تدوين و ارزيابي اثربخشی بسته توانبخشی شناختی بر کاهش آسيب‌های شناختي نوجوانان فعال در فضای مجازی
محورهای موضوعی : روانشناسیفائزه ادیب نیا 1 , مهرداد کلانتری 2 , صغری اکبری چرمهینی 3
1 - گروه روانشناسي، دانشکده علوم تربيتي و روانشناسي، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ايران.
2 - گروه روانشناسي، دانشکده علوم تربيتي و روانشناسي، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ايران.
3 - گروه روانشناسي، دانشکده علوم انساني، دانشگاه اراک، اراک، ايران.
کلید واژه: آسيب‌شناسی, نوجوانان, فضای مجازی, بسته توانبخشی,
چکیده مقاله :
پژوهش حاضر با هدف تدوين و ارزيابي اثربخشي بسته توانبخشي شناختي بر کاهش آسيب‌‌هاي شناختي نوجوانان فعال در فضاي مجازي انجام شد. روش پژوهش آميخته اکتشافي (کيفي- کمّي) بود. بدين منظور با استفاده از تحليل مضمون مقالات و مصاحبه‌هاي انجام‌شده با متخصصان و نوجوانان فعال در فضاي مجازي، آسيب‌‌ها شناسايي شدند. بر اساس آسيب‌‌هاي شناختي شناسايي‌شده، بسته توانبخشي در 4 حوزه (توجه، پردازش اطلاعات، تفکر و شناخت اجتماعي) براي کاهش آسيب‌‌هاي شناختي نوجوانان در فضاي مجازي تدوين شد. براي سنجش اثربخشي بسته تدوين‌شده، از روش نيمه‌آزمايشي با طرح پيش‌آزمون، پس‌آزمون و پيگيري با گروه کنترل استفاده شد. 40 نفر از دختران فعال در فضاي مجازي شهر اراک که توسط ابزارهاي شناختي پژوهش، غربالگري شده بودند با روش هدف‌مند انتخاب شدند و به صورت تصادفي 20 نفر در گروه آزمايش و 20 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. نتايج تحليل واريانس مختلط نشان داد اجراي بسته تدوين‌شده باعث بهبود عملکرد گروه آزمايش در توجه، پردازش اطلاعات، تفکر و شناخت اجتماعي شده است (001/0 >p). با توجه به آنچه گفته شد مي‌‌توان نتيجه گرفت، بسته تدوين‌شده توانبخشي شناختي براي بهبود آسيب‌‌هاي شناختي نوجوانان آسيب‌‌ديده در فضاي مجازي مؤثر است.
The aim of this study was to develop and evaluate the effectiveness of cognitive rehabilitation package on cognitive damages reduction in active adolescents in cyberspace. The research method was exploratory mixed (qualitative-quantitative). For this purpose, by using the thematic analysi, by studying articles and interviewing professors and active adolescents in cyberspace, damages were identified. Based on the identified cognitive damages, a rehabilitation package (in four areas: attention, information processing, thinking and social cognition) was developed to reduce adolescents' cognitive damages in cyberspace, to evaluate the effectiveness of the developed package, a quasi-experimental design with an experimental group and a control group of pre-test, post-test and follow-up were used. 40 active girls in cyberspace in Arak who were screened by the pathology inventory constructed, were selected by purposive method and 20 were randomly assigned to the experimental group and 20 to the control group. The results of mixed analysis of variance showed that the implementation of the developed package improved the performance of the experimental group in attention, information processing, thinking and social cognition (p <0.001). It can be concluded that the developed cognitive rehabilitation package is also effective for improving the cognitive damages of adolescents in cyberspace.
باعزت، ف.، نوري زاده، ن. (1397). تأثير بسته آموزشي- شناختي دانشگاه يوتا بر ابعاد توجه پايدار، انتخابي و انتقالي کودکان خردسال. سلامت روان کودک، 5(3)، 68-58.
بيرامي، منصور.، موحدي، يزدان.، و احمدي، اسماعيل. (1396). تأثير بازتواني شناختي بر عملکرد توجه متمرکز- پراکنده و حافظه کاري در دانشآموزان با ناتواني يادگيري رياضي و خواندن. عصب روانشناسي، 3(1)، 28-9.
حجتی، قصيده.، نقش، زهرا.، خداياری فرد، محمد. (1400). رابطه سبک دابستگی و هويت اخلاقی: نقش واسطه‌ای همدلی. روانشناسی، 2(25)، 235-215.
خدادادي، مجتبي.، شاهقليان، مهناز.، و اماني، حسين. (1393). نرم‌افزار دسته‌بندي كارت ويسكانسين. تهران: موسسه تحقيقات علوم رفتاري- شناختي سينا.
خدادادي، مجتبي.، مشهدي، ع.، و اماني، حسين. (1393). نرم‌افزار استروپ کلاسيک. تهران: موسسه تحقيقات علوم رفتاري- شناختي سينا.
خدادادي، مجتبي.، مشهدي، ع.، و اماني، حسين. (1393). نرم‌افزار عملكرد پيوسته. تهران: موسسه تحقيقات علوم رفتاري- شناختي سينا.
خدادادي، مجتبي.، نظربلند، ندا.، و اماني، حسين. (1393). نرم‌افزار تکليف سنجش عملکرد کنش‌‌هاي اجرايي (حافظه کاري). تهران: موسسه تحقيقات علوم رفتاري- شناختي سينا.
خدادادي، مجتبي.، يزدي، سيده منور.، و اماني، حسين. (1393). نرم‌افزار توجه متمرکز و پراکنده. تهران: موسسه تحقيقات علوم رفتاري- شناختي سينا.
رابرتس، ديويد.ل.، پن، ديويد.ل.، و کامبس، دنيس.ر. (2016). شناخت اجتماعي و آموزش تعامل. ترجمه سوسن عليزاده فرد و حسين زارع (1398). نشر ارجمند.
رنج‌‌دوست، شهرام.، و عيوضي، پروانه. (1392). بررسي رابطه هوش هيجاني دبيران با تفکر خلاق دانشآموزان متوسطه. پژوهش در برنامه‌ريزي درسي،10(2)، 125-113.
علي محمدي، فاطمه.، و آقاجاني، احمد. (1400). پيش‌بيني کيفيت زندگي زناشويي بر اساس تعهد و همدلي زوجين در دانشجويان متأهل دانشگاه آزاد اسلامي واحد قم. روانشناسي و روانپزشکي شناخت، 8(4)، 145-135.
نجاتي، وحيد.، کمري، سامان.، و جعفري، صديقه. (1397). ساخت و بررسي ويژگي‌‌هاي روان‌سنجي پرسشنامه شناخت اجتماعي دانشجويان (شاد). شناخت اجتماعي، 7(2)، 144-123.
نيک راد، ليلا.، باصری، احمد.، و بيگدلی، حسين. (1401). نقش واسطه‌ای تفکر انتقادی در رابطه بين اهمال‌کاری و سرمايه شناختی. روانشناسی، 2(26)، 170-160.
نيکنام، کريم.، غباري بناب، باقر.، و حسن‌‌زاده، سعيد. (1399). اثربخشي آموزش حل مسئله خلاقانه بر خلاقيت و سازگاري اجتماعي دانشآموزان پسر تيزهوش. کودکان استثنايي، 20(2)، 62-47.
همرنگ، حميد.، قنبري پناه، افسانه.، ابوالمعالي الحسيني، خديجه.، و سپاه منصور، مژگان. (1398). تبيين رابطه بين خلاقيت و سازگاري تحصيلي دانشآموزان با ميانجي‌‌گري انگيزش تحصيلي. ابتکار و خلاقيت در علوم انساني، 9(3)، 60-25.
Al-Khatib, B.A. (2012). The effect of Using brainstorming strategy in developing creative problem solving skills among female students in princess Alia universitycollege. Contemporary Research, Contemporary Research, 2(10), 29-38.
Baumgartner, S.E., Schuur, W.A., Lemmens, J.S., & Poel, F. (2017). The relationship between media multitasking and attention problems in adolescents. Human Communication Research, 44(1), 1-27.
Beddington, J., Cooper, C. L., Field, J., Goswami, U., Huppert, F. A., Jenkins, R., & Thomas, S.M. (2008). The mental wealth of nations. Nature, 455, 1057–1060.
Berry, A. S., Zanto, T. P., Rutman, A. M., Clapp, W. C., and Gazzaley, A. (2009). Practice-related improvement in working memory is modulated by changes in processing external interference. Neurophysiology, 102 (3), 1779–89.
Bonavita, S., Sacco, R., Della Corte, M., Esposito, S., Sparaco, M., Ambrosio, S. (2015). Computer-aided cognitive rehabilitation improves cognitive performances and induces brain functional connectivity changes in relapsing remitting multiple sclerosis patients: an exploratory study. Neurology, 262(1), 91-100.
Caprioara, D. (2015). Problem solving-purpose and means of learning mathematics in school. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 191, 1859-1864.
Choi, J.S., Park, S.M., Roh, M.S., Lee, J.Y., Park, C.B., & Jung, H.Y. (2013). Dysfunction inhibitory control and impulsivity in internet addiction. Psychiatry Research, 215(3), 424-428.
Dworkin, J., Rudi, J. H., & Hessel, H. (2018). The state of family research and social media. Family Theory & Review, 10(4), 796-813.
Gutierrez-Leefmans, M. (2016). Is internet making us more creative? Ciencia Ergo Sum, 23(2), 182-187.
Hackman, D. A., Farah, M. J., & Meaney, M. J. (2010). Socioeconomic status and the brain: mechanistic insights from human and animal research. Nature Review Neuroscience, 11, 651–659.
Jiao, C., Wang, T., Peng, X., & Cui, F. (2017). Impaired empathy processing in individual with internet addiction disorder. Fronties in Human Neuroscience, 11(4), 1-10.
Klingberg, T. (2010). Training and plasticity of working memory. Trends in Cognitive Sciences, 14(7), 317–324.
Mccal, C. (2013). Social cognition in the cyber age. Psychological Inquiry, 24(4), 273-292.
Mills, K.L. (2016). Possible effect of internet use on cognititve development in adolescence. Media and Communication, 4(3), 4-12.
Nahum, M., Lee, H., Fisher, M., Green, M.F., Hooker, C. I., Ventura, J., Jordan, J.T., Rose, A., Kim, S., Haut, K.M., Merzenich, M., & Vinogradov, S. (2021). Online social cognition training in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 47(1), 108–117.
Nikkelen, S.W.C., Valkenburg, P.M., Huizinga, M., & Bushman, B.J. (2014). Media use and ADHD-related behaviors in children and adolescents. Developmental Psychology, 50(9), 2228-2241.
Ophir, E., Nass, C., & Wanger, A.D. (2009). Cognitive control in media multitaskers. Psychological and Cognitive Sciences, 106(37), 1-5.
Savulich, G., Thorp, E., Pietcy, T., Peterson, K.A., Pickard, J.D., & Sahakian, B.J. (2019). Frontiers in Behavioral Neuroscience. 13(2), 1-8.
Sohlberg, M.M., & Mateer, C.A. (2001). Cognitive Rehabilitation: An integrative neuropsychological approach. Guilford Press.
Suler, J. (2004). The online disinhibition effect. Cyber Psychology & Behavior, 7(3), 321-326.
Ventola, C.L. (2014). Social media and health care professionals: benefits, risks, and best practices. P & T, 39(7), 491-520.
