تیر گز و آب رز در داستان رستم و اسفندیار
محورهای موضوعی : نقد متون
اصغر شهبازی
1
(دانشگاه فرهنگیان)
کلید واژه: فردوسی, شاهنامه, داستان رستم و اسفندیار, تیر گز, آب رز,
چکیده مقاله :
در داستان نبرد رستم و اسفندیار، دو ترکیب «تیر گز» و «آب رز»، پرسش‌ها و پاسخ‌های بسیاری را پدید آورده است. محققان تقریباً از چند منظر به این داستان و عناصر آن نگریسته و تحلیل‌هایی ارائه نموده‌اند. در این مقاله کوشیده شده تا با نقد آن نظرات، اولاً تأکید شود که تأویل ساختارگرایی از عناصر این داستان بر مبنای تقابل دینی یا سنت و تجدد، تفسیری پذیرفتنی است؛ ثانیاً برای این داستان و عناصر آن می‌توان تحلیل نمادین هم ارائه داد و در آن صورت، این دو ترکیب، معانی نمادین گوناگونی را برمی‌تابند؛ ثالثاً تأویل واقع‌گرایی از این عناصر نیز با توجه به مستندات دو کتاب «عجایب‌المخلوقات» و «زراتشت‌نامه» امکان‌پذیر است که در آن صورت، «تیر گز» و «آب رز» هر دو در معنای واقعی هستند و به دلیل قدمت و تقدس در تیر کشندة اسفندیار به کار رفته‌اند.
In the story of the battle of Rostam and Isfandiar, to combinations of “Gaz arrow” and “wine” have raised questions and answers from many researchers. They have been focusing on this story and its elements from a number of viewpoints and presented various analyses. Reviewing these viewpoints, this paper tried to, firstly emphasis that structuralism interpretation of the elements of this story on the base of religious confrontation or tradition and modernity is an acceptable interpretation. Secondly, for this story and its elements a symbolic analysis can be represented and then these combinations can imply different symbolic meanings. Thirdly, the real interpretation of these elements is possible considering the documents of two books “Ajayebolmakhlooghat” [The wonders of creatures] and “Zaratooshtnameh” [book of Zaratoosht]. In that case, “Gaz arrow” and “wine” both are used in their real names having oldness and holiness used in the arrow which killed Isfandiar.
فهرست منابع و مآخذ
آیدنلو، سجاد، (1394)، دفتر خسروان (برگزیدة شاهنامة فردوسی، چاپ دوم، تهران: سخن.
ابن‌یمین، (1318)، دیوان، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، تهران: مروّج.
اسلامی ندوشن، محمدعلی، (1374)، داستان داستان‌ها (رستم و اسفندیار در شاهنامه)، چاپ پنجم، تهران: آثار.
اکبری، منوچهر و محمد مجوّزی، (1388)، «آب رز یا آب زر»، مجلة ادب فارسی، بهار و تابستان، شمارة 1، صص 1-20.
انوری، حسن و جعفر شعار، (1373)، رزم‌نامة رستم و اسفندیار، چاپ سیزدهم، تهران: قطره.
بنداری، قوام‌الدین، (1413ه.ق)، الشاهنامه، تصحیح عبدالوهاب عزّام، الطبعه الثانیه، کویت: دار سعاد الصباح.
زرتشت بهرام پژدو، (1338)، زراتشت‌نامه، از روی نسخة مصحح فردریک روزنبرگ، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانة طهوری.
جوینی، عزیزالله، (1374)، نبرد اندیشه‌ها در حماسة رستم و اسفندیار، تهران: دانشگاه تهران.
خاقانی، افضل‌الدین، (1382)، دیوان، به کوشش ضیاءالدین سجادی، چاپ هفتم، تهران: زوار.
خالقی‌مطلق، جلال، (1384)، یادداشت‌های شاهنامه، جلد دوم، نیویورک: بنیاد میراث ایران، 2006م.
خطیبی، ابوالفضل، (1376)، «روایتی دیگر از داستان رستم و اسفندیار»، نامة فرهنگستان، شمارة 3/2، صص155-162.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رستگار فسایی، منصور، (1393)، حماسة رستم و اسفندیار، تهران: جامی.
رضایی باغ‌بیدی، حسن، (1384)، «آب»، مندرج در دانشنامة زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 1-2.
ریاحی، محمدامین، (1372)، سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن، (1378)، سایه‌های شکار شده، تهران: قطره.
سعیدی سیرجانی، ()، بیچاره اسفندیار
سلمان ساوجی، (1367)، دیوان، به اهتمام منصور مشفق، تهران: صفی‌علی‌شاه.
سنایی، مجدودبن‌آدم، (1394)، حدیقه‌الحقیقه، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس، (1370)، بیان، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس، (1376)، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار، تهران: میترا.
صفا، ذبیح‌الله، (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران: فردوس.
کزازی، میرجلال‌الدین، (1391)، نامة باستان، جلد ششم، چاپ چهارم، تهران: سمت.
مسکوب، شاهرخ، (1356)، مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
فردوسی، ابوالقاسم، (1375)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد پنجم، نیویورک: بنیاد میراث ایران، 1977م.
فردوسی، ابوالقاسم، (1379)، شاهنامه، تصحیح ر. علی‌یف، آ. برتلس، م. عثمانوف، تحت‌نظر ع. نوشین، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
فریزر، جیمز جرج، (1383)، شاخة زرّین (پژوهشی در جادو ودین)، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
لامعی گرگانی، (1394)، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تیسا.
مالمیر، تیمور، (1385)، «ساختار داستان رستم و اسفندیار»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارة 19، بهار، صص163-184.
مؤمن حسینی، محمد، (بی‌تا)، تحفة حکیم مؤمن، به کوشش میر سید احمد روضاتی، بی‌جا: کتابفروشی محمودی.
محمدبن‌محمود طوسی، (1345)، عجایب‌المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگا ترجمه و نشر کتاب.
محمد پادشاه، (1363)، آنندراج، تهران: خیام.
معین، محمد، (1364)، فرهنگ فارسی، چاپ هفتم، تهران: امیر کبیر.
معین، محمد، (1326)، مزدیسنا و تأثیر آن در ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
داعی‌الاسلام، محمدعلی، (1362)، فرهنگ نظام (5 جلد)، تهران: شرکت دانش.
Fritz Wolff, Glossar Zu Firdosis Schahname, Berlin:1935.
