مسئلۀ اتصاف ماهیت به وجود از دیدگاه سیدصدرالدین دشتکی و ارزیابی روایت ملاصدرا از او
محورهای موضوعی : فیلسوفان و مکاتب تأثیرگذار بر حکمت متعالیه
1 - دانش‌آموخته دکتری فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
کلید واژه: نظریۀ حمل, اتصاف ماهیت به وجود, قاعدۀ فرعیه, مشتق, دشتکی, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
حل مسئلۀ اتصاف ماهیت به وجود در دیدگاه دشتکی، بصورت درهم‌تنیده‌یی با نظریۀ حمل، مشتق و قاعدۀ فرعیه در ارتباط است. دشتکی با تفکیک وجود مصدری از وجود بمعنای موجود، و تمییز عروض نفس‌الامری از عروض بحسب اعتبار ذهن، به تحلیل مسئلۀ اتصاف ـ همسو با عناصر پیش‌گفته ـ پرداخته است؛ او عروض وجود بر ماهیت را تنها در وجود بمعنای موجود و در ظرف اعتبار ذهن میپذیرد. ملاصدرا غالباً دیدگاه دشتکی در مورد اتصاف، نظریۀ حمل، مشتق و لزوم ثبوت مبدأ محمول برای موضوع را بطور ناقص روایت کرده و تنها در یک موضع به تبیین همۀ عناصر آن پرداخته است. او در تحلیل قاعدۀ فرعیه کاملاً متأثر از دشتکی است. بنظر میرسد صدرالمتألهین برغم تلاش بسیار برای ارائۀ روایتی منسجم از دشتکی، نتوانسته برخی عناصر را بصورت سازگار در نظریۀ خویش حفظ نماید.
Solving the problem of attributing quiddity to existence in Dashtakī’s view is intertwined with the theory of predication, derivative, and the principle of subordination. Through separating existence in the sense of being in existence and existence in the sense of existent and distinguishing accidents by-themselves from mentally-posited accidents, Dashtakī has analyzed the problem of attribution in line with the pre-supposed elements. He agrees with the occurrence of existence to quiddity only in existence in the sense of existent in the mind. Mullā Ṣadrā has usually provided an incomplete narration of Dashtakī’s view of attribution, theory of predication, derivative, and the necessity of demonstrating the source of the predicate for the subject. In fact, he has explained all the related elements in one place. In his analysis of the subordination principle, he is completely influenced by Dashtakī. It seems that, in spite of his great efforts at providing a consistent narration of Dashtakī’s view, Mullā Ṣadrā has failed to present some elements consistently in his own theory.
ابن‌سینا (1375) الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا (1404ق) الالهیات من کتاب الشفا، تصحیح سعید زائد، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ارموي، قاضي سراج‌الدين (1294ق) شرح مطالع الانوار فی المنطق، بهمراه شرح قطب‌الدين رازي و حواشي سيدشريف جرجاني، قم: انتشارات کتبي نجفي.
بهمنیار، ابن‌مرزبان (1375) التحصیل، تهران: دانشگاه تهران.
حسینی سنگچال، سیداحمد (1397) «بررسی انتقادی بازسازیهای استدلال جرجانی بر بساطت مشتق»، حکمت اسلامی، شمارۀ 19، ص221ـ198.
حسینی سنگچال، سیداحمد (1400) «قاعدۀ فرعیه در نظام فکری محقق دوانی»، تاریخ فلسفه در اسلام، سال اول، شمارۀ اول، ص102ـ75.
حسینی سنگچال، سیداحمد (1401) «ناسازگاریها در رهیافت صدرایی از قاعده فرعیه؛ برآیند جدالهای دشتکی و دوانی»، مجله فلسفه و کلام اسلامی، دورة 55، شمارة 1، ص49ـ29.
حسینی، سیداحمد؛ سعیدی‌مهر، محمد (1395) «بررسی انتقادی استدلال سیدشریف جرجانی بر بساطت مشتق»، خردنامه صدرا، شمارۀ 85، ص94ـ79.
حسینی، سیداحمد؛ سعیدی‌مهر، محمد (1399) «نظریة حمل سید صدرالدین دشتکی»، منطق‌پژوهی، دورۀ10، شمارۀ 2، ص135ـ113.
حلی، یوسف بن‌مطهر (1430ق) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسة نشر اسلامی.
دشتکی، صدرالدین (بی‌تا/الف) الحاشیة القدیمة علی الشرح الجدید، نسخۀ خطی شمارۀ 1755، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
دشتکی، صدرالدین (بی‌تا/ب) الحاشیة القدیمة علی الشرح الجدید، نسخۀ خطی شمارة 1353خ، کتابخانة آستان قدس رضوی.
دشتکی، صدرالدین (بی‌تا/ج) الحاشیة الجدیدة علی الشرح الجدید، نسخة خطی شمارة 1368، کتابخانه مدرسه سپهسالار.
دشتکی، صدرالدین (بی‌تا/د) الحاشیة الجدیدة علی الشرح الجدید، نسخة خطی شمارة 1756، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
دشتکی، صدرالدین (بی‌تا/هـ) الحاشیة الجدیدة علی الشرح الجدید، نسخة خطی شمارة 473، کتابخانه آستان قدس رضوی.
دشتکی، غیاث‌الدین (1382) اشراق هیاکل النور، تقدیم و تحقیق علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
دشتکی، غیاث‌الدین (1386) مصنفات غیاث‌الدین منصور، بکوشش عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رازی، فخرالدین (1384) شرح الاشارات و التنبیهات، مقدمه و تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
طوسی، نصیرالدین (1375) شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
قوشچی، علی بن‌محمد (1393) شرح تجرید العقائد، به‌انضمام حواشی قدیم دوانی، تصحیح محمدحسین زارعی رضائی، قم: رائد.
مصباح یزدی، محمدتقی (1405ق) تعلیقة علی نهایة الحکمة، قم: مؤسسه در راه حق.
ملاصدرا (1381) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج6، تصحیح و تحقیق احمد احمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) شرح و تعلیقه ملاصدرا بر الهیات شفا، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389) رسالة فی اتصاف الماهیة بالوجود، تصحيح و تحقیق سیدمحمود یوسف‌ثانی، در مجموعه رسائل فلسفی، ج1، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا، ص64ـ5.
ملاصدرا (1391) المسائل القدسیة، تصحيح و تحقیق منوچهر صدوقی‌سها، در مجموعه رسائل فلسفی، ج4، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا، ص306ـ195.
ملاصدرا (1392) تعلیقات صدرالمتألهین بر حکمة الاشراق، ج2 (بخش منطق)، تصحیح و تعلیق ضیائی تربتی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
