انحلال هویت مداح در هویت ممدوح: مطالعه‌ای بر پایۀ اشعار مدحی فرخی در دستگاه غزنوی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانمحمدرضا تاجیک 1 , رضا زرین‌کمر 2 , مرتضی محسنی 3 , احمد غنی‌پور ملکشاه 4
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه مازندران
3 - علوم انسانی و اجتماعی
4 - دانشگاه مازندران
کلید واژه: هویت دیگری مدح فرخی ممدوح در سایه,
چکیده مقاله :
در شعر مدحی، بر اثر آنچه منفعت مداح ایجاب می کند، هویت مداح در برابر هویت ممدوح رنگ می بازد و پسند و ناپسندهای مداح توسط ممدوح تعیین می شود. چنان که «ممدوحان در سایه» دیگر نیز تحت تأثیر خواست و ارادۀ ممدوح اصلی در معرض مدح یا ذم قرار می گیرند. در این نوشتار، رابطۀ مداح و ممدوح و انحلال هویت مداح در «من» ممدوح بررسی شده و نمونه ای تاریخی در این زمینه واکاوی شده است. نمونه ای از انحلال هویت مداح در هویت ممدوح را می توان در دوران حضور طولانی فرخی سیستانی در دربار غزنویان دید؛ دورانی که سلطان محمود بر دربار غزنین حکومت می کرد و در سایۀ ارتشی نیرومند، فتوحاتی پرشمار به کارنامۀ سلطنت خود افزود. فرخی در این دوران علاوه بر سلطان، «دیگران»ی را نیز مدح می کرد که روابط ادبی اش با آنان تابعی از ارادۀ سیاسی و خواست سلطان بود. نمونه ای از این نوع رابطه در برخورد فرخی با چرخۀ وزیران دولت غزنوی بررسی شده است. چرخۀ مورد نظر، عزل احمد حسن میمندی از صدارت سلطان، به وزارت رسیدن حسنک و جابه جایی مجدد حسنک با صدارت دوبارۀ احمد حسن است. فرخی در مدح این «ممدوحان در سایه»، از خود اختیار و هویتی ندارد و بر اساس اختیار «ممدوح اصلی» سخن می گوید.
In panegyric poem, as the panegyrist interest necessitates, the panegyrist identity fades away in the identity of the person who is praised. The panegyrist’s favor and disfavor are determined by the praised one’s, as “the other praised ones in shadow” are subject to the praise or blame under the influence of the will and wish of the main praised man. In this article the panegyrist and praised relationship, and dissolution of the panegyrist’s identity in the praised one’s is studied, and a historical sample is reviewed in this regard. One sample of the dissolution of the identity of panegyrist in the identity of the praised can be found during the long period that Farrokhi Sistani was in the Court of Ghaznavid during the rule of Sultan Mahmoud who could have lots of victories due to a very powerful army. During that period, Farrokhi praised not only the king but also “The others”, whose literary relationship with them was due to Sultan’s political will and wish. An example of this kind of relationship can be found in the way Farrokhi reacted to Ghaznavid cycle of ministers, which started by dismissal of the chancellor, Ahmad Hassan Meymandi, and substituting him with Hasanak, and again substituting Hasanak with Ahmad Hassan. In praising these “praised in shadow”, he does not have any personal choice or identity, and only speaks according to the “main praised” wills.
باسورث، کلود ادموند (1388) تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیرکبیر.#
بشیریه، حسین (1383) «ایدئولوژی سیاسی و هویت اجتماعی در ایران»، ناقد، شماره 2، صص 13-29.#
بیگدلی، علی (1383) «سیر تحول و تکوین هویت ملی در ایران»، گفتارهایی دربارۀ هویت ملی در ایران، گردآوری و تدوین: داوود میرمحمدی، تهران، مؤسسۀ مطالعات ملی، تمدّن ایرانی.#
تاریخ سیستان (1389) به تصحیح محمدتقی بهار، تهران، اساطیر.#
جنکینز، ریچارد (1388) هویت اجتماعی، ترجمۀ تورج یاراحمدی، تهران، پردیس دانش.#
جهانبگلو، رامین (1380) تفاوت و تساهل، تهران، مرکز.#
خاقانی شروانی، افضل¬الدین بدیل (1352) گزیدۀ اشعار خاقانی، تصحیح و توضیح: ضیاءالدین سجادی، تهران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.#
راوندی، مرتضی (1374) تاریخ اجتماعی ایران، جلد 8، تهران، نگاه.#
زرین¬کوب، عبدالحسین (1378) روزگاران: تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی، تهران، سخن.#
ستاری، رضا و مراد اسماعیلی (1391) «بررسی نقش وزیران ایرانی در احیا و گسترش هویت ملی»، مطالعات ملی، دورۀ 13، شمارۀ 1، صص 163- 187.#
شایگان، داریوش (1380) افسون¬زدگی جدید: هویت چل¬تکه و تفکر سیار، ترجمۀ فاطمه ولیانی، تهران، فرزان¬روز.#
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384) مفلس کیمیافروش: نقد و تحلیل شعر انوری، تهران، سخن.#
شهیدی، جعفر (1372) از دیروز تا امروز، تهران، قطره.#
صفا، ذبیح¬الله (1388) تاریخ ادبیات ایران، جلد 1، تهران، ققنوس.#
فرخی سیستانی، علی بن جولوغ (1385) دیوان حکیم فرخی سیستانی، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران، زوار.#
فروزان¬فر، بدیع¬الزمان (1387) سخن و سخنوران، تهران، زوّار.#
فروزانی، سید ابوالقاسم (1391) غزنویان: از پیدایش تا فروپاشی، تهران، سمت.#
فرهادپور، مراد و ندا میلانی (1384) «بازنمایی غرب در نشریات دانشجویی»، نامۀ علوم اجتماعی، شمارۀ¬ 26، صص 97-122.#
قاآنی شیرازی، میرزا حبیب (1387) دیوان کامل قاآنی شیرازی، به تصحیح مجید شفق، تهران، سنایی.#
معلوف، امین (1381) هویت¬های مرگبار، ترجمۀ مرتضی ثاقب¬فر، تهران، ققنوس.#
معینی علمداری، جهانگیر (1383) «هویت، تاریخ و روایت در ایران»، مجموعه مقالات ایران: هویت، ملیت، قومیت، به کوشش حمید احمدی، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.#
میرباقری¬فرد، علی¬اصغر و دیگران (1389) تاریخ ادبیات ایران 1، تهران، سمت.#
نظامی عروضی، احمد بن عمر (1385) چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، تهران، جامی.#
یوسفی، غلامحسین (1368) فرخی سیستانی، تهران، علمی.#
