زنان و وقف (نمونه موردی : شهر تهران در دوره های قاجاریه و پهلوی)
محورهای موضوعی :پروانه شاه حسینی 1 , هاله معیری 2
1 - سمت
2 - علوم و تحقيقات
کلید واژه: زنان واقف مالکیت مشارکت اجتماعی قاجاریه و پهلوی تهران AHP,
چکیده مقاله :
مشارکت و فعالیت‌های داوطلبانه افراد در رتق و فتق امور مختلف به ویژه در امور حمایتی و فقرزدایی، همواره بخشی از فعالیت‌های بشر را به خود اختصاص داده است. موضوعی که فراهم آورنده پايداري و بقاي نظم و انسجام اجتماعي و به تبع آن تنظيم اجتماعي است. یکی از راه های مشارکت اجتماعی، وقف است که گروه های اجتماعی از جمله زنان با انگیزه های مختلف، بدان مبادرت می‌ورزند. هدف این تحقیق بررسی چگونگی مشارکت زنان شهر تهران در امور اجتماعی از طریق وقف در دوره‌های قاجاریه و پهلوی است. روش تحقیق از نوع اسنادی-توصیفی است. جامعه آماری تمام زنان واقف شهر تهران در دوره های مورد بررسی است که اطلاعات آنها در دسترس می باشد. اطلاعات وقفی زنان واقف شهر تهران از منابع معتبر جمع آوری و با استفاده از روش های آماری و مدل AHPتحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که زنان شهر تهران با داشتن حق مالکیت بر اموال خود و استقلال مالی امکان مشارکت در امور اجتماعی را برحسب گرایش خود داشته اند. هرچند در هر دو دوره مورد بررسی، وقف مذهبی جایگاه بالاتری را نسبت به اهداف دیگر داشته، در دوره قاجاریه بخشی از توسعه و عمران شهر تهران با عمل به وقف محقق می شده است. نوع مکان های وقفی با طبقه اجتماعی واقفان ارتباط نزدیکی دارد. از این رو از آنجا که اکثر زنان واقف شهر تهران در دوره قاجاریه عمدتاً از طبقه اشراف و اعیان بوده اند.، بیشترین مکان وقفی آنها تجاری با گرایش به دکان است، که در دوره پهلوی با جایگزینی طبقه متوسط به مسکونی با گرایش به خانه تغییر کرده است.
People's voluntary contributions and activities to manage various affairs, especially in supportive affairs and poverty alleviation, have always been a part of human activities. Endowment or vaqf is one of the ways of social contribution that social groups, including women, are engaged in. The purpose of this research is to identify how women in Tehran participated in vaqf-related social activities during the Qajar and Pahlavi periods. The research method is documentary-descriptive. The statistical population includes all the endower women of Tehran city in the studied periods whose information is available. The vaqf-related data of these endower women were collected from valid sources, and were analyzed using statistical methods and AHP model. The findings show that the women of Tehran, having the right to own property and financial independence, have had the opportunity to participate in social affairs according to their tendency. Although in both studied periods, the religious motivation for vaqf had a higher position than other motivations, during the Qajar period, part of the development and Construction process of Tehran city has been accomplished through vaqf. The type of endowment sites is closely related to the social class of the endowers. Therefore, since most of the women in the city of Tehran during the Qajar period were mainly from the aristocracy and the lords, their most endowed sites is commercial, with a tendency towards dokan (old small store or shop), which in the Pahlavi era, was replaced with residential sites, especially home.
1. اتحادیه( نظام مافی)، منصوره (1374)، " توسعه و رشد شهر تهران در دوره ناصری (1269 – 1320 ق)"، تحقیقات اسلامی، شماره 1 و 2، 145-173.
2. احمدي، نزهت(1376)، "وقف نامه های بانوان در دوره صفوی"، میراث جاویدان، شماره 19.
3. احمدی، نزهت(بازخوانی و تحقیق) (1387)، وقف و گسترش امور درمانی با تکیه بر اسناد وقفی تهران، قم: کومه.
4. احمدی، نزهت(1388)، "نجات فرزند انگیزه ای برای وقف(تحلیل بر وقف نامه مادر شاه سلیمان)"، دومین سمینار بین المللی زن در تاریخ اسلام.
5. ارفع نیا، بهشید و دشتی زاده، مریم (1390)، "آثار الحاق ایران به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان در قانون مدنی"، فصلنامه تحقیقات حقوقی آزاد، شماره 11، صص 9-38.
6. اسدپور، حمید(1382)، "بانوان بوشهری و سنت نبوی وقف، نگاهی به دو وقف نامه از بانوان بوشهری"، میراث جاویدان، شماره 43.
7. عظام قدسی، حسن ( 1349 )، خاطرات من یا روشن شدن تاریخ صد ساله، تهران: ابوریحان.
8. آلموند، گابریل و پاول، جی(1380)، "مشارکت و حضور شهروندان"، ترجمه علیرضا طیب ، اطلاعات سیاسی–اقتصادی، شماره 163..
9. بابایی، ناصر و دیگران(1369)، نگرشی بر پدیده بی سرپرستی و مشکلات فرزندان دور از خانواده، تهران: انتشارات سازمان بهزیستی.
10. بختیاری، مهناز و نوروزی، فیض الله(1388)، "مشارکت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن"، راهبرد، شماره 53.
11. پناهی، حسین(1383)، "اثر ویژگیهای فردی و مشارکت اجتماعی"، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 26.
12. پوراحمد، احمد و همکاران(1391)، "نظریات فارابی و کاربرد آن در باب مشارکت شهروندی"، باغ نظر، شماره 29.
13. توسلی، غلامعباس(1391)،، نظریه های جامعه شناسی، تهران: سمت.
14. حکمت نیا، محمود(1390)، حقوق و مسئولیت های فردی و اجتماعی زن، تهران، سازمان انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی.
15. حیدر آبادی، ابوالقاسم (1389)، "اعتماد اجتماعی و عوامل اجتماعی–فرهنگی موثر بر آن"، جامعه شناسی مطالعات جوانان دوره اول.
16. خسروي، محمدعلی(1374)، "موقوفات زنان در ایران"، میراث جاویدان، شماره 10.
17. خوشنودی، عفت(1390)، "وقف نامه مدرسه مریم بیگم.وقف"، میراث جاویدان، شماره 74.
18. چلبی، مسعود.(1375). جامعه شناسی نظم. تهران: نشر نی.
19. دهخدا (1372)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
20. رضایی، امید (به کوشش)(1386)، .فهرست اسناد موقوفات ایران، دفتر چهارم استان تهران و توابع از آغاز تا 22 بهمن 1357، تهران: اسوه.
21. زیاری، کرامت الله(1394)، .اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه ای، تهران: دانشگاه تهران.
22. ساروخانی، باقر و محمد امیر پناهی(1385)، "ساخت قدرت در خانواده و مشارکت اجتماعی"، پژوهش زنان، شماره 3
23. ساعی، منصور( 1387)، روش تحقیق تاریخی، شیوه ها و کاربردهای آن در ارتباطات، رسانه، شماره 73، صص 167-186.
24. سایت مرکز پیشگیری و کنترل سرطان آلاء.
25. شاطری، مفید و طاهره جعفرزاده(1387)، "زن در فرهنگ و هنر"، پژوهش زنان، شماره 1.
26. شاه حسینی، پروانه(1395)، تأثیرات متقابل مکان های وقفی و توسعه شهر تهرن در دوره قاجاریه"، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره بیست و سوم، صص 75-84.
27. شکوری، علی(1390). مشارکت های اجتماعی و سازمان های حمایتی (باتأکید بر ایران)، تهران: سمت.
28. شکوری، علی(1384)، "رفتارهای حمایتی و دلائل بروز آنها"، رفاه اجتماعی، شماره 18.
29. شیرازیان، رضا(1394)، اطلس تهران قدیم، تهران: دستان.
30. غفاری، غلامرضا، نیازی، محسن (1386)، جامعه شناسی مشارکت، تهران، نشر نزدیک.
31. فرهادی، مرتضی(1388)، انسان شناسی یادگیری، تهران: ثالث.
32. قانون مدنی.
33. قرآن مجید.
34. کاتوزیان، ناصر(1378)، حقوق مدنی عقود معین عطایا، چاپ سوم، تهران: گنچ دانش.
35. کائینی، محمدرضا(1391)، "پیشینه و کارکرد وقف در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی"، وقف میراث جاویدان، شماره 79و80.
36. محسنی تبریزی، علیرضا(1369)، "بررسی زمینه های مشارکتی روستاییان و ارتباط آن با ترویج کشاورزی"، وزارت جهاد کشاورزی.
37. معتمدی، محسن (1381)، جغرافیای تاریخی تهران، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
38. ملک زاده، الهام(1397)، مؤسسات خیریه رفاهی-بهداشتی ایران: در دوران پهلوی دوم(1320 تا 1357 شمسی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
39. ملک زاده، الهامو مرضیه افرافر(1395)، کارکردهای موقوفات زنان از مشروطه تا پایان دوره پهلوی اول، فصلنامه پژوهشهای تاریخی، شماره دوم، صص 257-271.
40. موسايي، میثم، سيانی، ملیحه(1389)" مشارکت در امور شهری و الزامات آن در شهر تهران"، رفاه اجتماعی ، شماره 38.
41. مهدی زاده، مهدی(1385)، درآمدی بر موقوفات زنان"، میراث جاویدان، شماره 50، صص 52-68.
42. نظریان، اصغر(1370)، "گسترش فضایی شهر تهران و پیدایش شهرک های اقماری "، تحقیقات جغرافیایی، سال 6، شماره 1 .
43. ورنر، کریستوف(1387)، "زنان واقف در تهران عهد قاجار"، ترجمه نسیم مجیدی قهرودی، میراث جاویدان، شماره 28.
44. وطنی، علی(1386)، "بررسی عوامل موثر بر افزایش انگیزه افراد در مشارکت اجتماعی در استان گلستان"، رساله کارشناسی ارشد جامعه شناسی.
45. هارت،رابرت ای(1380)، مشارکت کودکان و نوجوانان از پذیرش سوری تا شهروندی واقعی، ترجمه فریده طاهری، تهران:دفتر پژوهش های فرهنگی.
46. یدالله پور، معصومه(1392)،"هویت زنان واقف در ایران نمونه موردی زنان آمل"، وقف میراث جاویدان، .شماره 84.
47. یوکسل، حسن(1390)، "نقش زنان در نظام وقف عثمانی"، .ترجمه علیرضا مقدم، وقف میراث جاویدان، شماره 77و78.
48. .Borchgrevink Kaja(2016) , Woman Engaging in Islamic Charity as “Development Agents” ,PRIO GPS update Issue .
49. Chojnacka Monica (1998) , “Women, Charity and Community in Early Modern Venice: The Casa delle Zitelle”, The University of Chicago Press
50. Omer Duzbakar (2006), Charitable Women And Their Pious Foundations In The Ottoman Empire:The Hospital of the Senior Mother, Nurbanu, Valide Sultan, Uludag University, Bursa, Turkey.
51. htt://en. Wikipedia.org/ wiki / outlhen_of_Iran
52. Ahmadi Nezhat (1997), Endowments of women during Safavid dynasty, Miras Javidan, Issue.19
53. Ahmadi Nezhat (reviewing and research) (2008), Endowment and development of treatment affairs by focusing on endowment documents of Tehran, Qom, Koheh
54. Ahmadi Nezhat (2009), Saving child a motivation for endowment (analysis of endowment for mother of Shah Soleiman), 2nd international seminar of women in history of Islam
55. Asadpour Hamid (2003), Bushehri women and Nabavi tradition of endowment, A look toward 2 endowments from women of Bushehri women, Miras Javidan, Issue.43
56. Almond Gabriel Pawel J (2001), Partnership and presence of citizens, Translated by Alireza Tayeb, Political and economic information, issue.163
57. Bakhtiyari, Mahnaz, Norouzi, Feizollah (2009), Social partnership and effective factors, Rahbord, Issue.53
58. Panahi Hossein (2004), Effect of individual properties and social partnership, Quarterly periodical of social sciences, issue.26
59. Pourahmad and et al (2012), Theories of Farabi and its application for partnership of citizens, Bag Nazar, Issue.29
60. Tavasoli Gholam Abbas (2012), Theories of sociology, Tehran, Samt publications
61. Heidarbad Abolghasem (2010), Social trust and social-cultural factors, Sociology for juvenile studies during first period
62. Khosravi Mohammad Ali (1995), Endowments of women in Iran, Miras Javidan, Issue.10
63. Khoshnoudi Efat (2011), Endowment of school of Maryam Beigem, Miras Javidan, Issue.74
64. Chalbi Masoud, 1996, Sociology of discipline, Tehran, Nei publications
65. Dehkhoda (1993), Dictionary of Dehkhoda, University of Tehran
66. Rezaee Omid (2007), List of endowment documents in Iran, 4th office of Tehran province and subsidiary from Feb.11, 1979 Tehran, Osveh
67. Ziyari Keramatollah (2015), Principles and methods of regional planning, Tehran, University of Tehran
68. Sarokhani, Bagher and Mohammad Amir Panahi (2006), Producing power in family and social partnership, Women studies, Issue.3
69. Shateri Mofid and Tahereh Jafarzadeh (2008), Women in culture and art, Women studies, Issue.1
70. Shokouri Ali (2011), Social partnership and support organziations (by focusing on Iran), Tehran, Samt Publications
71. Shokouri Ali (2005), Support behaviors and reasons of their outbreak, Social welfare, Issue.18
72. Shirazian Reza (2015), Atlas of old Tehran, Dastan
73. Ghafari Gholam Reza Niyazi Mohsen (2007), Sociology of partnership, Tehran, Nazdik publications
74. Farhad Morteza (2009), Anthropology of learning, Tehran, Saales publications
75. Qazvini Mohammad Kazem (2005), Fatemeh Zahra from birth to martyrdom, Translated by Ali Karami, Tehran, Morteza publications
76. Katouzian Naser (1999), Civil law for definite contracts, 3rd edition, Tehran, Ganje Danesh publications
77. Kaeini Mohammad Reza (2012), Backgrounds and applications of endowment in Islam and history of Islamic civilization, Miras Javidan, Issue.79 and 80
78. Mohsen Tabrizi Alireza (1990), Studying grounds of partnership of rural people and its relationship with developing agriculture, Ministry of Agriculture
79. Mousaei Meysam Siyani Maliheh (2010), Partnership in civil affairs and its obligations in Tehran, Social welfare, Issue.38
80. Nazarian Asghar (1991), Spatial development of Tehran and foundation of industrial parks, Geographical research, year.6, Issue.1
81. Verner Christoph (2009), Women performing endowment in Qajar dynasty, Translated by Nasim Majidi Ghahroudi, Miras Javidan, Issue.28
82. Vatani Ali (2007), Studying effective factors on increasing motivation of people on social partnership of Golestan province, Master’s Degree thesis in sociology
83. Hart Robert (2001), Partnership of children and teenagers from fake adoption to being real citizen, Translated by Farideh Taheri, Tehran, Office for cultural researches.
84. Yadollahpour Masoumeh (2013), Identity of women performing endowment in Iran, Case-study of women in Amol, Miras Javidan, Issue.84.
85. Boksel Hassan (2011), Role of women on endowment system of Ottoman Empire, Translated by Alireza Moghadam, Miras Javidan, Issue.77 and 78.
