کد مقاله : 140008095025790 بازدید : 5702 صفحه: 597 - 625

نوع مقاله: پژوهشی

ارزیابی عوامل مؤثر بر تعامل اقتصادیِ چین با بلوک‌های تجاری منتخب مطالعه تطبیقی؛ شورای همکاری خلیج‌فارس و اوراسیا

محورهای موضوعی : اقدامات و سیاست‌های سازمان‌ها

1 -
2 - دانشکده علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان

تاریخ دریافت : 1400/08/17 تاریخ پذیرش : 1401/10/19 تاریخ انتشار : 1401/03/16

کلید واژه: اقتصاد سیاسیِ سیاست خارجی شورای همکاری خلیج‌فارس چینمرکانتیلیسم اقتصادی اوراسیا,

چکیده مقاله :

با عنایت به نیاز مُبرم چین به انرژی پایدار که با هدف کاهش آسیب‌پذیری در حوزۀ انرژی و بیشینه‌سازی قدرت رو‌به‌تزاید خود در عرصۀ سیاست و روابط بین‌الملل صورت پذیرفته است، این کشورِ در حال صعود، طی سالیان اخیر کوشیده است تا بر بستر انرژی، همکاری‌های سیاسی- اقتصادی ویژه‌ای را با کشورهای حاضر در شورای همکاری خلیج‌فارس و منطقۀ راهبردی اوراسیا به منصۀ ظهور برساند. در همین رابطه، نگارندگان پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی- تطبیقی و با تأسی از اسناد کتابخانه‌ای درصدد برآمده‌اند تا ضمن واکاوی و بررسی حضور فزایندۀ پکن در حوزه‌های مورداشاره، به این پرسش راهبردی پاسخ ‌گویند که «جمهوری خلق چین در پرتو تعمیق روابط سیاسی و اقتصادیِ خود با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و کنشگران حاضر در حوزۀ راهبردی اوراسیا چه اهداف پیدا و پنهانی را دنبال می‌کنند؟» فرضیة مطرح از معبر این پرسش ناظر بر آن است که پکن با در نظر گرفتن وزن اقتصادی کشورهای حاضر در مناطق مورداشاره و با توجه به موقعیت ویژۀ آن‌ها در ابتکار کمربند- راه کوشیده است تا راهبردهای نوینِ ژئوپلیتیکی خود را از رهگذر تلاش برای تضمین امنیت پایدارِ دسترسی به انرژی، حفظ بازارهایِ هدف مستقر در مسیر ابتکار کمربند راه و افزایش سطح همکاری با شُرکای منطقه‌ای، به دو حوزۀ «خلیج‌فارس» و «اوراسیا» گسترش دهد.

چکیده انگلیسی:

Given China's urgent need for sustainable energy to reduce energy vulnerabilities and maximize its growing power in international politics and relations, the rising country has sought to build energy cooperation in recent years. A special political-economic relationship with the countries present in the GCC and the Eurasian Strategic Region will emerge. In this regard, the authors of the present study with a descriptive-analytical-comparative approach and based on library documents, have sought to answer the strategic question that the People's Republic of China in the light of deepening relations by analyzing and examining the growing presence of Beijing in these areas. What are its political and economic goals with the member states of the Persian Gulf Council and the actors in the Eurasian strategic sphere? The hypothesis raised by the above question is that Beijing, taking into account the economic weight of the countries present in the mentioned regions and given their special position in the belt-road initiative, has tried to pursue its new geopolitical strategies through effort. To ensure sustainable security of access to energy, maintain target markets based on the Belt-Road Initiative, as well as increase cooperation with regional partners, extend to the Persian Gulf and Eurasia.

منابع و مأخذ:

فارسی
ارغوانی پیر سلامی، فریبرز و میر احمدی، سعید (1398). تبیین سیاست موازنه‌سازی منطقه‌ای چین در خاورمیانه، فصلنامه سیاست جهانی، ۸ (28)، ص‌ص 176 - 139.
جمشیدی، محمد و خاتمی، حسام (1399). نقش ابتکار یک کمربند- یک ‌راه در نظم نوین اقتصادی چین، فصلنامه سیاست، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 50 (1)، ص‌ص 20 - 1.
درج، حمید و فلاحت پیشه، حشمت‌الله (1398). صف‌آرایی ایران، روسیه و چین در مقابل آمریکا در صحنۀ ژئوپلیتیک اوراسیا، مجلّۀ پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، سال چهارم، 1 (13)، ص‌ص 62 - 23.
دهشیار، حسین و سینا نورانی، سید امیر (1399). ناسیونالیسم اقتصادی دونالد ترامپ و رهیافت شبکه‌ای در سیاست خارجی آمریکا، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، 13(49)، ص‌ص 74 - 43.
رکابیان، رشید و عله‌پور، مهرداد (1399). آوردگاه راهبردی ایندوپاسیفیک و رویارویی پکن- واشنگتن در عصر پساجنگ سرد (2019- 2010)، پژوهش‌نامۀ ایرانی سیاست بین‌الملل، ۸ (2)، ص‌ص 138- 113.
شاه‌منصوری، تاج احمد و شامیری، افشین (1389). اهداف و منافع چین در آسیای مرکزی پس از 11 سپتامبر از همکاری و هم‌جواری تا دیپلماسی اقتصادی بین‌المللی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، (68)، ص‌ص 88 - 75.
محمودی‌کیا، محمد (1398). سیاست خارجی خاورمیانه‌ای چین در پرتوِ نظم نوین جهانی، فصلنامه سیاست خارجی، ۳۳ (3)، ص‌ص 28 - 1.
مدرس، محمدولی و صفی‌نژاد، ابوالحسن (1398). نقش ناسیونالیسم اقتصادی در استمرار روند اصلاحات در اقتصاد سیاسی چین، فصلنامه سیاست جهانی، ۸ (4)، ص‌ص 30 - 7.
میرترابی، سید سعید. قربانی، ارسلان. منوّری، سید علی و کشوریان آزاد، محسن (1399). ابتکار چندجانبه‌گرایی مالی چین و چالش نظم مالی بین‌المللی (2019 - 2008)، فصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، ۳ (۲)، ص‌ص 408 - 383.
وکیلی، بهنام. قربانی شیخ‌نشین، ارسلان و میر ترابی، سید سعید (1398). ابتکار یک کمربند یک‌راه، نهادگرایی و دیپلماسی انرژی چین، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، (41)، ص‌ص 89 - 70.
English Source
Aeinvand, H. (2018). Explaining China's and Russia's Anti-Hegemonic Policies against the United States. International Journal of National Research, (3)32, 67-94
Ahmadipour, Z & Lashgari, E. (2012). Theoretical and Experimental Recognition of the Concept of a Strategic Zone in Eurasian Supercontinent. Central Eurasia Studies, 4 (9), 1-20.
Almujeem, N. S (2021). GCC countries geo economic significance China’s geopolitical ends. Review of Economics & Political Science. Available at: https://doi.org/10.1108/REPS-11-2019-0152.
Blank, S. J. (2007). U.S. Interest in Central Asia and Their Challenges, Strategic Studies Institute, Available at: http:// www. Strategic Studies Institute.army.mil/.
Cai, Peter (2017). Understanding China’s Belt and Road Initiative, The Lowy
Chen, Mo (2011), Exploring Economic Relations between China and the GCC States. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), Vol. 5, No 4, pp. 88-105.
CIA-World Fact Book (2018). The World Fact Book". (Observed 2018, 12, 15) at:https://www.cia.gov/library/publications/theworldfactbook/rankorder/2001rank.html.
Cornet, Alexandre (2018). The Strategic Challenges of the Silk Roads", Asia Focus, No. 79, pp. 1-13.
Farjirad, A., & Shabani, M. (2013). Russian Politics in Central Asia and the Caucasus and its Challenges after the Cold War. Geographical Journal of the Land, 10 (39), 1-18.
Garlick, Jeremy and Havlova, Radka (2020). China’s “Belt and Road. Economic Diplomacy in the Persian Gulf: Strategic Hedging amidst Saudi – Iranian Regional Rivalry. Journal of Current Chinese Affairs, Vol. 49, No. 1. Pp. 82 – 105. Available at: https://journals.sagepub.com/ doi/ full/10.1177/1868102619898706
Gertz, B. (2005). China builds up strategic sea lanes. Washington Times, USA, January 18.
Giacomo Zoppolati, David (2021). China’s Western horizon: Beijing and the new geopolitics of Eurasia. New York, Oxford University Press, pp. 336. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/full/ 10.1080/ 15387216. 2021.1918201?scroll=top&needAccess=true.
Girgin, D. (2016). Analyzing of the Geopolitical Energy confrontation in the caucuses: Role of Iran, after sanction were Lifted. International Journal of Humanities and social science, Vol. 6, No. (2).
Grubacic, S. and Schuster, J. (2018). Economic nationalism in the history of international economics. International Journal of Pluralism and Economics Education. Vol. 9, No. 3, pp. 300-317.
https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=43216
Institute for International Policy, Available Online at: https://www. lowyinstitute. org/publications/understanding-belt-and-road-initiative
Kazantsev, Andrei and Medvedeva, Syetlana and Safranchuk, Ivan (2021). Between Russia and China: Central Asia in Greater Eurasia, Journal of Eurasian Studies, Vol. 12, No. 1, pp. 57-71.
Lukin, Alexander (2020). Sino – Russian Cooperation as the basis for Greater Eurasia, Human Affairs, Vol. 30. No. 2. Pp. 174-188.
Lum, Thomas (2010), China and the U. S: Comparing Global Influence, New York: Nova Science Publisher.
Lupo-Pasini, F. (2019). The Rise of Nationalism in International Finance: The Perennial Lure of Populism in International Financial Relations. Duke Journal of Comparative & International Law. Vol. 30, No. 91, pp 93-141.
Mechstroth, D. (2015). China Solidifies Its Position as the World’s Largest Manufacturer.
Miller, Tom (2017). China's Asian Dream: Empire Building along the New Silk Road. Zed Books Ltd, London, Available at: www.Zedbooks.net
Monaghan, A. (2014). China Surpasses US as World's Largest Trading Nation. The Guardian, No. 10.
Nakano, T. (2004). Theorising economic nationalism. Nations and Nationalism. 10(3), pp 211-229.
Nazemroaya, M. D., & Halliday, D. J. (2012). The Globalization of NATO, London, England: Clarity Press, INC, September 15, 1- 412.
NDRC (National Development and Reform Commission), 2015, Ministry of Foreign Affairs and Ministry of Commerce of the People’s Republic of China, with State Council Authorization, at: http://en.ndrc.gov.cn
Olcott, Martha, B. (2004). Russia- Chinese Relations in a Changing Asia. Washington DC, USA: Carnegie Endowment for International Peace.
Phil, H. (2018). Trump’s new militarism – “United States prepares wars against
Russia and China. Europe Solidaire Sans Frontières, March 26, Available at: http://www.europe solidaire.org/spip.php?article43811.
Shakhanova, Gaziza and Garlick, Jeremy (2020). The Belt and Road initiative and the Eurasian Economic Union: Exploring the Greater Eurasian Partnership, Journal of Current Chinese Affairs, Vol. 49. No. 1, pp. 33-57.
Swartz, Spencer and Shai Oster (2010), China Tops U.S. in Energy Use: Asian Giant Emerges as Theory, Millennium: Journal of International Studies, Vol. 10, No, 2.
Talmiz, Ahmad (2021). Russia and China Place Eurasia at the Heart of the Post-Pandemic World Order, Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, Vol. 15, No. 1, pp. 1 – 33. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/25765949.2021.1881325.
TradeMap (2018), Yearly Time Series. (Observed 2018, 11, 25) at: https://www.trademap.org/Index.aspx.
Turki Al-Sudairi, Mohammed (2012), Sino-Saudi Relations: An Economic History, Gulf Research Center, August, pp. 1-38. (Observed 2018, 11, 12) at: www.grc.net.
Weede, Erich (2010), the Capitalist Peace and the Rise of China: Establishing Global Harmony by Economic Interdependence. International Interactions: Empirical and Theoretical Research in International Relations. Vol. 36, No 2, pp. 206-213.

متن کامل:

saqaremehr@yahoo.com

Assessing the factors affecting China's economic interaction with selected trade blocs, Comparative study; Persian Gulf Cooperation Council and Eurasia

Mehrdad Alepour

Corresponding Author, Graduate of International Relations, University of Guilan. Guilan, Iran. mehrdadalipour1992@gmail.com

Reza Simbar

Professor, Department of International Relations, University of Guilan. Guilan, Iran.

Abstract

Given China's urgent need for sustainable energy to reduce energy vulnerabilities and maximize its growing power in international politics and relations, the rising country has sought to build energy cooperation in recent years. A special political-economic relationship with the countries present in the GCC and the Eurasian Strategic Region will emerge. In this regard, the authors of the present study with a descriptive-analytical-comparative approach and based on library documents, have sought to answer the strategic question that the People's Republic of China in the light of deepening relations by analyzing and examining the growing presence of Beijing in these areas. What are its political and economic goals with the member states of the Gulf Cooperation Council and the actors in the Eurasian strategic sphere? The hypothesis raised by the above question is that Beijing, taking into account the economic weight of the countries present in the mentioned regions and given their special position in the belt-road initiative, has tried to pursue its new geopolitical strategies through effort. To ensure sustainable security of access to energy, maintain target markets based on the Belt-Road Initiative, as well as increase cooperation with regional partners, extend to the Persian Gulf and Eurasia.

Keywords: Political Economy of Foreign Policy, Persian Gulf, China, Economic Mercantilism, Eurasia

ارزیابی عوامل مؤثر بر تعامل اقتصادیِ چین با بلوک‌های تجاری منتخب

مطالعه تطبیقی؛ شورای همکاری خلیج‌فارس و اوراسیا¹

مهرداد عله پور

نویسنده مسئول، دانش آموخته ارشد روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان، گیلان، ایران mehrdadalipour1992@gmail.com

رضا سیمبر

استاد گروه روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان، گیلان، ایران

چکیده

واژه‌های کلیدی: اقتصاد سیاسیِ سیاست خارجی، خلیج‌فارس، چین، مرکانتیلیسم اقتصادی، اوراسیا

تاریخ دریافت: 17/08/1400 تاریخ بازبینی: 30/9/1400 تاریخ پذیرش: 19/10/1400

فصلنامه سازمان‌های بین‌المللی، سال 4، شماره 4، زمستان 1400، صص 597-625

[1] . این یک مقاله دسترسی آزاد تحت مجوز CC BY-NC-ND (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-nd/4.0/) است.

مقدمه

خیزش، ظهور و صعود جمهوری خلق چین در هرم قدرت جهانی از موضوعات برجسته‌ای است که در دهه‌های ابتدایی قرن 21، حوزه‌های سیاست، اقتصاد و حتی امنیت بین‌الملل را تا حدود زیادی تحت تأثیر خود قرار داده است. متأثر از صعود چین، اگرچه آثار، پیامدها و افق آیندۀ جهانِ سیاست و روابط بین‌الملل تا حدود زیادی با ابهام مواجه شده است، اما تردیدی نیست که سدۀ جاری تمایزات بنیادین ژرفی را نسبت به گذشته تجربه خواهد کرد (رکابیان و عله‌پور، 1399، ص. 114). با عنایت به دگردیسی‌های پدیدارشده و برای فهم هرچه بهتر راهبردهای نوین چین در قبال بلوک‌های اقتصادی و سیاسیِ منتخبی همچون مناطق راهبردی «اوراسیا»¹ و «خلیج‌فارس»،² ذکر این نکته ضروری می‌نماید که روند صعود چین در سلسله‌مراتب قدرت جهانی ریشه در دوران «جنگ سرد»³ و مشخصاً سیاست درهای باز و اصلاحات سیاسی و اقتصادیِ «دنگ شیائوپینگ»⁴ در سال‌های پایانی دهۀ 70 میلادی دارد (بصیری و دیگران، 1391، ص. 93)، ولی به‌واقع باید اذعان داشت که پس از بحران مالی پدیدارشده در سال 2008 میلادی بود که اهمیت چین در ساختار اقتصاد سیاسی بین‌الملل بیش‌ازپیش نمایانگر شد.

وجود بحران مالی همه‌گیر در جهان در کنار برخورداری چین از حق وتو، عضویت دائم در شورای امنیت سازمان ملل متحد، «دارا بودن یک‌پنجم از کُل جمعیت جهان»(¹) و برخورداری از توانمندی‌های هسته‌ای (قلی‌زاده و شفیعی، 1391، ص. 149)، در بازۀ زمانی مورد اشاره سبب شدند تا این کشور پهناور و متمدن، با نگاهی راهبردی و چندوجهی، پروژۀ صنعتی شدن را در صدر اولویت‌های اعلانی، اعلامی و اعمالی خود قرار دهد. به‌منظور نائل آمدن به اهداف از پیش طراحی‌شده، نخبگان چینی ارتقای شاخص‌های اقتصادی و تجاری را به‌صورت ویژه مطمح نظر قرار دادند و در همین راستا بود که چین در سال‌های ابتداییِ خیزش خود با مصرف 252/2 میلیارد تُن نفت در سال، به بزرگ‌ترین مصرف‌کنندۀ انرژی در سطح جهان تبدیل شد و از ایالات متحده که تا آن زمان (2009) 170/2 میلیارد تُن مصرف داشت، پیشی گرفت (Swartz & Oster, 2010). در ادامه و در راستای ردگیری راهبرد مورد اشاره (پروژۀ صنعتی شدن)، پکن کوشید در حوزۀ ساخت‌وساز نیز از واشنگتن پیشی بگیرد و خود را به یکه‌تاز این عرصۀ قدرت‌ساز بدل نماید (Mechstroth, 2015). مجموع تحرکات مورداشاره به‌نوبۀ خود نه‌تنها سبب شد تا در سال 2013، چین مازاد تجاری خود را به 260 میلیارد دلار برساند (Monaghan, 2014)، بلکه متعاقب آن در سال 2015، «صندوق بین‌المللی پول»،⁵ «پول ملی چین»⁶ را به سبد حق برداشت مخصوص با وزن 9/10 درصد اضافه کرد (میرترابی و دیگران، 1399، ص. 384) و همین امر موجب شد تا قدرت این کشور در حال صعود بیش‌ازپیش فزونی یابد.

متأثر از روندهای مورد اشاره و به‌منظور تداوم آهنگ رشد و توسعۀ اقتصادی و تجاری کشور در فضای آنارشی حاکم بر پهنۀ سیاست جهانی، نخبگان اجرایی چین به نتیجه رسیدند که دسترسی به منابع و بازارهای بین‌المللی باید به‌عنوان یک هدف کاربردی و عینی مورد توجه ارگان‌های مرتبط با امر دیپلماسی اقتصادی و سیاست خارجی این کشورِ در حال صعود قرار گیرد. در همین رابطه ایشان مبادرت به طرح مگا پروژۀ «کمربند- راه»⁷ به‌عنوان «نشانگان تجاری»⁸ کشور در قبال مناطق مختلف جغرافیایی از جمله حوزۀ راهبردی خلیج‌فارس و اوراسیا کردند و از این رهگذر کوشیدند ضمن برقراری و بسط روابط تجاری و اقتصادی، موجبات بیشینه‌سازی قدرت رو‌به‌تزاید خود را فراهم آورند. با علم به راهبردهای نوین چین و همچنین صعوبت و سهولت‌هایی که متوجه حضور این کنشگر قاعده‌ساز در مناطق مورداشاره است، نگارندگان پژوهش حاضر درصدد پاسخ به چرایی این پرسش راهبردی برآمده‌اند که «جمهوری خلق چین در پرتو تعمیق روابط سیاسی و اقتصادیِ خود با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و کنشگران حاضر در حوزۀ راهبردی اوراسیا چه اهداف پیدا و پنهانی را دنبال می‌نماید؟» در راستای پاسخ به این پرسش کوشش شده است که در پرتو مفاهیم و معناها و با تأسی از مفروضات تئوریکِ نظریۀ «مرکانتیلیسم اقتصادی»⁹، جایگاه مناطق راهبردی مورداشاره در اقتصاد سیاسیِ سیاست خارجی چین مورد تدقیق واقع گردد.

1. پیشینه پژوهش

با بررسی کتب، مقالات و اسناد مرتبط با موضوع مورد مداقه، نیک مشخص است که تاکنون اثر جامع و مدونی وجود نداشته که با رویکردی تطبیقی، نوع روابط اقتصادی و تجاری چین را با حوزۀ راهبردی اوراسیا و کشورهای حاضر در شورای همکاری خلیج‌فارس به‌عنوان بلوک‌های منتخب تجاری در فضای جهانی- محلی شدن مورد تدقیق قرار داده باشد. رویۀ غالب آثاری که تاکنون به رشتۀ تحریر درآمده‌اند، به تشریح چگونگی صعود چین در عرصۀ سیاست و روابط بین‌الملل معطوف بوده است که این امر نشان‌دهندة نوآوری و تازه بودن اثر حاضر است. جدول ۱ به مطالبی در مقام نقد منابع پیشین اشاره کرده است.

جدول 1. منابع پیشین مرتبط با موضوع پژوهش
R	نویسنده/نویسندگان	عنوان و سال نشر اثر	ایده اصلی اثر
1	دیوید جیاکومو زوپولاتو¹⁰	افق غربی چین: پکن و ژئوپلیتیک جدید اوراسیا¹¹ (2021)	نویسنده درصدد است توضیح دهد که چگونه سیاست خارجی جدید چین همچون ابتکار «کمربند- راه» توسط سیاست‌های محلی و منطقه‌ای خارج از چین در مناطق مختلف جغرافیایی از جمله اوراسیا در حال شکل‌گیری است.
2	احمد تلمیز¹²	روسیه و چین اوراسیا را در قلب نظم جهانی پس از همه‌گیری قرار می‌دهند¹³ (2021)	از نظر نگارنده، عینی‌ترین پیامد همه‌گیری کرونا در سطح سیاست بین‌الملل تسریع در روند تغییرات جهانی و کاهش مطلوبیت جهانی ایالات متحده و متعاقباً روی کار آمدن بازیگران جدیدی همچون چین و روسیه بوده است که از طریق «مشارکت بزرگ اوراسیا» درصدد برآمده‌اند تا به منافع اوراسیایی خود دست یابند.
3	نورا صالح المجیم¹⁴	اهمیت اقتصاد کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس برای اهداف ژئوپلیتیک چین¹⁵ (2021)	نویسنده کوشیده است تا کنش متقابل بین راهبرد بزرگ اقتصادی چین و اهداف ژئوپلیتیک این کشور در قبال کشورهای حوزه خلیج‌فارس را از منظر واقع‌گرایانه بررسی نماید.
4	جرمی گارلیک و رادکا هاولووا¹⁶	دیپلماسی اقتصادی «کمربند و جاده» چین در خلیج‌فارس: مصون‌سازی راهبردی در میان رقابت منطقه‌ای عربستان و ایران¹⁷ (2020)	طی سالیان اخیر دیپلماسی اقتصادی چین در خدمت اهداف جامع امنیت ملی و رویکرد نوین سیاست خارجی منطقه‌ای این کشور در قالب طرح «کمربند- راه» قرارگرفته است. به‌منظور تأمین و تضمین جریان مداوم منابع متنوع انرژی، چین کوشیده است تا ضمن پرهیز از گرفتار آمدن در دام رقابت‌های منطقه‌ای، روابط خود را با ایران و عربستان حفظ کند.

2. مرکانتیلیسم اقتصادی؛ سپهر نظری پژوهش

پشتوانۀ نظری پژوهشِ پیش رو، بهره‌گیری از مفروضات تئوریک مرکانتیلیسم اقتصادی است که از دیرباز به‌عنوان رویکردی نضج‌یافته از پیوند «ملی‌گرایی»¹⁸ و اقتصاد، در مدیریت اقتصاد ملی استفاده شده است. در مقام تبیین و تشریح منطق، اصول، انگاره‌ها و مفروضات تئوریک حاکم بر این نظریۀ اقتصادی می‌توان اظهار داشت که از منظر تئوری مذکور، دولت‌ها به‌عنوان کنشگرانی عقلانی که بر اساس محاسبۀ «هزینه- فایده»¹⁹ نوع رفتار خود را در قبال دیگران تنظیم می‌کنند، یگانه بازیگران عرصۀ اقتصاد جهانی هستند که به‌منظور تداوم بقای خود ناگزیر هستند قدرتشان را به بالاترین میزان ممکن افزایش دهند و به‌غیراز خود به کسی متکی نباشند (Pickel, 2003, p. 34). از نظر مرکانتیلیست‌ها، دولت برای تأمین منافع ملی خویش دو وظیفۀ اصلی بر عهده دارد: نخست، هدایت صنایع به سمت ایجاد ارزش‌افزوده در پرتو وارداتِ مواد خامِ ارزان‌قیمت؛ دوم، مدیریت و هدایت اقتصاد داخلی تا زمان رسیدن به موازنۀ دلخواهِ تجاری و اقتصادی (پوراحمدی و شم‌آبادی، 1390، ص. 47).

نکتۀ قابل‌تأمل در این ‌میان آن است که از نظر مرکانتیلیست‌ها گرچه رابطۀ میان حوزه‌های سیاست و اقتصاد ماهیتاً یک رابطۀ افتراقی است، ولی باید توجه داشت که بازار نباید در مسیری غیرهمسو با منافع دولت حرکت کند؛ بلکه باید همواره پشتیبان دولت باشد. به بیانی بهتر از نظر ایشان، فعالیت‌های تجاری و اقتصادی می‌باید تابعی از منافع ملی، اهداف و امنیت ملی دولت‌ها باشد (Gerriey & Padoan, 1986, p. 84). علاوه بر این، مرکانتیلیست‌ها برخلاف تئوری‌پردازان لیبرال که قائل به وجود رقابت در بازار آزاد هستند، اعتقاد چندانی به اصل مزبور نداشته، اصراری هم بر حضور همه‌جانبۀ دولت در تمام عرصه‌های اقتصادی و تجاری ندارند (Gilpin, 2001, p. 90).

گفتنی است که نظریه‌پردازان اقتصادی به‌طور معمول مجموعه مفروضات حاکم بر تئوری مرکانتیلیسم را مترادف با مبحث «ملی‌گرایی اقتصادی»(²) تعبیر و تعریف کرده‌اند که همواره در پی تجدید بازآرایی صنایع، تنظیم قانونی بازارها و تخصیص یارانۀ حمایتی برای شرکت‌های داخلی است (Nakano, 2004, p. 211). در مقام نظر باید توجه داشت که ملی‌گرایی اقتصادی به‌عنوان بینشی کلی به مقولۀ سیاست مطرح است که در زمان ایجاد مغایرت بین اهداف بین‌المللی و اهداف ملی، مبادرت به ترویج مباحث و مسائل مرتبط با وحدت و استقلال ملت از منظر اقتصادی می‌نماید (Lupo – Pasini, 2019, p. 98)؛ بنابراین می‌توان گفت ملی‌گرایی از طریق تقویت قدرت ملی کشور در پی حداکثر سازی منافع ملی است. البته باید توجه داشت در بسیاری از موارد بنا به اقتضائات داخلی یا بین‌المللی، ملی‌گرایی اقتصادی در مقام واکنشی نسبت به بحرانی‌تر شدن موقعیت اقتصادی کشور کوشیده است تأثیرات منفی و مخرب پدیدار شده بر اقتصاد داخلی را دفع و تا حدود زیادی مهندسی و مدیریت نماید (Grubacic and Schuster, 2018, p. 303).

بر این اساس، ملی‌گرایی اقتصادی، مفهومی پویا است و یکی از وجوه اصلی تئوری مرکانتیلیسم اقتصادی تلقی می‌شود که همچون «ژانوس»(³) دارای دو وجه نیک و بد است؛ یعنی هم می‌تواند بدون آسیب‌رسانی به دیگر کشورها منجر به رشد اقتصادی کشوری خاص شود و هم به‌عنوان راهبردی خصمانه و تلافی‌جویانه مورد استفاده قرار گیرد و دیگران را از طریق سیاست‌هایی همچون حمایت‌گرایی اقتصادی مورد آسیب و آزار قرار دهد (دهشیار و نورانی، 1399، ص. 47). گفتنی است که در رویکرد ملی‌گرایی اقتصادی به‌منظور الگوواره سازی صنعتی و تجاری کشور در سطح داخلی و جهانی، همواره تأکیدات ویژه‌ای بر دستیابی به فناوری‌های برتر و بهتر صورت می‌پذیرد (مدرس و صفی‌نژاد، 1398، ص. 12).

با تأسی از مفروضات تئوریکی که ذکرشان رفت و برای برقراری پیوند وثیق میان تئوری مرکانتیلیسم و نوع رویکرد نوین چین به عرصۀ اقتصاد سیاسیِ سیاست خارجی خود، باید اذعان داشت که از دیرباز اهمیت بیشینه‌سازی مقولۀ منافع در عرصۀ سیاست خارجی به‌عنوان چراغ راه کشور در پهنۀ نظام بین‌الملل موردتوجه اندیشمندان امر بوده است. ازاین‌رو، نظریه‌پردازان مرکانتیلیست درصدد برآمده‌اند سیاست‌های اقتصادی را اهرم اجرایی مهم و تأثیرگذاری برای دستیابی به امنیت اقتصادی و متعاقباً امنیت سیاسی کشور معرفی کنند که قادر است مناسبات اقتصادی و حتی سیاسی را به نحوی ترتیب‌بندی نماید تا درنهایت موجب رشد و توسعه اقتصادی شود. مطالعۀ روند حاکم بر سیاست خارجی جمهوری خلق چین نشان می‌دهد که نخبگان چینی از دیرباز، به‌منظور تضمین امنیت ملی و حراست از بقای سیاسی خود، به شکل‌های گوناگون درصدد بهره‌جویی از عامل اقتصاد به‌مثابه ابزاری کاربردی و قدرت آفرین بوده‌اند. شاهد مثال گزارۀ مورد اشاره استمرار اصلاحات پیاپی در سیاست‌های اقتصادی این کشور متمدن آسیایی است که ثمرۀ آن جز رشد و توسعۀ اقتصادی نبوده است. با عنایت به موارد پیش‌گفته و همچنین اجماع سیاست‌گذاران چینی بر سر این موضوع که ملی‌گرایی اقتصادی می‌تواند ضمن تقویت دیپلماسی انرژی، وابستگی اقتصادی را تقلیل و در مقابل قدرت چانه‌زنی کشور را افزایش دهد، می‌توان اظهار داشت که مجموعه نظریات مرتبط با تئوری مرکانتیلیسم اقتصادی می‌تواند تا حدود زیادی نوع رویکرد چین به بلوک‌های تجاری منتخب و به‌طور مشخص منطقه اوراسیا و کشورهای حاضر در شورای همکاری خلیج‌فارس را تبیین و تشریح نماید.

3. تبیین و ارزیابی اقتصاد سیاسیِ سیاست خارجی چین در مناطق اوراسیا و خلیج‌فارس

در فضای پسا‌ جنگ سرد، بنا بر تحولاتی ژرف، نظم حاکم بر عرصۀ سیاست و روابط بین‌الملل تا حدود زیادی آمریکا محور شد و واشنگتن از این رهگذر کوشید تا قدرت بلامنازع خود را به سایر کنشگران موجود در هرم قدرت جهانی تحمیل نماید. روند مذکور در طول سالیان ابتدایی قرن 21 بر فضای بین‌المللی مستولی بود تا اینکه جمهوری خلق چین به‌عنوان کنشگری «قاعده‌پذیر»،(⁴) بنا بر سیادت‌های سیاسی –اقتصادی - صنعتی که در طول سالیان متمادی احراز کرده بود خواهان تخصیص سهم از کیک قدرت جهانی شد. در همین راستا نخبگان چینی بر این انگارۀ بنیادین تأکید کردند که به‌منظور ایفای نقش‌آفرینی فزاینده در تحولات منطقه‌ای و جهانی ناگزیر به برقراری، بسط و در نتیجه، تعمیق روابط اقتصادی خود با مناطق راهبردی مختلف از جمله اوراسیا و خلیج‌فارس هستند. در همین راستا نخبگان چینی مبادرت به ترتیب‌بندی راهبردهای ویژه‌ای همچون مگا پروژۀ «کمربند- راه»²⁰ یا «جادۀ ابریشم جدید»²¹ کردند (Shakhanova and Garlick, 2020, p. 38).

$C:\Users\Administrator\Desktop\bri_map.png$

تصویر ۱. شماتیک ابتکار کمربند- راه

3-1. ابتکار کمربند- راه؛ فصل مشترک تمرکز و توجه چین به مناطق اوراسیا و خلیج‌فارس

مگا پروژه راهبردی کمربند و راه سمبل و مظهری تام و تمام از پیوند تاریخیِ چین با مناطق راهبردی آسیای میانه و غرب آسیا تلقی می‌گردد (Cornet, 2018, p. 3) که از نوامبر 2013 به‌منظور ایجاد «جاده ابریشم دریایی قرن 21»²² و «جاده ابریشم قاره‌ای»²³ و باهدف اتصال اقتصاد درحال‌توسعۀ شرق آسیا به قاره سبز، به‌صورت ویژه و خاص موردتوجه و عنایت دولتمردان چینی قرارگرفته است (Jankovic, 2016, p. 5). شایان‌ ذکر است که نیت ابتدایی طرح چنین ابتکار کلان و راهبردی به اجلاسی تحت عنوان «دیپلماسی محیطی»(⁵) بازمی‌گردد که در سال 2013 برگزار شد (وکیلی و دیگران، 1398، ص. 77). در خلال اجلاس مذکور «شی‌جین پینگ»²⁴ ضمن تأکید بر تقویت روابط اقتصادی، سیاسی و امنیتی چین با همسایگان خود، اذعان داشت که عمده هدف طرح دیپلماسی محیطی، ایجاد و حفظ ثبات در محیط پیرامونی چین است (Cai, 2017, p. 2).

موضوع قابل‌تأمل دربارة پروژه تمدنی ابتکار کمربند- راه آن است که این مگا پروژه به سبب برخورداری از ماهیت فراقاره‌ای، حدود 60 کشور مختلف را در برگرفته است و در صورت اجرایی شدن چنین طرح سترگی، چین قادر خواهد شد که ضمن افزایش نفوذ منطقه‌ای و جهانی خود، به‌نوعی بر نظام اقتصادی بین‌الملل نیز سایه بیفکند (Miller, 2017, p. 39)؛ به عبارت دیگر به دلیل دخیل بودن خیل کثیری از کنشگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و حجم بالای سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی، ابتکار کمربند- راه قادر است جمهوری خلق چین را در راستای ایجاد نظم نوین اقتصادیِ منطقه‌ای و جهانی تا حدود زیادی یاری رساند و به‌نوعی موجبات ارتقای جایگاه کنونی این کشور در حال صعود را فراهم آورد (جمشیدی و خاتمی، 1399، ص. 2). در مقام تبیین اهداف ابتکار مزبور می‌توان به سند رسمی منتشره از جانب دولت جمهوری خلق چین در سال 2015 رجوع کرد که در متن آن آمده است: «هدف از این پروژۀ ابتکاری، ارتقای سطح همکاری‌های متقابل در جهت تقویت زیرساخت‌های انرژی و همکاری در امر تأمین و تضمین امنیت خطوط نفت و گاز و ایجاد شبکه‌های حمل‌ونقل جدید با همکاری کشورهای هدف است» (NDRC, 2015).

3-2. ارزیابی روابط تجاری و اقتصادی چین و کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس

پیش از بررسی نوع روابط تجاری و اقتصادی چین با کشورهای حاضر در شورای خلیج‌فارس (یکی از بلوک‌های منتخب تجاری که در سالیان اخیر به‌صورت ویژه موردتوجه نخبگان چینی واقع ‌شده است) ضرورت دارد که با هدف فهم هرچه بهتر نوع کنشگری چین در این حوزۀ قدرت‌آفرین، جایگاه ژئوراهبردی، ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی منطقۀ مورد اشاره در سپهر سیاست جهانی مورد ارزیابی و کاوش واقع گردد. توضیح مطلب اینکه از دیرباز حوزۀ راهبردی خلیج‌فارس که «مکیندر»²⁵ و «اسپایکمن»²⁶ آن را در تقسیم‌بندی خود در حوزۀ «ریملند»²⁷ جای‌داده‌اند (وثوقی، 1386، ص. 233)، بنا به دلایل گوناگونی از جمله در اختیار داشتن گلوگاه انرژی و برخورداری از منابع فسیلیِ سرشار خدادادی (نفت و گاز)، جایگاه ویژه‌ای را در سپهر سیاست جهانی احراز کرده است (امام‌جمعه‌زاده و فرجی نصیری، 1386، ص. 149). برخورداری از خصایص مورد اشاره سبب شده است تا کشورهای حاضر در «شورای همکاری خلیج‌فارس»(⁶) نه‌تنها خود را به‌عنوان یک بلوک سیاسی - تجاری موفقِ منطقه‌ای به دیگران بقبولانند، بلکه بتوانند از این رهگذر، به‌عنوان «هارتلند اقتصادی»²⁸ که بزرگ‌ترین حلقه انرژی جهانی را در اختیار دارد، توجه قدرت‌های آسیاییِ واردکننده انرژی (از جمله چین) را نیز به خود معطوف نمایند (رنجبر حقیقی، 1399، ص. 91).

$C:\Users\Administrator\Desktop\Capture.PNG$

تصویر 2. موقعیت جغرافیایی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس

در مقام تبیین نوع کنشگریِ تجاری و اقتصادی چین در حوزۀ راهبردی خلیج‌فارس، در ابتدا باید توجه داشت که به لحاظ تاریخی، بررسی سیر روابط چین با حوزۀ مورد اشاره حاکی از آن است که پیشینه روابط فی‌مابین به 2000 سال پیش یعنی زمان حکومت سلسله «هان»²⁹ بازمی‌گردد (محمودی کیا، 1398، ص. 7). با عنایت به سابقۀ تاریخیِ نسبتاً طولانی و پس از برگزاری نشست تاریخی کمیته مرکزی حزب کمونیست جمهوری خلق چین در سال 1978 میلادی که خروجی آن اعلام اصلاحات اقتصادی و سیاست درهای باز بود، روابط چین با کشورهای حاضر در منطقۀ خلیج‌فارس دستخوش دگردیسی‌های مثبتی از جنس تعمیق روابط فی‌مابین شد (Leverett and Bader, 2005)؛ این در حالی بود که پس از انقلاب 1949 تا اواخر دهۀ 70 میلادی، سیاست‌های اعلامی و اعلانی چین در قبال آوردگاه راهبردی غرب آسیا محدود به اتخاذ مواضع شعارگونۀ پکن در ارتباط با افراطی‌گری دنیای عرب و شعار حمایت از جنبش آزادی‌بخش فلسطین بود.

بنابراین می‌توان چنین اظهار داشت که با توجه به رشد و توسعه اقتصادی خیره‌کننده چین در دهه‌های آغازین قرن 21 و افزایش تصاعدی نیازمندی‌های انرژی این کشور به منابع موجود در حوزۀ خلیج‌فارس، پکن کوشیده است با اتخاذ دیپلماسی نفتی که در بطن خود دو راهبرد عمدۀ «دو واردات و یک صادرات»³⁰ را نهان دارد، مبادرت به تعمیق روابط خود با کشورهای حاضر در شورای همکاری خلیج‌فارس نماید. در همین رابطه باید گفت که یکسری عوامل و تعلقات اقتصادی و تجاری سبب شده‌اند جمهوری خلق چین، توجه و تمرکز ویژه‌ای را به شورای همکاری خلیج‌فارس به‌عنوان یک بلوک منتخب تجاری منطقه‌ای موفق مبذول دارد. در نگاهی کلی می‌توان عمده دلایل گرایش چین را به این حوزۀ قدرت آفرین به‌ شرح ذیل ترتیب‌بندی کرد:

3-2-1. نیاز فزایندۀ چین به منابع انرژی پایدار منطقۀ خلیج‌فارس

با وجود اینکه چین در سال‌های اخیر در زمینه انرژی‌های تجدید پذیر سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی کرده است، بررسی شرکت داده‌پردازی «آی.اچ.اس مارکیت»³¹ نشان می‌دهد که تقاضای نفت چین در حال حاضر نسبت به دورۀ پیش از همه‌گیری ویروس کرونا، رشد چشمگیری داشته است. علاوه بر این، مؤسسه تحقیقات «وود مکنزی»³² که در حوزۀ انرژی فعالیت می‌کند، برخلاف ادعای «آژانس بین‌المللی انرژی»³³ مبنی بر کاهش حدود پنج‌درصدی تقاضای نفتی چین در 2020، نتیجه گرفته است که در این سال، نه‌تنها میزان مصرف نفت چین نسبت به سال 2019 افت نداشته، بلکه حدود 2.3 درصد نیز افزایش یافته است.

افزایش میزان مصرف نفت خام در جمهوری خلق ‌چین (به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت خام جهان از سال 2017 به بعد) که تا حدود زیادی متأثر از رشد فزایندۀ اقتصادی و ناکافی بودن منابع داخلی این کشور در حال صعود بوده است، در سال 2019 نیز با میانگین واردات 10 میلیون بشکه در روز ادامه داشته است (U.S Energy Information Administration, 2021). نکتۀ قابل‌تأمل در این بین، پیگیری تداوم روند کنونی با هدف تضمین امنیت انرژی چین بوده است که از جملۀ عوامل مهم ایجاد پیوند تجاری و اقتصادی میان چین و کشورهای تولیدکنندۀ نفت حاضر در شورای همکاری خلیج‌فارس است.

$C:\Users\Administrator\Desktop\واردات سالانه نفت خام چین در سال 2019.PNG$

نمودار 1. واردات سالانه نفت چین (2005-2019)

3-2-2. توجه ویژۀ چین به ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل بازار منطقه‌ای خلیج‌فارس

واقعیت امر نشان از آن دارد که به سبب رشد اقتصادی کم‌سابقة چین در سالیان اخیر، سهم این قدرت شرق آسیایی از کیک اقتصاد جهانی تا حدود زیادی رو به فزونی نهاده است؛ شاهد مثال این گزاره، افزایش خیره‌کنندۀ وزن چین در مبادله با بازارهای تجاری منتخبی همچون خلیج‌فارس است؛ زیرا از سال 2001 تا 2017 شاهد 13 برابر شدن حجم تجارت دوجانبه چین با کشورهای حاضر در حوزۀ مورد اشاره به میزان 76/241 میلیارد دلار هستیم (Trade Map, 2018). از منظر اقتصادی، پیوند خوردن منافع تجاری چین و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، عینی‌ترین پیامد افزایش سطح مراودات دوجانبه بوده است (CIA – World Fact Book, 2018) که همین امر به‌نوبۀ خود فرصت کم‌نظیری را در جهت بازارگردانی منطقۀ خلیج‌فارس در اختیار چین قرار داده است. در همین رابطه باید اذعان داشت که با وجود درآمد سرشار حاصل از فروش سوخت‌های فسیلی که ثروتی افسانه‌ای در اختیار کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس قرار داده است، این دسته از کشورهای پدرسالارِ حاضر در حوزۀ خلیج‌فارس از نظر کشاورزی و صنعتی به‌شدت نیازمند خرید از خارج هستند. بر اساس بررسی نیازمندی‌های موجود، جمهوری خلق چین می‌تواند با گسیل کردن کالاهای ساخت خود به حوزۀ خلیج‌فارس با یک تیر دو نشان را هدف بگیرد؛ نخست رتق‌وفتق نیازهای تجاری و اقتصادی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس؛ دوم، کسب درآمد و محکم کردن جای پای خویش در این حوزۀ راهبردی قدرت‌آفرین.

3-2-3. ضرورت حفظ هم‌پیمانان منطقه‌ای در شرایط ناپایدار جهانی

با علم و اطلاع پیشین نسبت به این نکتۀ بنیادین که در شرایط کنونیِ حاکم بر فضای به‌شدت آنارشیک سیاست و روابط بین‌الملل که نمی‌توان از دوستی یا دشمنی پایدار سخن راند، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و جمهوری خلق چین، در سالیان اخیر کوشش‌های فزاینده‌ای را برای تعمیق مشارکت راهبردی دوجانبه به منصۀ ظهور رسانده‌اند. گفتنی است که بنا به دلایل ویژه‌ای همچون وجود شرکای توانمند در عرصۀ سرمایه‌گذاری مشترک، توان بالای رشد و توسعۀ بازار داخلی و خوشه‌ای بودن صنایع در جمهوری خلق چین، در این سال‌ها میزان سرمایه‌گذاری کشورهای پیرامونی خلیج‌فارس در بازار چین تا حدود زیادی رو به فزونی نهاده است (Lum, 2010, p. 79). از جمله مزیت‌های ویژه‌ای که در خلال سرمایه‌گذاری‌ها عاید کشورهای حاضر در حوزۀ راهبردی خلیج‌فارس شده است، می‌توان به بهره‌برداری لازم از توان مهندسی و فناوری‌های مدرن چین و بومی‌سازی توان فناورانه و مهندسی خود اشاره کرد (Weede, 2010, p. 211). در نقطۀ مقابل و با استناد به گزارش «مرکز مالی بین‌المللی دبی»³⁴ از دسامبر 2011 به بعد، حدود 2300 شرکت چینی در دبی و مشخصاً «منطقه آزاد جبل‌علی»³⁵ به‌عنوان مرکز مبادلات تجاری و اقتصادی امارات متحده عربی ثبت‌نام و سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از جملۀ بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران چینیِ حاضر در امارات می‌توان به «بانک صنعتی و بازرگانی چین»³⁶ اشاره کرد (ارغوانی پیر سلامی و میراحمدی، 1398، ص. 163).

علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه، انجام پروژه‌های پیمانکاری از سوی پکن در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از دیگر محورهای مهمی است که از بطن آن می‌توان به نوع و سطح مشارکت چین با کشورهای مورد اشاره پی برد. پروژه‌های پیمانکاری چین در کشورهای حاضر در حوزۀ راهبردی خلیج‌فارس عمدتاً مبتنی بر مواردی همچون احداث زیرساخت‌های مرتبط با تولید برق، منابع آب و صنایع مرتبط با پتروشیمی، خدمات حفاری، اکتشاف نفت، احداث و تجهیز خط تولید سیمان، انجام پروژه‌ها و اقدامات مرتبط با مقولۀ پل‌سازی و راه‌سازی، تقویت ایستگاه‌های مخابراتی و تجهیز بندرها و همچنین راه‌آهن است (Turki Al – Sudairi, 2012, p. 30). توجه و تمرکز بر موضوع حضور تجاری و صنعتی چین در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس زمانی مهم‌تر می‌نماید که بدانیم تا پیش از سال 2001 میلادی، کُل عایدی چین از پروژه‌های پیمانکاری انجام‌شده در منطقۀ خلیج‌فارس حدود 340 میلیون دلار بود که این رقم در سال 2009 به مبلغ 25/9 میلیارد دلار افزایش یافت (Chen, 2011, p. 88).

جدول 2. روابط تجاری چین و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در سال 2020

R	کشور	صادرات به چین(⁷)	واردات از چین(⁸)
1	عربستان سعودی	3823 میلیون دلار	28.1 میلیارد دلار
2	امارات متحده عربی	9368 میلیون دلار	35.5 میلیارد دلار
3	کویت	31.662 میلیون دلار	4.76 میلیارد دلار
4	بحرین	41.681 میلیون دلار	1.48 میلیارد دلار
5	قطر	759.066 میلیون دلار	2.9 میلیارد دلار
6	عمان	47.074 میلیون دلار	3.2 میلیارد دلار

نمودار 2. قدرالسهم کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از صادرات به چین در سال 2020)

نمودار 3: قدرالسهم کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس از واردات از چین در سال 2020

3-3. ارزیابی روابط تجاری و اقتصادی چین و اوراسیا به‌عنوان بلوک تجاری منتخبِ موفق

آوردگاه راهبردی اوراسیا، به‌عنوان قلب زمین و آینه تمام‌نمای سیاست بین‌الملل، از دیرباز به لحاظ ژئوپلیتیکی اهمیت ویژه‌ای داشته است. به لحاظ وسعت و پوشش منطقۀ وسیع اوراسیا علاوه بر جمهوری‌های استقلال‌یافته از شوروی سابق، کشورهای بلوک شرق سابق در اروپای مرکزی و کشورهای بالکان، جمهوری اسلامی ایران، افغانستان، پاکستان، هندوستان، ترکیه و جمهوری خلق چین را نیز شامل می‌شود (درج و فلاحت پیشه، 1398، ص. 26). گفتنی است از نظر غالب اندیشمندان این حوزه، برخورداری از ذخایر عظیم انرژی، جمعیت زیاد و موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه از عواملی هستند که موجبات سیادت و سروری اوراسیا(⁹) را نسبت به سایر مناطق جغرافیایی فراهم کرده‌اند. علاوه بر این، می‌توان دسترسی به آب‌های آزاد، حضور قدرت‌های بزرگ و هسته‌ای و پُل ارتباطی بودن این ابرقاره را از دیگر دلایل اهمیت آن دانست (Nazemroaya and Halliday, 2012, p. 68). با وجود این، شاید جامع‌ترین و مانع‌ترین تعریف از حوزۀ راهبردی اوراسیا را «زبینگو برژینسکی»³⁷ بیان کرده باشد: «اوراسیا به‌مثابه یک صفحۀ شطرنج ژئوپلیتیکیِ سرنوشت‌ساز و یک ابرقارۀ راهبردی از چنان اهمیتی برخوردار است که اگر قدرتی بر آن چیره گردد، می‌تواند دامنۀ نفوذ خود را به سایر مناطق پیرامونی یعنی آسیای شرقی، آفریقا، غرب آسیا و اروپای غربی نیز گسترش دهد و کنترل آن مناطق را در اختیار خود بگیرد» (Phil, 2018, p. 5).

$C:\Users\Administrator\Desktop\what1-eurasia2.jpg$

تصویر 3. ژئوپلیتیک اوراسیا

با توجه به اهمیت حوزۀ راهبردی اوراسیا در صفحۀ شطرنج سیاست و روابط بین‌الملل، مقامات چینی در سال‌های اخیر، به‌منظور نائل آمدن به سیاست‌های اِعلانی، اِعمالی و اِعلامی خود، توجه ویژه‌ای به این حوزۀ قدرت‌آفرین داشته‌اند. برای تبیین و تشریح نوع نگاه پکن به این منطقه، در ابتدا ضروری می‌نماید شمه‌ای از منطق و ماهیت حاکم بر سیاست خارجی چین در قبال منطقۀ اوراسیا بررسی شود تا شناخت مطلوب‌تری نسبت به کنشگری چین به دست آید. توضیح اینکه در فضای جهانی محلی شدن، نخبگان چینی با فهم صحیحی که از روندهای منطقه‌ای و جهانی به دست آورده‌اند، تمرکز ویژه‌ای را نسبت به بیشینه‌سازی توسعه و قدرت اقتصادی خود، به‌منظور تأمین و تضمین ثبات سیاسی و اجتماعی کشور مبذول داشته‌اند (شاه منصوری و شامیری، 1389، ص. 76). برای دستیابی به راهبرد مورد اشاره، مقامات چینی درصدد برآمدند تا دامنۀ نفوذ و حضور اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی خود را در فضای پسا شوروی به منطقۀ راهبردی اوراسیا گسترش دهند؛(¹⁰) منطقه‌ای که اگر چین بتواند بر آن سیطره یابد، نه‌تنها منجر به کسب اعتمادبه‌نفس لازم برای به چالش کشیدن نظم حاکم بر نظام جهانی می‌شود، بلکه می‌تواند سکوی پرتاب این کشورِ در حال صعود در نظام آنارشی جهانی نیز تلقی گردد.

در نگاهی کلی و با عنایت به روندهای پویای حاکم بر سیاست خارجی چین (استقلال، عدم وابستگی و روابط صلح‌آمیز)، محورهای اصولی همچون «اصل چهار نَه»³⁸ و «آموزه‌های مائوئیستی» از مباحثی هستند که نوع نگاه چین به حوزۀ راهبردی اوراسیا را مشخص می‌کنند. در مقام تشریح اصول مورد اشاره باید گفت، پنج اصل همزیستی مسالمت‌آمیز، عدم تجاوز متقابل، برابری و منافع دوجانبه، عدم‌مداخله در امور داخلی دیگران و احترام متقابل به تمامیت ارضی و حاکمیت متقابل دیگران که منبعث از آموزه‌های مائوئیستی و اصل چهار نه (نه به رقابت نظامی، سیاست قدرت، متحد نظامی و نه به هژمونی) برگرفته از تمدن 5000 سالۀ چینی بوده ((Varrall, 2015, p. 6)، بیانگر آن است که جمهوری خلق چین بیش از آنکه به دنبال به چالش کشیدن رقبا و بر هم زدن ترتیبات منطقه‌ای و جهانی باشد، در پی صعودی صلح‌آمیز و همزیستی مسالمت‌آمیز با کشورهای دیگر به‌منظور ارتقای جایگاه خود در روندهای جهانی است (Lam, 2006, p. 166).

با عنایت به این موارد و تأسی از مفروضاتی که ذکرشان رفت، عمده راهبردهای جمهوری خلق چین در حوزۀ راهبردی اوراسیا به ‌قرار ذیل قابل توصیف و تشریح است:

3-3-1. عامل انرژی، پیشران و محرک در توجه فزایندۀ چین به منطقۀ اوراسیا

یکی از عوامل مهمی که از دیرباز سبب تبدیل منطقۀ اوراسیا به یک حوزۀ راهبردی شده، انرژی و نیاز کشورهای مجموعه‌ای و فرا مجموعه‌ای به این مادۀ حیاتی خدادادی بوده است. منبعث از این انگاره، ایالات متحده به‌عنوان بازیگری اثرگذار بر روند اقتصاد سیاسی جهان با مفروض داشتن این پیش‌فرض که در قرن 21، عمده کشمکش‌های کنشگران جهانی بر سر عامل انرژی خواهد بود، به‌منظور تثبیت موقعیت ویژه جهانی خود، از رهگذر ایجاد خط لوله‌های انتقال نفت و گاز، اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه رقبای منطقه‌ای (فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران) و حمایت همه‌جانبه از کشورهای منطقه‌ای هم‌پیمان، تلاش‌های گسترده و فزاینده‌ای را به‌منظور تسلط بر منابع انرژی حوزۀ اوراسیا و به‌طور خاص منطقۀ نفتی خزر ترتیب‌بندی نمود (Girgin, 2016, p. 25). علاوه بر مسکو و تهران، ضلع سومی که در منطقۀ اوراسیا توجه مقامات کاخ سفید را به خود جلب کرده، جمهوری خلق چین است. دولتمردان آمریکایی نیک واقف هستند که مقولۀ امنیت انرژی از مسائل مهمی است که با قدرت نظامی، توسعه و امنیت ملی چین رابطه‌ای ژرف دارد.

با توجه به تحولات کنونی و صعوبت‌های احتمالی که در آینده از سوی ایالات متحده بر چین در حال صعود تحمیل خواهد شد، مقامات چینی کوشیده‌اند با تعمیق روابط خود با کشورهای حاضر در حوزۀ راهبردی اوراسیا، امنیت عبور و مرور خود را از تنگه‌های فوق راهبردی «تایوان»³⁹ و «مالاکا»⁴⁰ تأمین و تضمین نمایند (Gertz, 2005, p. 3). البته نباید این نکتۀ قابل‌تأمل از نظر دور بماند که مقامات چین به‌منظور مقابله با غرض‌ورزی‌های احتمالی واشنگتن یا هر نیروی خصم دیگری، کوشیده‌اند در جهت تضمین امنیت انرژی و دسترسی‌های اقیانوسی خود مجموعه‌ای از اقدامات را به منصۀ ظهور برسانند. به‌عنوان‌مثال می‌توان به توجه و تمرکز چینی‌ها بر بندر راهبردی «گوادر» اشاره کرد که بر دهانۀ دریای عمان و به فاصلۀ نسبتاً کمی از شرکای راهبردی چین یعنی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای حاضر در حوزۀ خلیج‌فارس واقع ‌شده است (Nazemroaya and Halliday, 2012, p. 94).

3-3-2. راهبردهای تجاری و اقتصادی چین در قبال حوزۀ راهبردی اوراسیا

واقعیت امر نشان از آن دارد که جمهوری خلق چین طی سالیان اخیر با اتکا بر رشد بالای اقتصادی خویش، درصدد است تا ضمن افزایش نفوذ خود بر کشورهای واقع در جنوب شرقی آسیا در قالب سازمان همکاری اقتصادی «آ.سه.آن»،⁴¹ به‌مرور تسلط خود را بر حوزۀ راهبردی اوراسیای مرکزی افزایش دهد. جمهوری خلق چین برای دستیابی به اهداف منطقه‌ای و سپس جهانی خود، از رهگذر سیاست‌های اقتصادی همچون تلاش در جهت به حداقل رساندن موانع تجاری، عملیاتی‌سازی شاخۀ اوراسیایی ابتکار کمربند- راه، تضمین امنیت دسترسی به منابع انرژی و مواد معدنیِ این حوزۀ راهبردی، راه‌اندازی و تجهیز زیرساخت‌های مربوط به خطوط لوله انرژی و حمل‌ونقل در اوراسیا (Devinshire, 2017, p. 3)، انعقاد توافق‌نامه تجارت آزاد با «اتحادیه اقتصادی اوراسیا»(¹¹) در جریان مجمع اقتصادی آستانه، تلاش در جهت سرمایه‌گذاری و تبدیل‌شدن به شریک نخست تجاری کشورهای منطقه و فعالیت بیشتر در تکمیل و تجهیز خط انتقال انرژی قزاقستان- سین‌کیانگ (کرمی و کوزه‌گر کالجی، 1393، ص. 153) کوشیده است تا ضمن دستیابی به اهداف سیاسی و اقتصادی خود، حوزۀ کنشگری بازیگران رقیب منطقه‌ای و فرا مجموعه‌ای حاضر در اوراسیا را تا حدود زیادی محدود و مهندسی نماید. البته نکتۀ ژرفی که نباید از آن غافل ماند تمرکز و توجه چین نسبت به حوزۀ راهبردی اوراسیا است که موضوع چندان جدیدی نیست و به‌صورت عینی ریشه در سال‌های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و به‌طور مشخص سال‌های ابتدایی قرن 21 دارد. در این باره باید اذعان داشت که حجم مبادلات تجاری چین و کشورهای واقع در منطقۀ اوراسیا تا سال 2000 میلادی حدود یک میلیارد دلار بوده است و جالب اینکه این رقم اندک با رشدی 30 درصدی، در سال 2010 به 30 میلیارد دلار رسیده است (Aeinvand, 2018, p. 85) که نشان از توجه ویژه چین به این حوزۀ راهبردی دارد. همان‌طور که در نمودار 4(¹²) و جدول 3 نیز قابل‌مشاهده است، در دهۀ دوم قرن 21 روابط اقتصادی چین و کشورهای حاضر در منطقه اوراسیا، به‌غیراز سال‌های 2015 و 2016، همواره روند صعودی قابل‌توجهی را تجربه کرده است.

$C:\Users\Administrator\Desktop\حجم تجارت کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) با چین از سال 2011 تا 2019.PNG$

نمودار 4. میزان تجارت چین و منطقۀ اوراسیا از سال 2011 تا 2019 (Statista 2021)

جدول 3. تجارت خارجی چین با کشورهای حوزۀ اوراسیا (Kazantsev and et al, 2021, p. 63)

$C:\Users\Administrator\Desktop\123.PNG$

3-3-3. همکاری اقتصادی چین و روسیه بر بستر سازمان همکاری شانگهای در صحنۀ اوراسیا

با توسعۀ مداوم فناوری اطلاعات، جهان معاصر با مرحلۀ جدیدی از انقلاب صنعتی مواجه شده است که در آن به سبب نائل آمدن به پیشرفت‌های ژرف در حوزه‌هایی همچون هوش مصنوعی، دیجیتالی‌سازی، مهندسی زیستی و اینترنت، انگیزه‌ای وصف‌ناشدنی برای دستیابی به توسعۀ اقتصادی ایجاد شده است. با علم به شرایط پدیدار شده، چین و فدراسیون روسیه در چارچوب کمربند اقتصادی جاده ابریشم و اتحادیۀ اقتصادی اوراسیا، مبادرت به اقدامات اقتصادی بنیادینی در زمینه تجهیز زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری مالی مشترک با هدف تسهیل تجارت نموده‌اند که همین امر، فرصت‌های جدیدی را برای کشورهای حاضر در منطقۀ اوراسیا به ارمغان آورده است (Lukin, 2020, p. 178)

علاوه بر این، مسکو و پکن به‌عنوان دو قدرت در حال صعودِ تجدیدنظرطلب که سکان هدایت سازمان همکاری شانگهای را در دست دارند، طی سالیان اخیر تلاش‌های فزاینده‌ای را در جهت تضعیف ایدۀ نظم تک‌قطبی مدنظر ایالات متحده، از رهگذر ایجاد انسجام داخلی و تقویت سازوکارهای منطقه‌ای به منصۀ ظهور رسانده‌اند (Olcott, 2004, p. 375). همچنین مقامات روسی و چینی، سازمان همکاری شانگهای را ابزاری می‌پندارند که به‌واسطه آن نه‌تنها می‌توانند در مقابل نفوذ سه‌جانبۀ ژاپن، اتحادیه اروپا و ایالات متحده قد علم کنند، بلکه به‌واقع خواهند توانست آوردگاه راهبردی اوراسیا را از گزند کشورهای حاضر در آمریکای شمالی، اروپای غربی و ایندوپاسیفیک حفظ کنند (Nazemroaya and Halliday, 2012, p. 138).

نتیجه‌گیری

در عصر کنونی، گوهر و ذات نظام بین‌الملل، آنارشی و مبتنی بر ترس در مورد ادامة بقا و تهدید سایر کنشگران است. در فضای ایجادشده مهم‌ترین بازیگران صحنۀ نظام بین‌الملل، توانایی دیگر کنشگران را با دیدة تردید می‌نگرند. حاصل وضعیت پدیدار شده این است که روابط خارجی کشورها همواره تابع مجموعه‌ای از نیات، اهداف، منافع، خواسته‌ها و واکنش‌های برآمده از خلأ قدرت ایجادشده در صحنۀ روابط بین‌الملل است. در نتیجۀ دگردیسی‌های پدیدار شده، بیشینه‌سازی قدرت اقتصادی خود پاسخی عقلانی در واکنش به خلأ قدرت به‌وجودآمده است. با عنایت به موارد مطرح در خلال مباحث، می‌توان اظهار داشت که آنچه موجب شد چین درصدد برقراری و تعمیق روابط تجاری و اقتصادی با بلوک‌های منتخبی همچون شورای همکاری خلیج‌فارس و اوراسیا برآید، نتیجۀ انتخاب راهبردی آن، بر اساس رویکردهای مرکانتیلیستی قابل تبیین و تشریح است. جمهوری خلق چین از رهگذر چنین راهبردهایی قصد دارد از سیاست کم‌فروغ ماندن گذر نماید و به سیاست تلاش برای کامیابی شی‌جین پینگ جامه عمل بپوشاند. در حقیقت چین کنونی دیگر نمی‌خواهد و نمی‌تواند با رویکردی منفعلانه نسبت به تحولات نظام بین‌الملل رفتار نماید و درصدد برآمده است تا از طریق به دست‌ گرفتن ابتکار عمل از طریق پیوندهای اقتصادی و تجاری، آینده نظام بین‌الملل را چنان‌که خوشایند خودش است ترتیب‌بندی نماید.

پی‌نوشت‌ها

[1] . Eurasia

[2] . Persian gulf

[3] . Cold War

[4] . Deng Xiaoping (邓小平)

[5] . International Monetary Fund (IMF)

[6] . Yuan (元)

[7] . Belt and Road Initiative (BRI) (带路倡议)

[8] . Brand

[9] . Economic Mercantilism

[10] . David Giacomo Zoppolato

[11] . China’s Western horizon: Beijing and the new geopolitics of Eurasia

[12] . Ahmad Talmiz

[13] . Russia and China Place Eurasia at the Heart of the Post-Pandemic World Order

[14] . Noura Saleh Almujeem

[15] . The importance of the GCC economies for China's geopolitical goals

[16] . Jeremy, Garlick and Radka, Havlova

[17] . China’s “Belt and Road” Economic Diplomacy in the Persian Gulf: Strategic Hedging amidst Saudi–Iranian Regional Rivalry

[18] . Nationalism

[19] . Cost - Benefit

[20] . Belt & Road Initiative

[21] . New Silk Road

[22] . The 21st Century Maritime Silk Road

[23] . The Silk Road Economic Belt

[24] . Xi Jinping (习近平)

[25] . Mackinder

[26] . Spykman

[27] . Rimland

[28] . Economic Heartland

[29] . Han

[30] . Two Import and One Export

[31] . IHS Markit

[32] . Wood Mackenzie

[33] . IEA

[34] . Dubai International Finance Centre

[35] . Jebel Ali Free Zone

[36] . Industrial and Commercial Bank of China

[37] . Zbingo Brzezinski

[38] . Four no Principle

[39] . Taiwan

[40] . Malacca

[41] . Association of Southeast Asian Nations (ASEAN)

منابع

فارسی

ارغوانی پیر سلامی، فریبرز و میر احمدی، سعید (1398). تبیین سیاست موازنه‌سازی منطقه‌ای چین در خاورمیانه، فصلنامه سیاست جهانی، ۸ (28)، ص‌ص 176 - 139.

جمشیدی، محمد و خاتمی، حسام (1399). نقش ابتکار یک کمربند- یک ‌راه در نظم نوین اقتصادی چین، فصلنامه سیاست، مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 50 (1)، ص‌ص 20 - 1.

درج، حمید و فلاحت پیشه، حشمت‌الله (1398). صف‌آرایی ایران، روسیه و چین در مقابل آمریکا در صحنۀ ژئوپلیتیک اوراسیا، مجلّۀ پژوهش‌های جغرافیای سیاسی، سال چهارم، 1 (13)، ص‌ص 62 - 23.

دهشیار، حسین و سینا نورانی، سید امیر (1399). ناسیونالیسم اقتصادی دونالد ترامپ و رهیافت شبکه‌ای در سیاست خارجی آمریکا، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، 13(49)، ص‌ص 74 - 43.

رکابیان، رشید و عله‌پور، مهرداد (1399). آوردگاه راهبردی ایندوپاسیفیک و رویارویی پکن- واشنگتن در عصر پساجنگ سرد (2019- 2010)، پژوهش‌نامۀ ایرانی سیاست بین‌الملل، ۸ (2)، ص‌ص 138- 113.

شاه‌منصوری، تاج احمد و شامیری، افشین (1389). اهداف و منافع چین در آسیای مرکزی پس از 11 سپتامبر از همکاری و هم‌جواری تا دیپلماسی اقتصادی بین‌المللی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، (68)، ص‌ص 88 - 75.

محمودی‌کیا، محمد (1398). سیاست خارجی خاورمیانه‌ای چین در پرتوِ نظم نوین جهانی، فصلنامه سیاست خارجی، ۳۳ (3)، ص‌ص 28 - 1.

مدرس، محمدولی و صفی‌نژاد، ابوالحسن (1398). نقش ناسیونالیسم اقتصادی در استمرار روند اصلاحات در اقتصاد سیاسی چین، فصلنامه سیاست جهانی، ۸ (4)، ص‌ص 30 - 7.

میرترابی، سید سعید. قربانی، ارسلان. منوّری، سید علی و کشوریان آزاد، محسن (1399). ابتکار چندجانبه‌گرایی مالی چین و چالش نظم مالی بین‌المللی (2019 - 2008)، فصلنامه مطالعات اقتصاد سیاسی بین‌الملل، ۳ (۲)، ص‌ص 408 - 383.

وکیلی، بهنام. قربانی شیخ‌نشین، ارسلان و میر ترابی، سید سعید (1398). ابتکار یک کمربند یک‌راه، نهادگرایی و دیپلماسی انرژی چین، فصلنامه تحقیقات سیاسی بین‌المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، (41)، ص‌ص 89 - 70.

Aeinvand, H. (2018). Explaining China's and Russia's Anti-Hegemonic Policies against the United States. International Journal of National Research, (3)32, 67-94

Ahmadipour, Z & Lashgari, E. (2012). Theoretical and Experimental Recognition of the Concept of a Strategic Zone in Eurasian Supercontinent. Central Eurasia Studies, 4 (9), 1-20.

Almujeem, N. S (2021). GCC countries geo economic significance China’s geopolitical ends. Review of Economics & Political Science. Available at: https://doi.org/10.1108/REPS-11-2019-0152.

Blank, S. J. (2007). U.S. Interest in Central Asia and Their Challenges, Strategic Studies Institute, Available at: http:// www. Strategic Studies Institute.army.mil/.

Cai, Peter (2017). Understanding China’s Belt and Road Initiative, The Lowy

Chen, Mo (2011), Exploring Economic Relations between China and the GCC States. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies (in Asia), Vol. 5, No 4, pp. 88-105.

CIA-World Fact Book (2018). The World Fact Book". (Observed 2018, 12, 15) at:https://www.cia.gov/library/publications/theworldfactbook/rankorder/2001rank.html.

Cornet, Alexandre (2018). The Strategic Challenges of the Silk Roads", Asia Focus, No. 79, pp. 1-13.

Farjirad, A., & Shabani, M. (2013). Russian Politics in Central Asia and the Caucasus and its Challenges after the Cold War. Geographical Journal of the Land, 10 (39), 1-18.

Garlick, Jeremy and Havlova, Radka (2020). China’s “Belt and Road. Economic Diplomacy in the Persian Gulf: Strategic Hedging amidst Saudi – Iranian Regional Rivalry. Journal of Current Chinese Affairs, Vol. 49, No. 1. Pp. 82 – 105. Available at: https://journals.sagepub.com/ doi/ full/10.1177/1868102619898706

Gertz, B. (2005). China builds up strategic sea lanes. Washington Times, USA, January 18.

Giacomo Zoppolati, David (2021). China’s Western horizon: Beijing and the new geopolitics of Eurasia. New York, Oxford University Press, pp. 336. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/full/ 10.1080/ 15387216. 2021.1918201?scroll=top&needAccess=true.

Girgin, D. (2016). Analyzing of the Geopolitical Energy confrontation in the caucuses: Role of Iran, after sanction were Lifted. International Journal of Humanities and social science, Vol. 6, No. (2).

Grubacic, S. and Schuster, J. (2018). Economic nationalism in the history of international economics. International Journal of Pluralism and Economics Education. Vol. 9, No. 3, pp. 300-317.

https://www.eia.gov/todayinenergy/detail.php?id=43216

Institute for International Policy, Available Online at: https://www. lowyinstitute. org/publications/understanding-belt-and-road-initiative

Kazantsev, Andrei and Medvedeva, Syetlana and Safranchuk, Ivan (2021). Between Russia and China: Central Asia in Greater Eurasia, Journal of Eurasian Studies, Vol. 12, No. 1, pp. 57-71.

Lukin, Alexander (2020). Sino – Russian Cooperation as the basis for Greater Eurasia, Human Affairs, Vol. 30. No. 2. Pp. 174-188.

Lum, Thomas (2010), China and the U. S: Comparing Global Influence, New York: Nova Science Publisher.

Lupo-Pasini, F. (2019). The Rise of Nationalism in International Finance: The Perennial Lure of Populism in International Financial Relations. Duke Journal of Comparative & International Law. Vol. 30, No. 91, pp 93-141.

Mechstroth, D. (2015). China Solidifies Its Position as the World’s Largest Manufacturer.

Miller, Tom (2017). China's Asian Dream: Empire Building along the New Silk Road. Zed Books Ltd, London, Available at: www.Zedbooks.net

Monaghan, A. (2014). China Surpasses US as World's Largest Trading Nation. The Guardian, No. 10.

Nakano, T. (2004). Theorising economic nationalism. Nations and Nationalism. 10(3), pp 211-229.

Nazemroaya, M. D., & Halliday, D. J. (2012). The Globalization of NATO, London, England: Clarity Press, INC, September 15, 1- 412.

NDRC (National Development and Reform Commission), 2015, Ministry of Foreign Affairs and Ministry of Commerce of the People’s Republic of China, with State Council Authorization, at: http://en.ndrc.gov.cn

Olcott, Martha, B. (2004). Russia- Chinese Relations in a Changing Asia. Washington DC, USA: Carnegie Endowment for International Peace.

Phil, H. (2018). Trump’s new militarism – “United States prepares wars against

Russia and China. Europe Solidaire Sans Frontières, March 26, Available at: http://www.europe solidaire.org/spip.php?article43811.

Shakhanova, Gaziza and Garlick, Jeremy (2020). The Belt and Road initiative and the Eurasian Economic Union: Exploring the Greater Eurasian Partnership, Journal of Current Chinese Affairs, Vol. 49. No. 1, pp. 33-57.

Swartz, Spencer and Shai Oster (2010), China Tops U.S. in Energy Use: Asian Giant Emerges as Theory, Millennium: Journal of International Studies, Vol. 10, No, 2.

Talmiz, Ahmad (2021). Russia and China Place Eurasia at the Heart of the Post-Pandemic World Order, Asian Journal of Middle Eastern and Islamic Studies, Vol. 15, No. 1, pp. 1 – 33. Available at: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/25765949.2021.1881325.

TradeMap (2018), Yearly Time Series. (Observed 2018, 11, 25) at: https://www.trademap.org/Index.aspx.

Turki Al-Sudairi, Mohammed (2012), Sino-Saudi Relations: An Economic History, Gulf Research Center, August, pp. 1-38. (Observed 2018, 11, 12) at: www.grc.net.

Weede, Erich (2010), the Capitalist Peace and the Rise of China: Establishing Global Harmony by Economic Interdependence. International Interactions: Empirical and Theoretical Research in International Relations. Vol. 36, No 2, pp. 206-213.

[1] . بر اساس آخرین آمار موجود، تعداد جمعیت چین 1.444.454.128 نفر است؛ https://www.worldometers.info.

[2] . به معنی کاربست مجموعه‌ای از روش‌های حمایتی به‌منظور تقویت و محافظت از اقتصادهای ملی در بازارهای جهانی است (Pryke, 2012, p. 281).

[3] . ژانوس (Janus) یا به تعبیری یانوس اصطلاحی برگرفته از فرهنگ روم باستان است که به معنی چندوجهی و چندگانه بودن است.

[4] . بر اساس شواهد و روندهای موجود باید اذعان داشت که در شرایط کنونی جمهوری خلق چین کنشگری قاعده‌ساز محسوب نمی‌شود (چینی‌ها نه در حوزۀ اقتصاد، بلکه در حوزه نظامی نیز چندان قاعده‌ساز نیستند)؛ ولی باید توجه داشت که در مسیر قاعده‌سازی گام برمی‌دارند و در افقی نزدیک خواهند توانست از کنشگری قاعده‌پذیر به قدرتی قاعده‌ساز بدل شوند (Champion & Leung, 2018).

[5] . (Environmental diplomacy) (环境外交) اجلاس دیپلماسی محیطی به‌عنوان نخستین نشست بزرگ در حوزۀ سیاست خارجی و همچنین نخستین جلسه سیاست‌گذاری در خصوص کشورهای همسایه از زمان تأسیس جمهوری خلق چین بود.

[6] . شورای همکاری خلیج‌فارس که با عناوین دیگری همچون: «شورای تعاونی خلیج»، «مجلس تعاون الخلیجی» و (GCC) نیز شناخته می‌شود، در 25 مه 1981 باهدف ایجاد یکپارچگی اقتصادی و نظامی از سوی شش کشور عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، کویت، عمان و قطر بنیان نهاده شد.

[7] . https://www.ceicdata.com/en/indicator/saudi-arabia/total-exports-to-china

[8] . https://oec.world/en/profile/bilateral-country/chn/partner/bhr

[9] . برخورداری از 53/4 میلیون کیلومترمربع سبب شده است که این حوزۀ راهبردی بزرگ‌ترین قطعۀ خشکی جهان (یک‌چهارم سطح خشکی‌های جهان) لقب گیرد. علاوه بر این، 75 درصد کل جمعیت جهان، 75 درصد منابع انرژی دنیا و 60 درصد تولید ناخالص ملی مربوط به این حوزۀ قدر آفرین است (Ahmadipour and Lashgari, 2012, p. 9).

[10] . برژینسکی دربارة حضور چین در منطقۀ راهبردی اوراسیا اظهار داشته است: «هیچ الزامی وجود ندارد که درصدد اثبات این موضوع برآییم که چین یک کنشگر اصلی بین‌المللی است. چین در حال حاضر یک قدرت منطقه‌ای توانمند است که بلندپروازی‌های واقع‌بینانه را در صدر سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی خود دارد» (برژینسکی، 1385، ص. 48).

[11] . Eurasian Economic Union: این اتحادیه که از سال 2015 رسماً تأسیس شده است دارای اعضایی همچون: فدراسیون روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان است.

[12] . https://www.statista.com/statistics/1087430/eaeu-trade-volume-with-china/

اشتراک گذاری

آدرس مقاله

ارزیابی عوامل مؤثر بر تعامل اقتصادیِ چین با بلوک‌های تجاری منتخب مطالعه تطبیقی؛ شورای همکاری خلیج‌فارس و اوراسیا

رایمگ

پیوندهای سایت

مراکز مرتبط

پشتیبانی

صفحات رسمی