ساختارهای دوقطبی در نوشتار محمود دولتآبادی؛ از ذهنیت تقابلی تا اندیشة تحلیلی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 -
2 -
کلید واژه:
چکیده مقاله :
اگرچه ساخت بحرانی آثار محمود دولتآبادی سیمای شخصیتهای داستانی نویسنده را انعطافناپذیر و گاه خشن معرفی کرده است و ساختارهای نشانهشناسی روایی داستان آنان را به سمت تقابل یا رویارویی مستقیم با عامل برهمزنندة نظم و آرامش ناپایدار اولیه سوق میدهد؛ با این حال معتقدیم که تقابل پرسناژ با خود و نیز با دیگری بیش از آنکه منوط به لزوم حفظ هماهنگی ماهیت و نحوة کنش شخصیتهای داستانی با ساخت بحرانی اثر باشد؛ برآمده از اندیشة دو قطبی و ذهنیت تقابلی است که نظام تخیلی نویسنده در برابر دنیای پرآشوب و پراضطراب بیرونی از خود به نمایش میگذارد. اگر در بدو امر نوع رویکرد فلسفی و نحوة پاسخگویی نظام تخیلی دولتآبادی در برابر دنیای پرتلاطم و بیرحم پیرامونی‌ـ آنچنان که در عالم داستانی نویسنده متبلور شده‌ـ وی را به خلق شخصیتهای داستانی سوق داده که با خود و سپس با دنیای پیرامونی در جنگ و ستیزی نابود کننده هستند؛ ذهنیت تخیلی نویسنده، به مرور، دوئیت درون را به نوعی تجربة دیالکتیکی و فرصتی برای بروز چالشهای ذهنی-فکری بدل میکند؛ چالشهایی که درلابلای سیرعادی روایت داستانی در قالب گفتمان تحلیلی-استفهامی مجال بروز پیدا کرده و ورای تقسیمبندی عالم داستانی به دو قطب روایت داستانی و رسالة تحلیلی- نظری، نوع نگرش نویسنده را به خود و دیگری آشکار میسازد.
Although the critical structure of Mahmud Dowlatabadi’s narratives makes the characters appear flexible and sometimes rough, with semiotic narrative structures leading them to direct confrontation with the elements disturbing the initial order and serenity, we believe that the character’s conflict with themselves and others mostly results from the contrastive mentality and the binary thought that the author’s imagination system projects against outward world of turbulence and anxiety, rather than the necessity for keeping balance between the nature and manner of the characters. Though, initially, the author’s philosophical approach to the world and the way in which his imagination system responds to it motivates him to create his fictional characters having internal and external conflicts, gradually, his mentality uses duality as a kind of dialectic experience and a place for his subjective challenges to express themselves through the story’s usual flow, in the form of an analytical-interrogative discourse, and to reveal the author’s attitude towards himself and the others, in addition to polarizing the fictional world into the fictional narration and theoretical-analytical writing.
