ارزیابی و سنجش وضعیت افتراق و ناهمگونی فضایی موجود در سطح منطقه شهری تهران با استفاده از مدل TOPSIS
محورهای موضوعی :اسداله بیات 1 , زینب کرکه آبادی 2 , saeid kamyabi 3
1 - آزاد سمنان
2 - دانشیار گروه جغرافیا، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران
3 - علوم انساني
کلید واژه: درجه توسعه¬, یافتگی, ناهمگونی فضایی, توسعه چند مرکزی, عدالت فضایی, منطقه شهری تهران,
چکیده مقاله :
برابر آمار طی چهار دهه اخیر، جمعیت شهر تهران تقریباً دو برابر، اما جمعیت منطقه شهری تهران بیش از نه برابر شده است، روند سریع گسترش منطقه بدون داشتن الگو و برنامه ای خاص، موجب تشديد عوارض نامطلوبی منجمله افزایش افتراق و ناهمگونی فضایی درون منطقه ای شده است. هدف از این تحقیق تلاش در جهت گسترش عدالت فضایی در سطح منطقه شهری تهران با کاهش افتراق و ناهمگونی های فضایی درون منطقه ای می باشد. پژوهش حاضر با بررسی 7 معیار اصلی مشتمل بر31 شاخص به ارزیابی درجه توسعه یافتگی سکونتگاه های منطقه پرداخته است، در تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر استفاده از روش های آماری و مدلTOPSIS از روش آنتروپی شانون جهت وزن دهی به شاخص ها و از نرم افزار Arc.GIS جهت تهیه نقشه ها استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشان می دهد، شهر تهران به تنهایی در خوشه اول قرار داشته و با امتیاز 0.782 در معیار تلفیقی، از درجه توسعه یافتگی در حدود سه برابر سکونتگاههای خوشه دوم یعنی اسلامشهر، شهرقدس و کرج و 15 برابر سکونتگاههای خوشه چهارم و آخر منطقه یعنی پیشوا، فیروزکوه و بهارستان برخورداربوده است. این موضوع حاکی از تمرکز بسیار شدید معیارهای توسعه یافتگی در شهر تهران و مؤید وجود نابرابری و ناهمگونی فضایی بسیار شدید بین شهر تهران و سایر سکونتگاههای واقع در منطقه شهری تهران است. بنظر می رسد اتخاذ سیاست های برگرفته از الگوی توسعه چند مرکزی و تلاش جهت ارتقاء شاخص های درجه توسعه یافتگی در سطح سکونتگاه های پیرامونی شهر تهران می تواند منجر به کاهش افتراق و ناهمگونی فضایی و گسترش عدالت فضایی در منطقه گردد .
Compared to the statistics of the past four decades, the population of Tehran has almost doubled, but the population of the Tehran urban area has more than nine times, the rapid expansion of the region without a specific pattern and program has exacerbated undesirable effects, including has been increased regional differentiation and Spatial heterogeneity. The purpose of this research is to attempt to expand spatial justice in Tehran's urban area by reducing the differentiation and interstial Spatial heterogeneity. The present study paid to assessment of the degree of development in district settle ment by reviewing the 7 main criteria including31 indicators .In data analysis in addition to using statistical methods and TOPSIS, it was used Shannon Entropy method to weighing the indexes and The Arc.GIS software prepare maps. The results of the research show that the city of Tehran was in the first cluster alone and in the integrated measure, the degree of development and with the score 0.782 is about3 times the settlements of the second cluster, Thats mean, Islamshahr, Shahre Qads and Karaj, was15 times the settlements of the fourth cluster ,Pishva, Firoozkooh and Baharestan, on the last.This topic indicates a very high concentration of developmental criteria in Tehran and proves the existence of inequality and extreme spatial heterogeneity between city Tehran and other settlements located in Tehran's urban area. It seems that adopting policies derived from the multi-centered development model and attempting to promote the developmental indicators of the peripheral settlements in Tehran can led to reduce the differentiation and spatial heterogeneity and expand spatial justice in the region
1. برک¬پور، ناصر؛ اسدی، ایرج(1387)، نظریه¬های مدیریت و حکمروایی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه هنرهای زیبا دانشگاه تهران؛
2. توکلی نیا، جمیله؛ شالی، محمد(1391)، نابرابری¬های منطقه¬ای در ایران، فصلنامه آمایش محیط، شماره 18؛
3. حسین¬زاده دلیر، کریم (1380)، برنامه¬ریزی ناحیه¬ای، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران؛
4. حاجی¬پور، خلیل؛ زبردست، اسفندیار (1384)، بررسی تحلیل و ارائه الگویی برای نظام شهری استان خوزستان، هنرهای زیبا، شماره 23؛
5. زیاری، کرامت¬اله؛ سعیدی رضوانی، نوید؛ بقال صالح¬پور، لیلا (1389)، سنجش درجه توسعه¬یافتگی شهرستان¬های استان آذربایجان شرقی به روشHDI فصلنامه فراسوی مدیریت، سال سوم، شماره 12، بهار 1389؛
6. سالنامه آماری استان تهران (1390)، مرکز آمار ایران؛
7. سرور، هوشنگ(1388)، جهاني شدن اقتصاد و توسعه پايدار مناطق كلان شهري(مطالعه موردي مجموعه شهري تهران)، رساله دكتري، دانشگاه تربيت مدرس؛
8. شکویی، حسین(1387)، دیدگاه¬های نو در جغرافیای شهری، جلد اول، انتشارات سمت؛
9. شکویی، حسین(1374)، اندیشه¬های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت، چاپ دوم؛
10. قدیری معصوم، مجتبی(1377)، توان¬سنجی نواحی جغرافیایی ایران برای برنامه¬ریزی توسعه اقتصادی، رساله دکتری، دانشگاه تهران؛
11. مسعود، محمد؛ معززی، امیرمحمد و شبیری، نیما (1390)، تعيين درجه توسعه¬نيافتگي شهرستانهاي استان اصفهان با تكنيك تاكسونومي عددي، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه¬ای، ش8؛
12. مومني، مهدي (1377)، اصول و روش¬هاي برنامه¬ريزي ناحيه¬اي، انتشارات گويا؛
13. نظریان، اصغر(1374)، جغرافیای شهری ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور؛
14. نوربخش، مجید(1381)، تحلیل نظام شبکه شهری استان چهار محال و بختیاری، دانشگاه اصفهان؛
15. Albrechts, L, (2001), How to Proceed from Image and Discourse to Action: As Applied to theFlemish Diamond, Urban Studies, 38;
16. Davoudi, S, (2003), Polycentricism in European Spatial Planning: From an Analytical Tool to a Normative Agenda, European Planning Studies, 11;
17. Europpen Commission, (1999), European Spatial Development Perspective, Towards Balanced and sustainable Development of the Territory of the EU. Luxemburg;
18. UNDP, (2010), Human Development Report:40-year Trends Analysis Shows Poor Countries Making Faster Development Gains;
19. United Nations, (2004), Detriment of Economic and social Affairs/population Divison, World Ban;
20. O`Looney, (2004) ,The New Home Rule: A Regionalism Alternative , Supplement, or Distraction, National Civic Review , No.16 , Spring;
21. Shaw, D. and Sykes, O, (2004), The concept of polycentricity in European spatial planning: reflections on its interpretation and application in the practice of spatial planning, international Planning Studies;
22. Lees, N, (2010), Inequality as an Obstacle to World Political Community and Global Social Justice, Oxford University, Paper to be Presented at the SGIR 7th Annual Conference on International Relations, Sweden, September;
23. Kalantari, khalil, (1998), Identification of backward region in Iran, Tehran, geographic research magazine, Number 48;
24. Kloosterman Robert C and Sako Musterd, (2001),The polycentric Urban Region: Towards a Research Agenda ,Urban Studies Vol,38 No 4;
25. Hall. P, Pain, (2006), K and Green. N Anatomy of the Polycentric Metropolis: Eight Mega-City Regions in Overview: P. Hall and K. Pain (Eds.), The polycentric metropolis. Learning from mega-city regions in Europe, pp. 53-64. London: Earthscan;
26. Meijers, E,(2005) , Polycentric urban regions and the quest for synergy: is a network of cities more than the sum of the parts?, Urban Studies, 42;
27. Lambregts, B, (2009), the Polycentric Metropolis Unpacked. Amsterdam: UvA (PhD thesis)
28. Waterhout, B., Zonneveld, W. and Meijers, E.J, (2005), Polycentric development policies in Europe: overview and debate, Built Environment, 31.
