شایست¬ها و ناشایست¬های پادشاهان و حاکمان در شعر حافظ شیرازی
محورهای موضوعی : تحلیل متون نظم
1 - دانشگاه تبریز
کلید واژه: شایست¬ها و ناشایست¬ها, پادشاهان و حاکمان, دیوان حافظ شیرازی, عدالت.,
چکیده مقاله :
دیوان حافظ شیرازی، علی رغم خمیرمایه ای غالباً عارفانه، واجد وجوه دیگری از مضامین، از جمله سیاسی و حکومتی است. ارتباط و تعامل حافظ با دربار شاهان و حاکمان زمانه و دغدغۀ ایجاد حکومتی مطلوب، موجب شده تا وی با شیوه ای خاص در برخی از مدایح، نیز نقش پردازی های برخی از اشعارش به هنجارها و آداب اخلاقی و سیاسی آنان توجه نشان دهد. چگونگی منظر حافظ به ارزش ها و ضدارزش های پادشاهان و فرمانروایان، نیز مصادیق، نحوۀ استعمال و هدف از به کارگیری این دسته از مفاهیم در اشعارش موضوع شایستۀ درنگی است که چندان به آن توجهی نشده است. از این رو این جستار با روشی توصیفی - تحلیلی، در پی پاسخ گویی به این سوالات است که شایست ها و ناشایست های فرمانروایان در شعر حافظ چه بوده اند و به چه منظوری در شعر وی انعکاس یافته اند؟ یافته-ها نشان می دهند که حافظ متأثر از الگوهای کلی«سیاست نامه نویسی» ایرانی، پاره ای از شایست های اخلاقی و سیاسی پادشاهان، از قبیل: عدالت، فره مندی، تدبیر امور ملک، سخاوت، برپایی امنیّت، و برخی از ناشایست های آنان، نظیر: ظلم، خونریزی، تعصب و غرور را به طرزی زیرکانه و هنرمندانه، در اشعارش به منظور پندآموزی و عبرت انگیزی، همچنین تلطیف روحیۀ حاکمان زمانه و کاستن از استبداد و خشونت آنان، وارد نموده است.
Hafiz’s Divan deals with political and governmental themes though it is considered as mystical work. Hafiz’s interaction with kings and rulers of the time, attract his attention to their norms, politics and moral which made some of his poems. How Hafiz views the values and anti-values of kings and rulers, as well as the extent, examples, manner of use and purpose of using these concepts in his poems is a worthy subject which is not considered seriously until now. Therefore, this article, with a descriptive-analytical method It seeks to answer these questions: what were the merits and demerits of the rulers in Hafez's poetry and for what purpose were they reflected in his poetry? The findings show that Hafez, influenced by the general patterns of Iranian " Policy writing ", some of the moral and political merits of kings, such as: justice, culture, property management, generosity, establishment Security, and some of their inadequacies, such as: oppression, bloodshed, bigotry and arrogance in a clever and artistic way, in his poems for instructive and instructive, as well as to soften the spirit of the rulers of the time and reduce their tyranny and violence. Has done.
- آدامووا، ا. ت و ل. ت گیوزالیان. (1386). نگاره¬های شاهنامه. ترجمه¬ی زهره فیضی. تهران: فرهنگستان هنر
- ابن بطوطه. (1376). سفرنامۀ ابن بطوطه (رحله‌بن‌بطوطه). جلد1. مترجم: محمدعلی موحد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- افضل¬¬الدین کرمانی، احمد بن حامد (1339)، عقد العلی للموقف ¬الاعلی، تهران: چاپخانۀ خاور.
- المسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین بن علی (بی¬تا)، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دارالصاوی. (افست قم، مؤسسه¬ی نشر المنابع الثقافه الاسلامیه)
- بحرانی¬پور، علی؛ زارعی، سیده زهرا. (1389). «خاستگاه¬های اقتدار و مقبولیت اجتماعی سلسله¬ی آل اینجو،754- 725ه.ق». فصلنامه علمی¬ـ پژوهشی تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س). سال بیستم. دوره¬ی جدید. شماره¬ی 8. پیاپی. زمستان 1389. صص 53- 29.
- بولت، باربارا، (1395)، هایدگر در چارچوبی جدید، ترجمۀ مهتاب کلانتری، تهران: ناهید.
- پارسا، شمسی، (1397)، «آشفتگی پارادیمی حافظ در برخورد با امر سیاسی»، مجلۀ جستارهای نوین ادبی، شمارۀ 201، تابستان 1397: ص 49- 27.
- ترکمنی آذر، پروین (1396)، «عدالت و بازتاب آن در تاریخ¬نوشته¬های مورخان ایرانی؛ قرن سوم تا ششم هجری»، مجله جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، بهار و تابستان 1396: ص 133- 119.
- حافظ¬ ابرو، عبدالله¬بن لطف¬الله، (1380)، زبده¬التواریخ، چهار مجلد، مصحّح: سیدکمال-جوادی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- حافظ، شمس¬الدین محمّد (1394). دیوان حافظ، بر اساس نسخۀ تصحیح شدة غنی- قزوینی، به کوشش رضا کاکائی دهکردی. چ ششم، تهران: ققنوس.
_______________ .(1384). حافظ؛ دیوان غزلیات. به کوشش: دکتر خلیل خطیب‌‌رهبر. چاپ 38. تهران: صفی‌‌علیشاه.
- حسینی¬فسایی، میرزا حسن. (1382). فارسنامه¬ی ناصری. دو مجلد، مصحّح: منصور رستگار فسایی. تهران: امیرکبیر.
- زرین¬کوب، عبدالحسین، (1383)، از کوچۀ رندان، تهران: سخن.
- زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین¬الدین احمد شهاب¬الدین ابی¬الخیر، (1351)، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- سجادی، سید صادق، (1391)، «زندگی و روزگار حافظ»، در: حافظ زندگی و اندیشه، تهران: مرکز دایره¬المعارف بزرگ اسلامی.
-سمرقندی، کمال الدّین عبدالرزاق. (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین. به اهتمام عبدالحسین نوایی. جلد اول. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- شبانکاره¬ای، محمّد بن علی بن محمّد، (1381)، مجمع¬الانساب، دو مجلد، مصحّح: میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
- شجاع (1356)، انیس الناس، به کوشش ایرج افشار،چ اول، تهران: بنگاه ترجمه و کتاب.
- شه¬بخش، عظیم؛ غیاثی، امید (1397)، «شیراز عصر حافظ و چگونگی بازتولید اندیشۀ ایرانشهری»، پژوهشنامۀ تاریخ محلی ایران، سال هفتم، شمارۀ دوم، پیاپی 14، بهار و تابستان 1398: ص 190- 177.
- صفا، ذبیح¬الله، (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، ج 3، تهران: فردوسی.
- طباطبایی بروجردی، سیدآقاحسین (1429ه.ق)، جامع أحادیث الشیعه، ج 30، تهران: فرهنگ سبز.
- عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر (1374)، قابوسنامه، مصحح غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
- غزالی طوسی، محمد بن محمد (1351)، نصیحه¬الملوک، با تصحیح و حواشی و تعلیقات و مقدمه جلال¬الدین همایی، تهران: انجمن آثار ملی.
- غنی، قاسم، (1366)، یادداشت¬ها در حواشی دیوان حافظ، به کوشش اسماعیل صارمی، تهران. انتشارات علمی.
- غنی، قاسم .(1383). بحث در آثار و افکار و احوال حافظ؛ تاریخ عصر حافظ یا تاریخ فارس و مضافات و ایالات مجاوره در قرن هشتم. به‌‌علاوۀ مقدّمه به قلم استاد علامه قزوینی. جلد1، چاپ9 تهران: زوار.
- فرخی، یزدان، (1392)، «تأملی درباره¬ی اشتغال حافظ شیرازی در تشکیلات دیوانی»، مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوهش¬نامه¬ی انجمن ایرانی تاریخ، سال هفتم، شماره¬ی بیست و هفتم، بهار 95، صص 62- 45.
- قزلسفلی، محمدتقی (1383). «هنر و سیاست»، پژوهشنامه¬ی علوم انسانی و اجتماعی، سال سوم، شماره¬ی نهم و دهم، 234- 213.
- کتبی، محمود، (1364). تاریخ آل¬مظفر، مصحّح و محقّق: عبدالحسین نوایی، تهران: ابن سینا.
- کشاورز بیضایی، محمّد. (1398). در ساحت کشتی¬شکستگان. جستارهایی در گفتمان تاریخی و فرهنگی شعر حافظ شیرازی. تهران: روزگار.
- محمدی، محتشم (1384)، «شایست¬ها و نشایست¬ها در دو حماسه بزرگ جهان»، مجله علوم اجتماعی و انسانی شیراز، دوره¬ی بیست و دوم، شماره¬ی اوّل، بهار 84: ص 227- 216.
ــــــــــــــــ (1392)، «کشورداری از دید سعدی»، مجله¬ی مطالعات ایرانی، سال سیزدهم، شماره¬ی بیست و ششم، پاییز و زمستان 93: ص 163- 143.
معین¬الدین نطنزی، (1383). منتخب¬التواریخ معینی. تصحیح پروین استخری. تهران: اساطیر.
- معین¬الدین یزدی، جلال¬الدین محمّد (1326)، مواهب الهی، جلد 1، با تصحیح و مقدمۀ سعید نفیسی، طهران: اقبال.
- منصورنژاد، محمّد(1392)، «ماهیّت اندیشه¬ی سیاسی رند شیراز، حافظ»، مجله علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره¬ی شصت و یکم، بهار 92: ص 90- 69.
- نامه¬ی تنسر (1354) به تصحیح مجتبی مینوی، چ دوّم، تهران: خوارزمی.
- نظام¬الملک طوسی، حسن بن علی (1373)، سیاست¬نامه یا سیرالملوک، مقدمه و تعلیقات عطار تدین، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- Avery, Peter (2010) “Foreword: Hafiz of Shiraz,” in Hafiz and the Religion of Love in Classical Persian Poetry, edited by Leonard Lewisohn, London: I. B. Tauris, pp. ix-xvi.
