جغرافیای اقتصادی جدید و تبیین نابرابری ناحیه‌ای در ایران
محورهای موضوعی :
1 - خوارزمی
کلید واژه: نابرابری ناحیه¬, ای, جغرافیای اقتصادی مرسوم, جغرافیای اقتصادی جدید, نهادهای تولیدگرا, ایران,
چکیده مقاله :
ایران استعداد زیادی جهت شکل گیری نابرابری ناحیه دارد. بین سطوح توسعه یافتگی استان ها به طورکلی و به ویژه بین واحدهای مرکزی و مرزی کشور، نابرابری های شدیدی وجود داشته و دارد؛ در 15 سال اخیر، شاخص توسعه همه استان ها به طور نسبی بهبود یافته است، اما استان های با بالاترین درجه توسعه یافتگی و کمترین درجه توسعه یافتگی بدون تغییر باقی مانده است. هدف اصلی مقاله حاضر، آن است که ضمن بیان نابرابری های موجود در سطوح ناحیه ای، عوامل ایجاد و تداوم آن را از دید جغرافیای اقتصادی جدید مورد بررسی قرار دهد. ناحیه مورد مطالعه تحقیق، استان های کشور به عنوان نواحی جغرافیایی است، اما برای نمایش عوامل محلی مؤثر در واگرایی ناحیه ای، سیستان و بلوچستان به عنوان ناحیه کم توفیق مورد بررسی قرار گرفته است. داده های موردنیاز تحقیق از طریق بررسی محلی و برخی منابع جمع آوری شده است. ضریب تغییرپذیری جهت درک نابرابری ناحیه ای ایران مورد استفاده قرار گرفته است. برای استخراج عوامل محلی مؤثر در توسعه نیافتگی سیستان و بلوچستان، نظرات 50 نفر کارشناسان محلی به روش لیکرت تجزیه و تحلیل شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که دو عامل در نابرابری ناحیه ای کشور مؤثر است. نخست، تبعیت از دیدگاه جغرافیای اقتصادی مرسوم مبتنی بر رویکردهای نئوکلاسیکی و نولیبرالی، و غفلت از نگاه جغرافیای اقتصادی جدید در برنامه ریزی ناحیه ای؛ و دوم، فقدان نهادهای تولیدگرا که نقش مهمی در نابرابری ناحیه ای و تداوم آن در ایران دارد.
Iran has many potentialities for the formation of regional disparities. There are intense inequality between provinces development in common and especially between central and border regions of country. The development index has relatively improved over the past 15 years, in all provinces, but, provinces with the highest and lowest development index is almost unchanged. The main aim of this research is analyzing current regional disparities and explaining its creation and continuity factors from the viewpoint of new economic geography. Study area of research are all provinces of country as geographical regions, but, Sistan & Baluchistan province as a less favored area has been investigated for demonstrating local factors effective on regional divergence. Research required data are collected through field study and some documents. The coefficient of variation has used for understanding Iran regional disparities. Viewpoints of 50 local experts has been analyzed through liker's method for extraction local factors effective on underdevelopment in Sistan and Baluchistan area. Research findings show that two factors are effective on country regional disparity. First, adherence to the conventional economic geographical view based on neoclassical and neoliberal approaches, and neglecting new economic geography in the planning. Neoclassical approach scientifically, haven't explaining, predicting and prescribing potentialities and its resulting planning cannot lead to regional convergence. Second, lack of production-oriented institutions are important effective factor on regional disparity and its continuity in Iran. Lack of production-oriented institutions formation has rooted in the rentier system.
1. افراخته، حسن؛ حجی¬پور، محمد (1394)، «اقتصاد سیاسی فضا و تعادل منطقه¬ای در ایران»، فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال چهارم، شماره 4، زمستان 1394، پیاپی 14: 87-110؛
2. امیراحمدی، هوشنگ (1375)، «پویایی¬شناسی توسعه و نابرابری استان¬ها در ایران»، ترجمه علی طایفی، مجله سیاسی اقتصادی، شماره 109-110: 154-171؛
3. امیراحمدیان، بهرام (1379)، «درجه توسعه¬یافتگی استان¬ها و همسازی ملی در ایران، فصلنامه مطالعات محیطی»، شماره1. 36-53؛
4. بهشتی¬فر، محمود (1385)، بررسی درجه توسعه¬یافتگی استان¬های کشور و مقایسه تطبیقی آن طی سال¬های 1373 و 1381، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه اقتصاد؛
5. توکلی¬نیا، جمیله؛ شالی، محمد (1391)، «نابرابری¬های منطقه¬ای در ایران»، فصل¬نامه آمایش محیط، شماره 18،1391: 2-15؛
6. داداش¬پور، هاشم (1390)، «نظریه¬ها و مدل¬های تازه توسعه منطقه¬ای خوشه¬وار»، اطلاعات سیاسی، اقتصادی، شماره 285: 272 – 285؛
7. داداش¬پور، هاشم؛ فتح جلالی، آرمان (1392)، «تحلیلی بر الگوهای تخصصی شدن منطقه¬ای و تمرکز فضایی صنایع در ایران»، فصلنامه علمی- پژوهشی برنامه¬ریزی منطقه¬ای، سال سوم، شماره 11، پاییز 1392: 1-18؛
8. ذاکری، زهرا (1393)، «فراتحلیل نابرابری منطقه¬ای در ایران»، سایت جماران، کد خبر: 64049، تاریخ خبر: 25/08/1393؛
9. دهمرده، معصومه (1395)، «تأثیر عوامل جغرافیایی بر طرح¬های انسداد مرزی در سیستان»، شبکه اطلاع¬رسانی دانا:
http://www.dana.ir/news/941910.html/December 22 2016۱۳۹۵ پنج¬شنبه ۲ 20:7؛
10. رحمانی¬فضلی، عبدالرضا (1395)، «انتقاد از نظام برنامه¬ریزی کشور»، سایت خبری تحلیلی ساعت 24، جمعه، ۲۶ آذر ۱۳۹۵،
http://www.saat24.com/news/208581؛
11. رحیمی، محمدکاظم (1395)، «اقتصاد، گزارش تحلیلی، بیست و ششم تیرماه»، شماره 184، دانشگاه صنعتی شریف؛
12. رحیمی، محمدکاظم (1395)، «چرا کسب و کار صنعتی رونق نمی‌گیرد؟»، گزارش تحلیلی، شمار 184، کد مطلب: 39378، تاریخ مطلب: پنجم مرداد 1395؛
13. ریشتر، ردلف (1387)، «اقتصاد نهادی جدید، آغاز معنا و دور نماها»، ترجمه سیدحسین میرجلیلی، مجله اقتصادی ماهنامه بررسی مسائل و سیاستهای اقتصادی، شماره¬های 79 و 80، خرداد و تیر 1387: 51- 87؛
14. زبردست، اسفندیار؛ حق¬روستا، سمیه (1394)، «تحلیل تطبیقی نابرابری¬های منطقه¬ای بین استان¬های همجوار، بررسی موردی: استان¬های همدان و مرکزی، دو فصلنامه معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر، شماره 15، پاییز و زمستان 1394؛
15. زیاری، کرامت¬الله (1388)، طرح شناسایی و تحلیل سطوح توسعه و نابرابری¬های منطقه¬ای در ایران، دانشگاه یزد، دانشکده جغرافیا؛
16. سعیدی، عباس (1375)، «جایگاه روستاهای کوچک در برنامه¬ریزی توسعه سرزمین»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره43: 76-67؛
17. سعیدی، عباس(1380)، «شیوه¬های بومی بهره¬گیری از منابع محدود آب، موردآب باران در جزیره کیش»، کاوشنامه زبان و ادبیات فارسی، پاییز و زمستان 1380، شماره 3: 94-77؛
18. عجم اوغلو، دارون؛ رابینسون، جیمزآی(1393)، چرا ملت¬ها شکست می¬خورند؟ ریشه¬های قدرت، ثروت و فقر، ترجمه محسن میردامادی، محمدحسین نعیمی¬پور، و سید علیرضا بهشتی شیرازی، تهران، انتشارات روزنه، چاپ اول؛
19. غنی‌نژاد، موسی (1386)، «تعامل حقوق مالکیت و توسعه اقتصادی در ایران»، دفتر مطالعات اقتصادی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛
20. فرجی¬راد، خدر- کاظمیان، غلامرضا (1391)، توسعه محلی و منطقه¬ای از منظر رویکرد نهادی، تهران، جهاد دانشگاهی؛
21. کلانتری، خلیل (1380)، برنامه¬ریزی و توسعه منطقه¬ای، تهران، انتشارات خوشبین؛
22. گروه مطالعات محیط کسب¬وکار (1392)، «رتبه و جایگاه ایران در شاخص بین¬المللی حقوق مالکیت (۲۰۱۲)»، مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی: ۱-۳۰؛
23. مجیدزاده، رضا(1395)، «پارادایم جدید توسعه»، سایت گروه اقتصاد و توسعه؛
24. مشهدی احمد، محمود (1392)، «معنی و مفهوم نهاد در اقتصاد نهادگرا، نگاهی به اختلافات موجود بین نهادگرایی قدیم و جدید و نقش نهادها در مناسبات اقتصادی»، فصلنامه پژوهش¬نامه اقتصادی(رویکرد اسلامی-ایرانی) سال سیزدهم، شماره 48، بهار 1392: 49-77؛
25. مومنی، فرشاد (1393)، «بهره¬وری و رکود تورمی، همایش راهکارهای خروج اقتصاد ایران از شرایط رکود تورمی»، دانشگاه علامه طباطبایی، سایت الف، یکشنبه، ۲۸ آذر ۱۳۹۵ 18 December 2016؛
26. مومنی، فرشاد (1395)، «عالی¬نسب، راز مغفول توسعه اقتصادی و تولید ایران؛ بر ضد اقتصاد ربوی»، سایت جماران؛
27. مومنی، فرشاد (1395الف)، «اقتصاد سیاسی صنعت¬زدایی در ایران»، سخن¬رانی در مؤسسه دین و اقتصاد؛
28. مومنی، فرشاد (1396)، عدالت اجتماعی، آزادی و توسعه در ایران امروز، تهران، چاپ نقش و نگار؛
29. نورث، داگلاس. سی (1385 الف)، نهادها و تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه محمدرضا معینی، چاپ دوم، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی کشور؛
30. نورث، داگلاس. سی (1385)، «اقتصاد نهادی نوین و توسعه»، ترجمه فرشاد مومنی، اقتصاد سیاسی، سال اول، تابستان 1385، شماره اول، 92-103؛
31. نیلی، مسعود (1393)، «راهکارهای 21 اقتصاددان برای توسعه و افزایش رشد اقتصادی کشور»، اولین کنفرانس راهکارهای دست¬یابی به رشد پایدار و اشتغال¬زا، ریاست جمهوری، 14 و 15 دیماه، خبرگزاری آنا؛
32. Amin Ash, (2004), "An Institutionalist Perspective on Regional Economic Development", Reading Economic Geography, Edited by Trevor J. Barnes, Jamie Peck, Eric Sheppard, and Adam Tickell, Blackwell publishing, pp: 49-58;
33. Kim, Sukko (2007-2008), Spatial Inequality and Economic Development: Theories, facts, and policies. Working Paper (No.6), Commission on Growth and Development, Washington, DC, The International Bank for Reconstruction and Development;
34. Kušar, Simon (2010)," The Institutional Approach in Economic Geography: an Applicative View, Original scientific paper, UDK 330.4:711.4,(497.4),911.3:33,(497.4),P:39-49;
35. Noorbakhsh, Farhad, (2000), Human Development and regional disparities in Iran, a policy model, University of Glasgow, dept. of economics;
36. North, Douglas (1981), Structure and change in economic history, New York, w.w. Norton;
37. Steward, Kitty (2002), Measuring well-being and exclusion in Europe's regions, London: Centre for Analysis of Social Exclusion, London School of Economics and Political Science;
38. Schmultzler Armin, (1999), the new Economic Geography, Socio-economic center, Zurich, Blackwell Publishers Ltd;
39. Sharbatoghlie, Ahmad, (1991), Urbanization and Regional disparities in post – revolutionary Iran, West view press;
40. Venables. Anthony J. (2008), "The New Palgrave Dictionary of Economics, Second Edition", Edited by Steven N. Durlauf and Lawrence E. Blume;
41. Williamson, Jeffery G (1965), "Regional Inequality and the Process of National Development (A description of patterns)," Economic development and cultural change, Vol. 13, No. 4, pp.1-84.
