تحليل نسبت نظريه زمان موهوم و حدوث زماني در آراي متكلمين
محورهای موضوعی : مطالعات حوزه عرفان و کلام اسلامی
عليرضا كهنسال
1
,
معصومه سادات ساري عارفي
2
1 - دانشگاه فردوسي مشهد
2 - دانشگاه فردوسي مشهد
کلید واژه:
چکیده مقاله :
مسئله حدوث و قدم عالم، همواره از مباحث چالش‌بر‌انگيز در منازعات فلاسفه و متكلمان مسلمان بوده است. اين مبحث با مسائل مختلفي همچون تبيين ذات الهي، صفات علم، قدرت و اراده، نسبت صفات با ذات، ضرورت علي و معلولي، نسبت علت تام و معلول، ملاك نياز معلول به علت، مرجِح حدوث عالم، تبيين ماهيت زمان و مكان و... مرتبط است. نخستين فيلسوفان مسلمان به قدم عالم معتقد بودند كه به نظر متكلمين مسلمان با آيات و آموزه‌هاي ديني ناسازگار بود. آنها با توجه به ظاهر آيات و تبيين خاص خود از ذات و صفات علم، قدرت، اراده و اختيار الهي، به حدوث زماني عالم معتقد شدند. متكلمان براي توجيه اين عقيده خود، زماني را تصور كرده‌اند كه عالم در آن موجود نبود و بعداً پديد آمد. اين زمان، «زمان موهوم» ناميده شد. پژوهش حاضر به بررسي نسبت نظريه زمان موهوم و حدوث زماني در آراي متكلمين مسلمان ميپردازد. نهايتاً، آشكار ميشود كه زمان موهوم اولاً، مبتني بر همان مباني كلي طرح حدوث زماني است. ثانياً، بمنظور ترميم ساختاري حدوث زماني و رفع انتقادات فلاسفه بر اين طرح، ارائه شده است. در عين حال، اين نظريه با ساير جوانب انديشه كلامي، همانند نگاه عرفي به جهان و نسبت آن با خداوند و عدم تحليل برهاني سازگار است. در مجموع، اين نظريه با وجود تقريرهاي متفاوت و گاه متضادي كه از آن ارائه شده، گامي به جلو در طرح حدوث زماني عالم است كه ايده زمان متناسب با عوالم وجودي گوناگون را مطرح ميسازد.
The problem of the origination and eternity of the world has always been one of the most challenging topics of debate among Muslim philosophers and mutikallimun. This issue is closely related to different problems such as explaining the divine essence, attributes of knowledge, power and will, the relationship between attributes and essence, cause-effect necessity, the relationship between the perfect cause and effect, the criteria for the need of effect for a cause, determinant of the origination of the world, and the nature of time, place, etc. Early Muslim philosophers believed in the eternity of the world, which, in the view of Muslim mutikallimun, was inconsistent with religious verses and teachings. Given the literal meaning of Qur’anic verses and their own specific interpretation of the essence and attributes of knowledge and the divine power and free will, they brought faith in the temporal origination of the world. In order to justify this view, mutikallimun imagined a time at which the world did not exist but came into existence later. This time was named the “chimeric time”. The present study explores the relationship between the theory of chimeric time and temporal origination in the view of Muslim mutikallimun. Ultimately, it becomes clear that chimeric time is, firstly, based on the same general principles of the design of temporal origination. Secondly, it has been introduced in order to improve the idea of temporal origination in terms of structure and respond to philosophers’ related criticisms. At the same time, this theory is consistent with other aspects of kalami thoughts, such as the common view of the world, its relationship with God, and the lack of its demonstrative analysis. Generally speaking, in spite of the different and, at times, contradictory interpretations of this theory, it is yet a step forward in propounding the temporal origination of the world, which entails the idea of a time in conformity with various ontological worlds.
