اثر شفافیت، اعتماد بازیگران و نفوذ اجتماعی در پذیرش فناوری بلاکچین در انقلاب چهارم صنعتی (مورد مطالعه گردشگران اروپایی)
محورهای موضوعی : انتقال فناوري و تجاري‌سازي پژوهش
یزدان شیرمحمدی
1
,
علیرضا نیکویی
2
,
سولماز سینایی
3
1 - دانشیار، گروه مدیریت بازرگانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
2 - کارشناس ارشد، گروه مدیریت جهانگردی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - کارشناس ارشد، گروه مدیریت جهانگردی، دانشگاه پیام نور، صندوق پستی، تهران، ایران، 4697- 19394
کلید واژه: گردشگری, ذینفعان, نفوذ اجتماعی, عملکرد, بلاکچین, فناوری.,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش بررسی اثر شرایط تسهیل‌کننده، شفافیت، اعتماد ذینفعان، نفوذ اجتماعی و انتظار عملکرد در پذیرش فناوری بلاکچین از طریق قصد استفاده از فناوری در صنعت گردشگری با مطالعه موردی، دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران است که بر‌اساس هدف کاربردی، بر‌اساس زمان گردآوری داده‌ها پیمایشی می‌باشد. از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شد. روایی و پایایی آن تأیید شد. پایایی پرسشنامه با آزمون آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 76/0 به‌دست آمد. جامعه آماری شامل مدیران و کارکنان دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران و حجم نمونه برابر با 384 نفر و شیوه نمونه‌گیری در دسترس می‌باشد. روش تحلیل داده‌ها جهت ارزیابی فرضیه‌ها مدل رگرسیونی ساده، چندگانه و میانجی است. با توجه به یافته‌ها انتظار عملکرد، تأثیر اجتماعی (نفوذ اجتماعی)، شرایط تسهیل‌کننده، اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین و شفافیت بلاکچین به‌طور مثبتی بر قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر مثبت و معناداری داشته است، قصد رفتاری، انتظار عملکرد، تأثیر اجتماعی (نفوذ اجتماعی)، شرایط تسهیل‌کننده بر انتظارات رفتاری برای پذیرش بلاکچین اثر مثبت و معنادار، اما اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر مثبت و معناداری نداشته است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که فعالیت صنعت گردشگری ایران استفاده از بلاکچین بهعنوان یک بستر ارتباطی جهت پرداخت هزینه خدمات، جهت گردشگران خارجی دارای اثر مثبت و تأثیرگذار می‌باشد.
The aim of this study was to investigate the effect of Facilitating Conditions, Transparency, Stakeholder Trust, Social Influence and Performance Expectancy on the Adoption of Blockchain Technology through the Intention to use Technology in the Tourism Industry; Case study: Travel Services Offices in Tehran which based on the practical purpose, based on The data collection time is survey. Its validity and reliability were confirmed. The reliability of the questionnaire was obtained by Cronbach's alpha test for the whole questionnaire at 0.76. The statistical population of this study includes managers and staff of travel service offices in Tehran and the sample size is 384 people and the sampling method is available. The data analysis method to evaluate the hypotheses is a simple, multiple and mediated regression model. According to the findings, Behavioral Intention, Performance Expectancy, Social Impact (Social Influence), Facilitating Conditions on Behavioral Expectations for Blockchain Adoption had a positive and significant effect, but Trust among Supply chain Stakeholders did not have a positive and significant effect on Behavioral Intention to use Blockchain. The findings of this research indicate that the activity of Iran's tourism industry, using blockchain as a communication platform to pay for services, has a positive and effective effect on foreign tourists.
1- شیرمحمدی، یزدان؛ هاشمی باغی، زینب و شاهسون، نسترن. تحلیل اثر ارتباطات یکپارچه بازاریابی و فناوری اطلاعات پیشرفته بر ارزش ویژه برند گردشگری سلامت. گردشگری و توسعه. 1-9:(1)7، 1397.
2- شیرمحمدی، یزدان و فخاری‌نیا، مهرشاد. بررسی تأثیر فناوری واقعیت افزوده بر الهام‌بخشی روان‌شناختی و رفتاری مشتریان فروشگاه‌های اینترنتی. فصلنامه رشد فناوری، شماره 72، دوره 18، پاییز 1401.
3- ابطحی، مهدی؛ رئیس‌زاده، آمنه و رئیس‌زاده، معصومه. انقلابی نوین در پایگاه داده‌های اطلاعاتی مبتنی بر بلاکچین (بلاکچین)، نخستین کنفرانس ملی مدیریت بازرگانی، کارآفرینی و حسابداری، تهران، 1398.
4- شهسواری، کمیل. ظرفیت‌های بلاکچین در صنعت گردشگری، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت دانش، بلاکچین و اقتصاد، تهران، 1399.
5- زارع بیدکی، فاطمه و حسینی بامکان، سیدمجتبی. پتانسیل‌های کاربرد فناوری بلاکچین در توسعه گردشگری ایران بر مبنای معیارهای رقابت‌پذیری، چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت صنعتی، یزد 1398.
6- Xu M, David JM, Kim SH. The fourth industrial revolution: Opportunities and challenges. International journal of financial research. 2018;9(2):90-5.
7- French A, Shim JP, Risius M, Larsen KR, Jain H. The 4th Industrial Revolution powered by the integration of AI, blockchain, and 5G. Communications of the Association for Information Systems. 2021;49(1):6.
8- Li Z, Wang WM, Liu G, Liu L, He J, Huang GQ. Toward open manufacturing: A cross-enterprises knowledge and services exchange framework based on blockchain and edge computing. Industrial Management & Data Systems. 2018.
9- Veuger J. Trust in a viable real estate economy with disruption and blockchain. Facilities. 2018.
10- Chen RY. A traceability chain algorithm for artificial neural networks using T–S fuzzy cognitive maps in blockchain. Future Generation Computer Systems. 2018;80:198-210.
11- Biswas K, Muthukkumarasamy V, Tan WL. Blockchain based wine supply chain traceability system. InFuture Technologies Conference (FTC). The Science and Information Organization. 2017 (pp. 56-62). 12- Tyan I, Guevara-Plaza A, Yagüe MI. The Benefits of Blockchain Technology for Medical Tourism. Sustainability. 2021;13(22):12448.
13- Pascu P. Blockchain and tourism. Ecoforum Journal. 2020;9(3).
14- Calvaresi D, Leis M, Dubovitskaya A, Schegg R, Schumacher M. Trust in tourism via blockchain technology: results from a systematic review. Information and communication technologies in tourism. 2019:304-17.
15- Gans JS. Some Simple Economics of the Blockchain, 2016.
16- Knaappila R. Blockchain technology in the tourism industry. 2020.
17- Luo L, Zhou J. BlockTour: A blockchain-based smart tourism platform. Computer Communications. 2021;175:186-92.
18- Hochschwarzer D. Impact factors on the adoption of Blockchain Technology in the Hotel In-dustry.
19- Venkatesh V, Morris MG, Davis GB, Davis FD. User acceptance of information technology: Toward a unified view. MIS quarterly. 2003:425-78.
20- Irani Z, Dwivedi YK, Williams MD. Understanding consumer adoption of broadband: an extension of the technology acceptance model. Journal of the Operational Research Society. 2009;60(10):1322-34.
21- Zhang Y, Weng Q, Zhu N. The relationships between electronic banking adoption and its antecedents: A meta-analytic study of the role of national culture. International Journal of Information Management. 2018;40:76-87.
22- Ahmad SZ, Khalid K. The adoption of M-government services from the user’s perspectives: Empirical evidence from the United Arab Emirates. International Journal of Information Management. 2017;37(5):367-79.
23- Sabi HM, Uzoka FM, Langmia K, Njeh FN. Conceptualizing a model for adoption of cloud computing in education. International Journal of Information Management. 2016;36(2):183-91.
24- Francisco K, Swanson D. The supply chain has no clothes: Technology adoption of blockchain for supply chain transparency. Logistics. 2018;2(1):2.
25- Kshetri N. 1 Blockchain’s roles in meeting key supply chain management objectives. International Journal of information management. 2018;39:80-9.
26- Aste T, Tasca P, Di Matteo T. Blockchain technologies: The foreseeable impact on society and industry.2017.
27- Mayer RC, Davis JH, Schoorman FD. An integrative model of organizational trust. Academy of management review. 1995;20(3):709-34.
28- Liébana-Cabanillas F, Marinković V, Kalinić Z. A SEM-neural network approach for predicting antecedents of m-commerce acceptance. International Journal of Information Management. 2017;37(2):14-24.
29- Warshaw PR, Davis FD. Disentangling behavioral intention and behavioral expectation. Journal of experimental social psychology. 1985;21(3):213-28.
30- Weerakkody V, El-Haddadeh R, Al-Sobhi F, Shareef MA, Dwivedi YK. Examining the influence of intermediaries in facilitating e-government adoption: An empirical investigation. International journal of information management. 2013;33(5):716-25.
31- Queiroz MM, Wamba SF. Blockchain adoption challenges in supply chain: An empirical investigation of the main drivers in India and the USA. International Journal of Information Management. 2019;46:70-82.
32- Dwivedi YK, Rana NP, Janssen M, Lal B, Williams MD, Clement M. An empirical validation of a unified model of electronic government adoption (UMEGA). Government Information Quarterly. 2017;34(2):211-30.
33- Latif MI, Zakaria Z. Factors determine the behavioural intention in adopting the blockchain technology by Malaysian Public Sector Officers. Journal of Advanced Research in Business and Management Studies. 2020;20(1):34-43.
34- Kshetri N. Can blockchain strengthen the internet of things?. IT professional. 2017;19(4):68-72.
35- Lu Q, Xu X. Adaptable blockchain-based systems: A case study for product traceability. Ieee Software. 2017;34(6):21-7.
36- Ghode D, Yadav V, Jain R, Soni G. Adoption of blockchain in supply chain: an analysis of influencing factors. Journal of Enterprise Information Management. 2020.
37- Albayati H, Kim SK, Rho JJ. Accepting financial transactions using blockchain technology and cryptocurrency: A customer perspective approach. Technology in Society. 2020;62:101320.
38- Raluca-Florentina T. The Utility of Blockchain Technology in the Electronic Commerce of Tourism Services: An Exploratory Study on Romanian Consumers. Sustainability. 2022;14(2):943.
اثر شفافیت، اعتماد بازیگران و نفوذ اجتماعی در پذیرش فناوری بلاکچین در
انقلاب چهارم صنعتی (مورد مطالعه گردشگران اروپایی)
یزدان شیرمحمدی* دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران |
| علیرضا نیکویی دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران nikooee.alireza@gmail.com |
| سولماز سینایی دانشگاه پیام‌نور، تهران، ایران sinaei.soolmaz1975@gmail.com |
تاريخ دريافت: 16/10/1401
تاريخ اصلاحات: 29/10/1401
تاريخ پذيرش: 05/11/1401
چکيده
هدف پژوهش بررسی اثر شرایط تسهیل‌کننده، شفافیت، اعتماد ذینفعان، نفوذ اجتماعی و انتظار عملکرد در پذیرش فناوری بلاکچین از طریق قصد استفاده از فناوری در صنعت گردشگری با مطالعه موردی، دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران است که بر‌اساس هدف کاربردی، بر‌اساس زمان گردآوری داده‌ها پیمایشی می‌باشد. از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شد. روایی و پایایی آن تأیید شد. پایایی پرسشنامه با آزمون آلفای کرونباخ برای کل پرسشنامه 76/0 به‌دست آمد. جامعه آماری شامل مدیران و کارکنان دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران و حجم نمونه برابر با 384 نفر و شیوه نمونه‌گیری در دسترس می‌باشد. روش تحلیل داده‌ها جهت ارزیابی فرضیه‌ها مدل رگرسیونی ساده، چندگانه و میانجی است. با توجه به یافته‌ها انتظار عملکرد، تأثیر اجتماعی (نفوذ اجتماعی)، شرایط تسهیل‌کننده، اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین و شفافیت بلاکچین به‌طور مثبتی بر قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر مثبت و معناداری داشته است، قصد رفتاری، انتظار عملکرد، تأثیر اجتماعی (نفوذ اجتماعی)، شرایط تسهیل‌کننده بر انتظارات رفتاری برای پذیرش بلاکچین اثر مثبت و معنادار، اما اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر مثبت و معناداری نداشته است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که فعالیت صنعت گردشگری ایران استفاده از بلاکچین بهعنوان یک بستر ارتباطی جهت پرداخت هزینه خدمات، جهت گردشگران خارجی دارای اثر مثبت و تأثیرگذار می‌باشد.
واژگان کليدي
گردشگری؛ ذینفعان؛ نفوذ اجتماعی؛ عملکرد؛ بلاکچین؛ فناوری.
1- مقدمه
سرعت و اندازه تغییرات حاصل از انقلاب صنعتی چهارم را نباید نادیده گرفت. این تغییرات باعث تغییر در قدرت، تغییر در ثروت و دانش خواهد شد. تنها با آگاهی از این تغییرات و سرعت وقوع آن می‌توان اطمینان حاصل کرد که پیشرفت‌های دانش و فناوری به همه رسیده و به نفع همه است ]6[. در عصر فناوری اطلاعات شاهرگ اصلی در ارائه خدمات محسوب می‌شود ]1[.
انقلاب صنعتی چهارم آینده را از طریق تأثیرات خود بر دولت و تجارت شکل خواهد داد. مردم هیچ کنترلی بر فناوری یا اختلالی که با انقلاب صنعتی چهارم به‌وجود می‌آید ندارند. با این حال، می‌توانیم فرصت‌هایی را که با انقلاب صنعتی چهارم پیش‌بینی می‌شود: 1) موانع کمتر بین مخترعان و بازارها، 2) نقش فعال‌تر برای هوش مصنوعی 3) ادغام تکنیک‌ها و حوزه‌های مختلف، 4) بهبود کیفیت زندگی ما (رباتیک) و 5) زندگی متصل (اینترنت) ]6[.
امروزه، بسیاری از کشورهای فعال در صنعت گردشگری، توسعه فناوری را در اولویت‌های برنامه‌ریزی خود قرار دادند ]2[.
عبارت "انقلاب صنعتی" یک تغییر پارادایم صنعتی را توصیف می‌کند که محیط‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را به‌طور همزمان تغییر می‌دهد. پیشرفت‌های اساسی در زیرساخت‌هایی که جامعه و محیط‌های تجاری در آن فعالیت می‌کنند، این تغییرات را همراهی می‌کنند. پیشرفت‌های فناوری به نقطه اوج رسیده‌اند که در آن انقلاب جدیدی به زودی آشکار می‌شود و راه را برای آینده هموار می‌کند. سه تحول فناوری مستقل (یعنی تبادل داده با بلاکچین، سرعت شبکه با 5G و پردازش داده با هوش مصنوعی عوامل همگرایانه‌ای را فراهم می‌کند که این تغییر را تحریک می‌کند و پایه فناوری جدیدی را برای انقلاب صنعتی چهارم فراهم می‌کند. فناوری بلاکچین (که شروع به تعریف مجدد روش تراکنش‌های ما کرده است) و هوش مصنوعی (که از اتوماسیون شناختی پشتیبانی می‌کند) در ترکیب این انقلاب را به پیش خواهند برد. این فناوری‌ها با هم منجر به ایجاد شبکه‌های توزیع شده با سرعت بالا و وب‌های بیش از حد متصل می‌شوند که حاوی دستگاه‌ها و افرادی هستند که به‌طور هوشمندانه اطلاعات و دانش را به شیوه‌ای ایمن و قابل اعتماد به اشتراک می‌گذارند ]7[.
با وجود اینکه فناوری بلاکچین جزو فناوری‌های بسیار جدید می‌باشد، اما مدتی است که فناوری بلاکچین در طیف گسترده‌ای از زمینه‌ها، از تولید پیشگیری از کلاه‌برداری و نوآوری و کارآفرینی استفاده می‌شود ]10،9،8[. در صنعت گردشگری می‌توان از بلاکچین برای پرداخت هزینه و رزرو خدمات استفاده کرد زیرا تقریباً همه معاملات با بلاکچین ایمن‌تر، شفاف‌تر، قابل‌ردیابی و کارآمد هستند. علاوه بر این، این فناوری باعث کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی در صنعت گردشگری می‌گردد. پذیرش بلاکچین می‌تواند، اعتماد مشتریان را افزایش دهد که به آنها این امکان را می‌دهد تا با اطمینان کامل تمام مراحل رزرو و پرداخت خود را انجام دهند. در این راستا، سازوکارهای ردیابی بلاکچین در جلوگیری از تقلب در خدمات بسیار مؤثر عمل می‌کند ]11،10[.
صنعت گردشگری بسیار پیچیده است، بنابراین مفهوم بلاکچین را می‌توان در چندین نقطه کلیدی این صنعت گسترده پیاده‌سازی کرد. پیاده‌سازی بلاکچین در شرکت‌های گردشگری، آنها را قادر می‌سازد تا فروش، عملیات، امور مالی و تراکنش‌های مربوط به مدیریت را مدیریت کنند ]12[. به عبارت دیگر، می‌تواند اکوسیستم گردشگری متمرکز را تغییر شکل دهد ]13[. با توجه به اینکه فناوری بلاکچین در ابتدای راه در صنعت گردشگری است، می‌تواند نقش آموزشی را از نظر تعدادی از کاربردهای قابل توسعه در این زمینه ایفا کند.
بنا به جدید‌بودن این موضوع و عدم استقبال مدیران و دست‌اندرکاران صنعت گردشگری ایران از مباحثی که به تازگی مطرح‌شده و هنوز نتایج اجرایی آن در سایر کشورها به‌صورت محسوس مشاهده نگردیده است و از آنجایی‌که مقاومت در پذیرش فناوری‌های جدید همانند بلاکچین بهعنوان یک موضوع قابل‌بحث در تمامی صنایع مطرح است، در این پژوهش سعی شده چالش‌های پذیرش بلاکچین در صنعت گردشگری ایران را بررسی گردد. با توجه به شرایط تحریمی کشور پذیرش بلاکچین در بین فعالین صنعت گردشگری می‌تواند مشکلات نقل و انتقالات ارزی تا حد قابل توجهی را حل کند، هر چند استفاده از بلاکچین در ایران نیازمند مطالعات بسیاری است، تا بتوان انتظار و درک این افراد از این موضوع را در گام اول شناسایی نمود تا سازمان‌های ذی‌ربط بنا بر استفاده از یافته‌های این‌گونه مطالعات به طراحی و اجرای برنامه‌های انگیزشی در راستای فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش مدیران این حوزه در استفاده از آن در صنعت گردشگری ایران اقدام نمایند. درحالی‌که ارزهای دیجیتالی در دنیا به یاری گردشگری آمده‌اند، گردشگری ایران به‌خصوص در جذب گردشگران خارجی با مشکلات مختلف زیرساختی روبه‌رو است، یکی از مهم‌ترین موارد آن را تحریم‌های و ضعف خدمات بین‌المللی مالی و بانکی می‌باشد و این موضوع است که موجب می‌شود، نقل‌وانتقال ارزی و پرداخت کارگزاران خارجی به تورگردانان ایرانی با مشکل مواجه شود. از طرفی استفاده از کارت‌های بانکی خارجی و نیز انتقال وجوه ارزی نقدی از سوی گردشگران خارجی گروهی ممکن نیست. استفاده فراگیر از ارزهای دیجیتال در آژانس‌های مسافرتی، مراکز اقامتی و پذیرایی، مراکز گردشگری درمانی، تفریحی، سوغات و زیرساخت‌های گردشگری می‌تواند، برای ایران فرصت‌های جدیدی پدید آورد و در گردشگری خروجی پرداخت هزینه سفر گردشگران از سوی شرکت‌های مسافرتی و گردشگران و انتقال ارز گردشگران ایرانی نیز تسهیل می‌شود. با وجود مزیت‌هایی که استفاده از این فناوری دارد که به بخشی از آن در پژوهش اشاره شده است؛ اما این فناوری مورد استقبال و استفاده فعالین صنعت گردشگری ایران قرار نگرفته است. هدف این پژوهش بررسی اثر شرایط تسهیل‌کننده، شفافیت، اعتماد ذینفعان، نفوذ اجتماعی و انتظار عملکرد در پذیرش فناوری بلاکچین از طریق قصد استفاده از فناوری در شرایط تحریمی در صنعت گردشگری می‌باشد.
2- پیشینه پژوهش
تحقیقات بسیار کمی علی‌رغم افزایش میزان محبوبیت بلاکچین و کاربردهایی که این فناوری در صنعت سفر و گردشگری دارد، صورت گرفته است. پژوهشی در‌خصوص اعتماد در بلاکچین انجام شده است که اعتماد به بلاکچین را با اعتماد به صنعت گردشگری بر‌اساس یک بررسی گسترده مقایسه می‌کنند ]14[. همچنین مطالعاتی وجود دارد که بر بلاکچین بر از بین‌بردن برخی مشکلات حمل و نقل مالی در صنعت گردشگری تأکید دارد. از منظر اقتصادی، پژوهشگران، دو نوع هزینه که توسط بلاکچین تحت تأثیر قرار می‌گیرد را شناسایی می‌کنند: هزینه تأیید و هزینه شبکه‌سازی. بازارهای دیجیتال مبنی بر بلاکچین با هزینه پایین تأیید، زیرساخت‌های شبکه مشترک، بدون نیاز به واسطه اجرایی پلتفرم، افزایش رقابت، موانع ورود پایین و خطر حریم خصوصی پایین شناخته می‌شوند ]15[. از سوی دیگر نویسندگان همچنین کمبودهای خاص بلاکچین مانند نیاز به تکیه بر اطلاعات خارجی و نگرانی‌های قانونی و نظارتی موجود را برجسته می‌کنند. پژوهشگران دیگری در پژوهش خود تحت عنوان انقلابی نوین در پایگاه داده‌های اطلاعاتی مبتنی بر بلاکچین، به بررسی مفهوم بلاکچین پرداخته است. نتایج به‌دست آمده از تحقیقات آنان نشان می‌دهد که بلاکچین یک پایگاه داده توزیع شده و مبتنی بر اجماع است که به صورت مستمر فهرستی از رکوردها را که هرکدام به گزینه‌های قبلی فهرست ارجاع می‌دهند را حفظ می‌کند و بدین‌وسیله در مقابله با تضعیف یا بازنگری غیرمجاز تقویت می‌شود ]3[. همچنین بررسی پژوهش‌های گذشته نشان داد که بررسی و ارزیابی امکان‌سنجی فناوری در صنعت گردشگری انجام شده است این پژوهش نشان داد که با قراردادهای هوشمند بلاکچین، هزینه‌های مدیریت سیستم و تراکنش‌ها را می‌توان کاهش می‌دهد. وی به این نتیجه رسید که فناوری بلاکچین زیان‌های مالی ناشی از دست‌کاری و استفاده نادرست از سیستمها را نیز می‌تواند، از بین برد. فناوری همچنین بلاکچین می‌تواند، داده‌های مشتری را در دفتر کل توزیع‌شده متمرکز کند. توانایی بلاکچین برای ثبت و اشتراک‌گذاری تراکنش‌ها توسط تمام همکاران در زمان واقعی، آن را بسیار کاربردی‌تر از روش‌های امروزی برای مشتری می‌کند. نتایج پژوهش وی نشان داد که مزایای امنیتی شناخته‌شده بلاکچین از انواع سوء‌استفاده از تراکنش‌ها جلوگیری کرده و مزیت رقابتی که از فناوری زنجیره بلوکی ناشی می‌شود، به شرکت‌ها برتری می‌دهد تا بتوانند این فناوری را تطبیق دهند ]16[. پژوهشی دیگر، یک پلتفرم گردشگری هوشمند مبتنی بر بلاکچین را با راه‌حل اختصاصی برای حل چالش‌ها و استقرار اولیه جهان پیشنهاد می‌کند. به‌طور خاص، وی معماری کلی سیستم بلاک‌تور را طراحی می‌کند تا گردشگران و جاذبه‌ها را به نحوی قابل اعتماد به هم پیوند دهد. علاوه بر این، یک مکانیزم اجماع کارآمد با انگیزه‌های گردشگران برای کشف جاذبه‌های بیشتر طراحی شده است. نتایج تجربی وی نشان می‌دهد که بلاک‌تور یک پلتفرم گردشگری هوشمند با عملکرد بالا است ]17[. یکی از پژوهش‌های مهم در زمینه عوامل تأثیر بر پذیرش فناوری بلاکچین در صنعت هتلداری با تلفیقی از چارچوب فناوری، سازمان و محیط و چارچوب سیستم بین سازمانی، چارچوبی بر‌اساس عوامل تأثیرگذار زمینه فناوری، زمینه سازمانی، محیط و فشار خارجی و مزایای درک‌شده ارائه کرد. یافته‌ها پژوهش وی مبتنی بر اجماع بین کارشناسان است و نشان می‌دهد، چالش‌های فنی، سازمانی و محیطی احتمالاً علی‌رغم چشم‌انداز مثبتی که از ادبیات مشهود است، مانع استفاده از فناوری بلاکچین می‌شوند ]18[. تحقیقی دیگر نیز در پژوهشی خود تحت عنوان ظرفیت‌های بلاکچین در صنعت گردشگری، به بررسی مبانی بلاکچین است که برای صنعت گردشگری و مهمان‌نوازی کاربردی می‌باشد، پرداخت. وی اظهار داشت که این فناوری یک سیستم مبتنی بر شبکه می‌باشد و می‌تواند از طریق روش‌ها و ابزارهای جدید مانند رمز ارزها و نرم‌افزارهای غیرمتمرکز و قراردادهای هوشمند در صنایع مختلف مانند گردشگری مورد استفاده قرار بگیرد ]4[. پتانسیل‌های کاربرد فناوری بلاکچین در توسعه گردشگری ایران بر مبنای معیارهای رقابت‌پذیری نیز بررسی شده است. برطبق یافته‌های پژوهش آنان فناوری نوظهور بلاکچین با ویژگی‌های منحصر به فرد خود، از قبیل عدم تمرکز، شفافیت و قابلیت اطمینان می‌تواند عامل تغییرات بنیادی در معماری صنعت گردشگری گردد ]5[.
3- چهارچوب نظری پژوهش
3-1- انتظار عملکرد
انتظار عملکرد بهعنوان "درجه‌ای که فرد معتقد است استفاده از سیستم به او کمک می‌کند تا عملکرد شغلی خود را ارتقاء دهد"، تعریف شده است. در این پژوهش انتظار عملکرد به درک کارکنان از فناوری‌های بلاکچین جهت بهبود بهره‌وری و عملکرد اشاره دارد. انگیزه فرد (کارمند) برای پذیرش و استفاده از فناوری جدید به درک برخی از مزایای (از جمله سطح مفید) فناوری در روال شغلی وی مربوط می‌شود ]19[.
3-2- نفوذ اجتماعی
نفوذ اجتماعی مربوط به تأثیر احتمالی همکاران، خانواده و دیگر گروه‌های اجتماعی است تا آنها را مجبور به پذیرش بلاکچین نمایند. نفوذ اجتماعی بهعنوان "درجه‌ای است که یک فرد درک می‌کند که دیگران معتقدند او باید از سیستم جدید استفاده کند" اشاره دارد ]19[. در این مطالعه، تأثیر اجتماعی به میزان درک کارمند از اینکه چرا دیگران از فناوری بلاکچین استفاده می‌کنند، اشاره دارد. مطالعات قبلی نشان داده بود که در سطح فردی، نفوذ اجتماعی تحت تأثیر نظرات و اقدامات همکاران، دوستان و اعضای خانواده قرار می‌گیرد ]20[. مطالعات اخیر نشان داده است که نفوذ اجتماعی در پذیرش سیستمها اهمیت زیادی دارد. بهعنوان مثال، نفوذ اجتماعی نقش مهمی در پذیرش بانکداری مبتنی بر اینترنت و خدمات دولتی همراه ایفا می‌کند؛ زیرا روابط موجود تأثیر قابل توجهی بر پذیرش بلاکچین در سراسر جهان دارد ]22،21[.
3-3- شرایط تسهیل‌کننده
شرایط تسهیل‌کننده مربوط به نحوه ایجاد زیرساخت‌های سازمان‌ها برای پشتیبانی از تراکنش‌های بلاکچین است. شرایط تسهیل‌کننده بهعنوان "درجه‌ای که فرد معتقد است زیرساخت‌های سازمانی و فنی از سیستم پشتیبانی می‌کند" اشاره دارد ]19[. در پژوهش حاضر، شرایط تسهیل‌کننده به درک کارکنان از منابعی که در سازمان‌ها برای حمایت از استفاده از بلاکچین وجود دارد، دلالت دارد. شرایط تسهیل‌کننده (بهعنوان مثال رایانه‌‌ها، سرعت اینترنت، ادغام با سایر سیستمها) بر پذیرش و استفاده از فناوری تأثیر می‌گذارد ]23[. فناوری بلاکچین توانایی ذخیره اطلاعات معاملات انجام‌شده را دارد که باعث کاهش هزینه‌های زیرساخت‌ها می‌شود. همچنین امکان دسترسی به این اطلاعات وجود دارد ]24[.
3-4- شفافیت بلاکچین
شفافیت بلاکچین به تبادل اطلاعات بین سازمان‌ها اشاره می‌کند. منظور از شفافیت بلاکچین در این پژوهش، این است که سازمان‌ها می‌توانند از طریق بلاکچین ارتباطات خود را برقرار کنند و سراسر سازمان عملکرد خود را گزارش کنند، بنابراین قابلیت مشاهده عملیات در همه سطوح با وجود ویژگی شفافیت بلاکچین امکان‌پذیر است ]25[. در نتیجه، در این پژوهش شفافیت بلاکچین پیش‌بینی‌کننده مهمی از قصد رفتاری استفاده از بلاکچین است ]26[.
3-5- اعتماد ذینفعان زنجیره تأمین
اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین نشان‌دهنده سطح اطمینان است که بلاکچین می‌تواند، برای معاملات و بازیگران آنها به ارمغان بیاورد. اعتماد را می‌توان بهعنوان "تمایل یک‌طرف برای آسیب‌پذیر‌بودن در برابر اقدامات طرف دیگر بر‌اساس این انتظار که طرف مقابل بدون توجه به توانایی نظارت یا کنترل آن‌طرف دیگر، اقدام خاصی را انجام می‌دهد"، تعریف کرد ]27[. در این تحقیق منظور از اعتماد ذینفعان زنجیره تأمین تمایل به اینکه دو یا چند سازمان درون شبکه زنجیره تأمین انتظارات یکدیگر را برآورده می‌کند، می‌باشد ]28[.
3-6- قصد و انتظار رفتاری
قصد رفتاری "بهعنوان درجه‌ای است که شخص برنامه‌های آگاهانه‌ای را برای انجام یا عدم انجام برخی رفتارهای مشخص آینده تدوین کرده است ]29[. در این مطالعه، قصد رفتاری به توانایی کارمند در انجام یک رفتار به استفاده از بلاکچین اشاره دارد. قصد و انتظار رفتاری تأثیر مستقیمی بر استفاده از فناوری‌ها دارد ]30[. مدل مفهومی در شکل 1 آمده است. مدل مفهومی این تحقیق برگرفته از پژوهشی می‌باشدکه روابط بین متغیرهای تحقیق را نشان می‌دهد ]31[.
شکل 1- مدل مفهومی پژوهش
4- روش‌شناسی پژوهش
روش انتخاب‌شده در این پژوهش بر‌اساس معیار هدف کاربردی، بر‌اساس معیار روش گردآوری داده‌ها پیمایشی، بر‌اساس معیار ماهیت داده‌ها پژوهش کمی، بر‌اساس معیار خصوصیات موضوع یا مسأله پژوهش یک پژوهش همبستگی یا همخوانی، بر‌اساس معیار روش جمع‌آوری اطلاعات یک پژوهش میدانی با استفاده از فن پرسشنامه می‌باشد. جامعه آماری اين پژوهش شامل مدیران و کارکنان دفاتر خدمات مسافرتی شهر تهران می‌باشد. یکی از دلایل انتخاب شهر تهران بهعنوان جامعه آماری بالا‌بودن تعداد دفاتر خدمات مسافرتی در آنجا می‌باشد که بخش قابل توجهی از تعداد دفاتر خدمات مسافرتی کشور را به‌خود اختصاص داده است. طبق استعلام گرفته‌شده از سامانه جامع دفاتر خدمات مسافرتی و راهنمایان گشت در تاریخ 16/08/1400 تعداد 1502 شرکت با عنوان دفتر خدمات مسافرتی در استان تهران دارای مجوز فعالیت می‌باشند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برای جامعه بزرگ و نامحدود 384 نفر گزارش شد. پرسشنامه‌ای که مورد استفاده محقق قرار گرفت، پرسشنامه کیروش و وامبا بود که مطابق با مدل پژوهش تدوین گشت ]31[. آلفا کرونباخ 76/0 به‌دست آمد و روایی و پایایی آن تأیید شد. از جداول فراوانی و درصد برای توصیف سؤالات جمعیت‌شناختی پژوهش، از مدل‌های رگرسیونی ساده، چندگانه، میانجی و مسیر برای بررسی فرضیه‌ها و ارزیابی داده‌های پژوهش استفاده گردید. ابزار تجزیه‌وتحلیل اطلاعات پرسشنامه‌ای نرم‌افزار Spss و Amos است.
5- یافته‌های پژوهش
5-1- آمار توصیفی
با توجه به جدول 1، 9/59 از پاسخ‌دهندگان را مردان تشکیل می‌دهند. 4/35 درصد پاسخ‌دهندگان سن 26 تا 33 سال را دارا هستند و 5/44 درصد نیز دارای مدرک کارشناسی‌ارشد هستند. همچنین حداکثر افراد یعنی 6/33 درصد، بین 6 تا 10 سال سابقه کار در صنعت گردشگری دارند.
جدول 1- آمار توصیفی
| فراوانی | درصد | |||
جنسیت | |||||
مرد | 230 | 9/59 | |||
زن | 154 | 1/40 | |||
سن | |||||
18 تا 25 سال | 35 | 1/9 | |||
26 تا 33 سال | 136 | 4/35 | |||
34 تا 41 سال | 132 | 4/34 | |||
42 تا 49 سال | 55 | 3/14 | |||
بیشتر از 50 سال | 26 | 8/6 | |||
میزان تحصیلات | |||||
زیر دیپلم | 2 | 5/0 | |||
دیپلم | 9 | 3/2 | |||
فوق‌دیپلم | 27 | 7 | |||
لیسانس | 145 | 8/37 | |||
فوق‌لیسانس | 171 | 5/44 | |||
دکترا | 30 | 8/7 | |||
سابقه کار در صنعت گردشگری |
|
| |||
کمتر از 2 سال | 58 | 1/15 | |||
2 تا 5 سال | 66 | 2/17 | |||
6 تا 10 سال | 129 | 6/33 | |||
11 تا 15 سال | 82 | 4/21 | |||
16 تا 20 سال | 18 | 7/4 | |||
بیشتر از 20 سال | 31 | 1/8 | |||
با توجه به خروجی استاندارد رگرسیون ساده، که در جدول 2، قابل مشاهده است تمام فرضیات به جز فرضیه هفتم، مقدار سطح معناداری در خروجی نرم‌افزار و در کادر وزن‌های رگرسیونی از نسبت بحرانی 05/0 کوچک‌تر به‌دست آمده که معنادار‌بودن این تأثیر را از لحاظ آماری گزارش می‌کند؛ بنابراین فرضیه هفت رد می‌شود اما باقی فرضیات رد نمی‌شوند.
جدول 2- خروجی استاندارد‌شده وزن‌های رگرسیونی و خروجی آزمون بوت استرپ
|
| خروجی استاندارد شده وزن‌های رگرسیونی | خروجی آزمون بوت استرپ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
فرضیه 1 | عدم رد فرضیه | متغیرهای پژوهش | بارعاملی استاندارد شده | مقدارt بحرانی | سطح معناداری | ضریب تعیین R2 | حد پایین | حد بالا | سطح معناداری |
تأثیر انتظار عملکرد بر قصد رفتاری | 60/0 | 68/14 | 0001/0 | 36/0 | 25/0 | 46/0 | 0001/0 | ||
فرضیه 2 | عدم رد فرضیه | تأثیر اجتماعی (نفوذ اجتماعی) بر قصد رفتاری | 51/0 | 57/11 | 0001/0 | 26/0 | 17/0 | 34/0 | 0001/0 |
فرضیه 3 | عدم رد فرضیه | تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر قصد رفتاری | 23/0 | 57/11 | 0001/0 | 05/0 | 01/0 | 11/0 | 0001/0 |
فرضیه 4 | عدم رد فرضیه | تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر انتظار رفتاری | 32/0 | 52/6 | 0001/0 | 10/0 | 04/0 | 17/0 | 0001/0 |
فرضیه 5 | عدم رد فرضیه | تأثیر شفافیت بلاکچین بر قصد رفتاری بلاکچین | 37/0 | 71/7 | 0001/0 | 13/0 | 06/0 | 21/0 | 0001/0 |
فرضیه 6 | عدم رد فرضیه | تأثیر اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر قصد رفتاری | 15/0 | 01/3 | 003/0 | 02/0 | 001/0 | 07/0 | 0001/0 |
فرضیه 7 | رد فرضیه | تأثیر اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر انتظارات رفتاری | 08/0 | 59/1 | 11/0 | 01/0 | 0001/0 | 03/0 | 06/0 |
فرضیه 8 | عدم رد فرضیه | تأثیر قصد رفتاری بر انتظارات رفتاری | 81/0 | 05/27 | 0001/0 | 66/0 | 52/0 | 75/0 | 001/0 |
5-2- بررسی اثر میانجی‌گری جهت ارزیابی فرضیه 9 و 10 و 11 و 12 و 13
با توجه به خروجی وزن‌های رگرسیونی جدول 3 و مقادیر سطوح معناداری اثرات مستقیم و غیرمستقیم جدول 4 و 5 نتایج زیر حاصل شد: در این مدل چون هر دو اثر مستقیم اثر غیرمستقیم انتظار عملکرد بر انتظار رفتاری معنادار گزارش شده است، میانجی‌گری وجود دارد و قصد رفتاری یک نقش میانجی جزئی در تأثیر انتظار عملکرد بر انتظار رفتاری دارد.
همچنین، چون هر دو اثر مستقیم اثر غیرمستقیم نفوذ اجتماعی بر انتظار رفتاری معنادار گزارش‌شده، میانجی‌گری وجود دارد و قصد رفتاری یک نقش میانجی جزئی در تأثیر نفوذ اجتماعی بر انتظار رفتاری دارد. هر دو اثر مستقیم اثر غیرمستقیم شرایط تسهیل‌کننده بر انتظار رفتاری نیز معنادار گزارش شده است، بنابراین میانجی‌گری وجود دارد و قصد رفتاری یک نقش میانجی جزئی در تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر انتظار رفتاری دارد. در این مدل چون هر دو اثر مستقیم اثر غیرمستقیم اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر انتظار رفتاری نیز معنادار بوده است و می‌توان بیان کرد که میانجی‌گری وجود دارد و قصد رفتاری یک نقش میانجی جزئی در تأثیر اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر انتظار رفتاری دارد. هر دو اثر مستقیم اثر غیرمستقیم شفافیت بلاکچین بر انتظار رفتاری در مدل معنادار گزارش شده است، در نهایت می‌توان گفت که میانجی‌گری وجود دارد و قصد رفتاری نیز یک نقش میانجی جزئی در تأثیر شفافیت بلاکچین بر انتظار رفتاری دارد.
جدول 4 و 5 با توجه به روابط موجود در مدل اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها گزارش شده است. با استناد بر مدل برخی متغیرها رابطه مستقیم باهم دارند و برخی هم مستقیم، هم غیرمستقیم. آن‌هایی که رابطه مستقیم دارند اما از طریق متغیری رابطه غیر‌مستقیمی ندارند با علامت *** مشخص شده است.
جدول 3- خروجی استاندارد شده وزن‌های رگرسیونی
| شاخص‌ها | بارعاملی استاندارد شده | مقدارt بحرانی | سطح معناداری |
|---|---|---|---|---|
فرضیه 9 | تأثیر انتظار عملکرد بر انتظار رفتاری | 35/0 | 64/10 | 0001/0 |
تأثیر انتظار رفتاری بر قصد رفتاری | 60/0 | 68/14 | 0001/0 | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 60/0 | 24/18 | 0001/0 | |
فرضیه 10 | تأثیر نفوذ اجتماعی بر انتظار رفتاری | 18/0 | 44/5 | 0001/0 |
تأثیر نفوذ اجتماعی بر قصد رفتاری | 51/0 | 75/11 | 0001/0 | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 72/0 | 39/21 | 0001/0 | |
فرضیه 11 | تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر انتظار رفتاری | 50/0 | 05/8 | 0001/0 |
تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر قصد رفتاری | 38/0 | 91/10 | 0001/0 | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 13/0 | 75/2 | 006/0 | |
فرضیه 12 | تأثیر شفافیت بلاکچین بر انتظار رفتاری | 29/0 | 02/6 | 0001/0 |
تأثیر شفافیت بلاکچین بر قصد رفتاری | 28/0 | 76/5 | 0001/0 | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 24/0 | 88/4 | 0001/0 | |
فرضیه 13 | تأثیر اعتماد ذینفعان زنجیره تأمین عملکرد بر انتظار رفتاری | 01/0 | 17/0 | 0.86 |
تأثیر اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر قصد رفتاری | 23/0 | 65/4 | 0001/0 | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 31/0 | 30/6 | 0001/0 |
جدول 4- اندازه اثرات مستقیم و غیرمستقیم متغیرها
| شاخص‌ها | اثر مستقیم | اثر غیرمستقیم | اثر کل |
فرضیه 9 | تأثیر انتظار عملکرد بر انتظار رفتاری | 35/0 | 36/0 | 71/0 |
تأثیر انتظار رفتاری بر قصد رفتاری | 60/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 60/0 | *** | *** | |
|
|
|
|
|
فرضیه 10 | تأثیر نفوذ اجتماعی بر انتظار رفتاری | 18/0 | 36/0 | 54/0 |
تأثیر نفوذ اجتماعی بر قصد رفتاری | 51/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 72/0 | *** | *** | |
|
|
|
|
|
فرضیه 11 | تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر انتظار رفتاری | 50/0 | 04/0 | 54/0 |
تأثیر شرایط تسهیل‌کننده بر قصد رفتاری | 38/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 13/0 | *** | *** | |
|
|
|
|
|
فرضیه 12 | تأثیر شفافیت بلاکچین بر انتظار رفتاری | 29/0 | 06/0 | 35/0 |
تأثیر شفافیت بلاکچین بر قصد رفتاری | 28/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 24/0 | *** | *** | |
فرضیه 13 | تأثیر اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر انتظار رفتاری | 01/0 | 07/0 | 0.08 |
تأثیر اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر قصد رفتاری | 23/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 31/0 | *** | *** |
جدول 5- سطوح معناداری اثرات مستقیم و غیرمستقیم با استفاده از آزمون بوت‌استرپ
| شاخص‌ها | اثر مستقیم | اثر غیرمستقیم | اثر کل |
|---|---|---|---|---|
فرضیه 9 | تأثیر انتظار عملکرد بر انتظار رفتاری | 0001/0 | 001/0 | 0001/0 |
تأثیر انتظار رفتاری بر قصد رفتاری | 0001/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 0001/0 | *** | *** | |
|
|
|
|
|
فرضیه 10 | تأثیر نفوذ اجتماعی بر انتظار رفتاری | 0001/0 | 0001/0 | 0001/0 |
تأثیر نفوذ اجتماعی بر قصد رفتاری | 0001/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 0001/0 | *** | *** | |
|
|
|
|
|
فرضیه 11 | تأثیر شرایط تسهیل کننده بر انتظار رفتاری | 0001/0 | 01/0 | 0001/0 |
تأثیر شرایط تسهیل کننده بر قصد رفتاری | 0001/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 006/0 | *** | *** | |
|
|
|
|
|
فرضیه 12 | تأثیر شفافیت بلاکچین بر انتظار رفتاری | 0001/0 | 0001/0 | 0001/0 |
تأثیر شفافیت بلاکچین بر قصد رفتاری | 0001/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 0001/0 | *** | *** | |
فرضیه 13 | تأثیر اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر انتظار رفتاری | 0.89 | 0001/0 | 20/0 |
تأثیر اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر قصد رفتاری | 0001/0 | *** | *** | |
تأثیر قصد رفتاری انتظار عملکرد | 0001/0 | *** | *** |
5-3- ارزیابی مدل پژوهش
با توجه به مدل رگرسیونی چندگانه (مدل مسیر) شکل 2 و خروجی استاندارد آن در نرم‌افزار Amos که نتایج آنها در جدول 6 گزارش شده است چنین می‌توان بیان کرد که:
· مقدار ضریب تعیین R2 قصد رفتاری استفاده از فناوری‌های بلاکچین در صنعت گردشگری برابر با 41/0 می‌باشد.
· مقدار ضریب تعیین R2 انتظار رفتاری استفاده از فناوری‌های بلاکچین در صنعت گردشگری برابر با 68/0 می‌باشد.
این مقادیر بیانگر آن‌اند که 41 درصد واریانس متغیر (قصد رفتاری استفاده از فناوری‌های بلاکچین در صنعت گردشگری) و 68 درصد متغیر (انتظار رفتاری استفاده از فناوری‌های بلاکچین در صنعت گردشگری) توسط متغیرهای مستقل (نفوذ اجتماعی استفاده از فناوری‌های بلاکچین، شرایط تسهیل‌کننده استفاده از فناوری‌های بلاکچین، انتظار عملکرد استفاده از فناوری‌های بلاکچین، شفافیت بلاکچین، اعتماد ذینفعان صنعت گردشگری) تبیین شده است. به‌طور‌کلی با توجه به خروجی آزمون بوت استرپ برای روشن‌شدن معناداری یا عدم معناداری ضرایب تعیین (41 و 68 درصدی مدل در جامعه آماری) چون مقدار سطوح معناداری در این آزمون به ترتیب برابر با 002/0 و 001/0 گزارش شده و با اطمینان 95/0 از سطح خطای 05/0 کوچک‌تر است و در بازه‌های حد پایین و حد بالا صفر واقع نشده است نتیجه گرفته شد که به‌طور کلی این اثرات (تأثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته) معنادار می‌باشد و فعالیت صنعت گردشگری ایران استفاده از بلاکچین بهعنوان یک بستر ارتباطی جهت پرداخت هزینه خدمات، جهت گردشگران خارجی دارای اثر مثبت و تأثیرگذار می‌باشد.
شکل 2- مدل رگرسیونی چندگانه (مدل مسیر) با متغیر آشکار جهت ارزیابی مدل مفهومی پژوهش
مقدار استاندارد‌شده (ضریب تعیین R2) در آزمون بوت استرپ قصد رفتاری | حد پایین | حد بالا | سطح معناداری |
41/0 | 45/0 | 68/0 | 002/0 |
مقدار استاندارد‌شده (ضریب تعیین R2) در آزمون بوت استرپ انتظار رفتاری | حد پایین | حد بالا | سطح معناداری |
68/0 | 45/0 | 68/0 | 001/0 |
5-4- شاخص‌های برازش مدل پژوهش
مقادیر جدول 7 نشان می‌دهد که شاخص‌های برازش بدست آمده از برازش قابل قبول و مناسب داده‌ها با مدل دارد و می‌توان برازش مدل را با توجه به شاخص‌های برازش بدست آمده قابل قبول دانست. هیچ‌کدام از شاخص‌های برازش مقدار ضعیفی ندارند.
جدول 7- شاخص‌های برازش مدل پژوهش
تفسیر | نتیجه | مقدار قابل قبول | شاخص ها |
برازش قابل قبول | 94/0 | 90/0 < (بزرگ‌تر از 90/0) | GFI (شاخص نیکویی برازش) |
برازش قابل قبول | 065/0 | 08/0 > (کوچک‌تر از 08/0) | RMSEA (جذر برآورد واریانس خطای تقریب) |
برازش قابل قبول | 95/0 | 90/0 < (بزرگ‌تر از 90/0) | CFI (شاخص برازش تطبیقی) |
برازش قابل قبول | 92/0 | 90/0 < (بزرگ‌تر از 90/0) | NFI (شاخص برازش نرم شده) |
برازش قابل قبول | 91/0 | 90/0 < (بزرگ‌تر از 90/0) | IFI (شاخص برازش افزایشی) |
برازش قابل قبول | 81/0 | 70/0 < (بزرگ‌تر از 70/0) | AGFI (شاخص برازندگی تعدیل شده) |
برازش قابل قبول | 76/0 | 70/0 < (بزرگ‌تر از 70/0) | PGFI (شاخص نیکویی برازش مقتصد) |
برازش قابل قبول | 52/4 | 5 ≥ شاخص ≥1 (بین 1 تا 5) | /df Chi-Square (نسبت کای اسکوئر بر درجه آزادی) |
6- بحث و نتیجه‌گیری
فناوری بلاکچین در سال‌های اخیر توجه بخش‌های مختلف صنعت به ویژه جامعه دانشگاهی گردشگری را به خود جلب کرده است. نتایج این پژوهش نشان داد که مزایای موارد استفاده مبتنی بر بلاکچین برای اقتصاد ایران در شرایط تحریمی می‌تواند، بسیار اثربخش باشد. استفاده از بلاکچین در صنعت گردشگری می‌تواند، در شرایط موجود و در بخش‌های مختلف این صنعت مانند؛ پرداخت و دریافت ارزهای و هزینه‌های گردشگران در تمامی مراحل سفر، مدیریت موجودی، نگهداری و ردیابی، برنامه‌های وفاداری، ردیابی چمدان، برنامه‌های گردشگری هوشمند قابل استفاده است.
هدف این پژوهش بررسی اثر شرایط تسهیل‌کننده، شفافیت، اعتماد ذینفعان، نفوذ اجتماعی و انتظار عملکرد در پذیرش فناوری بلاکچین از طریق قصد استفاده از فناوری در صنعت گردشگری بود. یافته‌های پژوهش نشان داد که انتظار عملکرد، تأثیر اجتماعی، شرایط تسهیل‌کننده شفافیت بلاکچین و اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر مثبت و معنادار، همچنین شرایط تسهیل‌کننده و قصد رفتاری بر انتظار رفتاری برای پذیرش بلاکچین تأثیر اثر مثبت و معناداری دارد؛ اما اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر انتظارات رفتاری برای پذیرش بلاکچین اثر مثبت و معناداری ندارد و این فرضیه رد شد. همچنین انتظار عملکرد، نفوذ اجتماعی، شرایط تسهیل‌کننده، شفافیت بلاکچین و اعتماد ذینفعان رنجیره تأمین عملکرد بر انتظار رفتاری از طریق متغیر میانجی قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر مثبت و معناداری دارد. تحقیقات پیشین نیز نتایج مشابهی داشتند. به‌طور مثال نتیجه گرفتند که قصد افراد برای استفاده و اتخاذ یک فناوری به میزان قابل توجهی به انتظار عملکرد بستگی دارد ]32[. همچنین پژوهشگران بر تأثیر انتظارات عملکرد بر قصد رفتار دولت تأکید دارند؛ بنابراین آشناسازی بیشتر افراد با فناوری بلاکچین و فراهم‌سازی زیرساخت‌ها برای استفاده از بلاکچین می‌تواند مؤثر باشد ]33[. همچنین تحقیقات دیگری نشان دادند که بلاکچین می‌تواند، شفافیت و مسئولیت‌پذیری را بهبود بخشد ]35،34،11[. نتایج حاصل‌شده در پژوهشی دیگر نشان داد که اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر قصد رفتاری برای استفاده از بلاکچین اثر دارد؛ بنابراین، هتل‌ها و خطوط هوایی می‌توانند برنامه‌های وفاداری را بر روی پلتفرم بلاکچین بسازند و امتیازهایی مانند ارز دیجیتال را بهعنوان پاداش برای مهمانان خود صادر کنند ]36[. همچنین پژوهشگران نیز بیان کردند در مورد پذیرش فناوری بلاکچین، اعتماد یک عنصر اصلی است که برای حفظ رابطه با مشتری لازم است ]37[.
با توجه به نتایج پژوهش پیشنهاد می‌شود که با گسترش سواد بلاکچین، فرهنگ‌های مختلف سازمانی و اینکه چقدر ذینفعان خود بلاکچین را قابل اعتماد می‌دانند، به تأثیر اعتماد بین ذینفعان زنجیره تأمین بر انتظارات رفتاری کمک کرد. گردشگری و بلاکچین این پتانسیل را دارند که به ترکیب قدرتمندی بدل شوند، چرا که این فناوری می‌تواند امنیت و شفافیت را برای حوزه‌های کاربردی و حساس این صنعت به ارمغان بیاورد. برای مثال، وقتی آژانس‌های مسافرتی برای مشتری خود بلیط هواپیما و هتل رزرو می‌کنند، باید آن اطلاعات را برای شرکت‌های متفاوتی (از جمله شرکت‌های فروش بلیط، هتل‌ها، خطوط هوایی و ...) ارسال کنند. فناوری بلاکچین می‌تواند، این عملیات را به شکلی کامل ایمن و در عین حال شفاف انجام دهد، چراکه مسئولیت اجرای عملیات بر عهده تمام اعضای شبکه بلاکچین گذاشته می‌شود. همین اتفاق برای تراکنش‌های خارجی هم رخ می‌دهد و سطح اعتماد بین طرفین درگیر را بالا می‌برد. با توجه به تمام ویژگی‌ها و احتمالاتی که فناوری بلاکچین در اختیار ما قرار می‌دهد، برخی متخصصان بر این باورند در صنعت گردشگری هم می‌توان استفاده‌هایی از آن برد. در انتها پیشنهاد می‌گردد در پژوهش‌های آتی، این روند پژوهشی بر روی سایر فعالین صنعت گردشگری (هتلداران، رستوران‌ها و مجموعه‌های تفریحی و ...) صورت بپذیرد و نتایج آنها با هم مقایسه گردد تا نقاط اشتراک و اختلاف آنها مشخص گردد.
7- مراجع
1- شیرمحمدی، یزدان؛ هاشمی باغی، زینب و شاهسون، نسترن. تحلیل اثر ارتباطات یکپارچه بازاریابی و فناوری اطلاعات پیشرفته بر ارزش ویژه برند گردشگری سلامت. گردشگری و توسعه. 1-9:(1)7، 1397.
2- شیرمحمدی، یزدان و فخاری‌نیا، مهرشاد. بررسی تأثیر فناوری واقعیت افزوده بر الهام‌بخشی روان‌شناختی و رفتاری مشتریان فروشگاه‌های اینترنتی. فصلنامه رشد فناوری، شماره 72، دوره 18، پاییز 1401.
3- ابطحی، مهدی؛ رئیس‌زاده، آمنه و رئیس‌زاده، معصومه. انقلابی نوین در پایگاه داده‌های اطلاعاتی مبتنی بر بلاکچین (بلاکچین)، نخستین کنفرانس ملی مدیریت بازرگانی، کارآفرینی و حسابداری، تهران، 1398.
4- شهسواری، کمیل. ظرفیت‌های بلاکچین در صنعت گردشگری، دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت دانش، بلاکچین و اقتصاد، تهران، 1399.
5- زارع بیدکی، فاطمه و حسینی بامکان، سیدمجتبی. پتانسیل‌های کاربرد فناوری بلاکچین در توسعه گردشگری ایران بر مبنای معیارهای رقابت‌پذیری، چهارمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت صنعتی، یزد 1398.
6- Xu M, David JM, Kim SH. The fourth industrial revolution: Opportunities and challenges. International journal of financial research. 2018;9(2):90-5.
7- French A, Shim JP, Risius M, Larsen KR, Jain H. The 4th Industrial Revolution powered by the integration of AI, blockchain, and 5G. Communications of the Association for Information Systems. 2021;49(1):6.
8- Li Z, Wang WM, Liu G, Liu L, He J, Huang GQ. Toward open manufacturing: A cross-enterprises knowledge and services exchange framework based on blockchain and edge computing. Industrial Management & Data Systems. 2018.
9- Veuger J. Trust in a viable real estate economy with disruption and blockchain. Facilities. 2018.
10- Chen RY. A traceability chain algorithm for artificial neural networks using T–S fuzzy cognitive maps in blockchain. Future Generation Computer Systems. 2018;80:198-210.
11- Biswas K, Muthukkumarasamy V, Tan WL. Blockchain based wine supply chain traceability system. InFuture Technologies Conference (FTC). The Science and Information Organization. 2017 (pp. 56-62).
12- Tyan I, Guevara-Plaza A, Yagüe MI. The Benefits of Blockchain Technology for Medical Tourism. Sustainability. 2021;13(22):12448.
13- Pascu P. Blockchain and tourism. Ecoforum Journal. 2020;9(3).
14- Calvaresi D, Leis M, Dubovitskaya A, Schegg R, Schumacher M. Trust in tourism via blockchain technology: results from a systematic review. Information and communication technologies in tourism. 2019:304-17.
15- Gans JS. Some Simple Economics of the Blockchain, 2016.
16- Knaappila R. Blockchain technology in the tourism industry. 2020.
17- Luo L, Zhou J. BlockTour: A blockchain-based smart tourism platform. Computer Communications. 2021;175:186-92.
18- Hochschwarzer D. Impact factors on the adoption of Blockchain Technology in the Hotel In-dustry.
19- Venkatesh V, Morris MG, Davis GB, Davis FD. User acceptance of information technology: Toward a unified view. MIS quarterly. 2003:425-78.
20- Irani Z, Dwivedi YK, Williams MD. Understanding consumer adoption of broadband: an extension of the technology acceptance model. Journal of the Operational Research Society. 2009;60(10):1322-34.
21- Zhang Y, Weng Q, Zhu N. The relationships between electronic banking adoption and its antecedents: A meta-analytic study of the role of national culture. International Journal of Information Management. 2018;40:76-87.
22- Ahmad SZ, Khalid K. The adoption of M-government services from the user’s perspectives: Empirical evidence from the United Arab Emirates. International Journal of Information Management. 2017;37(5):367-79.
23- Sabi HM, Uzoka FM, Langmia K, Njeh FN. Conceptualizing a model for adoption of cloud computing in education. International Journal of Information Management. 2016;36(2):183-91.
24- Francisco K, Swanson D. The supply chain has no clothes: Technology adoption of blockchain for supply chain transparency. Logistics. 2018;2(1):2.
25- Kshetri N. 1 Blockchain’s roles in meeting key supply chain management objectives. International Journal of information management. 2018;39:80-9.
26- Aste T, Tasca P, Di Matteo T. Blockchain technologies: The foreseeable impact on society and industry.2017.
27- Mayer RC, Davis JH, Schoorman FD. An integrative model of organizational trust. Academy of management review. 1995;20(3):709-34.
28- Liébana-Cabanillas F, Marinković V, Kalinić Z. A SEM-neural network approach for predicting antecedents of m-commerce acceptance. International Journal of Information Management. 2017;37(2):14-24.
29- Warshaw PR, Davis FD. Disentangling behavioral intention and behavioral expectation. Journal of experimental social psychology. 1985;21(3):213-28.
30- Weerakkody V, El-Haddadeh R, Al-Sobhi F, Shareef MA, Dwivedi YK. Examining the influence of intermediaries in facilitating e-government adoption: An empirical investigation. International journal of information management. 2013;33(5):716-25.
31- Queiroz MM, Wamba SF. Blockchain adoption challenges in supply chain: An empirical investigation of the main drivers in India and the USA. International Journal of Information Management. 2019;46:70-82.
32- Dwivedi YK, Rana NP, Janssen M, Lal B, Williams MD, Clement M. An empirical validation of a unified model of electronic government adoption (UMEGA). Government Information Quarterly. 2017;34(2):211-30.
33- Latif MI, Zakaria Z. Factors determine the behavioural intention in adopting the blockchain technology by Malaysian Public Sector Officers. Journal of Advanced Research in Business and Management Studies. 2020;20(1):34-43.
34- Kshetri N. Can blockchain strengthen the internet of things?. IT professional. 2017;19(4):68-72.
35- Lu Q, Xu X. Adaptable blockchain-based systems: A case study for product traceability. Ieee Software. 2017;34(6):21-7.
36- Ghode D, Yadav V, Jain R, Soni G. Adoption of blockchain in supply chain: an analysis of influencing factors. Journal of Enterprise Information Management. 2020.
37- Albayati H, Kim SK, Rho JJ. Accepting financial transactions using blockchain technology and cryptocurrency: A customer perspective approach. Technology in Society. 2020;62:101320.
38- Raluca-Florentina T. The Utility of Blockchain Technology in the Electronic Commerce of Tourism Services: An Exploratory Study on Romanian Consumers. Sustainability. 2022;14(2):943.
