فرایند دگرگونی بافت روستایی در روند تحول نظام کاربری اراضی، با ارجاع به روستاهای ناحیة اردبیل (1355-1395)
محورهای موضوعی :
1 - دانشگاه شهید بهشتی تهران
2 - دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: نظام فضایی, بافت روستایی, کاربری زمین, راهبرد پویش ساختاری- کارکردی, ناحیة اردبیل ,
چکیده مقاله :
مردمان ساکن در کانونهای روستايي از دیرباز، بر بنیاد روابط و مناسبات حاکم بر زندگی و فعالیت خویش، بافتهای سکونتگاهی ویژه ای را پدید آورده اند که چه به لحاظ ساختاری- کالبدی و چه از نظر کارکردهای مختلف اجتماعی- اقتصادی، ميراث گرانبهاي تاریخی- تمدنی سرزمین بشمار می آیند. شناخت مجموعه نیروهای اثرگذار در برپایی این گونه بافتها و عوامل موثر در تحول و دگرگونی ساختاری – کارکردی آنها، راه را برای بازشناسایی روند تولید و شکل گیری فضاهای اجتماعی می گشاید. از این رو، دریافت علمی این گونه فرایندها و نیز چگونگی شکل پذیری انواع کاربری زمین در روند تحول اجتماعی- اقتصادی، از وظایف بنیادین پژوهشگران نظامهای فضایی، بویژه جغرافیدانان است. این مقاله، به عنوان مطالعه ای موردی کوشش دارد، با تکیه بر راهبرد پویش ساختاری- کارکردی، ضمن شناخت عوامل و نیروهای اثربخش در شکل گیری انواع بافتهای روستاهای ناحیة اردبیل، روند تغییرات کاربریهای زمین و نقش آنها را در دگرگونی بافتهای روستایی در گذر زمان، بررسی و ارزیابی نماید. روش تحقیق در این بررسی، از نوع تشریحی- تحلیلی، مبتنی بر گردآوری داده ها و اطلاعات کتابخانه ای و میدانی (مشاهده و مصاحبه) بوده است. نتایج نشان می دهد، تحول بافت از طریق تغییر جنبه ها و ابعاد انواع کاربری زمین در این روستاها، با توجه به شرایط حاکم بر کل سرزمین، در راستای دگرگونی فضاها و نوعی همسویی با فضاهای شهری است. آشکار اس که این گونه دگرگونیها، پیوسته با جنبه های مثبت و منفی همراه بوده است.
The people living in rural areas have created special residential fabrics during the time, based on the socio-economic relationships that determine their lives and activities, which in terms of both physical-structural, and various socio-economic functions, are considered as valuable historical-civilization heritage of the country. Recognizing the set of effective forces in the formation of such textures and the factors influencing their structural-functional transformation, opens the way for recognizing the processes of production and formation of social spaces. Therfore, the scientific understanding of such processes, as well as the formation of different types of land use in the process of general socio-economic development, is one of the basic tasks of researchers in space systems, especially of geographers. This article, as a case study, relying on the "strategy of structural-functional dynamics", tries beside the reviewing the main forces and factors affecting the formation of various rural textures in Ardabil region, to evaluate the relationships between differnet land uses and transformation of rural fabrics. The research method in this study was descriptive-analytical and based on the collection of library and field data and information (observation and interview). The results show that the development of texture by changing aspects and dimensions of land use in these villages according to the conditions of the whole country is in line with the transformation of spaces and a kind of orientation towards urban spaces. It is clear that such changes have been accompanied by positive and negative aspects.
منابع
- راپاپورت، آموس (1384) معنای محیط ساخته شده: رویکردی در ارتباط غیرکلامی، ترجمه فرح حبیب، انتشارات پردازش و برنامه¬ریزی شهری، تهران؛
- سرتیپی پور، محسن (1388)، آسیب شناسی معماری روستایی (به سوی سکونتگاه مطلوب)، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران؛
- سعیدی، عباس (1383)، "نگاهی به فراز و فرود طرحهای هادی" در: دهیاریها، سال دوم، شماره 10، آبان-ماه، صص 16-17؛
- سعیدی، عباس (1388) مبانی جغرافیای روستایی، انتشارات سمت، چاپ دهم، تهران؛
- سعیدی، عباس (1390) "پویش ساختاری- کارکردی، رویکردی نظاموار در مطالعات مکانی- فضایی" در: فصلنامه جغرافیا، سال نهم، شماره 29، صص 7- 16؛
- سعیدی، عباس (1391) "پویش ساختاری- کارکردی: رویکردی بدلیل در برنامه¬ریزی فضایی، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال یکم، شماره 1، صص 1- 19؛
- سعیدی، عباس و حسینی حاصل، صدیقه (1388) شالوده مکانیابی و استقرار روستاهای جدید، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران؛
- سعیدی، عباس و احمدی، منیژه (1390)، "شهرزدگی و دگردیسی ساختاری- کارکردی خانه¬های روستایی، مورد: روستاهای پیرامون شهر زنجان" در: فصلنامة جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی و بین¬المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال نهم، شماره 31، صص 7- 32؛
- سعیدی، عباس؛ طالشی، مصطفی؛ موسی کاظمی، سیدمهدی و ضیاء نوشین، محمد مهدی (1395) "نقش خزش روستایی و تغییر کاربری اراضی، مطالعه موردی: روستاهای پیرامون شهر همدان" در: فصلنامة جغرافیا (فصلنامه علمی – پژوهشی و بین المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال چهاردهم، شماره 50، صص 32-5؛
- سعیدی، عباس، رحمانی، بیژن، رحمانی فضلی، عبدالرضا؛ عزیزپور، فرهاد و مرادی، ابوالفضل (1396) "توان¬سنجی توسعه پایدار کالبدی- فضایی در ناحیة ابهر (استان زنجان)" در: فصلنامة جغرافیا (فصلنامه علمی- پژوهشی و بین¬المللی انجمن جغرافیایی ایران)، دوره جدید، سال پانزدهم، شماره 52، صص 23-7؛
- صیدالی، محسن، رحمانی، بیژن، سعیدی، عباس و توکلی¬نیا، جمیله (1393) "تحولات ساختاری- کارکردی فضاهای روستایی در ایران و اثرات آن بر توسعه بافت در نواحی روستایی، موردپژوهی: روستاهای جوانمردی و باغبهزاد، شهرستان لردگان" در: مدیریت شهری، شماره 35، صص 217-201؛
- عنابستانی، علی اکبر و خاتمی، سیده سمیه (1396) "بررسی آثار اجرای طرحهای بهسازی بافتهای باارزش بر توسعه سکونتگاههای روستایی" در: فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 158، صص 130-117؛
- مشیری، محمدرشید و سعیدی، عباس (1389)، الگوها و روشهای آماده¬سازی اراضی روستایی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران.
