تیر گز و آب رز در داستان رستم و اسفندیار
الموضوعات :
اصغر شهبازی
1
(دانشگاه فرهنگیان)
الکلمات المفتاحية: فردوسی, شاهنامه, داستان رستم و اسفندیار, تیر گز, آب رز,
ملخص المقالة :
در داستان نبرد رستم و اسفندیار، دو ترکیب «تیر گز» و «آب رز»، پرسش‌ها و پاسخ‌های بسیاری را پدید آورده است. محققان تقریباً از چند منظر به این داستان و عناصر آن نگریسته و تحلیل‌هایی ارائه نموده‌اند. در این مقاله کوشیده شده تا با نقد آن نظرات، اولاً تأکید شود که تأویل ساختارگرایی از عناصر این داستان بر مبنای تقابل دینی یا سنت و تجدد، تفسیری پذیرفتنی است؛ ثانیاً برای این داستان و عناصر آن می‌توان تحلیل نمادین هم ارائه داد و در آن صورت، این دو ترکیب، معانی نمادین گوناگونی را برمی‌تابند؛ ثالثاً تأویل واقع‌گرایی از این عناصر نیز با توجه به مستندات دو کتاب «عجایب‌المخلوقات» و «زراتشت‌نامه» امکان‌پذیر است که در آن صورت، «تیر گز» و «آب رز» هر دو در معنای واقعی هستند و به دلیل قدمت و تقدس در تیر کشندة اسفندیار به کار رفته‌اند.
فهرست منابع و مآخذ
آیدنلو، سجاد، (1394)، دفتر خسروان (برگزیدة شاهنامة فردوسی، چاپ دوم، تهران: سخن.
ابن‌یمین، (1318)، دیوان، با مقدمه و تصحیح سعید نفیسی، تهران: مروّج.
اسلامی ندوشن، محمدعلی، (1374)، داستان داستان‌ها (رستم و اسفندیار در شاهنامه)، چاپ پنجم، تهران: آثار.
اکبری، منوچهر و محمد مجوّزی، (1388)، «آب رز یا آب زر»، مجلة ادب فارسی، بهار و تابستان، شمارة 1، صص 1-20.
انوری، حسن و جعفر شعار، (1373)، رزم‌نامة رستم و اسفندیار، چاپ سیزدهم، تهران: قطره.
بنداری، قوام‌الدین، (1413ه.ق)، الشاهنامه، تصحیح عبدالوهاب عزّام، الطبعه الثانیه، کویت: دار سعاد الصباح.
زرتشت بهرام پژدو، (1338)، زراتشت‌نامه، از روی نسخة مصحح فردریک روزنبرگ، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابخانة طهوری.
جوینی، عزیزالله، (1374)، نبرد اندیشه‌ها در حماسة رستم و اسفندیار، تهران: دانشگاه تهران.
خاقانی، افضل‌الدین، (1382)، دیوان، به کوشش ضیاءالدین سجادی، چاپ هفتم، تهران: زوار.
خالقی‌مطلق، جلال، (1384)، یادداشت‌های شاهنامه، جلد دوم، نیویورک: بنیاد میراث ایران، 2006م.
خطیبی، ابوالفضل، (1376)، «روایتی دیگر از داستان رستم و اسفندیار»، نامة فرهنگستان، شمارة 3/2، صص155-162.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
رستگار فسایی، منصور، (1393)، حماسة رستم و اسفندیار، تهران: جامی.
رضایی باغ‌بیدی، حسن، (1384)، «آب»، مندرج در دانشنامة زبان و ادب فارسی، زیر نظر اسماعیل سعادت، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 1-2.
ریاحی، محمدامین، (1372)، سرچشمه‌های فردوسی‌شناسی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سرکاراتی، بهمن، (1378)، سایه‌های شکار شده، تهران: قطره.
سعیدی سیرجانی، ()، بیچاره اسفندیار
سلمان ساوجی، (1367)، دیوان، به اهتمام منصور مشفق، تهران: صفی‌علی‌شاه.
سنایی، مجدودبن‌آدم، (1394)، حدیقه‌الحقیقه، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
شمیسا، سیروس، (1370)، بیان، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس، (1376)، طرح اصلی داستان رستم و اسفندیار، تهران: میترا.
صفا، ذبیح‌الله، (1371)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد اول، چاپ دوازدهم، تهران: فردوس.
کزازی، میرجلال‌الدین، (1391)، نامة باستان، جلد ششم، چاپ چهارم، تهران: سمت.
مسکوب، شاهرخ، (1356)، مقدمه‌ای بر رستم و اسفندیار، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
فردوسی، ابوالقاسم، (1375)، شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، جلد پنجم، نیویورک: بنیاد میراث ایران، 1977م.
فردوسی، ابوالقاسم، (1379)، شاهنامه، تصحیح ر. علی‌یف، آ. برتلس، م. عثمانوف، تحت‌نظر ع. نوشین، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
فریزر، جیمز جرج، (1383)، شاخة زرّین (پژوهشی در جادو ودین)، ترجمة کاظم فیروزمند، تهران: آگاه.
لامعی گرگانی، (1394)، دیوان، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تیسا.
مالمیر، تیمور، (1385)، «ساختار داستان رستم و اسفندیار»، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارة 19، بهار، صص163-184.
مؤمن حسینی، محمد، (بی‌تا)، تحفة حکیم مؤمن، به کوشش میر سید احمد روضاتی، بی‌جا: کتابفروشی محمودی.
محمدبن‌محمود طوسی، (1345)، عجایب‌المخلوقات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: بنگا ترجمه و نشر کتاب.
محمد پادشاه، (1363)، آنندراج، تهران: خیام.
معین، محمد، (1364)، فرهنگ فارسی، چاپ هفتم، تهران: امیر کبیر.
معین، محمد، (1326)، مزدیسنا و تأثیر آن در ادب فارسی، تهران: دانشگاه تهران.
داعی‌الاسلام، محمدعلی، (1362)، فرهنگ نظام (5 جلد)، تهران: شرکت دانش.
Fritz Wolff, Glossar Zu Firdosis Schahname, Berlin:1935.
