تعیین ارتباط بین پارامترهای رسوب‌شناسی و مورفولوژی تپه‌های ماسه‌ای خطی شمال آهنگران، شرق ایران
محورهای موضوعی :بنیامین رضازاده بلگوری 1 , آرش امینی 2 , غلامرضا میراب شبستری 3
1 - دانشگاه بیرجند
2 - دانشگاه گلستان
3 - دانشگاه بیرجند
کلید واژه: دون‌های خطی رسوب‌شناسی مورفولوژی آهنگران شرق ایران ,
چکیده مقاله :
مطالعات میدانی و بررسی تصاویر ماهواره‌ای، وجود تپه‌های ماسه‌ای خطی را در شمال منطقه آهنگران شهرستان زیرکوه (استان خراسان جنوبی) واقع در شرق ایران اثبات نمود. در بررسی تپه‌های ماسه‌ای، مجموعاً تعداد 21 تپه در پنج ایستگاه و در موقعیت‌های جغرافیایی مختلف بررسی شد. با توجه به مطالعات انجام شده بر روی پارامترهای رسوب‌شناسی، تپه‌های ماسه‌ای آهنگران از نظر مورفولوژی به دو نوع ساده و مرکب دسته‌بندی شد. همچنین نتایج به‌دست‌آمده از بررسیهای رسوب‌شناسی، حاکی از رابطه معنادار بین پارامترهای رسوبی و مورفولوژی تپه‌های ماسه‌ای مورد مطالعه می‌باشد. به این معنی که در بخش‌های مرکزی و غربی ناحیه مورد مطالعه، با تغییر پارامترهای رسوبی، مورفولوژی تپه‌های ماسه‌ای نیز از نوع ساده به مرکب تغییر می‌کند. از دیگر خصوصیات تپه‌های خطی شرق ایران، الگوی ریزدانه برای خط الراس بوده که برای دون‌های خطی ماسه‌ای مورد مطالعه معرفی شد. مقایسه پارامترهای رسوب‌شناسی محدوده پژوهشی با سایر نقاط دنیا مانند کالاهاری، نامیبیا، استرالیا و سینای مصر نشان می‌دهد که تپه‌های ماسه‌ای آهنگران با میانگین اندازه 34/2 فی در محدوده اندازه دانه‌های سایر نقاط قرار داشته، اما در مقایسه با آنها جورشدگی پایین‌تری در حد 79/0 نشان می‌دهد که این ویژگی تپه‌های خطی آهنگران را از سایر نقاط متمایز می‌سازد.
Field studies and satellite images confirmed the existence of linear sand dunes in the north of Ahangaran region, located in Zirkouh (southern Khorasan province), east of Iran. In evaluation of sand dunes, totally 21 sand dunes from 5 stations in different geographical locations were studied. The obtained sedimentological evidence revealed that Ahangaran sand dunes can be classified into two simple and composite groups morphologically. Results of sedimentological analysis also indicated a positive correlation between particle size and morphology of dunes; i.e. with changes in sedimentological parameters, the morphology of sand dunes grades from simple to composite forms in central and western part of the studied area. The fine-grained pattern of crest is another characteristic which were introduced for the studied linear sand dunes. The comparison of the sedimentological parameters of these sand dunes with the other places of the world such as Kalahari, Namibia, Australia and Egyptian Sinai indicate that the Ahangaran sand dunes with an average of 2.34φ in grain size is similar to the other regions, but have lower sorting in the range of 0.79 which is more outstanding than the other parts of the world.
اداره کل هواشناسی خراسان جنوبی، 1393. داده‌های هواشناسی ایستگاه حاجی‌آباد از سال¬های 1387-1392.
-رضازاده، ب.، میراب شبستری، غ. م. و امینی، آ.، a1394. نخستین گزارش از تپه‌های ماسه‌ای شرق ایران شمال آهنگران نوزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی، تهران.
- رضازاده، ب.، ، میراب شبستری، غ. م. و امینی، آ.، b1934. مقایسه تطبیقی تپه‌های ماسه‌ای شمال آهنگران شرق ایران با کالاهاری نامیبیا. اولین همایش کواترنری، اصفهان.
- شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی، 1389. گزارش مطالعات تفصیلی حوزه آهنگران شهرستان قاین. دفتر مطالعات پایه منابع آب، 261 .
-Bagnold, R.A., 1941. The Physics of Blown Sand and Desert Dunes. Methuen and Co., London, 421.
-Folk, R.L., 1971. Longitudinal dunes of the northwestern edge of the Simpson Desert, Northern Territory, Australia. geomorphology and grain size relationships. Sedimentology, 16, 5–54.
-Folk, R.L, 1980. Petrology of Sedimentary Rocks. Hemphill Publishing Co; Austin, Texas, 182.
-Ghoshal, K., Purkait, B. and Mazumder, B.S., 2011. Size distributions in suspension over sand– pebble mixture: an experimental approach. Sedimentary Geology, 241, 3–12.
-Goudie, A,. & Viles, H,. 2015. Linear Dunes of the Kalahar. Landscapes and Landforms of Namibia, 5, 137-141.
-King, D., 1960. The sand ridge deserts of South Australia and related aeolian landforms of the Quaternary arid cycles. Transactions of the Royal Society of South Australia, 83, 99–108.
-Lancaster, N., 1981. Grain size characteristics of Namib Desert linear dunes. Sedimentology, 28, 115–122.
-Lancaster, N., 1982. Linear dunes. Program Physics Geography, 6, 476-504.
-Lancaster, N., 1983. Linear dunes of the Namib sand sea. Zeitschrift fuer Geomorphologie Supplement band, 45, 27–49.
-Lancaster, N., 1986. Grain-size characteristics of linear dunes in the southwestern Kalahari. Journal of Sedimentary Petrology, 56 (3), 395–400.
-Le Roux, J.P. and Rojas, E.M., 2007. Sediment transport patterns determined from grain size parameters: overview and state of the art. Sedimentary Geology, 202, 473–488.
-Livingstone, I., 1987. Grain-size variation on a ‘complex’ linear dune in the Namib Desert. Geological Society of London Special Publication, 35, 281–291.
-Livingstone, I., Bullard, J.E., Wiggs, G.F.S. and Thomas, D.S.G., 1999. Grain-size variation on dunes in the southwest Kalahari, Southern Africa. Journal of Sedimentary Research, 69, 546–552.
-Mckee, E.D. and Tibbitts, G.C., 1964. Primary structures of a sief dune and associated deposits in Libya. Journal of Sedimentary Petrology, 34, 5–17.
-McLaren, P., 1981. An interpretation of trends in grain size measures. Journal of Sedimentary Research, 51, 611–624.
-Mischke, S., 2005. New evidence for origin of Badain Jaran Desert of inner Mongolia from granulometry and thermoluminescenece dating. Palaeogeogrphy, 7 (1), 79–97.
-Nickling, W.G., 1983. Grain-size characteristics of sediment transported during dust storms. Journal of Sedimentary Research, 53, 1011–1024.
-Qian, G.Q., Dong, Z.B., Luo, W.Y., Zhang, Z.C., Xiao, S.C. and Zhao, A.G., 2011. Grain size characteristics and spatial variation of surface sediment in the Badain Jaran desert. Desert Research, 31 (6), 1357–1364.
-Sneh, A. and Weissbrod, T., 1983. Size-frequency distribution on longitudinal dune ripple flank sands compared to that of slipface sands of various dune types. Sedimentology, 30, 717–726.
-Snelder, T.H., Lamouroux, N., and Pella, H., 2011. Empirical modeling of large scale patterns in river bed surface grain size. Geomorphology, 127, 189- 197.
-Thomas, D.S.G., 1988. Analysis of linear dune sediment–form relationships in the Kalahari Dune Desert. Earth Surface Processes and Landforms, 13, 545–553.
-Thomas, D.S.G., 1997. Sand seas and aeolian bedforms. In: Thomas, D.S.G. (Ed.), Arid Zone Geomorphology. Process Form and Change in Drylands. Wiley, Chichester, UK, 373–412.
-Tsoar, H., 1978. The dynamics of longitudinal dunes. Final Technical Report. US Army, European Research, Office, 171.
-Tsoar, H., Blumberg, D.G. and Stoler, Y., 2004. Elongation and migration of sand dunes. Geomorphology, 57 (3–4), 293–302.
-Visher, G.S., 1969. Grain-size distributions and depositional processes. Journal of Sedimentary Petrology, 39, 1074–1106.
-Wang, X.M., Dong, Z.B., Zhang, J.W., Qu, J.J. and Zhao, A.G., 2003. Grain size characteristics of dune sand in the central Taklimakan Sand Sea. Sedimentary Geology, 16, 1–14.
-Wasson, R.J., 1983. Dune sediment types, sand colour, sediment provenance and hydrology in the Strzelecki-Simpson Desert, Australia. In: Brookfield, M.E., Ahlbrandt, T.S. (Eds.), Eolian Sediments and Processes. Elsevier, Amsterdam, 165–196.
-Watson, A., 1986. Grain-size variations on a longitudinal dune and a barchan dune. Sedimentary Geology, 46, 49–66.
-Wu, J,. and Guo, F,. 2012. Geomorphological patterns in a linear dune field and ages of the linear dunes in the northern Kumtagh Desert, northwest China. Springer-Verlag, 9, 2450-2457.
-Yang, X., Zhu, B. and White, P.D., 2007. Provenance of aeolian sediment in the Taklamakan Desert of western China, inferred from REE and major-elemental data. Quaternary International, 175, 71–85.
-Zhang, Z. and Dong, Z., 2015. Grain size characteristics in the Hexi Corridor Desert. Aeolian Research, 18, 55–67.
-Zhu, B.Q., Yu, J.J., Rioual, P. and Ren, X.Z., 2014. Particle size variation of aeolian dune deposits in the lower reaches of the Heihe River basin. China Sedimentary Geology, 301, 54–69.
