تأثیر ساحتهای اخلاقی بر معرفت از منظر قرآن با تاکید بردیدگاه علامه طباطبایی (ره)
محورهای موضوعی : اخلاق و تربیت اسلامیابوذر رجبی 1 , علی کربلائی پازوکی 2
1 - دانشگاه معارف اسلامی
2 - دانشگاه علامه طباطبائی، تهران
کلید واژه: علامه طباطبائی, اخلاق, معرفت, گناه, رذایل اخلاقی, فضایل اخلاقی.,
چکیده مقاله :
ساحت شناختی و ساحت اخلاقی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ برخی از فلاسفه بر این باورند که در کسب معرفت و باور، اخلاق و ارزشهای اخلاقی دخالتی نداشته و نباید داشته باشد. احساسات و عواطف، اخلاق و اخلاقیات باید رام عقل بوده، و عقل بر آنها تسلط داشته باشد، نه اینکه آنها دخالتی در حوزه باورها داشته باشند. (جدایی دانش از ارزش) در مقابل طیف دیگری از فلاسفه بر اثرپذیری و اثرگذاری اخلاقیات بر معرفت و باور عقلانی تأکید دارند. باتوجه به اختلاف دیدگاه ها در مورد تاثیر پذیری رفتار اخلاقى از خاستگاه‌های شناختى و غيرشناختى همانند عواطف و هيجانات و عواملى نظير وراثت، محيط اجتماعى و ... ، همچنین تاثیر پذیری شناخت‌های انسان از فضائل و رذائل اخلاقی، این تحقیق با روش توصیفی و تحلیل متن، در صدد بررسی ارتباط و تأثیر صفات نفسانی و اخلاقی بر مسائل معرفتی از دیدگاه قرآنی علامه طباطبائی است. به باور وی با کسب فضایل اخلاقی می‌توان زمینه شکل‌گیری باور صادق را فراهم ساخت. درمقابل رذایل اخلاقی در مانعیت برای حصول معرفت یا همان باور صادق می‌تواند دخالت نماید.
What is the relationship between the cognitive field and the moral field? Some philosophers believe that morality and moral values should not be involved in the acquisition of knowledge and belief. Feelings and emotions, morality and ethics should be dominated by reason, not they interfere in the realm of beliefs (separation of knowledge from value). In contrast, another spectrum of philosophers emphasizes the influence of ethics on knowledge and rational belief. Due to the differences of views on the impact of moral behavior on cognitive and non-cognitive origins such as emotions and factors such as heredity, social environment, etc., as well as human cognitions of moral virtues and vices, this study is descriptive And the analysis of the text seeks to examine the relationship and effect of sensual and moral attributes on epistemological issues from the Qur'anic point of view of Allameh Tabatabai. According to him, by acquiring moral virtues, the ground for the formation of true belief can be provided. Moral vices can interfere with preventing the attainment of true knowledge or belief.
قرآن کریم.
ابراهیم‌زاده، علی، 1387، رهایی از کمند اخلاق علمی، تهران، اطلاعات.
اتکینسون، آر.اف، 1369، درآمدی به فلسفه اخلاق، ترجمه سهراب علوی‌نیا، تهران، مرکز ترجمه و نشر کتاب.
آیر، ا.ج، بی‌تا، زبان، حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، دانشگاه صنعتی شریف.
باقری، خسرو، 1382، هویت علم دینی: نگاهی معرفت‌شناختی به نسبت دین با علوم انسنی، تهران، وزارت فرهنگ وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی.
پارسانیا، حمید، 1383، علم و فلسفه، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
پارسانیا، حمید، 1385، سنت، ایدئولوژی، علم، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
پایا، علی، 1386، «دشواری‌های سخن گفتن از مفهوم علم دینی»، اخبار ادیان، ش 24 و 25،ص 69-60.
پورسینا، زهرا، 1385، تأثیر گناه بر معرفت با تکیه بر آراء آگوستین قدیس، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله، 1379، تسنیم، ج 2، قم، نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، 1382، تسنیم، ج 5، قم، نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، 1393، تسنیم، ج 13، قم، نشر اسراء.
جوادی آملی، عبدالله، 1387، معرفت شناسی در قرآن، قم، نشر اسراء، چ ششم.
جوادی آملی، عبدالله، 1392، فطرت در قرآن، قم، نشر اسراء.
جوادی، محسن، 1375، مسئله باید و هست، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
چالمرز، آلن ف.، 1374، چیستی علم، درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی، ترجمه سعید زیباکلام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
حائری یزدی، مهدی، 1361، کاوش‌های عقل عملی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
حسین زاده، محمد، 1393، مولفه‌ها و ساختار‌های معرفت بشریت تصدیقات یا قضایا، قم، موسسه امام خمینی.
حسينزاده، محمد، 1380الف، مبانى معرفت دينى قم، مركز انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى (ره).
حسينزاده، محمد، 1380ب، معرفت شناسى، قم، مركز انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى (ره).
حسينزاده، محمد، 1390، معرفت بشرى؛ زيرساختها، قم، مركز انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى (ره).
حسينزاده، محمد، 1396، معرفت؛ چيستى، امكان و عقلانيت، قم، مركز انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى (ره).
حسينزاده، محمد، منابع معرفت، 1394، قم، مركز انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمينى (ره).
خسروپناه، عبدالحسین ، 1396، با همکاری حسن پناهی آزاد، فلسفه شناخت، قم، دفتر نشر معارف.
خندان، علی¬اصغر، 1384، مغالطات، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم.
راین، آلن، 1370، فلسفه علوم اجتماعی، ترجمه عبدالکریم سروش، تهران، صراط
سروش، عبدالکریم، 1361، دانش و ارزش، تهران، انتشارات یاران، چاپ هشتم.
سروش، عبدالکریم، 1375، علم چ‍ی‍س‍ت، فلسفه چ‍ی‍س‍ت؟ تهران، انتشارات صراط.
سروش، عبدالکریم، 1385، «اسلام و علوم اجتماعی؛ نقدی بر دینی کردن علم» مندرج در: علم دینی دیدگاه‌ها و ملاحظات، به کوشش حمیدرضا حسنی و دیگران، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
سروش، عبدالکریم، 1388، ت‍فرج ص‍ن‍ع (گ‍ف‍ت‍ارهای‍ی در اخلاق و ص‍ن‍ع‍ت و علم انسانی، تهران، انتشارات صراط.
سهروردی، شهاب الدین، 1388، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران، پژوشهگاه علوم انسانی.
شهرزوری، شمس الدین، 1372، شرح حکه الاشراق، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 1354، المبدأ و المعاد، تهران، انجمن فلسفه و حکمت ایران.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 1366، تفسير القرآن الكريم، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، 1368، الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، قم، انتشارات مصطفوی.
طباطبايى، سید محمدحسين، بی¬تا، فرازهایی از اسلام، تنظیم و گردآوری، سید مهدی آیت‌اللهی، قم، جهان‌آراء.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1360، رساله الولایه، قم، موسسه اهل البیت (ع).
طباطبايى، سید محمدحسين، 1361، آغاز پیدایش انسان، بی¬جا، بنیاد فرهنگی امام رضا (ع).
طباطبایی، سید محمد حسین، 1362، رساله الاعتبارات، مندرج در: رسائل سبعه، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1364، اصول فلسفه و روش رئاليسم، با حواشی مرتضی مطهری، تهران، صدرا.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1374، ترجمه تفسير الميزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ پنجم.
طباطبایی، سید محمدحسین، 1386، نهایه الحکمه، تحقیق و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم، انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
طباطبايى، سید محمدحسين،1387، شيعه: مجموعه مذاكرات با پرفسور هانرى كربن (خسروشاهى)، قم، بوستان كتاب.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1388الف، شيعه در اسلام (طبع جديد)، قم، بوستان كتاب،چاپ پنجم.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1388ب، قرآن در اسلام (طبع جديد)، قم، بوستان كتاب، چاپ سوم.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1388ج، بررسی‌های اسلامی، قم،بوستان کتاب، چاپ دوم.
طباطبايى، سید محمدحسين،1388 د، انسان از آغاز تا انجام، قم، بوستان كتاب، چاپ دوم.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1390 ق، الميزان في تفسير القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، الطبعه الثاینه.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1416 ق، نهایه الحکمه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، چاپ دوازدهم.
طباطبايى، سید محمدحسين، 1428 ق، مجموعة رسائل العلامة الطباطبائى، قم، انتشارات باقیات.
عارفی، عباس، 1388، مطابقت صور ذهنی با خارج، قم، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه.
فارابی، ابونصر، 1405ق، فصوص الحکم، تحقیق شیخ محمد حسان آل یاسین، قم، انتشارات بیدار، چاپ دوم.
فارابی، ابونصر، 1995 م، تحصیل السعاده، مقدمه و تعلیق و شرح : علی بومحلم، بیروت، دار مکتبه الهلال.
فارابی، ابونصر، 2008 م، شرح رسالۀ زیتون الکبیر الیونانی، مندرج در: رسائل الفارابی، تحقیق موفق فوزی الجبر، دمشق، الینابیع، الطبعه الثانیه.
کرد فیروزجایی، یارعلی، 1393، مباحث معرفت‌شناسی در فلسفه اسلامی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
لازی، جان، 1362، درآمدی تاریخی به فلسفه علم، ترجمه علی پایا، تهران، نشر دانشگاهی.
لاکاتوش، ایمره، 1375، علم و شبه علم؛دیدگاه‌ها و برهان‌ها: مقاله‌هایی در فلسفه علم و فلسفه ریاضی، گردآوری و ترجمه شاپور اعتماد، تهران، نشر مرکزی.
مسكويه، ابوعلي، 1371، تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق، قم، انتشارات بيدار.
مصباح یزدی، محمدتقی، 1386، آموزش فلسفه، تهران، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ 7.
مطهری، مرتضی، 1374، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا.
هیوم، دیوید، 1377، تحقیق در مبادی اخلاق، ترجمه رضا نقییان ورزنه، تهران، گویا.
وبر، ماکس، 1382، دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران، هرمس.
وین‌رایت، ویلیام، 1385، عقل و دل: درآمدی به نقد عقل عاطفی، ترجمه محمدهادی شهاب، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
85 |
نوع مقاله: پژوهشی
صفحات 102 - 85
تأثیر ساحتهای اخلاقی بر معرفت از منظر قرآن
با تاکید بردیدگاه علامه طباطبایی (ره)
ابوذر رجبی 1
علی کربلائی پازوکی 2
چکیده
ساحت شناختی و ساحت اخلاقی چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ برخی از فلاسفه بر این باورند که در کسب معرفت و باور، اخلاق و ارزشهای اخلاقی دخالتی نداشته و نباید داشته باشد. احساسات و عواطف، اخلاق و اخلاقیات باید رام عقل بوده، و عقل بر آنها تسلط داشته باشد، نه اینکه آنها دخالتی در حوزه باورها داشته باشند. (جدایی دانش از ارزش) در مقابل طیف دیگری از فلاسفه بر اثرپذیری و اثرگذاری اخلاقیات بر معرفت و باور عقلانی تأکید دارند. باتوجه به اختلاف دیدگاه ها در مورد تاثیر پذیری رفتار اخلاقى از خاستگاه‌های شناختى و غيرشناختى همانند عواطف و هيجانات و عواملى نظير وراثت، محيط اجتماعى و ... ، همچنین تاثیر پذیری شناخت‌های انسان از فضائل و رذائل اخلاقی، این تحقیق با روش توصیفی و تحلیل متن، در صدد بررسی ارتباط و تأثیر صفات نفسانی و اخلاقی بر مسائل معرفتی از دیدگاه قرآنی علامه طباطبائی است. به باور وی با کسب فضایل اخلاقی می‌توان زمینه شکل‌گیری باور صادق را فراهم ساخت. درمقابل رذایل اخلاقی در مانعیت برای حصول معرفت یا همان باور صادق می‌تواند دخالت نماید.
واژگان كليدي
علامه طباطبائی، اخلاق، معرفت، گناه، رذایل اخلاقی، فضایل اخلاقی.
[1] . استادیار دانشگاه معارف اسلامی، قم، ایران. (نویسنده مسئول)
Email: rajabi@maaref.ac.ir
[2] . دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
Email: Karbaleipazooki@atu.ac.ir
تاریخ دریافت: 25/12/1399 پذیرش نهایی: 10/3/1400
