماعی و اطلاع‌رسانی از عوامل موثر در عدم استقبال و مشارکت عمومی در طرحهای فاضلاب است. همچنین، اطلاع‌رسانی طرحهای توسعه باید قبل از آغاز پروژه، حین انجام و پایان آن بصورت مستمر ادامه یابد. | نوع مقاله: پژوهشی تاریخ دریافت: 07/10/1402 تاریخ پذیرش: 12/08/1403 دسترسی آنلاین: 30/09/1403
كليد واژه‌ها: مشارکت مردمی، اثربخشی، ارزیابی اثرات توسعه، تصفیه فاضلاب. |
| |
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: mm.javanmeri@gmail.com
Journal of Environmental Research and Technology, 9(15)2024. 149-163
|
Clarifying the role of public participation in increasing the effectiveness of development impact assessment studies in water and wastewater projects (case study: Firuz Bahram Wastewater)
Mitra Ghasemian1, Mohsen Javanmiri Pour2*, Naghme Mubarqai Dinan3*1 1- MSc, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran 2- PhD in Forest Sciences, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, Tehran, Iran 3- Associate Professor, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran | ||
Article Info | Abstract | |
Article type: Research Article
Keywords: Public participation, Development impact assessment, Wastewater treatment | Public participation in the construction of water treatment plants is not desirable, this research was conducted by using the people's participation on the effectiveness of evaluation studies on the effects of development on wastewater management in order to reduce economic, social and environmental problems and by using questionnaire tools and completing it by citizens in the field. This research is descriptive-analytical. The statistical population includes the residents of Firoz Bahram neighborhood, including general residents, students and refinery workers. A statistical sample of 274 people was selected by simple random sampling with Cochran's formula. The reliability of the questionnaire was confirmed by Cronbach's alpha coefficient (0.9). After validation, the questionnaire was evaluated under the supervision of experts and the data was analyzed at the level of descriptive statistics. According to the one-way variance analysis test and the analysis of this test, there is a significant relationship between people's education and the effectiveness of popular participation. According to the results, the notification of the water and wastewater company in the field of related activities is 24.1% very good, 13.5% very poor, the role of citizens in achieving and rejecting the project is 35% very good, 8% very poor and the level of transparency and justice in general participation is 10.6% very good, 28.8% very poor. Also, 86.1% approved and 13.9% rejected the effectiveness of government officials' attitude in applying cooperative projects. Management, economic problems, social costs and information are effective factors in the lack of acceptance and public participation in sewage projects. Also, the notification of development plans should be continued continuously before the start of the project, during its implementation and completion. | |
| ||
[1] * Corresponding author E-mail address: mm.javanmeri@gmail.com
مقدمه
با توجه به محدودیت منابع آب جهان و تشدید نیاز بخش‌های مختلف، تأمین آب مناسب برای مصارف مختلف یکی از اصلی ترین چالشهای دنیا محسوب میشود (قاسمیه و همکاران، 1395: 358) که میتواند زمینه‌ساز رقابت بین فضاهای مختلف جغرافیایی شود. سه عامل مهم استقلال سياسي و اقتصادي، خودكفايي و اقتدار سياسي بستگي فراواني به حوزه‌هاي آب، خاك و غذا دارند و بنابراين كم آبي ميتواند بر خاك، غذا، اقتصاد و حتي سياست تأثيرگذار باشد (محمدجانی،1393). یکی از عوامل اثرگذار بر ماهیت آب فاضلاب است. فاضلاب‌ها پس از تخلیه به منابع آبی اعم از رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، خلیج‌ها، اقیانوس‌ها و ... سبب کاهش اکسیژن، افزایش ازت و فسفر و به تبع آن مرگ آبزیان، از بین رفتن زنجیره غذایی موجودات دیگر و اکوسیستم آبی میشود (حسینی و بهاروند، 1396). از همین رو تصفیه فاضلاب نقش اساسی در کاهش گسترش بیماریهای عمومی، جلوگیری از آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی و استفاده مجدد از پساب ایفا میکند (صبور و کمالان، 1383). با توجه به اهمیت آب و فاضلاب و بازچرخانی و مدیریت آن در برنامه ششم توسعه مهمترین هدفهای احداث سامانههای تصفیه فاضلاب و سرمایه گذاری در مطالعات انجام شده درباره تصفیهخانههای آب و فاضلاب شامل حفظ بهداشت همگانی، حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی منابع آب و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی و صنعت است (پوی و همکاران، 1386). مشارکت مردمی به عنوان یکی از مولفههای مهم در ارزیابی اثرات محیطزیستی پروژههای توسعه پایدار از سوی بسیاری از موسسات بین‌المللی پذیرفته شده است (اجاق و وکیل، 1392). این موضوع نتیجه اعتراضهای شهروندان و افرادی از جامعه بوده که نتیجههای منفی پروژه بر آنها حادث شده، به همین دلیل بیشتر کشورها نیز مشارکت مردمی را در ارزیابی اثرات محیط زیستی برنامههای توسعهای خود وارد کردهاند (نوری، 1396). مشارکت مردمی به عنوان فرایندی دوطرفه بین تیم ارزیابی کننده و افراد هدف و مردم جامعه تعریف میشود (Tvevad et al.,2001). مشارکت مردمی بر این اصل استوار است که مناظره میان تصمیمگیران و عموم مردم به نفع هر دو طرف است زیرا این امکان را به مردم میدهد تا از تصمیمات و سیاستهای دولت باخبر شوند و در روند پیادهسازی توسعه بهتر و قانونیتر مشارکت نمایند (ثاقبی و همکاران،1385). موفقیت هر پروژه ارزیابی اثرات زیست محیطی تا حد زیادی به سطح مشارکت مردمی بستگی دارد (O’Faircheallaigh, 2010 ). بررسی میزان مشارکت شهروندان به عنوان یک عضو اثر گذار در جامعه در ایجاد مشکلاتی که شرکت آب و فاضلاب از قبیل عدم خرید انشعاب فاضلاب از سوی برخی مشترکین، تخلیه فاضلاب در چاه جذبی و حمل آن به بیرون شهر، تخلیه زبالهها و نخالههای ساختمانی در چاهک بازدید و .... در مناطقی که شبکه فاضلاب در محل سکونت آنها در حال بهرهبرداری و یا اجرا قرار داشته و یا در مناطقی که شبکه، اجرا نگردیده است و شناسایی راههای ترغیب آنها در مشارکت عمومی از طریق اجرای شیوههای آموزشی ضروری به نظر می‌رسد (ملکشاهی و همکاران، 1397). مشارکت مردمی زمینه ای برای همکاری یا اطلاع رسانی به ذینفعان مختلف با هدف کسب نظرات و بازخوردهای عمومی در مورد برنامه ریزی و توسعه شهر فراهم میکند (Aguilar et al.,2021; Fredericks et al., 2020). نیاز به مشارکت جامعه در توسعه شهری به طور فزاینده ای احساس میشود و این امر میتواند پارادایم حکمرانی را در بین ذی نفعان مختلف از جمله کارآفرینان، گردشگران، شهروندان، شرکتها، محققان، دانشگاهها و دولت تغییر دهد (Fredericks,2020; Nieto-Mengotti et al., 2019). در واقع مشارکت عمومی به بررسی اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در فرآیند EIA و چگونگی تأثیر هزینه‌ها و منافع بر بخش‌های مختلف جامعه میپردازد تا اطمینان حاصل شود که حامیان و دولت‌ها در قبال اقدامات خود پاسخگو هستند و به منافع عمومی پاسخ می‌دهند (IAPP,2008; ODA,1996).
در فرآیند ارزیابی اثرات محیط زیستی بهعنوان بخشی از تصمیم سازیهای محیط زیستی، انواع و سطوح مختلفی برای مشارکت و درگیرکردن مردم قابل پیش‌بینی و امکان‌پذیر است. مشارکت مردمی میتواند این اطمینان را ایجاد کند که کیفیت و انسجام ارزیابی مناسب است و تحلیلهای نادرست را به حداقل میرساند (Magdlino et al, 1994)، مشارکت مردم و نمایندگان آنها و سازمانهای غیر دولتی در نظارت اثرات اجرایی پروژه میتواند منجر به تعیین مشکلات و تسریع در ایجاد حس مشترک و عمومی نسبت به طرح شود (قاضی نژاد، 1393).
مشارکت گروههای ذی‌ربط در اجرای پروژهها با توجه به گرایشهای بین‌المللی، توسعه دموکراسی و افزایش مسئولیتها مطابقت دارد (خدابنده، 1387). همچنین این کار اثرات مثبتی بر موفقیت نهایی پروژهها از طریق ارتقاء تعهدات اجتماعی و احساس مالکیت مردم محلی دارد که منجر به شناسایی، طراحی و اجرای بهتر پروژهها میشود (خدابنده، 1387). در گزارشهای ارزیابی اثرات توسعه بر محیط زیست جایگاه مشخص و معینی برای مشارکت مردمی وجود ندارد که سبب پیدایش پیامدهای زنجیروار و خسارتهای جبران‌ناپذیر میگردد، و از مطلوبیت طرح مورد‌نظر میکاهد (ویسی و لیاقتی،1387).
مشابه بسیاری از پروژههای عمرانی، پروژههای فاضلاب اثرات مثبت و منفی مختلفی در مراحل طراحی، ساخت و بهرهبرداری به‌همراه دارند (Backstrand, 2003). به‌طور معمول مهمترین اثرات مرحله ساخت مربوط به تملک زمین و جابجایی جمعیت است، از سوی دیگر مهمترین اثرات مثبت و منفی پروژههای فاضلاب مربوط به‌زمان بهرهبرداری هستند (فتایی و شیخ‌جباری، 1384). در واقع اگر یک پروژه فاضلاب به‌خوبی طراحی، اجرا و بهرهبرداری شود انتظار می‌رود اثرات محیط زیستی مثبتی هم‌چون ارتقای وضعیت بهداشت و محیط زیست، ایجاد اشتغال پایدار، تأمین آب مطمئن و سالم برای کاربری‌های برنامه‌ریزی شده و تولید کود یا انرژی از لجن حاصل را به همراه داشته باشد (ساعی و همکاران، 1401). در مقابل، هرگونه اشتباه در طراحی و اجرا یا اختلال در بهرهبرداری میتواند پیامدهای فاجعه باری به همراه داشته باشد (قاضی نژاد، 1393). عملکرد نامناسب و بازدهی پایین تصفیهخانه، تولید بوی نامطبوع، بروز شوک هیدرولیکی یا بار آلودگی ناشی از تخلیه‌های غیرمجاز، کیفیت نامناسب لجن تولیدی، آلودگی صوتی و مشکلات ایمنی از اثرات منفی احتمالی در مرحله بهرهبرداری هستند (نوذری‌پور و همکاران، 1396). به‌طور کلی، موفقیت طرحهای مدیریت فاضلاب وابسته به اطلاع رسانی موثر از طریق اطلاعات، آموزش و ارتباط است (لاهیجانیان و محمدی، 1395). ایجاد ارتباط برای تغییر رفتار فرآیندی پیچیده و شامل کنش‌ها، واکنش‌ها و برهم‌کنش‌های گوناگون است. این فرآیند مشتمل بر نگرش به مسایل از دیدگاه مردم است و درک آنچه که آنان می‌بینند و نیازمند شناسایی موانع بالقوه تغییر، ارائه‌‌ی گزینه‌های مرتبط و عملی و انتقال این راهکارها به مردم است (جهانیان، 1393).
مهمترین هدفهای احداث سامانههای تصفیه فاضلاب و سرمایهگذاری در مطالعات انجام شده درباره تصفیهخانههای آب و فاضلاب شامل حفظ بهداشت همگانی، حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از آلودگی منابع آب و استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی و صنعت است. (Alllahyari, 2005).
هدف این مطالعه تبیین جایگاه مشارکت مردمی در افزایش اثربخشی مطالعات ارزیابی اثرات توسعه در طرحهای آب و فاضلاب است.
مواد و روشها
معرفی منطقه مورد مطالعه
منطقه تصفیه فاضلاب فیروز بهرام (احمداباد مستوفی)، واقع در بخش احمدآباد مستوفی از توابع شهرستان اسلامشهر میباشد که در فاصله ۷ کیلومتری از طریق بزرگراه آزادگان به شهر تهران متصل میشود. این شهر از شمال و شرق به شهر تهران، از غرب به شهریار و کرج، و از جنوب به اسلامشهر محدود شده است. همچنین قرار گرفتن این شهر در کنار بزرگراه آزادگان و بزرگراه تهران ساوه ظرفیت‌های بالقوه شهر را افزایش داده است. وسعت حریم شهر احمدآباد مستوفی ۲۳۴۸ هکتار، محدوده طرح‌هادی سابق ۱۰۳ هکتار و بافت پر آن ۱۵۷ هکتار است (ذوالفقاری، محمد؛ علی قنبری نسب و محمد علی نکوئی و سید محمد حسینی،1402).
شکل (1) نقشه و موقعیت احمدآباد مستوفی
روش پژوهش
روش مورد استفاده در اين تحقيق، مطالعه اسناد ، مشاهده ميداني و پيمايش از نوع توصيفي و تبييني است. پرسشنامه تحقیق از دیدگاه شهروندان منطقه مورد مطالعه طراحی شده است، پرسشنامه توسط پژوهشگر تهيه و به کارشناس آماری نشان داده تا پيشنهادهای آنها درج و نواقص احتمالي آن رفع گرديده و بعد از اصلاح، پرسشنامهها توسط 274 نفر از منطقه تصفیهخانه فاضلاب فیروز بهرام (احمداباد مستوفی) شامل ساکنان عمومی، دانشجویان و کارمندان تصفیهخانه تکمیل گردید. جمعيت آماري انتخاب شده در اين تحقيق اساتید دانشگاه، دانشجویان، مسئولان شرکت آب و فاضلاب و مردم محلی بودند و تعداد پرسشنامههای توزیعی به تعداد 274 عدد بوند.
رويكرد اصلي اين پژوهش، رويكرد اثبات گرايانه مي باشد. بنابراین از روش پيمايش نوع توصيفي و تبييني استفاده شد. روشها و ابزار گردآوري اطلاعات در اين پژوهش، روشهاي كتابخانه اي و ميداني است. در روش كتابخانه اي با مراجعه به كتابخانه سازمانهاي گوناگون از جمله، سازمان حفاظت محيط زيست، مركز آمار ايران، دانشكده محيط زيست دانشگاه تهران، شرکت آب و فاضلاب، و تصفیهخانه فاضلاب فیروز بهرام (احمداباد مستوفی) و همچنين جستجوهاي اينترنتي با موضوع پژوهش، جمع آوري اطلاعات لازم از منابع فارسي و انگليسي صورت پذيرفت.
جهت نمونهگیری از جامعه آماری مورد نظر، جمعی از کارکنان و دانشجویان با مقیاس منطقهای و جوامع محلی با مقیاس محلی انتخاب شدند. پرسشنامههایی که در بین کارکنان تصفیه فاضلاب فیروز بهرام (احمداباد مستوفی) و جمعیت محله احمد آباد مستوفی توزیع گشت به تعداد 274 نفر بود که مطابق فرمول کوکران (رابطه 1) با توجه به جمعیت در این محله که 21701 نفر است، که با احتمال کودکان و نوجوانان، غیرمناسب برای پاسخ به پرسشنامه، 950 هزار نفر (دانشجویان، افراد محلی و کارکنان تصفیهخانه) در نظر گرفته شده است که عدد 274 بدست میآید.
(1) |
|
ردیف | سوال | عنوان سوال | خیلی خوب | خوب | ضعیف | بسیار ضعیف | جمع (%) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 1 | میزان اطلاع رسانی شرکت آب و فاضلاب در زمینه فعالیت‌های مرتبط با اجرای شبکه فاضلاب | 1/24 | 4/43 | 19 | 5/13 | 100 |
2 | 2 | میزان علاقه و تمایل به مشارکت در اجرای طرح شبکه فاضلاب | 9/33 | 2/44 | 6/10 | 3/11 | 100 |
3 | 3 | نقش مشارکت‌های مردمی در پیشبرد طرحهای عمرانی آب و فاضلاب | 2/44 | 6/33 | 4/12 | 9/9 | 100 |
4 | 5 | تأثیر مشارکت مردم در روند تسریع فرآیند تصفیه فاضلاب | 1/47 | 6/35 | 2/11 | 2/2 | 100 |
5 | 8 | تأثیر مشارکت شهروندان در اجرا و بهره برداری از طرحهای فاضلاب درکاهش مشکلات اقتصادی و زیست محیطی | 8/47 | 1/39 | 12 | 1/1 | 100 |
6 | 9 | تا چه اندازه از وضعیت محیط زیست خود راضی هستید؟ | 1/13 | 8/24 | 4/46 | 7/15 | 100 |
7 | 12 | سطح شغلی افراد جامعه تا چه حد بر میزان آگاهی از احداث تصفیهخانه فاضلاب دارد | 6/26 | 7/50 | 6/10 | 12 | 100 |
8 | 14 | میزان رضایت از اشتغال در شهر خود | 8 | 7/11 | 6/22 | 7/57 | 100 |
9 | 18 | میزان تأثیر مشارکت شهروندان بر کاهش مشکلات اقتصادی در بهره وری از شبکه فاضلاب | 8/16 | 3/42 | 3/30 | 6/10 | 100 |
10 | 20 | میزان رضایت از وضعیت آب و فاضلاب شهر خود | 8/28 | 1/43 | 4/16 | 7/11 | 100 |
11 | 21 | میزان نقش شهروندان در به ثمر رسیدن یا رد پروژه | 35 | 46 | 9/10 | 8 | 100 |
12 | 22 | میزان دسترسی به اطلاعات محیط زیستی منطقه خود | 5/24 | 50 | 2/18 | 3/7 | 100 |
13 | 23 | میزان شفافیت و عدالت در مشارکت عمومی محیط زیست | 6/10 | 3/19 | 2/41 | 8/28 | 100 |
14 | 24 | میزان اثربخشی و کارایی مشارکت مردمی در طرحهای محیط زیستی | 3/30 | 4/46 | 4/16 | 9/6 | 100 |
15 | 25 | میزان تأثیرگذاری مشارکت عمومی در تصمیم گیری و اجرای طرحهای محیط زیستی | 7/27 | 2/44 | 5/13 | 6/14 | 100 |
16 | 26 | برخورد کارشناسان سازمان برای طرحهای مشارکتی | 5/21 | 8/32 | 35 | 6/10 | 100 |
17 | 27 | میزان قوانین حمایتی سازمان از طرحهای مشارکتی | 5/25 | 3/45 | 6/20 | 6/8 | 100 |
18 | 28 | میزان آشنایی کارکنان سازمان با اصول مشارکت | 9/36 | 6/49 | 6/6 | 9/6 | 100 |
19 | 29 | میزان توجه به نیروهای همیار و تشکل غیردولتی | 8/12 | 5/40 | 3/34 | 4/12 | 100 |
20 | 31 | میزان آشنایی افراد داوطلب در طرحهای ارزیابی اثرات توسعه | 5/21 | 5/51 | 4/16 | 6/10 | 100 |
21 | 32 | میزان پذیرش نیروهای داوطلب از سوی جامعه به عنوان همیار محیط زیست
| 1/13 | 9/29 | 3/45 | 7/11 | 100 |
22 | 36 | میزان پشتوانه حقوقی و اجرایی در طرحهای مشارکتی | 8 | 2/21 | 8/32 | 38 | 100 |
میزان اقدامات صورت گرفته در زمینه اطلاع‌رسانی تصفیه فاضلاب، به صورت 206 یعنی 2/75% بله، 68 نفر یعنی 8/24% خیر، اعلام شده است. میزان اثر برگزاری همایش برای آگاهی مردم از تعامل و همکاری و همچنین مشکلاتی که ممکن است در طول مدت اجرای طرح تصفیه فاضلاب ایجاد شود، به صورت 216 یعنی 8/78% بله و 58 نفر یعنی 2/21% خیر، اعلام شده است. میزان موافقت احداث شرکت تصفیه فاضلاب در شهرتان به صورت 270 یعنی 5/98% بله 4 نفر یعنی 5/1% خیر، اعلام شده است. میزان مضرات احداث تصفیه فاضلاب نسبت به مزایای آن به صورت 9 یعنی 3/3 % بله 265 نفر یعنی 7/96% خیر، اعلام شده است. تأثیرگذاری، نگرش مقامات دولتی در بکارگیری طرحهای مشارکتی، به صورت 236 یعنی 1/86 % بله، 38 نفر یعنی 9/13% خیر، اعلام شده است. مشاهده انتظار استخدام در ازای مشارکت مردمی در بین افراد، به صورت 219 یعنی 9/79% بله، 55 نفر یعنی 1/20% خیر، اعلام شده است. وضعیت برنامههای مشارکتی بصورت دائمی، به صورت 80 یعنی 2/29% بله، 194 نفر یعنی 8/70% خیر، اعلام شده است. سوء استفاده از کارت همیاری مشارکتی سوءاستفاده، به صورت 112 یعنی 9/40% بله،162 نفر یعنی 1/59 % خیر، اعلام شده است (جدول 2).
میزان کمک طرح تصفیه فاضلاب به حفظ محیط زیست زیبا و منحصر به فرد به صورت 255 یعنی 1/93% بله 19 نفر یعنی 9/6% خیر، اعلام شده است. برای احداث تصفیهخانه فاضلاب میتوان از ابزارهای تشویقی شهروندان برای اتصال آنها به شبکه فاضلاب استفاده کرد، به صورت 240 یعنی 6/87 % بله ،34 نفر یعنی 4/13% خیر، اعلام شده است. میزان تمایل به کار تمام وقت در صورت شروع پروژههای اقتصادی مایل به شرکت، به صورت 215 یعنی 5/78 % بله، 59 نفر یعنی 5/21% خیر، اعلام شده است. میزان مایل به استخدام در یک تصفیهخانه فاضلاب، به صورت 184 یعنی 2/76% بله، 90 نفر یعنی 8/32% خیر، اعلام شده است. مشارکت مردمی در روند اجرای طرح تصفیه فاضلاب فقط در زمینه مالی، به صورت 67 یعنی 5/24% بله ،207 نفر یعنی 5/75% خیر، اعلام شده است.
توسعه صنعتی سبب رشد شهر شما نسبت به شهرهای همجوار، به صورت 256 یعنی 4/93% بله، 18 نفر یعنی 6/6 % خیر، اعلام شده است.
جدول (2) طبقه‌بندی پاسخ دهندگان به سوالات پرسشنامه با پاسخ‌های 2 گزینه ای
ردیف | سوال | عنوان سوال | بله | خیر | فراوانی (%) |
1 | 4 | از نظر شما آیا اقدامات صورت گرفته در زمینه تصفیه فاضلاب باید اطلاع رسانی شود؟ | 2/75 | 8/24 | 100 |
2 | 6 | آیا برگزاری همایش برای آگاهی مردم از تعامل و همکاری و همچنین مشکلاتی که ممکن است در طول مدت اجرای طرح تصفیه فاضلاب ایجاد شود، موثر است؟ | 8/78 | 2/21 | 100 |
3 | 7 | به نظر شما طرح تصفیه فاضلاب میتواند به حفظ محیط زیست زیبا و منحصر به فرد کمک میکند؟ | 1/93 | 9/6 | 100 |
4 | 10 | آیا با احداث شرکت تصفیه فاضلاب در شهرتان موافق هستید؟ | 5/98 | 5/1 | 100 |
5 | 11 | از نظر شما مضرات احداث تصفیه فاضلاب بیش از مزایای آن است؟ | 3/3 | 7/96 | 100 |
6 | 13 | برای احداث تصفیهخانه فاضلاب میتوان از ابزارهای تشویقی شهروندان برای اتصال آنها به شبکه فاضلاب استفاده کرد؟ | 6/87 | 4/12 | 100 |
7 | 15 | آیا در صورت شروع پروژههای اقتصادی مایل به شرکت در آن بصورت تمام وقت هستید؟ | 5/78 | 5/21 | 100 |
8 | 16 | آیا مایل به استخدام در یک تصفیهخانه فاضلاب هستید؟ | 2/67 | 8/32 | 100 |
9 | 17 | آیا مشارکت مردمی در روند اجرای طرح تصفیه فاضلاب فقط در زمینه مالی میباشد؟ | 5/24 | 5/75 | 100 |
10 | 19 | آیا توسعه صنعتی سبب رشد شهر شما نسبت به شهرهای همجوار میشود؟ | 4/93 | 6/6 | 100 |
11 | 30 | آیا نگرش مقامات دولتی در بکارگیری طرحهای مشارکتی تأثیرگذار است؟ | 1/86 | 9/13 | 100 |
12 | 33 | آیا انتظار استخدام در ازای مشارکت مردمی در بین افراد مشاهده میشود؟ | 9/79 | 1/20 | 100 |
13 | 34 | آیا برنامههای مشارکتی بصورت دائمی است؟ | 2/29 | 8/70 | 100 |
14 | 35 | آیا از کارت همیاری مشارکتی سوء استفاده به چشم می‌خورد؟ | 9/40 | 1/59 | 100 |
پس از نرمال سازی دادهها، به کمک آزمون آنالیز واریانس یک طرفه تحلیل آماری پژوهش انجام شد. در این آزمون متغیر تحصیلات بهعنوان متغیر مستقل، و کارایی مشارکت مردمی به عنوان متغیر وابسته مورد سنجش قرار گرفت. در این آزمون نیز با توجه به مقدار 000/0 که کمتر از 05/0 است، مشخص شد که کارایی مشارکت مردمی بر میزان اثربخشی طرحهای محیط زیستی، تأثیر مستقیم و معنادار دارد (جدول 3).
جدول( 3)آزمون آنالیز واریانس یک طرفه برای میزان اثربخشی و کارایی مشارکت مردمی در طرحهای محیط زیستی
| مجموع مربع‌ها | درجه آزادی | میانگین مربع‌ها | Fمقدار | معنی‌داری |
بین گروه‌ها | 30/13 | 2 | 65/6 | 001/10 | 000/0 |
داخل گروه‌ها | 193/180 | 271 | 665/0 |
|
|
کل | 493/193 | 273 |
|
|
|
بحث و نتیجه‌گیری
توسعه فرآیند تحول همه‌جانبه و حرکت از یک مرحله تاریخی به مرحله‌ای جدید به منظور خلق ظرفیت‌های جدید و ارتقاء قابلیت‌ها و توانایی‌های انسانی، آموزشی، اقتصادی و ... است. تحقق فرآیند توسعه پایدار نیازمند تحول در جوامع است و مطالعات بین‌المللی نشان می‌دهند که نیروی انسانی به عنوان رکن اصلی و محوری هر جامعه، نقش حیاتی در این تحول دارد. سرمایهگذاری در نیروی انسانی به عنوان پیش‌نیاز اصلی برای تحقق و تداوم هر نوع توسعهای شناخته میشود.
مشارکت مردمی در تصمیم‌گیری‌های محیط زیستی، به عنوان یکی از سازوکارهای اصلی در ایجاد حس مالکیت و مسئولیت مردم در مقابل محیط‌زیست خود، بسیار مهم است. ارزیابی اثرات محیط زیستی، به عنوان یکی از راهکارها و ابزارهای مناسب برای اجرایی شدن مشارکت مردمی، مورد توجه قرار می‌گیرد (ویسی و لیاقتی، 1387). با توجه به اینکه اجرای ارزیابی اثرات محیط زیستی، مستلزم جمعآوری اطلاعات از محیط پیرامون و محل اجرای پروژههاست که از طریق مشارکت مردمی امکان‌پذیر است، جایگاه مشارکت مردمی بهعنوان یکی از اصول بنیادی در فرایند ارزیابی اثرات محیط زیستی، یعنی هدف‌گذاری، تحلیل و غربال‌کردن، تعیین و ارزیابی بدیلها، کاهش موارد مبهم، به حداقل رساندن یا حذف اثرات منفی پروژهها و بیان مسائل محیط زیستی، تبیین شده است.
مشارکت مردمی در فرایند تصمیمگیری در یک بعد جدید با مفهوم توسعه پایدار تکامل یافته و برنقش جامعه محلی در تحقق مفهوم پایداری تاکید بسیار شده است. حال اگر بپذیریم که شروط رسیدن به پایداری برمبنای تعریف کلی توسعه پایدار از قبیل توسعه اقتصادی محیط زیستی و اجتماعی یک منطقه شروطی لازم اما ناکافی است ضرورت دستیابی به مشارکت اجتماعی برای تحقق پایداری و تکمیل کننده پیش نیازهای آن جایگاه ویژه‌ای خواهد یافت چرا که بزرگترین حمایتهای سیاسی و مالی از پروژههای توسعه شهری بدون حمایت گسترده عمومی ناکارآمد و محکوم به شکست خواهند بود. مشارکت مردم در تصمیم سازیهای محیط زیستی به عنوان یکی از سازوکارهای اصلی در ایجاد حس مالکیت و مسئولیت مردم در مقابل محیط زیست خود است. ارزیابی اثرات محیطزیستی به عنوان یکی از رهیافتها و ابزارهای مناسب برای اجرایی شدن مشارکت مردمی مدنظر قرار دارد. از آنجا که اجرای ارزیابی اثرات محیطزیستی مستلزم جمعآوری اطلاعات از محیط پیرامون و محل اجرای پروژههاست که از طریق مشارکت مردمی امکان‌پذیر است، جایگاه مشارکت مردمی به عنوان یکی از اصول بنیادی در فرایند ارزیابی اثرات محیط زیستی، یعنی هدف گذاری، تحلیل و غربال کردن، تعیین و ارزیابی بدیلها، کاهش موارد مبهم، به حداقل رساندن یا حذف اثرات منفی پروژهها و بیان مسائل محیطزیستی طی مراحل پروژه تبیین شده است (ویسی و لیاقتی، 1387). تا کنون مطالعات زیادی در زمینه استفاده از مشارکت مردمی در گزارشهای ارزیابی اثرات توسعه در ایران و در کشورهای دیگر صورت گرفته است، راهکارها و مزایای استفاده از آن، عواقب عدم استفاده از آن هم بصورت جامع و مفصل بیان شده است، ولی بصورت کاربردی در ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحهای توسعه بهکار گرفته نشده و خلاء آن به وضوح قابل مشاهده است. این پژوهش با هدف استفاده از مشارکت مردمی به منظور اثربخشی مطالعات ارزیابی (در سطح کلان) و اصلاح شرح خدمات ارزیابی و گنجاندن جایگاه مشارکت مرمی (هدف ویژه) منطقه تصفیهخانه فاضلاب فیروز بهرام (احمداباد مستوفی) انجام شد که هر یک جداگانه مورد بررسی قرار گرفتند. این پژوهش دارای چند سوال اساسی و بنیادی بود که سوال اصلی این پژوهش این بود که چرا مشارکت مردمی در فرآیند ارزیابی اثرات توسعه در ایران ضعیف است؟ و مشخص گردید به دلایل موانع عملی : شامل برنامه ریزی متمرکز، مکانیزمهای ناقص عرضه و فقدان هماهنگی محلی، موانع فرهنگی: شامل فرهنگ سکوت (کمکاری، خودکاری و...)، موانع ساختاری: شامل روابط حاکم، قدرت تولید و.... میباشد.
بحرانهای محیط زیستی ایران یکی از شدیدترین بحران محیط زیستی در جهان شناخته شده است. بخش عمده معضلات محیط زیستی موجود، ریشه در فقدان آگاهی لازم و ضعف فرهنگی در زمینه ارتباط انسان و طبیعت دارد که درواقع نوعی مشکل فرهنگی محسوب میشود، بنابراین نیازمند عزم ملی و بین‌المللی برای تقویت فرهنگ حفاظت از محیط زیست در سطح اقشار مختلف جامعه است (Shobeiri and Meibody, 2013). از همین رو، اصلاح روند بحران محیط زیست در گرو اصلاح آموزههای انسان و تغییر در نگرش، دانش و حساسیت انسان‌ها نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامون خود میباشد.
امروزه موضوع محیط زیست یکی از دغدغه‌های مهم در جامعه بشری محسوب میشود که در سطوح مختلف محلی، ملی، منطقه ای و بین المللی مطرح میگردد. این در حالی است که علاوه بر سطوح بحث، موضوع محیط زیست در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فنآوری و حقوقی و غیره نیز هر کدام مسایل، محدودیت‌ها، چالشها و فرصت‌های خود را به همراه دارد (سیمبر و ملکی،1398). عدم اطمینان مردم در اثربخشی نظراتشان و عدم اعتماد نسبت به تداوم پروژهها از مهمترین عوامل اجتماعی موثر در عدم مشارکت مردمی در طرحهای منابع طبیعی است (صالح‌پور جم و همکاران، 1399)
زمانی که از مشارکت مردمی در پروژههای محیط زیستی استفاده میشود دانش محلی مردم بومی آن منطقه بسیار سریع‌تر از مطالعات و پژوهشها میتواند تاثیرگذار باشد به همین دلیل عدم بکارگیری مشارکت مردمی و عدم بهرهوری از دانش بومی آنها موجب کاهش مشروعیت این پروژهها میشود. نتایج مطالعات ذکر شده با نتایج تحقیق حاضر همسو میباشد (یعقوبی و همکاران، 1396).
با آگاهی از نیازهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم منطقه و همچنین بهرهگیری از اطلاعات محلی منطقه میتوان مشروعیت و پذیرش اجتماعی طرحهای تصفیه فاضلاب را افزایش داد. نتایج این مطالعات نیز با یافته به دست آمده از تحقیق حاضر همسو میباشد (محمدی دهچشمه و آزادبخت،1397).
برای افزایش میزان مشارکت لازم است برنامه‌هایی برای افزایش اطلاعات و آگاهی مردم ارایه گردد، از کلیه تبلیغات محیطی ممکن به هنگام نصب انشعاب فاضلاب در جلب توجه مردم استفاده شود، از طریق رادیو و تلویزیون، روزنامه و جراید و پوستر، تیزرهای تبلیغاتی و انیمیشن‌های آموزشی اطلاع رسانی صورت گیرد. برای افزایش آگاهی عمومی در زمینه صنعت فاضلاب و تبعات دفع غیر بهداشتی فاضلاب در منابع آبی و محیط زیست و جلب همکاری و تمایلات درونی مردم به عنوان شرط اساسی در مقبولیت پروژههای فاضلاب، فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی انجام شود. دوره‌های آموزشی آشنایی شهروندان با طرحهای فاضلاب در سرای محله مناطق مختلف شهرداری با همکاری شرکت آب و فاضلاب برگزار گردد. قوانین، دستورالعمل‌ها و استراتژی‌های سازمانهای دست اندرکار محیط زیست در رابطه با جلب مشارکت مردمی تدوین شود.
در نهایت، برای اصلاح بحرانهای محیط زیستی در ایران، نیازمند عزم ملی و بین‌المللی برای تقویت فرهنگ حفاظت از محیط زیست هستیم. افزایش آگاهی اجتماعی و بهرهگیری از دانش محلی مردم بومی میتواند مشروعیت پروژههای محیط زیستی را افزایش دهد و به موفقیت آنها کمک کند.
منابع
اجاق، ز.، وکیل، ح. 1392. ارزیابی اثرات زیست محیطی: دستیابی به توسعه پایدار از راه افزایش سواد مدنی. فصلنامه علمی- ترویجی ترویج علم. 25-19: (4)4.
اچ.اکلستون، چارلز.(1398). ارزیابی اثرات محیط زیستی، راهنمای اجرای بهترین روشهای تخصصی. مترجم: سعیده کریمی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آیین نامه ارزیابی اثرات زیست محیطی طرحها و پروژههای بزرگ تولیدی، خدماتی و عمرانی، (1390). وزارت صنعت، معدن و تجارت ـ سازمان حفاظت محیط زیست، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور.
پوی. ه.س و همکاران، (1389). مهندسی محیط زیست، جلد -اول، "تصفیه آب و فاضلاب"، انتشارات دانشگاه صنعتی سهند، 101 ص.
توجه، عرفان و سليمان زاده خياط، محمد و توكلي، اميد، (1391). نقش ارزیابی اثرات زیست محیطی درایجاد طرحهای عمرانی/ صنعتی و دستیابی به استقرار سیستم مدیریت زیست محیطی، كنفرانس بين المللي نفت، گاز، پتروشيمي و نيروگاهي.
ثاقبی، فرید و کهبازی، منیژه و چهریی، علی و مبارکی، مهدی، (1385). بررسی شیوههای مختلف جلب مشارکت مردم در منطقه کوی امام علی اراک، مجله دانشگاه علوم پزشکی اراک (ره آورد دانش)، دوره نهم.
جباریان امیری، بهمن، (1398). ارزیابی اثرات محیط زیستی، (چاپ دوم)،تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جهانیان، ر. 1393. نقش فن آوري اطلاعات و ارتباطات در مدیریت منابع انسانی درسازمانهاي آموزشی. پژوهشها و مطالعات علوم رفتاری، 73-51: (21)6.
حسینی، ش.، بهاروند، س. 1396. بررسی اثرات زیست محیطی پساب تصفیهخانه فاضلاب شهر کرمانشاه روی رودخانه دائمی قره‌سو. فصلنامه علمی پژوهشی زمین شناسی محیط زیست، 62-45: (41)10.
حکمت نیا، حسن و موسوی، میرنجف ( 1380 ) تحلیل تاریخی از مشارکت شهروندان در اداره امور شهرهای ایران، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارة پیاپی 80 ، صص 121-136
خدابنده، هلن، (1387). چكيده كتاب ارزيابى اثرات محيطزيستى تجارب،تنگناها و روند آينده، نشريه علمي محيط و توسعه، شماره سوم.
دبیری، فرهاد و کیانی، مژده، (1386). بررسی قوانین و مقررات پیشگیرانه، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، شماره چهارم.
دهقانی، س.، بنی‌حبیب، م.، گلابی، م.ر. 1398. حکمرانی آب در ایران: چالشها و راهکارها. فصلنامه علمی تخصصی مهندسی آب. 253-238: (4).
ذوالفقاری، محمد و قنبری نسب، علی و نکوئی، محمد علی و حسینی، سید محمد،1402،ارزیابی تاب آوری خط انتقال فاضلاب غرب تهران به تصفیه خانه فیروز بهرام.
رسولی نسب، فاطمه و جباریان امیری، بهمن و کابلی، محمد و دانه کار، افشین، (1396). ارزشیابی بیانیه ای ارزیابی اثرات محیط زیستی کشور، نشریه محیط زیست طبیعی(منابع طبیعی ایران)، دوره 70، شماره 2، صص 337 تا 350.
ساعی، فرشید، رضایان، سحر، و رحیمی، راضیه. (1401). بررسی اثرات زیست محیطی طرح تصفیهخانه فاضلاب شهر یزد با استفاده از روش انتروپی. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24(9 (پیاپی 124) )، 127-137.
سیمبر، رضا و ملکی، آزیتا. (1398). حکمرانی ملی و بین المللی محیط زیست: رویکردها، تعارضها و راهکارها، فصلنامه پژوهشهای روابط بین الملل، دوره 9، شماره4، شماره پیاپی 34.
شایان و همکاران ، (1391). تحلیل نقش مشارکت مردم در پایداری اقتصاد روستایی(مطالعه موردی دهستان ایجرود بالا، شهرستان ایجرود، استان زنجان)، مجلّه ی جغرافیا و توسعه ای ناحیه ای، شماره ی نوزدهم ،ص 76 .
صالح پور جم، امین و رسولی، فهمیه و سررشته داری، امیر و مصفایی، جمال و کیانیان، محمدکیا. (1399). بررسی شاخص‌های اجتماعی موثر در عدم مشارکت مردمی در طرحهای منابع طبیعی با کاربرد روش AHP و آزمون‌های ناپارامتریک، مهندسی و مدیریت آبخیز، دوره 12، شماره1.
صبور م و کمالان ح، 1383، بررسی و ارزیابی اقتصادی -تصفیه انواع فاضلاب تخلیه شونده به رودخانه کارون در محدوده استان خوزستان، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 29-20: (21).
علیزاده، کتایون و رضوی نژاد، مرتضی و رادفر، مینا، (1392). بررسي نقش و مشاركت مردم در اداره امور شهري، فصلنامه مطالعات برنامهريزي شهري، شماره اول.
فتایی، ا.، شیخ‌جباری، ح. 1384. مطالعه ارزیابی اثرات زیست محیطی شهرك صنعتی( 2) اردیبل. علوم محیطی، 44-29: (7).
فتحی، محمد و كوهی اصفهانی، كاظم، (1397). قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ به همراه نظرات تفسيری شورای نگهبان (1359-1396 ). انتشارات پژوهشکده شورای نگهبان، چاپ اول.
قاسمیه، هدیه؛ اسدی نایوان، امید؛ محمودی، طاهره؛ سلحشور، مریم؛ سقازاده، نرگس (1395)، ابعاد و چالشهای مدیریت یکپارچه منابع آب، یازدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، دانشگاه یاسوج.
قاضي نژاد، محمد و عبادی، تقي، (1393). مشارکت ذينفعان در ارزيابي اثرات زيست محيطي پروژههای عمراني، هشتمین کنگره ملّي مهندسي عمران.
لاهیجانیان، اکرم الملوک و محمدی، زهره، (1395). بررسی شیوههای آموزش به شهروندان در اجرا و بهرهبرداری از شبکه فاضلاب، فصلنامه انسان و محیط زیست، شماره 36 .
محمدجانی، اسماعیل و یزدانیان، نازنین، (1393). تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن، فصلنامه روند، سال بیست و یکم، شماره‌های 65 و 66، بهار و تابستان 1393، صفحات 117-144.
معتمدی، محمد؛ آرائیان،احمد و خانی،ذولفقار،97،بررسی انواع روشهای متدوال ارزیابی اثرات زیست محیطی به همراه بررسی کاربردی روشها،مطالعات جغرافیا،عمران و مدیریت شهری، دوره چهارم، شماره 1.
ملازاده، نسترن (1390)، روشهای جلب مشارکت مردم و بخش خصوصی در آموزش زیست محیطی و ارائه راهکاری ظرفیت سازی. پنجمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، تهران
ملکشاهی، غ.، نیک‌پور، ع.، غلامی، سپیده. 1397. شناخت و ارزیابی عوامل مرتبط با مشارکت شهروندان در مدیریت شهری. جامعه شناسی نهادهای اجتماعی، ۵ ( 1۲ ،) 3۵۰ - 3۲۷ .
منوري، مسعود، (1387). ارزیابی اثرات زیست محیطی، (چاپ دوم)، نشر میترا، تهران، ایران.
نوذرپور، علی، (1398). سنجش تاثیر عوامل مشارکت پذیری شهروندان در مدیریت پسماند شهری، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره 2،شماره 3.
نوذری‌پور، ع.، قاسم شربیانی، م.، اولادغفاری، پ. 1396. مشارکت بخش عمومی- خصوصی در صنعت آب و فاضلاب "مطالعه موردی نمونه کشورهای حوزه آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین. آب و توسعه پایدار، 20-9: (1)4.
نوری، مریم، (1396). روشهای جلب مشارکت مردمی در ارزیابی اثرات محیط زیستی، مجله زیست سپهر، جلد 12، صفحات 13-18.
ویسی،هادی و لیاقتی، هومان، (1387). جایگاه مشارکت مردمی در فرآیند ارزیابی اثرات محیط زیستی، نشریه علمی محیط و توسعه، سال اول، شماره دوم.
ویسی،هادی، (1386). موانع مشارکت مردمی در حفاظت از محیط زیست،اولین کنفرانس مهندسی برنامه ریزی و مدیریت سیستم‌های محیط زیست،تهران.
Aguilar, J., Diaz, F., Altamiranda, J., Cordero, J., Chavez, D., & Gutierrez, J. (2021). Metropolis: Emergence in a serious game to enhance the participation in smart city urban planning. Journal of the Knowledge Economy, 12, 1594–1617.
Allahyari, T (2005), Hazard Analysis and Risk Assessment in Chemical Processes, Fanavaran Publication, (in Persian).
Backstrand, K (2003). Civic Science for Sustainability: Reframing the Role of Experts,Policy-Makers and Citizens in Environmental Governance, Global Environmental Politics 3:4, 24 – 41.
Brombal,D and et all. (2017), Evaluation public participation in Chinese EIA. An integrated Public Participation Index and its application to the case of the New Beijing Airport, 49-60
Charnley, S. and Engelbert, B. 2005. Evaluating public participation in environmental decision-making: EPA’s superfund community involvement program. Journal of Environmental Management 77:165-182.
Driessen, P. (2013), Public participation provisions in EIA system Case studies in China, India and Indonesia, 2-10.
Eccleston, Charles H. (2011). Environmental Impact Assessment: A Guide to Best Professional Practices. Chapter 5.
Kanu, EJ,. And et all. (2018), Public Participation in EIA: A Article Analysis, 7-12
Lit, Y and et all. (2019), Environmental innovation in public partcipation in China and Malaysia, 28-35
Lohani, B., J. W. Evans, H. Ludwig R. R. Everrit, Richard A. Carpenter, and S. L. Tu. (1997). Environmental Impact Assesment for Developing Countries in Asia. Volume 1-Overview. PP:356.
Magdlino, Toth, Nagy. et al. (1994). Manual on public participation in Environmental Decision Making Current practice and future possibilities in CENTRAL 7 EASTERN Europe- Budapest.
Nieto-Mengotti, M., Lopez-Arranz, A., & Novo-Corti, I. (2019). Smart city as a platform economy: Civic engagement and self-employment in focus. In Smart Cities: Issues and Challenges (pp.63–76). Elsevier.
O’Faircheallaigh, Ciaran. (2010), Public participation and Environmental Impact Assessment: Purposes, implications, and lessons for public policy making, 19-27
ODA (1996). Manual of Environmental Appraisal. Overseas Development Administration. Revised July 1996, p.131.
Rahman, S., Vanier, D. J. and Newton, L.،2005, MIIP, Report Social Cost Consideration for Municipal Infrastructure Management. Canada : s.n., NRC.CNRC B-5123.8
Tvevad, A., Farr, J. a., Jendroska, J. and, Szwed, D. (2001). Handbook on participation in Environmental Impact Assesment Procedure in Poland, Minstiry of Environment, UI. Wawelska 52/54, PP: 00-922.
W. Li. (2004). Environmental management indicators for ecotourism in China's nature reserves: A case study in Tianmushan Nature Reserve. Tourism Management 25, 559– 564.
