رابطة بين جوّ مدرسه و هویت اجتماعی دختران (مورد مطالعه: دانش¬آموزان شهر کرمان)
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایران
الهام شیردل
1
,
حسین ابراهیم زاده آسمین
2
,
فاطمه حامی کارگر
3
1 - استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2 - دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان
3 - دانشجوی دکتری علوم اجتماعی، دانشگاه کاشان
کلید واژه: هویت اجتماعی, دختران, جو مدرسه, دوستان.,
چکیده مقاله :
نوجوانی دوران حساسی در تشکیل هویت اجتماعی دختران در دنیای مدرن همراه با تغییرات مداوم و جهانی شدن است. هدف اساسي اين مقاله بررسی رابطه ميان ابعاد جوّ مدرسه و ارتباط با دوستان با هویت اجتماعی در ميان دختران دبیرستانی شهر کرمان است. در پژوهش حاضر، نظریة گیدنز و روتر و روش پیمایش و ابزار پرسشنامه به کار گرفته شده است. جامعۀ آماري این پژوهش دانش آموزان دختر دبیرستانی شهر کرمان در سال 1397 هستند. تعداد نمونه 380 نفر است كه با روش نمونه گیري طبقه بندی متناسب با حجم نمونه انتخاب شدند. نتايج آمار توصیفی و استنباطی به‌دست‌آمده از داده ها با نرم‌افزار SPSS نشان ميدهد: الف) هویت اجتماعی اکثر دختران دبیرستانی در سطح متوسط قرار دارد. ب) ميان جو مدرسه و ارتباط با دوستان با هویت اجتماعی دختران نوجوان رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد؛ يعني با افزایش جو عاطفی، آموزشی، تعادل‌جویی، رویارویی و انتظاری مدرسه، هویت اجتماعی در دانش-آموزان بیشتر می شود. ج) اجرای تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که چهار متغیر جو رویارویی مدرسه، ارتباط با دوستان، جو انتظاری و جو آموزشی مدرسه بر شدت هویت اجتماعی اثر دارند و 35 درصد آن را تبيین ميکنند. نتايج اين پژوهش حاكي از آن است که توجه به وضعیت مدارس از بعد اجتماعی رسمی و غیررسمی و سپس ابعاد هنجاری، آموزشی، عاطفی، مدیریتی مدرسه در هویت اجتماعی دختران نقش مهمی ایفا میکند. با پایه‌ریزی درست مقدمات هویت اجتماعی میتوان هم عملکرد آن ها در برابر تغییرات اجتماعی را بهبود بخشید و هم از مشکلات تحصیلی و مسائل اجتماعی آینده پیشگیری نمود.
The basic purpose of this article is to investigate the relationship between school atmosphere and relationships with friends and social identity among high school girls in Kerman city. In the present study, Giddens and Rutter's theory and survey method were applied with the questionnaire tool. The statistical population of this study is high school girls in Kerman city in the year 2019. The sample size is 380 girl student who were selected by stratified sampling method. The results of the descriptive and inferential statistics obtained from the data with SPSS software show that A) the social identity of the majority of high school girls is at an average level. B) There is a direct and significant relationship between school atmosphere and communication with friends and the social identity of adolescent girls. That is, as the emotional, educational, balancing, confrontational, and expected atmosphere of the school increases, so does the student's social identity. C) Performing multiple regression analysis showed that the four variables of the school confrontation atmosphere, communication with friends, expected atmosphere and educational atmosphere of school have an effect on the intensity of social identity and explain 35% of it. The results of this study indicate that attention to the situation of schools from the formal and informal social dimension and then the normative, educational, emotional, managerial aspects of the school play a vital role in the social identity of girls
ابرکرامبی، نیکولاس(1393). درآمدی بر جامعه شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشر نی. اکبر پور ، زهرا (1381). بررسی عوامل اقتصادی - اجتماعی موثر بر هویت اجتماعی دانش آموزان مقطع متوسطه شهر شیراز، پایان نامه كارشناسي ارشد انشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي امیدیان، مرتضی و فروزان باغبان زاده(1398). غلامحسین مکتبی رابطه جوّ مدرسه و راهبردهای حل تعارض با هویت و التزام تحصیلی: نقش میانجی وظیفه شناسی، مجله روانشناسی و روان پزشکی شناخت، سال ششم، شماره5، 14-26. آلمال، فرنگیس(1390). سيماي هويت اجتماعي جوانان ايراني، مطالعات ملی، 12(3): 148-121. باقری، معصومه، محمد سلیمان نژاد(1389). بررسی جامعه شناختی هویت جوانان، نشریه جامعه شناسی تاریخی، 1(3): 110-93. برک، لوراای(1385). روانشناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی)، ترجمه یحیی سید محمدی، تهران: انتشارات ارسباران. پارسا پژوه، سپیده.(1379). بررسی هویت های فرهنگی دختران جوان، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران. جنکینز، ریچارد.(1381). هویت اجتماعی، ترجمه تورج یار احمدی. نشر شیرازه. جهانگیری، جهانگیر و مهدی معینی(1389). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی؛ نمونه مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه شیراز، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 16(1): 74-37. حسین چاری، مسعود؛ خیر، محمد(1382). بررسی جو روانی- اجتماعی کلاس به عنوان یکی از مؤلفه¬های فرهنگ مدرسه. مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 3 (3 و 4)، 25-42. خالق پناه، كمال(1384). دگرگوني نسلي و هويت اجتماعي در كردستان، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران. خلخالی، علی. (1379). ارائه چارچوب نظری برای تشخیص جو مدرسه. فصلنامه تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش)، (62)، 78-102. ریتزر، جورج(1374). بنیانهاي جامعه شناختی، ترجمه تقی آزاد ارمکی، تهران، سیمرغ. زاهد زاهدانی، سید سعید؛ الماسی، مسعود(1386). بررسی تطبیقی عوامل اجتماعی مرتبط با گرایش به رفتار بزهکارانه در میان حاشیه¬نشینان و غیر حاشیه¬نشینان. فصلنامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 2(3)، 25-74. سیف، دیبا، بشاش، لعیا و لطیفیان، مرتضی(1383)، تاثیر ابعاد خود بر روابط اجتماعی با همسالان در نوجوانان مراکزآموزشی استعدادهای درخشان و مدارس عادی، مجله ی روانشناسی، شماره ی بیست و نهم، صص 78-91. صفری شالی، رضا و آتیه عبدمولایی(1395). تاثیر عوامل اجتماعی شدن بر هویت نوجوانان . فصلنامه خانواده و پژوهش . شماره 27.صص 117-136. عاملي، سعید رضا(1389). دو جهاني شدن‌ها و آينده‌ي هويت‌هاي همزمان، نبراس، سال دوم، شماره‌ي سوم و چهارم، صص: 119-134. کفاشی، مجید، پهلوان، منوچهر و عباس عربی نژاد(1389). بررسی تأثیر سبک زندگی بر هویت اجتماعی؛ مطالعه موردی جوانان 15 تا 35 ساله شهر بابل. فصلنامه پژوهش اجتماعی،شماره 9. صص 117- 139. گیدنز، آنتونی(1387). تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، تهران: نشر نی،چاپ پنجم. گيدنز، آنتونی (1378) پیامدهای مدرنیت، ترجمه¬ی محسن ثلاثى، تهران: نشر مركز. گيدنز، آنتوني (1383). جامعه شناسي، ترجمه منوچهر صبوري، تهران: نشر ني. مجله رشد آموزش علوم اجتماعي(1372). سال پنجم، شماره 17، صص 30. مقدس، علی اصغر و بیژن خواجه¬نوری ( 1384). جهانی¬شدن و تغییر هویت اجتماعی زنان، بررسی موردی دو شهر شیراز و استهبان، مجله مطالعات زنان، سال سوم، شماره 7. مهرمند، احد، اشرفی سلطان احمدی، حسین، عزیزی نژاد، بهاره و علی ماندگار(1388). بررسی جامعه شناختی میزان رابطه هویت ملی و هویت قومی در بیت جوانان آذری زبان شهر ارومیه، فصلنامه مطالعات اجتماعی، شماره 112، صص:9 - 110. ميرهاشمي، مالك و ليبا حيدرپور(1390)، ارتباط عوامل اجتماعي با هويت اجتماعي دانش آموزان، فصلنامه پژوهش اجتماعي، سال چهارم، شماره 12 ،صص 168-185. Baumann, G. & Sunier, T. (2004). The school as a place in its social space. NewYork: Berghahn books. Brown, R. (1985) "Social Identity", in, Adam and Jessica Kuppre (eds.) the social Science Encyclopedia, London: R. K. P. Cardenas , D., Sublonniere, R. (2020). “Participating in a New Group and the Identification Processes ; The Quest for a Positive Social Identity”. The Journal of Child Psychology and Psychiatry.Vol 59. Issue 1:189-208. Cooper ,C.R.(1998).The weaving of maturity: culture perspectiveson adolescent development .New York: Oxford University Press. Hogg, M. A. & Abrams, D. (1988). Social Identification: A Social Psychology of Inter group Relations and Group Process, London: Rout ledge. Maehr, S. & Barrett, M. (2005). German puplis'sense of national identity and knowledge of national symbols. Unpublished paper, Department of Psychology, University of Surrey. Marcia, J. E. (2002). "Adolescence, Identity and the Bernardone family", Journal of Marriage and the Family, Vol. 2, No 3, pp 199 – 209. Olivetti, C., Patacchini , E., Zenou,Y.(2020). “ Mothers , Peers and Gender –role Identity”. Journal of the European Economic Association . Vol 18. Issue 1 :266-301. Parra,O.A., Sanchez-Queija , A.Y.I.(2002). Parents and peers influences on emotional adjustment during adolescence. Paper Presented at VIII EARA Conference Oxford. Raymond,T. G. and Lawrence G. H.(2010). “ Social Identity ; Amultidimensional Approach”. The Journal of Social Psychology. Vol 127. Issue 3:299-308. Sidanius ,J. Vanlaar,C., Levins , S., Sinclair,S.(2004). “ Ethnic Enclaves and the Dynamics of Social Identity on the College Campus”, Journal of Personality and Social Psychology.87(1):99-110. Tajfel, H. (1979). An Integrative Theory of Inter group conflict, Moterey, Brooks /cole. Williams, J.(1984). “Gender and Intergroup Behaviour: Towards an Integration”. British Journal of Social Psychology . Vol 23. Issue 4:311-316. Wyn , J. , White, R.(1997). Rethinking Youth . London. Sage.
فصلنامه علمي «پژوهش انحرافات و مسائل اجتماعی»
شماره یکم، پاییز 1400: 179-153
تاريخ دريافت: 11/09/1400
تاريخ پذيرش: 22/12/1400
نوع مقاله: پژوهشی
رابطة بين جوّ مدرسه و هویت اجتماعی دختران
(مورد مطالعه: دانشآموزان شهر کرمان)
الهام شیردل1
حسین ابراهیم‌زاده آسمین2
فاطمه حامی کارگر3
چکیده
نوجوانی دوران حساسی در تشکیل هویت اجتماعی دختران در دنیای مدرن همراه با تغییرات مداوم و جهانی شدن است. هدف اساسي اين مقاله بررسی رابطه ميان ابعاد جوّ مدرسه و ارتباط با دوستان با هویت اجتماعی در ميان دختران دبیرستانی شهر کرمان است. در پژوهش حاضر، نظریة گیدنز و روتر و روش پیمایش و ابزار پرسشنامه به کار گرفته شده است. جامعۀ آماري این پژوهش دانشآموزان دختر دبیرستانی شهر کرمان در سال 1397 هستند. تعداد نمونه 380 نفر است كه با روش نمونهگیري طبقهبندی متناسب با حجم نمونه انتخاب شدند. نتايج آمار توصیفی و استنباطی به‌دست‌آمده از دادهها با نرم‌افزار SPSS نشان ميدهد: الف) هویت اجتماعی اکثر دختران دبیرستانی در سطح متوسط قرار دارد. ب) ميان جو مدرسه و ارتباط با دوستان با هویت اجتماعی دختران نوجوان رابطه مستقیم و معنادار وجود دارد؛ يعني با افزایش جو عاطفی، آموزشی، تعادل‌جویی، رویارویی و انتظاری مدرسه، هویت اجتماعی در دانشآموزان بیشتر میشود. ج) اجرای تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که چهار متغیر جو رویارویی مدرسه، ارتباط با دوستان، جو انتظاری و جو آموزشی مدرسه بر شدت هویت اجتماعی اثر دارند و 35 درصد آن را تبيین ميکنند. نتايج اين پژوهش حاكي از آن است که توجه به وضعیت مدارس از بعد اجتماعی رسمی و غیررسمی و سپس ابعاد هنجاری، آموزشی، عاطفی، مدیریتی مدرسه در هویت اجتماعی دختران نقش مهمی ایفا میکند. با پایه‌ریزی درست مقدمات هویت اجتماعی میتوان هم عملکرد آنها در برابر تغییرات اجتماعی را بهبود بخشید و هم از مشکلات تحصیلی و مسائل اجتماعی آینده پیشگیری نمود.
واژه‌هاي کلیدی: هویت اجتماعی، دختران، جو مدرسه، دوستان.
مقدمه
هویت درک هر شخص از خود و هویت اجتماعی درک هر شخص از خود و دیگران از یک سو و درک دیگران از غیر خود از سوی دیگر است. بنابراین هویت اجتماعی امری ذاتی نیست، بلکه محصول توافق بوده و همواره در حال ساخته شدن است. روانشناسان اجتماعی و جامعه‌شناسان بر این باورند که هویت (حتی هویت فردی) امری غیرشخصی یا به عبارت دیگر امری اجتماعی است که به واسطه دیالیکتیک میان فرد و جامعه شکل میگیرد. از دیدگاه این افراد، هرچند هویت معمولاً در نگرشها و احساسات شخصی افراد نمود پیدا میکند، ولی زمینه و بستر شکلگیری آن زندگی جمعی است و تصویری که فرد از خود میسازد و یا آگاهی و احساس فرد نسبت به خود، بازتاب نگرش دیگران نسبت به اوست (جنکینز، 1381: 25).
هيچ هويتی جدا از فضاي اجتماعي معني ندارد و شكل‌گيري هويت در فرآيندهاي اجتماعي شدن ريشه دارد، اما نبايد تصور كرد كه هويت اجتماعي يك بار براي هميشه شكل ميگيرد. تغيير و دگرگوني همچنان كه ذات جامعه و تاريخ است، در هويت اجتماعي نيز رايج است. بنابراين، هويت امري اكتسابي است كه در جريان تعاملات فرد و در درون فضاي زندگي شخصي شكل ميگيرد. هويت اجتماعي شناخت و دانش شخص از جايگاهش در جامعه است، شناختي كه وي از تعلق به مقولات اجتماعي یا گروههاي اجتماعي دارد (هاگ و آبرامز، 1988).
به طوركلي، هويت اجتماعي تركيبي از مضمون‌هاي درهمآميخته و جداييناپذير اجتماعي- رواني در خلال تعامل است كه با تمايزگذاري‌هاي گروهي مبتني بر شباهت و تفاوت معني مي‌يابند و هميشه معناي خويش را همزمان از ساخت‌هاي تاريخي و ساختاري جهان محلي و جهان بزرگتر مي‌گيرند. عمل برساختن هويت، فرايند مداومي است كه براساس ديالكتيك دروني و بيروني تعريف و بازتعريف ميشود (خالق‌پناه، 1384).
در دهة اخیر بدون هویت اجتماعی، یعنی بدون چارچوب‌های مشخصی که شباهت‌ها و تفاوت‌ها را آشکار میسازد، افراد یک جامعه امکان برقراری ارتباطی معنادار و پایدار میان خود نخواهند داشت (کفاشی و همکاران، 1389) و به سبب اهمیت روزافزون هویت اجتماعی به عنوان منبعی برای عمل اجتماعی در افراد جامعه، بحث درباره ابعاد مختلف آن و همچنین عوامل تأثیرگذار بر هویت اجتماعی به یکی از موضوعات مورد
توجه جامعه‌شناسان در دهه‌های اخیر شده است.
در عصر حاضر زنان و دختران در سراسر جهان هويت‌هاي جا افتاده و سنتي خود را مورد سؤال قرار دادهاند و ميخواهند هويتي بيش از هويت خانگي داشته باشند. با اين حال براي زنان و دختران، مسائل هويتي بيش از پيش اهميت مي‌يابد، زيرا بايد بتوانند موقعيت و هويت اجتماعي خود را در جامعه بازتعريف كنند (گيدنز، 1378). دختران نوجوان در مرحله مهمی هم به لحاظ گروه سنی و هم به لحاظ مقوله جنسیتی از تعریف و بازتعریف هویت اجتماعی قرار دارند که ممکن است در انتخاب‌ها، رفتارها و به تبع آن در سرنوشت زندگی و آینده آنها و اطرافیانشان نقش مهمی داشته باشد. هویت اجتماعی قوی دختران نوجوان میتواند به افزایش مهارت حل مسائل فردی، خانوادگی و حتی مشارکت آنها در جامعه و فعالیتهای اجتماعی سازنده هدایت شود و یا برعکس هویت اجتماعی ضعیف دختران نوجوان باعث میشود مسئولیتپذیری اجتماعی در آنها کاهش یافته و توانایی مقابله با مشکلات و حل مسائل زندگی را نداشته باشند و در آینده مسائل زیادی را برای آنها و خانواده و جامعه به بار آورد.
هویتها در خلأ ساخته نمیشوند. زمینههای بین فردی و اجتماعی میتوانند آن را تسهیل کرده و یا تحمیل کنند (مارسیا، 2002). جامعه‌پذيري از طريق عوامل خانواده، همسالان، مدرسه، وسايل ارتباط جمعي و سازمان‌ها صورت مي‌پذيرد. هر انساني با شخصيت خاص خويش به فرايند جامعه‌پذيري پاسخ ميدهد و در عين حال همشکلی كافي براي كنش متقابل معنيدار به وجود مي‌آيد. بنابراين ادراك فرد از هويت اجتماعي خود و سطح كيفي كار، قضاوت او دربارة خود و چگونگي عمل، انگيزه براي پيشرفت و حل مشكلات، سطح آرزوها، طرز تلقي از مدرسه، معلمان و جامعه، احساس او دربارة شايستگي و توانايي غلبه بر مشكلات و كنترل محيط، همگي به واقعيت اجتماعي و فرايندهاي مقايسه اجتماعي بستگي پيدا ميكند (مجله رشد آموزش علوم اجتماعي، 1372).
نوجوانی به طور کلی زمان اجتماعی شدن و یکی از دورههای حساس در تشکیل هویت اجتماعی افراد است و نوجوانان در این دوره ممکن است شدیدا احساس تنهایی کنند و در نتیجه پذیرفته شدن از سوی همسالان و داشتن چند دوست صمیمی برای آنان بسیار مهم است (برک، 1385). یکی از راههای هویتیابی نوجوانان از طریق همسالان و تعامل با دوستان است که نقش اساسی در شناخت اجتماعی نوجوانان و ایجاد هویت اجتماعی در آنان دارد (پارا، 2002). نوجوانان در ارتباط با همسالان خویش، آنان را منابع اطلاعاتی بسیار مهم برای انتقال تجربه‌ها و ارزشهای خارج از محیط خانواده میدانند. زیرا از این طریق واقعیت‌های جهان پیرامون خویش را بهتر می‌آموزند و بازخودهای دیگران را درباره، اندیشه، احساسات و رفتار خویش دریافت میکنند و نوجوانان طی تعاملاتی که با همسالان خود دارند، فرآیند اجتماعی شدن را طی کرده و به هویت اجتماعی می‌رسند (صفری شالی، 1395: 131).
یکی از مؤلفههای تأثیرگذار در هویت اجتماعی نوجوانان، مدرسه است که از طریق برنامههای فوق برنامه و کتابهای درسی و با ارائه فرصتهای غنی و گوناگون میتواند تأثیر اساسی بر رشد هویت جوانان بگذارد (کوپر، 1998). از این رو میتوان گفت مدرسه به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی قدرتمند، نقش مؤثری در شکلگیری هویت اجتماعی نوجوانان دارد و با انجام برنامههای متنوع فرهنگی و اجتماعی، زمینه را برای اجتماعی شدن و شکلگیری هویت اجتماعی مطلوب فراهم سازد (واین و وایت، 1997). زیرا دانشآموزان خصوصاً دختران در سنین نوجوانی بعد از خانواده، بیشتر تحت تأثیر جو مدرسه بوده و بخش مهمی از ارتباطات اجتماعی آنان در فضای مدرسه شکل میگیرد. موضوعی که اهمیت بررسی جو مدرسه و تاثیر آن بر هویت اجتماعی را بیش از پیش نمایان میسازد.
در این پژوهش به بررسی جو حاکم بر مدرسه و همچنین نقش گروههای دوستان و تاثیر آنان در هویت اجتماعی دختران دانشآموز دبیرستانی در شهر کرمان پرداخته شده است. در واقع این مهم است که جو مدرسه و کدام ابعاد آن تاثیر بیشتری در هویت اجتماعی دانشآموزان دبیرستانی دختر میگذارد تا بطور علمی سازمان آموزش و پرورش به عنوان یکی از بازیگران و ذی‌نفعان مهم در عرصه اجتماعی و فرهنگی بتوانند برنامهریزیهای مفید و کارآمدی را در این زمینه فراهم آورند. به خصوص اینکه بخش مهمی از فرآیند اجتماعی شدن و نیز تشکیل هویت اجتماعی در محیط مدرسه صورت میگیرد و مدرسه بعد از خانواده اولین محیط اجتماعی تجربه شده توسط افراد است بسیاری از دانشآموزان نوع نگرش خود نسبت به جامعه را از مدرسه دریافت میکنند و نوع فعالیت‌ها و همچنین فضای حاکم در مدرسه در تشکیل هویت اجتماعی نوجوانان نقش مهمی دارد و به نظر میرسد با توجه به تفاوتهای جنسیتی در درک مفهوم هویت اجتماعی توجه به هویت اجتماعی دختران دانشآموز در سن حساس نوجوانی بسیار حائز اهمیت است و میتواند ملاک عمل بسیاری از دانشآموزان دختر بوده و در انتخابهای آنان در آینده بسیار تاثیرگذار باشد. با توجه به مقتضیات دنیای مدرن و منابع هویتی چندگانه در گروه نوجوانان دختر این پژوهش سعی دارد بفهمد هر کدام از عوامل گروه دوستی و مدرسه چه میزان با هویت اجتماعی دختران دبیرستانی شهر کرمان رابطه دارد.
پیشینه پژوهش
بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش امیدیان و همکاران (1398)، جو مدرسه به عنوان یک عامل اجتماعی با مهارتهای حل تعارض رابطه متقابل دارد. این دو متغیر با اثرگذاری بر ویژگی وظیفه‌شناسی به بهبود هویت تحصیلی و التزام تحصیلی در دانشآموزان منجر میشوند. به علاوه جو مدرسه به صورت مستقیم بر هویت تحصیلی و التزام تحصیلی به عنوان دو متغیر مهم اثرگذار بر عملکرد تحصیلی آثار مثبتی دارند؛ بنابراین لازم است که مدیران و برنامهریزان به نقش عناصر اجتماعی جو مدرسه و مهارتهای حل تعارض در مدرسه توجه بیشتری داشته باشند.
آلمال (1390) نیز در بررسی سیمای هویت اجتماعی جوانان ایرانی، بیان میدارد که يكي از كارگزاران جامعه‌پذيري، مدرسه و محل آموزش است. بر اساس يافتههاي اين پژوهش، آموزش رسمي با هويت اجتماعي، رابطة مثبتي در سطح 99درصد دارد؛ بدين معنا كه هر چه ميزان آموزشهاي رسمي جوانان بيشتر باشد، سطح هويت اجتماعي آنان نيز بالاتر خواهد بود و اين موضوع تابع محل سكونت افراد نيست.
میرهاشمی و همکاران (1390) در پژوهشی به بررسي ارتباط برخي از عوامل اجتماعي با هويت اجتماعي دانشآموزان دبيرستان‌هاي دولتي شهرستان گيلان غرب پرداختند. تحليل دادهها نشان داد بين متغيرهاي اجتماعي و هويت‌هاي شخصي و ارتباطي دانشآموزان همبستگي معنادار وجود ندارد، اما بين متغيرهاي اجتماعي و هویتهای اجتماعي و جمعي دانشآموزان همبستگي معنادار به دست آمد. صفری شالی و همکاران (1395) در پژوهش دیگری با عنوان «تاثیر عوامل اجتماعی شدن بر هویت نوجوانان (همسالان، مدرسه و رسانه)» در مطالعهای مقطعی درباره دانشآموزان دبیرستانی شهر تهران، به این نتیجه رسیدند که به ترتیب همسالان و مدرسه، دارای بیشترین تأثیر در هویت جوانان هستند.
باقری و سلیمانی‌نژاد (1389) به بررسی جامعه‌شناختی وضعیت هویت جوانان دبیرستان شهر ایلام پرداختهاند. این پژوهش به شیوه پیمایش و با استفاده از نظریه گیدنز انجام شده است. نتایج یافتهها نشان میدهد رابطه متغیر تحصیلات و هویت فردی مثبت و معنادار است؛ یعنی با بالا رفتن میزان تحصیلات جوانان هویت فردی آنان تقویت میشود. همچنین متغیر پایگاه اقتصادی و اجتماعی با هویت قومی و گروهی رابطه معناداری دارد. در مجموع متغیرهای فردی بیشترین تأثیر را در شکلگیری هویت اجتماعی دارند.
اكبرپور (1381) با پژوهشي در زمينة بررسي عوامل اجتماعي- اقتصادي مؤثر بر هويت اجتماعي دانشآموزان متوسطه در شهر شیراز به اين نتيجه رسيده است كه از بين عوامل مرتبط با آموزش رسمي و ابعاد مختلف هويت اجتماعي دانشآموزان در ناحيه مورد نظر، نوع مدرسه و معدل داراي رابطة معنادار هستند.
پارساپژوه (1379) در پژوهش خود تحت عنوان، بررسی هویت فرهنگی دختران نوجوان، با اتخاذ دو دیدگاه نظری به بررسی مسئله هویت فرهنگی در بین دختران نوجوان پرداخته است. اولین دیدگاه بر پایه این تعریف استوار است که هویت فرهنگی را شناسنامه فرهنگی یک جامعه میدانند. در دیدگاه دوم هویت را ناشی از عضویت در گروه خاصی می‌داند. مسئله اصلی پژوهش این است که چگونه محیط و شیوه زندگی فرد به او هویت فرهنگی میدهد. روش مطالعه این پژوهش کیفی بوده و در نهایت به این نتیجه کلی میرسد که تعلق‌های اجتماعی رابطه متقابلی با هویت فرهنگی دارد.
پژوهش ميهر و برت (2005) بیان داشتند که مدرسه اطلاعاتي را دربارة ارزشها و نمادهاي ملّي به دانشآموزان منتقل ميكند و تصوير نماديني از ملّت به آنها ارائه مي دهد. كتاب‌هاي تاريخ، اغلب روايتهاي مستندي را دربارة ريشههاي تاريخي ملّيت آنها به دانشآموزان ارائه ميدهد كه هستة ارزشهاي جمعي كشور آنها را دربردارند. دانشآموزان با شركت در فعاليت‌هاي مدرسهاي ارزشهاي فرهنگي و ملّي خويش را دروني ميكنند و مدرسه و نوع فعالیتهای انجام شده در آن میتواند هویت اجتماعی دانشآموزان را با تأکید بر هویت ملی آنان شکل دهد (بومن و سونيير، 2004). ویلیامز (1984) نیز با بیان اینکه اکثر جامعه‌شناسان و روانشناسان اجتماعی، در بررسی هویت بیشتر تمرکزشان روی رفتارهای درون‌گروهی است به این نکته اشاره دارند که جنسیت نیز در هویت اجتماعی نقش مهمی دارد و مردان و زنان درک متفاوتی از هویت خود در جامعه دارند. سیداینوس و همکاران (2004) نیز با بررسی آثار عضویت در گروههای دوستان به بررسی هویت دانشجویان پرداختند و نشان دادند که عضویت در گروههای مختلف دوستی تأثیر بسزایی در رفتارهای دانشجویان و حتی نوع نگرش آنان نسبت به خود و جامعه شان دارد و از عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی جوانان است.
ریموند و همکاران (2010) در پژوهشی با عنوان «هویت اجتماعی، یک رویکرد چندبعدی» به بررسی جنبه‌های مختلف هویت دانشآموزان آمریکایی پرداخته و به این نتیجه رسیدند که جنسیت، قومیت، مذهب، نوع مدرسه و فضای حاکم بر آن و حتی نوع سرگرمی‌های جوانان در تشکیل هویت اجتماعی آنان نقش مهمی دارد. کاردناس (2020)، نیز در پژوهش «عضویت در گروه جدید و فرآیند شناسایی، تلاش برای هویت اجتماعی مثبت» به بررسی این مهم پرداختند که آیا عضویت در گروههای جدید میتواند هویت اجتماعی قبلی را تغییر دهد؟ و ارزشهای گروه جدید چگونه بر تغییرات هویتی افراد اثر میگذارد؟ و به این نتایج دست یافتند که عضویت در گروههای فرهنگی جدید و ارتباطات جدید میتواند هویت اجتماعی افراد را تغییر دهد و حتی ارزشهای مثبت آنان را دچار تغییر کند و هرچه ارتباط با گروههای جدید بیشتر و با گروههای فرهنگی قبلی کمتر باشد، سرعت تغییر در نگرش جوانان بیشتر خواهد بود. الیوتی و همکاران (2020) نیز در مطالعه خود با بررسی نقش مادر، همسالان و جنسیت در تشکیل هویت اجتماعی نوجوانان دبیرستانی آمریکایی، نشان دادند که مادران و حتی نوع شغل آنان، گروههای دوستی که نوجوانان با آنها بیشترین ارتباط را دارند و حتی جنسیت درک‌های متفاوتی از هویت اجتماعی به دانشآموزان دبیرستانی میدهد و حتی در انتخابهای آنان در آینده بسیار مهم است.
همان‌طور که در بررسی پژوهشهای صورت گرفته آمدهاست، پژوهشهای داخلی یا به بررسی هویت اجتماعی و متغیرهای مؤثر بر آن پرداختهاند و یا بررسی جو مدرسه و تاثیر آن هویت تحصیلی و روندهای آموزشی دانشآموزان را مورد توجه قرار دادهاند و مشخصاً به بررسی رابطه ابعاد مختلف جو مدرسه و بررسی تأثیرات آن بر هویت اجتماعی دانشآموزان نپرداختهاند. موضوعی که به نظر بررسی آن جهت سیاست‌گذاریهای کلان آموزشی ضروری به نظر میرسد. این پژوهش تاثیر ابعاد مختلف جو مدرسه بر هویت اجتماعی دانشآموزان را بررسی مینماید.
چارچوب نظری
تاجفل هويت اجتماعي را آگاهي فرد از تعلقش به گروه خاصي تعريف ميكند كه در جريان آن، فرد از نظر ارزشي و عاطفي تأمين ميشود. به عبارت ديگر هويت اجتماعي احساس تعلق فرد به گروه خاصي است و با هويت شخصي كه بيانگر نگرشهاي منحصر به فرد، شخص است، تفاوت دارد (تاجفل، 1979). وي عضويت گروهي و به تبع آن هويت اجتماعي را متشكل از سه عنصر ميداند؛ عنصر شناختي (آگاهي از اينكه فرد به يك گروه تعلق دارد)، عنصر ارزشي (فرض‌هايي درباره پيامدهاي ارزشي مثبت يا منفي عضويت گروهي) و عنصر احساسي (احساسات به گروه و افرادي كه رابطهاي خاص با آن گروه دارند). بنابراين، هويت اجتماعي از ديدگاه تاجفل بخشي از برداشت فرد درباره خود است كه از آگاهي او به عضويت در گروههاي اجتماعي سرچشمه مي گيرد و اهميت ارزشي و احساسي عضويت را نيز دربرمي‌گيرد (همان).
گیدنز معتقد است خود یک امر منفعل نیست که فقط از طریق تأثیرات درونی شکل بگیرد. افراد ضمن اینکه اقدام به ساختن و پرداختن هویت شخصی خویش میکنند، در ایجاد بعضی از تأثیرات اجتماعی دنیای اطراف خود مشارکت دارند؛ در نتیجه افراد با انتخابهای متعددی روبرو میشوند که جوامع امروزی در پیش روی آنها قرار داده است و این وضعیت سبب میشود که افراد در تشکیل هویت خود دارای تنوع و گوناگونی مراجع هویتساز باشند. گیدنز بر این باور است که تغییر شکل هویت شخصی و پدیده جهانی شدن در دوران متأخر دو قطب دیالکتیک محلی و جهانی را تشکیل میدهند (گیدنز، 1387 : 56). گیدنز می‌گوید که گاهی برای نشان دادن هویت خاصی، بدن و اعمال خود را جوری تنظیم می‌کنیم و کنشهایی انجام میدهیم که تفسیر آنها در نظر دیگران، آن‌طوری باشد که ما میخواهیم. در دنیای مدرن، این رفتارها و کنشها تحت تأثیر محیطی است که در آن قرار میگیریم و باید این آمادگی را داشته باشیم که رفتار
و کنشهای خود را با محیط سازگار کنیم (گیدنز ، 1387 : 145-144).
گیدنز معتقد است هویت اجتماعی افراد براساس خودآگاهی و هم تحت تأثیر شرایط و موقعیتهای اجتماعی در زمان و مکان شکل میگیرد، همچنین عملکردهای اجتماعی، روند بازتابی بودن آن، عقلانیت و خودآگاهی فرد و بازاندیشی آن، هویت فرد را همیشه در فرایند ساختیابی قرار میدهد. خصوصاً در عصر جدید که نهادهای امروزین هم در آن دخالت دارند. به زعم وی، هر چیزی در زندگی اجتماعی، از نظامهای جهانی گرفته تا آنچه وضعیت فکری فرد محسوب میشود، در یک کردار و راه و رسم اجتماعی به وجود می‌آید. از این رو گیدنز معتقد است که هویت اجتماعی هم مانند هویت شخصی در روند ساختیابی و با توجه به موقعیتها، شرایط و احوال و اوضاع اجتماعی، اقتصادی و نیز خود آگاهی شکل میگیرد. آگاهی به هویت شخصی و اعتماد، اطمینان و کنش متقابل اشخاص نقش مهمی در هویت اجتماعی بر عهده دارند. البته در هویت اجتماعی و باز تولید آن قراردادها و رسوم اجتماعی نیز مهماند (گیدنز، 1378). گیدنز معتقد است احساس هویت اجتماعی به‌واسطه دیالکتیک میان فرد و جامعه شکل میگیرد. هویت معمولاً در نگرشها و احساسات افراد نمود می‌یابد؛ و بستر شکلگیری آن زندگی جمعی است. نهادهای گوناگون اجتماعی اعم از آموزشی، فرهنگی نظیر مدرسه و نحوه احساس تعلق و پیوندهای گروهی نظیر ارتباط با دوستان همه و همه در ایجاد و دگرگونی هویت اجتماعی نقش دارند. هویت دختران نوجوان مجموعه‌ای از هویتهای اجتماعی و در برگیرندهی هویتهای جنسیتی، گروهی، قومی و ملی است. که این هویت، امروزه تحت‌تأثیر فرآیندهای گوناگونی قرار دارد (مقدس و خواجه نوری، 1384: 17).
پس در نهایت با توجه به نظریات گیدنز میتوان گفت افراد دارای یک هستة اولیه خود هستند که دارای سه وجه اعتماد بنیادی، ویژگی‌های فردی و جامعهپذیری است؛ اعتماد بنیادی از طریق تفسیر موفقیت آمیز فرد از کنشهای خود و ایجاد کنشهای موفق، ویژگی‌های فردی با ایجاد تفسیرهای موفقیت آمیز خود و دیگران از کنشها و ایفای نقشهای متعدد و جامعهپذیری نیز با درونی کردن هنجارها و ایجاد سازگاری با محیط بر روی شکلگیری فرایند هویت تأثیر میگذارند. بنابراین افراد در کنشهای روزمره و با تفسیری که از کنشهای خود و دیگران دارند و همچنین با ارجاع به منابع هویتساز که میتواند خانواده، مراکز آموزشی، گروه دوستان و وسایل ارتباط جمعی باشد، اقدام به تشکیل هویت خود میکنند. در واقع این روابط و تعاملات کنشگران با هم و در محیط اجتماعی تحت تأثیر هنجارها و ارزشهایی است که میتواند باعث تسهیل کنشهای کنشگران گردد و به شکلگیری هویت افراد کمک میکند (جهانگیری و معینی، 1389: 48-49).
روتر در نظریه خود بیان میکند که مدارس بر رفتارهای اجتماعی و تحصیلی کودکان مؤثر هستند. عواملی که روتر آنها را حائز اهمیت می‌دانست شامل کیفیت کنش متقابل ميان معلم و دانشآموز، جو همکاری و مراقبت میان معلمان و دانشآموزان و تدارک سازمان یافتة مطالب درسی بودند. مدارسی که محیط یادگیری عالی فراهم می‌کردند، همیشه از لحاظ منابع مادی یا ساختمان مجهزتر نبودند. عواملی که روتر به آنها اشاره کرده است اغلب در مدارسی به حداکثر میرسد که به دانشآموزان دارای انگیزة کافی خدمت ميكنند و از معلمان خود حمایت میکنند. نظریه روتر در واقع نشان میدهد که تفاوتهای سازمان و جو مدرسه میتوانند عوامل خارجی مؤثر بر هویت و رفتار اجتماعی دانشآموزان باشد. حتی بهبود کیفیت آموزش، جو اجتماعی مدرسه و الگوهای کار مدرسه میتوانند به کودکان خانوادهها کمک کنند تا هویت اجتماعی خود را بهبود بخشند (گیدنز، 1383: 466). پس میتوان چنین بیان داشت که برای نوجوانان، جو مدرسه و ابعاد مختلف آن از منابع شکلگیری هویت اجتماعی است. موضوعی که در پژوهشها مورد توجه قرار نگرفته است و لازم است تأثیر ابعاد مختلف جو مدرسه بر هویت اجتماعی دانشآموزان مورد بررسی قرار گیرد.
در پژوهش حاضر بر اساس نظریه گیدنز، روتر و مید و با الهام از تحقیقات انجام‌شده در نمونههای دیگر جو مدرسه و ارتباط با دوستان با هویت اجتماعی دانشآموزان دختر دبیرستانی مؤثر در نظر گرفته شد. با توجه به مباحثی که ذکر شد و نتایج تحقیقات پیشین به نظر میرسد که:
- ميان جو عاطفی مدرسه و هویت اجتماعی دختران دبیرستانی رابطه معنادار وجود دارد.
- ميان جو آموزشی مدرسه و هویت اجتماعی دختران دبیرستانی رابطه معنادار وجود دارد.
- ميان جو تعادل جویی مدرسه و هویت اجتماعی دختران دبیرستانی رابطه معنادار
وجود دارد.
- ميان جو رویارویی مدرسه و هویت اجتماعی دختران دبیرستانی رابطه معنادار وجود دارد.
- ميان جو انتظاری مدرسه و هویت اجتماعی دختران دبیرستانی رابطه معنادار وجود دارد.
-میان ارتباط با دوستان و هویت اجتماعی دختران دبیرستانی رابطه معنادار وجود دارد.
روش پژوهش
روش تحقیق این پژوهش، پیمایشی است و اطلاعات مورد نیاز با ابزار پرسشنامه گردآوری شده است. جامعۀ آماري پژوهش دانشآموزان دختر متوسطه اول و دوم در سال تحصیلی 1398-1397 در شهر کرمان بودهاست. در سال تحصیلی 1398-1397 کل دانشآموزان دختر شهر کرمان برابر با 36246 نفر بود که در دو ناحیه به تحصیل مشغول بودند. با ضریب اطمینان 95% تعداد نمونه در این پژوهش 380 نفر بود که به روش نمونهگیري طبقهبندی متناسب با حجم نمونه انتخاب شدند. براساس جمعیت هر ناحیه سهمی از نمونه به نواحی اختصاص یافت و در هر ناحیه تعدادی از دبیرستان‌های دخترانه بهطور تصادفی انتخاب و بر اساس جمعیت هر مدرسه نیز پرسشنامه توزیع شد. در این مرحله سعی شد که پرسشنامه بر اساس پایه تحصیلی به نسبت توزیع شود. در مرحله نهایی به هنگام توزیع پرسشنامه در کلاس تلاش شد تا بهطور تصادفی براساس فهرست کلاس دانشآموزان انتخاب گردند.
به منظور اندازهگیري هویت اجتماعی دانشآموزان دختر مورد مطالعه از 15 گویه و برای سنجش جو مدرسه 18 گویه استفاده شد که این سنجهها در پژوهشهاي گوناگون (مقدس و خواجه نوری، 1384؛ زاهد زاهدانی و الماسی، 1386؛ خلخالی، 1379) مورد استفاده قرار گرفته و اعتبار آنها تأیید شده است. سؤالات متناسب با نمونه پژوهش حاضر مجدداً مورد بازبینی قرار گرفت. همة سؤالات در قالب طیف لیکرت و سطح یا مقیاس فاصلهای مطرح و برهمین اساس نمرهدهی انجام شد. به منظور تعیین اعتبار صوري، پرسشنامه به شماري از متخصصان داده شد و اصلاحات مورد نظر انجام گرفت. براي سنجش پایایی، ضریب آلفاي کرونباخ در مورد گویههاي طراحیشده براي سنجش هریک از متغیرهاي اصلی، محاسبه شد. ضریب آلفاي کرونباخ براي طیف هویت اجتماعی دانشآموزان 87/0، ضریب آلفاي کرونباخ براي طیف جو مدرسه به طور کلی با 19 گویه 73/0 و برای مؤلفههای آن جو تعادل‌جویی با 4 گویه 75/0، جو رویارویی با 4 گویه 73/0، جو آموزشی با 4 گویه7/0، جو عاطفی با 4 گویه67/0، جو انتظاری با 3 گویه64/0 به دست آمد.
به منظور تجزيه و تحليل دادهها از نرم‌افزار 22 SPSS استفاده شد. تجزيه و تحليل دادههاي اين پژوهش در دو سطح توصيفي و استنباطي صورت گرفت. در سطح توصيفي با بهرهگيري از مشخصه‌هاي آماري مانند فراواني و درصد به تجزيه و تحليل دادهها پرداخته شد و در سطح استنباطي از ضريب همبستگي پيرسون و تحليل رگرسيون چندمتغيره، به منظور تحليل روابط ميان متغيرهاي مستقل و وابسته و آزمون فرضيه‌ها استفاده شد.
تعریف مفاهیم
جو مدرسه: در دهه‌های اخیر تلاش‌های بسيار برای مطالعه محیط و جو اجتماعی کلاس، صورت گرفته است. در یک تعریف از جو مدرسه، آن را احساسی دانستهاند که فرد از طریق تجارب درون سیستم مدرسه کسب میکند. به طور دقیقتر، جو مدرسه ترکیبی از هنجارها، انتظارات و عقاید مشخص کنندة نظام اجتماعی مدرسه است که از سوي اعضای مدرسه ادراک میشود (خلخالی، 1379). با توجه به تعریف ذکر شده، در پژوهش حاضر جو مدرسه با مؤلفههای زیر مورد بررسی قرار گرفت:
جو عاطفی مدرسه: ادراک دانشآموزان مدرسه از وضعیت احساسی، روانی و هیجانیشان نسبت به عوامل تشکیل دهنده سازمان مدرسه.
جو آموزشی مدرسه: ادراک دانشآموزان مدرسه در مورد وضعیت علمی، مهارتی و حرفهای سازمان مدرسه.
جو تعادل‌جویی مدرسه: ادراک دانشآموزان از وضعیت اداری، مدیریتی و انضباطی سازمان مدرسه.
جو رویارویی مدرسه: ادراک دانشآموزان در مورد وضعیت ارتباطی و اجتماعی
عوامل درون سازمان مدرسه.
جو انتظاری مدرسه: ادراک دانشآموزان از وضعیت هنجاری، اهداف، توقعات و مقاصد سازمان مدرسه (همان: 93).
هدف اصلی فرآيند تعلیم و تربیت، رشد همهجانبه دانشآموزان است که این هدف ایجاب میکند که جو مبتنی بر مشارکت، احترام متقابل و صمیمیت بر کلاس و مدرسه حاکم باشد (حسین چاری و خیر، 1382).
هویت اجتماعی: هويت از نظر لغوي به معني يكي شدن با خود و ديگران مطرح گرديده و داراي دو بُعد فردي و اجتماعي است (عاملي، 1389). همچنين هويت مجموعه‌اي از معاني است كه چگونه بودن را در خصوص نقش‌هاي اجتماعي به فرد القا ميكند و به فرد مي‌گويد كه او كيست و مرجعي براي بيان كيستي و چيستي او تشكيل ميدهد (عاملی، 1389). سخن گفتن از خصوصیات اجتماعی، عقاید، ارزشها، رفتارها و نگرشهای متمایز گروههای اجتماعی، به معنای سخن گفتن از هویت اجتماعی آنهاست. هویت اجتماعی، به سادهترین بیان، تعریفی است که فرد، بر مبنای عضویت در گروههای اجتماعی (نظیر قومیت، ملیت، جنسیت و...) از خویش دارد (براون، 1985: 771). همچنین هویت اجتماعی یک فرد به خصوصیات و مشخصات و تفکراتی اشاره میکند که فرد آنها را از طریق اشتراکات اجتماعی، عضویت در گروهها و مقولههای اجتماعی کسب میکند. این گروهها و مقولهها متفاوت هستند و شامل نژاد، مذهب، قومیت، ملیت، جنسیت و احزاب سیاسی میشود. زمانی که یک فرد عضو یک گروه میشود، یک سری خصوصیات و ویژگیهایی را از آن به دست میآورد که در بین گروه یا مقوله مورد نظر مشترک است. با درونی نمودن این خصوصیات، فرد نسبت به آن گروه احساس تعلق پیدا میکند. هویت اجتماعی یک فرد باعث ایجاد «ما» در برابر «آنها» میشود (مهرمند و همکاران، 1388: 95). بر این اساس، در این پژوهش هویت اجتماعی بر مبنای ارزش و احساس و نگرش فرد نسبت به خصوصیات خود در روابط اجتماعی، تعلق به ملیت ایرانی و دینی مورد سنجش قرار گرفت.
هویت ملی: هویت ملی به معنای احساس تعلق و وفاداری به عناصر و نمادهای مشترک در اجتماع ملی است. مهمترین عناصر و نمادهای ملی که سبب شناسایی و تمایز میشوند، عبارت‌اند از: سرزمین، دین و آیین، آداب و مناسک، تاریخ، زبان و ادبیات و مردم و دولت. در درون یک اجتماع ملی، میزان تعلق و وفاداری به هر یک از عناصر و نمادهای مذکور، احساس هویت ملی آنها را مشخص میسازد (یوسفی، 1380: 13). احساس تعلق و علاقه به کشور و ارزشهای ملی مانند: آب، خاک، زبان و.... هویت ملی در نظر گرفته میشود و با توجه به ابعاد فوق گویهها براساس مقیاس پنج ارزشی لیکرت ارزشگذاری شدهاند.
هویت دینی: بر اساس نظريه هويت اجتماعی تاجفل هويت ديني عبارت است از میزان شناخت فرد از تعلق و ارتباطش با ديني خاص و پیامدهاي ارزشي مثبتي که فرد براي اين تعلق و ارتباط قائل است و احساسات خاص فرد نسبت به آن دين و نسبت به افرادي که مانند او رابطهاي مشابه با آن دين دارند (تاجفل، 2010). در واقع، هويت ديني عبارت است از تعريف شخص از خود بر اساس تعلق داشتن به ديني خاص به همراه ملاحظات ارزشي و احساسات مرتبط با آن وضعیت همچنین، هويت ديني را ميتوان به مجموعه‌اي شناختي، رواني و اعتقادي تعریف کرد که شامل هنجارها، باورها، ارزشها و آگاهي‌هاي خاص فردي واجتماعي که حول مفهومی مقدس ايجاد شده است.
ارتباط با دوستان: در دوران نوجوانی، گسترش شبکهی روابط اجتماعی، فرد را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهد. به همین دلیل توانایی در برقرار نمودن ارتباط موثر با همسالان و احساس پذیرفته شدن درجمع آنان و عدم تنهایی، نقش کلیدی را در گذار موفقیتآمیز از این دوران ایفا میکند (سیف، 1383). البته ارتباط با دوستان در گروههای سنی و جنسیتی مختلف سبک و سیاق‌های متفاوتی دارد و دختران نوجوان برای در میان گذاشتن درونی ترین افکار و اسرارشان آمادگی بیشتری دارند و در دوستی‌هایشان به دنبال صمیمیت هستند (ابرکرامبی، 1393: 69). در این پژوهش ارتباط با دوستان در دو بعد کمی و کیفی در نظر گرفته شد. در بعد کمی میزان ارتباط فرد با دوستان و در بعد کیفی میزان صمیمیت و کمک دوستان به یکدیگر مورد سنجش قرار گرفت.
یافتههای پژوهش
به منظور شناخت کلی از ویژگی‌های فردی پاسخگویان این پژوهش، نتایج توصیفی نشان میدهد که میانگین سنی پاسخگویان 16 سال بوده است. اکثر آنها دانشآموز مقطع متوسطه دوم بودهاند. همچنین اغلب پاسخگویان (9/86 % پاسخگویان) متولد شهر کرمان هستند و تنها 1/13% متولد سایر شهرها بوده اند. توزیع فراوانی متغیر طبقه اجتماعی دانشآموزان نشان داد طبقه متوسط دارای بیشترین فراوانی 63 درصد و طبقه پایین دارای کمترین فراوانی 8 درصد بود. اکثر پاسخگویان در خانواده چهار نفری زندگی میکنند و کمترین تعداد اعضای خانواده 2 نفر بوده است که دارای فراوانی 10 بوده است. در پاسخ به سؤال معدل سال گذشته اکثریت پاسخگویان (6/44%) معدل خود را 19 عنوان کرده‌اند. در مورد تحصیلات پدر و مادر باید عنوان کرد، اکثر پاسخگویان به ترتیب7/35% و 6/37% سطح دیپلم را ذکر کرده‌اند.
نتایج توصیفی متغیر هویت اجتماعی به این شرح است. تقریباً 8/74 درصد از دانشآموزان هویت اجتماعی در سطح متوسط داشته‌اند. در بین 6/17 درصد از پاسخگویان هویت اجتماعی در سطح کم وجود داشته است. 6/7 درصد از دانشآموزان در سطح زیاد هویت اجتماعی را ذکر کرده اند. جدول شمارة 1 به بررسی توزیع فراوانی پاسخگویان به متغیر هویت اجتماعی پرداخته است. نتایج توصیفی متغیر پایبندی به هویت دینی و برخی گویههای آن به این شرح است. بهطور کلی تقریباً 65 % از دختران از نظر پایبندی به هویت دینی در سطح پایین، 25% در سطح متوسط و 10% در سطح بالا قرار دارند. نتایج توصیفی نشان میدهد 77 % از نوجوانان از نظر هویت ملی در سطح متوسط قرار دارند. اکثریت پاسخگویان (47%) عنوان کردند که نمیتوانند نسبت به مسائل کشورشان بیتفاوت باشند.
جدول شماره 1. توزیع فراوانی متغیر وابسته هویت اجتماعی
در دانشآموزان دختر دبیرستانی
| فراوانی | درصد فراوانی |
کم | 67 | 6/17 |
متوسط | 285 | 8/74 |
زیاد | 29 | 6/7 |
نتایج توصیفی متغیر جو مدرسه نشان میدهد که جو آموزشی مدرسه دارای بیشترین میانگین (45/25) و جو انتظاری و عاطفی مدرسه به ترتیب دارای کمترین میانگین (55/12) و (31/12) است. جدول شماره 2 توزیع فراوانی و میانگین و انحراف معیار گویههای مربوط به متغیر جو مدرسه را نشان میدهد. همانگونه که در جدول شماره 2 دیده میشود بیشترین میانگین گویههای متغیر جو مدرسه متعلق به گویه «حتی معلمان هم به یکدیگر احترام نمیگذارند»، با میانگین (41/3) و انحراف معیار (54/1) است. همچنین کمترین میانگین متعلق به گویه «در مدرسه همه معلمان بیش از وظیفه خود به بچه‌ها و مشکلاتشان توجه و رسیدگی میکنند» با میانگین (14/2) و انحراف معیار (51/1) است. در بین گویههای متغیر ارتباط با دوستان گویه «در هفته ارتباط زیادی با دوستانم دارم» بیشترین میانگین (74/3) با انحراف معیار (05/1) و گویه «من به راحتي مي‌توانم راجع به مشكلاتم با دوستانم صحبت كنم» کمترین میانگین (9/2) با انحراف معیار (2/1) را به دست آورد.
جدول شماره 2: گویههای مورد استفاده برای سنجش متغیر
جو مدرسه و ارتباط با دوستان
|
| کمترین | بیشترین | میانگین | انحراف معیار |
جو عاطفی مدرسه | در مدرسه نباید به دیگران در انجام دادن کارهایشان کمک کنی. | 1 | 5 | 26/3 | 52/1 |
معلمان در صورت مشاهده ناراحتی یک دانشآموز سریع متوجه میشوند. | 1 | 5 | 2/2 | 51/1 | |
اگر مشکلی برای یکی از دوستانم پیش بیاد بچه‌ها با او همدردی میکنند. | 1 | 5 | 4/2 | 4/1 | |
اولیای مدرسه احساسات ما را در نظر میگیرند. | 1 | 5 | 14/2 | 5/1 | |
باید در جهت موفقیت خودت تلاش کنی و به دیگران توجه نکنی. | 1 | 5 | 24/3 | 48/1 | |
جو آموزشی مدرسه | معلمان این مدرسه از سطح علمی بالایی برخوردارند. | 1 | 5 | 63/2 | 25/1 |
در مدرسه همه معلمان بیش از وظیفه خود به بچه‌ها و مشکلات درسیشان توجه و رسیدگی میکنند. | 1 | 5 | 14/2 | 5/1 | |
من میتوانم ایده‌هایم را در کلاس مطرح کنم. | 1 | 5 | 61/2 | 36/1 | |
من منابع و کتاب‌هایی را که دارم، در صورت نیاز سایر دانشآموزان به آنها میدهم. | 1 | 5 | 70/2 | 38/1 | |
معدل دانشآموزان این مدرسه بالاست. | 1 | 5 | 3 | 64/1 | |
جو تعادل جویی مدرسه | اولیای مدرسه معنای مقررات را برای ما توضیح میدهند. | 1 | 5 | 78/2 | 43/1 |
همکلاسیهای من برای دعوا هر زمان که نیاز باشد، آمادهاند. | 1 | 5 | 3 | 64/1 | |
سال بالایی‌ها در مدرسه زورگویی میکنند. | 1 | 5 | 1/3 | 54/1 | |
کلاسها در زمان تعیینشده به طور منظم و کامل تشکیل میشوند. | 1 | 5 | 57/2 | 47/1 | |
جو انتظاری مدرسه | من اهداف تکالیف مدرسه را درک میکنم. | 1 | 5 | 93/2 | 32/1 |
من سعی میکنم تا کارهایی را که در مدرسه انجام میشود، درک کنم. | 1 | 5 | 93/2 | 24/1 | |
همیشه اولیای مدرسه علائق شخصییشان را به ما تحمیل میکنند. | 1 | 5 | 69/2 | 47/1 | |
جو رویارویی مدرسه | تلاش معلمان این است که ما با حرف زدن در مورد مشکلاتمان برای آنها راه حل بیابیم. | 1 | 5 | 52/2 | 43/1 |
ما در مدرسه بهراحتی با یکدیگر دوست میشویم. | 1 | 5 | 64/2 | 55/1 | |
ما مشکلاتمان را با سایر دانشآموزان با حرف زدن حل می‌کنیم. | 1 | 5 | 4/3 | 44/1 | |
رابطه معلم و دانشآموزان مبنی بر احترام متقابل است. | 1 | 5 | 82/2 | 45/1 | |
حتی معلمان هم به یکدیگر احترام نمی‌گزارند. | 1 | 5 | 41/3 | 54/1 | |
من از دیگر دانشآموزان برای انجام دادن کارهایم کمک می‌گیرم. | 1 | 5 | 3/3 | 62/1 | |
ارتباط با دوستان | من دوستاني دارم كه مي‌توانم آنها را در غم‌ها و شادي‌هايم شريك كنم. | 1 | 5 | 22/3 | 27/1 |
من به‌راحتي مي توانم راجع به مشكلاتم با دوستانم صحبت كنم. | 1 | 5 | 9/2 | 2/1 | |
اگر با مشكلي روبه‌رو شوم واقعاً مي‌توانم روي كمك دوستانم حساب كنم. | 1 | 5 | 1/3 | 16/1 | |
دوستانم واقعا تلاش ميكنند تا در امور مختلف مرا راهنمايي كنند. | 1 | 5 | 1/3 | 14/1 | |
در هفته ارتباط زیادی با دوستانم دارم. | 1 | 5 | 74/3 | 05/1 | |
روابط صمیمی بین من با دوستانم وجود دارد. | 1 | 5 | 6/3 | 03/1 |
جدول شماره 3 نشاندهندة ضریب همبستگی پیرسون ميان متغیرهای مستقل و هویت اجتماعی افراد است. نتایج به‌دست‌آمده از این جداول (r) و (p)، حاکی از آن است که در سطح معناداری 99 درصد رابطهاي معنادار قوی (53/0r=) ميان جو مدرسه و هویت اجتماعی دانشآموزان دختر دبیرستانی وجود دارد. همچنین مشاهده میشود که متغیرهای مستقل جو مدرسه با هویت اجتماعی دارای رابطه مثبت هستند. به‌عبارتی با افزایش جو عاطفی، جو آموزشی، جو تعادل‌جویی، جو رویارویی و جو انتظاری مدرسه، هویت اجتماعی در دانشآموزان دختر قویتر میشود. همچنين بالاترین ضریب همبستگی نیز به جو رویارویی مدرسه تعلق داشته است. بین متغیر مستقل ارتباط با دوستان با متغیر وابسته هویت اجتماعی رابطه مثبت و مستقیم (36/0r=) وجود دارد. نتایج این آمون نشان میدهد هرچقدر ارتباط با دوستان بیشتر شود، هویت اجتماعی در دانشآموزان دختر بیشتر میشود.
جدول شماره3: نتایج آزمون همبستگی ميان متغیرهای
مستقل و هویت اجتماعی
هویت اجتماعی | متغیر مستقل | |
سطح معناداری | میزان همبستگی | |
000/0 | 53/0 | جو مدرسه |
000/0 | 271/0 | جو عاطفی مدرسه |
000/0 | 271/0 | جو آموزشی مدرسه |
000/0 | 285/0 | جو تعادل‌جویی مدرسه |
000/0 | 521/0 | جو رویارویی مدرسه |
000/0 | 366/0 | جو انتظاری مدرسه |
000/0 | 361/0 | ارتباط با دوستان |
جدول شماره 4 نتایج تحلیل رگرسیون چندمتغیره را به شیوه مرحله‌به‌مرحله برای متغیر وابسته هویت اجتماعی دانشآموزان دختر دبیرستانی نشان میدهد. نتایج آماری نشان ميدهد که از میان متغیرهای مستقل، چهار متغیر جو رویارویی مدرسه، ارتباط با دوستان، جو انتظاری و جو آموزشی مدرسه به ترتیب وارد معادله شدهاند. مدل رگرسیونی با چهار متغیر توانسته است تا نزدیک 35 درصد از تغییرات متغیر هویت اجتماعی را تبیین کند. نخستين متغیری که در معادله رگرسیونی وارد شده، جو رویارویی مدرسه است. نتایج نشان میدهد که ميان این متغیر و هویت اجتماعی همبستگی مثبت وجود دارد؛ به این معنا که هر چقدر جو رویارویی مدرسه بیشتر شود، هویت اجتماعی به مراتب افزایش می‌یابد. در مرحله دوم متغیر ارتباط با دوستان وارد معادله شده که دارای رابطه مثبت با متغیر وابسته هستند. نتیجه این آزمون نشان میدهد ارتباط غیررسمی و دوستانه دانشآموزان دختر منجر به افزایش هویت اجتماعی آنها میگردد. در مرحله سوم و چهارم متغیر جو انتظاری و جو آموزشی مدرسه وارد معادله شده که با متغیر وابسته رابطه مثبت دارد.
جدول شماره 4. متغیرهای وارد شده در معادله رگرسیون
برای تبیین واریانس هویت اجتماعی
متغیر مستقل | R | 2R | F | Sig F | ضریب استاندارد | T | Sig T | |
B | Beta | |||||||
جو رویارویی مدرسه | 52/0 | 272/0 | 9/140 | 00/0 | 49/0 | 52/0 | 87/11 | 00/0 |
ارتباط با دوستان | 57/0 | 323/0 | 17/89 | 00/0 | 19/0 | 234/0 | 251/5 | 000/0 |
جو انتظاری مدرسه | 586/0 | 345/0 | 64/64 | 00/0 | 24/0 | 17/0 | 302/3 | 001/0 |
جو آموزشی مدرسه | 594/0 | 351/0 | 9/49 | 00/0 | 045/0 | 096/0 | 025/2 | 044/0 |
بحث و نتیجهگیری
یافتههای حاصل از این پژوهش در دو سطح توصیفی و استنباطی نشان میدهند که هویت اجتماعی در ميان دختران نوجوان دبیرستان‌های سطح شهر کرمان در سطح متوسط وجود دارد. از عوامل مرتبط با هویت اجتماعی که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت، جو حاکم بر مدارس و ارتباط با دوستان این دختران نوجوان بود. مدارس علاوه بر برنامه آموزشی و ساخت رسمی که دارند، دارای ساخت غیررسمی و روابط غیررسمی هستند و میتوان جو مدرسه را به انواع گوناگون دستهبندی کرد. جوهای مورد توجه در این پژوهش که در زمينه هویت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفتند، عبارت‌اند از: جو عاطفی، جو آموزشی، جو تعادل‌جویی، جو رویارویی و جو انتظاری مدرسه. از ميان جوهای گوناگون مدرسه، جو آموزشی بیشترین میانگین و جو عاطفی کمترین میانگین را در مدارس سطح شهر کرمان به دست آورند.
نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان میدهد که ميان عامل جو مدرسه و هویت اجتماعی در دختران دبیرستانی رابطه وجود دارد. به عبارت ديگر همة جوهای مربوط به مدرسه با هویت اجتماعی دانشآموزان رابطهاي مثبت و معنادار دارند. در واقع جو مثبت مدرسه در ابعاد گوناگون رویارویی، انتظاری، آموزشی، عاطفی و جو تعادل‌جویی منجر به افزایش هویت اجتماعی در دانشآموزان میشود. نتایج این پژوهش با تحقیقات انجام‌شده (ریموند و همکارن، 2011؛ میهر و برت، 2005؛ اکبرپور، 1381؛ آلمال، 1390؛ امیدیان و همکاران، 1398) مبنی بر وجود رابطه ميان فعالیتهای مدارس و متغیر هویت اجتماعی موافق است. بین روابط غیررسمی دانشآموزان دختر در مدارس و هویت اجتماعی نیز رابطه مثبت و معناداری به دست آمد که با نتایج تحقیقات (سیدانیوس و همکاران، 2004؛ کارلناس، 2020، الیوتی و همکاران، 2020؛ میرهاشمی و همکاران، 1390) همسو است.
نتایج حاصل از آزمون رگرسیون نشان میدهد به ترتیب جو رویارویی، ارتباط با دوستان، جو انتظاری و جو آموزشی مدرسه نقش بیشتری در تبیین هویت اجتماعی دانشآموزان دختر دبیرستان‌های شهر کرمان دارد. نتایج استنباطی پژوهش حاضر به طور کلی نظریه گیدنز، روتر و مید را تأیید میکند و موافق با آنهاست. جو رویارویی بیشترین نقش را در بین سایر ابعاد مدرسه در تبیین هویت اجتماعی دختران دارد که اهمیت کیفیت ارتباطات درون مدرسهای بین عوامل گوناگون دانشآموزان، همکلاسی‌ها، معلمان، مدیران و... در مدیریت و برنامهریزی مدارس نشان میدهد. در واقع دو عامل جو رویارویی و ارتباط با دوستان به عنوان مهمترین عوامل مؤثر در هویت اجتماعی دانشآموزان دختر مطابق با نظریه گیدنز، روتر و مید بیانگر آن است که یکی از پایههای مهم هویت اجتماعی دختران در نهادهای رسمی و غیررسمی محلی اجتماعی قرار دارد. اگر نهادهای رسمی نظیر مدرسه و دانشگاه و روابط غیررسمی نظیر خانواده و همسالان ابعاد گوناگون وجودی انسان را به درستی بشناسند و در برنامه‌ریزیها مورد توجه قرار دهند میتوانند هویت اجتماعی قوی در دختران اعم از هویت ملی، دینی، جنسیتی و فرهنگی ایجاد نمایند و به تبع بسیاری از مشکلات تحصیلی و مسائل اجتماعی در آینده پیشگیری و جلوگیری نمایند.
بنابراین مدرسه و کلاس از اجزا و افراد گوناگون تشکیل شده است و ارتباط متقابل ميان این عناصر و کیفیت این ارتباطات تشکیل جو را مدرسه میدهد که تعامل و رفتارهای افراد در مدرسه نیز تحت تأثير جو حاکم بر مدرسه قرار میگیرند. جو رسمی و غیررسمی مدرسه اعم از کیفیت کنش متقابل ميان معلم و دانشآموز، جو همکاری و مراقبت میان معلمان و دانشآموزان، تدارک سازمان‌یافتة مطالب درسی در بهبود هویت اجتماعی نوجوانان دختر نقشي مؤثر دارد. همچنین پیوند عاطفی دانشآموزان با برنامه‌ها و اهداف مدرسه و احساس تعلق داشتن به اجزا و عوامل مدرسه، نحوه مدیریت مدرسه، همکاری میان اولیا و مربیان و دانشآموزان و وضعیت کنترل و اداره مدرسه در جذب دانشآموزان به هویت اجتماعی مؤثر است. بنابراين، مدرسه و پيوند آن با دانشآموزان و ارتباط با دوستان مي‌تواند به ايجاد هویت اجتماعی در نوجواني کمک كند.
با توجه به فرآيند پژوهش حاضر و یافتههای مربوط، به نظر میرسد آموزش مهارت‌ها و منابع هویت اجتماعی جهت فعالیت اجتماعی سازنده در مدارس و جامعه و ارائه الگوهای رفتاری مفید و جذاب از طرف دانشآموزان میتواند در ایجاد هویت اجتماعی آنها مفید واقع شود. در برنامهریزی فعالیتهای گوناگون مدرسه از نظرات دانشآموزان بهره بگيرند و فعالیت‌ها را هدفمند در جهت پرورش هویت ملی، دینی و اجتماعی دانشآموزان تدوین کنند. بهتر است در تدوین و اجرای مقررات، برنامهریزیهای آموزشی، تفریحی و حل مشکلات مدرسه از دانشآموزان کمک بگیرند. توجه چند بعدی و برابر به دروس مختلف اعم از جغرافیا و تاریخ ایران، ارزشها و مفاخر ملی و دینی، ایجاد جلسات پرسش و پاسخ و مشاوره برای حل مسائل دینی و اجتماعی، برگزاری دورههای پرورش مهارتهای اجتماعی، نیز در ساعات تفریح و آزاد مدرسه كارايي بسيار دارد. جو عاطفی مثبت و شاد و برنامههای خلاق و پرانرژی نظیر جشن‌های ملی و دینی میتواند هویت اجتماعی دانشآموزان دختر را در جهت برنامههای سازنده هدایت و تقویت نماید. پیشنهاد میشود مدیران در حل مسائل دانشآموزان از یک متخصص مشاوره، مددکار و روانشناس کمک بگیرند. رعایت اصول اخلاقی و ایجاد محیط تعاملی مثبت توسط عوامل مدرسه اعم از مربیان آموزشی، پرورشی، معلمان، معاونین و مدیران به عنوان الگوهای عملی در شکلگیری هویت اجتماعی دانشآموزان تأثیرگذار است.
منابع
ابرکرامبی، نیکولاس (1393) درآمدی بر جامعه شناسی، ترجمه هادی جلیلی، تهران، نی.
اکبرپور، زهرا (1381) بررسی عوامل اقتصادی - اجتماعی موثر بر هویت اجتماعی دانشآموزان مقطع متوسطه شهر شیراز، پایان نامه كارشناسي ارشد انشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي
امیدیان، مرتضی، فروزان باغبا زاده و غلامحسین مکتبی (1398) «رابطه جوّ مدرسه و راهبردهای حل تعارض با هویت و التزام تحصیلی، نقش میانجی وظیفه شناسی»، مجله روانشناسی و روان پزشکی شناخت، سال ششم، شماره5، 14-26.
آلمال، فرنگیس (1390) «سيماي هويت اجتماعي جوانان ايراني»، مطالعات ملی، 12 (3) 148-121.
باقری، معصومه و محمد سلیمان نژاد (1389) «بررسی جامعه شناختی هویت جوانان»، نشریه جامعه شناسی تاریخی، 1 (3) 110-93.
برک، لوراای (1385) روانشناسی رشد (از نوجوانی تا پایان زندگی) ترجمه یحیی سید محمدی، تهران، ارسباران.
پارسا پژوه، سپیده (1379) بررسی هویتهای فرهنگی دختران جوان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
جنکینز، ریچارد (1381) هویت اجتماعی، ترجمه تورج یار احمدی، شیرازه.
جهانگیری، جهانگیر و مهدی معینی (1389) «بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و هویت ملی؛ نمونه مورد مطالعه دانشجویان دانشگاه شیراز»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، 16 (1) 74-37.
حسین چاری، مسعود و محمد خیر (1382) بررسی جو روانی- اجتماعی کلاس به عنوان یکی از مؤلفههای فرهنگ مدرسه، مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 3 (3 و 4) 25-42.
خالق پناه، كمال (1384) دگرگوني نسلي و هويت اجتماعي در كردستان، پايان نامه كارشناسي ارشد، دانشگاه تهران.
خلخالی، علی (1379) «ارائه چارچوب نظری برای تشخیص جو مدرسه»، فصلنامه تعلیم و تربیت (آموزش و پرورش) (62) 78-102.
ریتزر، جورج (1374) بنیانهاي جامعه شناختی، ترجمه تقی آزاد ارمکی، تهران، سیمرغ.
زاهد زاهدانی، سیدسعید و مسعود الماسی (1386) «بررسی تطبیقی عوامل اجتماعی مرتبط با گرایش به رفتار بزهکارانه در میان حاشیهنشینان و غیر حاشیهنشینان» فصلنامه دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، 2 (3)، صص 25-74.
سیف، دیبا، لعیا بشاش و مرتضی لطیفیان (1383) «تأثیر ابعاد خود بر روابط اجتماعی با همسالان در نوجوانان مراکز آموزشی استعدادهای درخشان و مدارس عادی»، مجله روانشناسی، شماره بیست و نهم، صص 78-91.
صفری شالی، رضا و آتیه عبدمولایی (1395) «تأثیر عوامل اجتماعی شدن بر هویت نوجوانان» فصلنامه خانواده و پژوهش، شماره 27، صص 117-136.
عاملي، سعیدرضا (1389) دو جهاني شدن‌ها و آينده هويت‌هاي همزمان، نبراس، سال دوم، شماره‌ي سوم و چهارم، صص 119-134.
کفاشی، مجید، منوچهر پهلوان و عباس عربی نژاد (1389) بررسی تأثیر سبک زندگی بر هویت اجتماعی؛ مطالعه موردی جوانان 15 تا 35 ساله شهر بابل» فصلنامه پژوهش اجتماعی، شماره 9، صص 117- 139.
گيدنز، آنتونی (1378) پیامدهای مدرنیت، ترجمه محسن ثلاثى، تهران، مركز.
------------ (1383) جامعه شناسي، ترجمه منوچهر صبوري، تهران، ني.
------------ (1387) تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمه ناصر موفقیان، چاپ پنجم ، تهران، نی.
مجله رشد آموزش علوم اجتماعي (1372) سال پنجم، شماره 17، صص 30.
مقدس، علی اصغر و بیژن خواجهنوری (1384) «جهانیشدن و تغییر هویت اجتماعی زنان، بررسی موردی دو شهر شیراز و استهبان»، مجله مطالعات زنان، سال سوم، شماره 7.
مهرمند، احد، حسین اشرفی سلطان احمدی، بهاره عزیزی نژاد و علی ماندگار (1388) «بررسی جامعه شناختی میزان رابطه هویت ملی و هویت قومی در بیت جوانان آذری زبان شهر ارومیه»، فصلنامه مطالعات اجتماعی، شماره 112، صص 9 110.
ميرهاشمي، مالك و ليبا حيدرپور (1390) «ارتباط عوامل اجتماعي با هويت اجتماعي دانشآموزان»، فصلنامه پژوهش اجتماعي، سال چهارم، شماره 12 ، صص 168-185.
Baumann, G. & Sunier, T. (2004) The school as a place in its social space. NewYork, Berghahn books.
Brown, R. (1985) "Social Identity", in, Adam and Jessica Kuppre (eds.) the social Science Encyclopedia, London, R. K. P.
Cardenas , D., Sublonniere, R. (2020) “Participating in a New Group and the Identification Processes ; The Quest for a Positive Social Identity”. The Journal of Child Psychology and Psychiatry.Vol 59. Issue 1: 189-208.
Cooper ,C.R. (1998).The weaving of maturity, culture perspectiveson adolescent development .New York, Oxford University Press.
Hogg, M. A. & Abrams, D. (1988) Social Identification, A Social Psychology of Inter group Relations and Group Process, London, Rout ledge.
Maehr, S. & Barrett, M. (2005) German puplis'sense of national identity and knowledge of national symbols. Unpublished paper, Department of Psychology, University of Surrey.
Marcia, J. E. (2002) "Adolescence, Identity and the Bernardone family", Journal of Marriage and the Family, Vol. 2, No 3, pp 199 – 209.
Olivetti, C., Patacchini , E., Zenou,Y. (2020) “ Mothers , Peers and Gender –role Identity”. Journal of the European Economic Association . Vol 18. Issue 1 : 266-301.
Parra,O.A., Sanchez-Queija , A.Y.I. (2002) Parents and peers influences on emotional adjustment during adolescence. Paper Presented at VIII EARA Conference Oxford.
Raymond,T. G. and Lawrence G. H. (2010) “ Social Identity ; Amultidimensional Approach”. The Journal of Social Psychology. Vol 127. Issue 3: 299-308.
Sidanius ,J. Vanlaar,C., Levins , S., Sinclair,S. (2004) “ Ethnic Enclaves and the Dynamics of Social Identity on the College Campus”, Journal of Personality and Social Psychology.87 (1): 99-110.
Tajfel, H. (1979) An Integrative Theory of Inter group conflict, Moterey, Brooks /cole.
Williams, J. (1984) “Gender and Intergroup Behaviour, Towards an Integration”. British Journal of Social Psychology, Vol 23. Issue 4: 311-316.
Wyn , J. , White, R. (1997) Rethinking Youth, London. Sage.
[1] * نویسنده مسئول: استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران eshirdel@lihu.usb.ac.ir
[2] ** دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران h.ebrahim@lihu.usb.ac.ir
[3] *** دانشجوی دکتری علوم اجتماعی، دانشگاه کاشان، ایران Fhk144@gmail.com
