ارزيابي روند گسترش افقی شهر در حريم گسل هاي لرزه اي و مناطق خطرپذیر طبیعی و پیامدهای آن (مطالعه موردي: شهرستان سقز در استان کردستان)
محورهای موضوعی :هیمن شهابی 1 , عبداله طیاری 2 , محمود یزدانی 3 , محمد علی سالاری کمانگر 4
1 - دانشگاه کردستان
2 -
3 - دانشگاه زنجان
4 - محقق
کلید واژه: گسل, زمين لرزه, گسترش شهر, آسيب¬, پذيري شهرها, شهر سقز,
چکیده مقاله :
مروري بر پژوهش هاي مختلف در حوزه سکونتگاههاي انساني نشان مي دهد که مکان گزيني و استقرار آنها همواره متاثر از ويژگي هاي محيط طبيعي و ساختار زمين شناسي بوده است، بر اين اساس مکان استقرار (دشت ها، دامنه و غيره) بخش اعظم سکونتگاههاي انساني به طور اعم و سکونتگاههاي شهري به طور اخص همواره به دليل مجاورت نسبي با گسل ها در معرض تاثيرپذيري از وقوع پديده هايي چون زلزله، روراندگي، زمين لغزش و غيره بوده است. وقوع زلزله هاي متعدد در طي دهه هاي اخير در نقاط مختلف کشور و پيامدهاي منفي گسترده آن بويژه بر روي کانونهاي شهري دليلي بر اثبات اين مدعاست، شهر سقز واقع در استان کردستان بواسطه اسقرار در مجاورت گسل هاي متعدد (گسل هاي رودخانه سقز، رودخانه وليخان، سنته و غيره) از جمله سکونتگاههايي است که از يک سو، ويژگي هاي بستر طبيعي استقرار آن امکان تاثيرپذيري از اين ويژگي را فراهم ساخته اند و از سوي ديگر، توسعه افقي شهر در طي دهه هاي اخير در جهت گسل هاي فوق زمينه هاي تاثيرپذيري را به شدت افزايش داده است. بر اين اساس، اين نوشتار در پي آنست که ضمن بررسي امکان خطرپذيري وقوع زلزله به واکاوي نقش توسعه فيزيکي و افقي شهر در افزايش خطرپذيري زلزله بپردازد. براي اين منظور، با استفاده از نقشه هاي رقومي توپوگرافي و زمين شناسي به مقياس 250000: 1و با بهره گيري از سيستم اطلاعات جغرافيايي و داده هاي لرزه نگاري دستگاهي و تاريخي، نقشه منحني هاي هملرز و پهنه بندي خطر زمين لرزه ترسيم شدند. نتايج پژوهش نشان مي دهند که بر اساس نقشه سايز موتكتونيك و بررسي تاريخ وقوع زمين لرزه در منطقه امكان وقوع زلزله هاي با شدت بالا در منطقه سقز وجود دارد و همچنين شهر، شتابزده به سمت ارتفاعات ناپايدار و در بخش هاي شمالي و غربي شهر در حريم گسل‌هاي فرعي درجه دو توسعه پيدا كرده است. بر اين اساس تدوين تدابير و برنامه هاي استراتژيک در راستاي کاهش خطرپذيري از وقوع زلزله از طريق کنترل و سمت و سودهي بهينه به توسعه افقي شهر لازم و ضروري است.
A review on different research about human habitats indicates that geology structure and environmental characteristics have affected city establishment and dwelling selection. With this in mind, the place of establishment (plains, foothills, so an) of a greater part of human habitats generally and urban habitats specifically has encountered such phenomena as quakes, landslides due to its relative proximity with the faults. The occurrence of numerous earthquakes in different places of the country within recent decades and their negative consequences especially on urban centers is a clear proof to this argument. Saqqez city in Kurdistan province due to its location with the proximity of many faults (Saqqez river faults, Valikhan river, Sonata and so an) is one of the places that from one hand the natural sea-bed features of its location has caused the possibility of accessibility to this property. From another perspective the horizontal expansion of the city in direction of above-mentioned faults has increased the accessibility. Now this writing tries to investigate the horizontal and physical development of the city in wake of quakes. For this respect, by using Topography – digitally maps and geology at the scale of 1:250000 and by using geographic information systems including Arc GIS and Arc view soft ware's and historical seismographic data , the isoseismic curve maps and expanse measurement of quake risk have been delineated. The results of the research hold that in accordance with seismography map and examining the quake occurrence timing in the region, there is a higher possibility of earthquakes in Saqqez. Most importantly, the city has been developing hastily towards unstable heights and minor faults in western and northern parts. An accordingly editing strategic and essential measure in the course of reducing quake risks by optimum orientation towards horizontal expansion is absolutely crucial.
1. اسميت، كيث (1382)، مخاطرات محيطي، ترجمه شاپور گودرزي، انتشارات سمت، ص 124؛
2. آصف، محمدرضا؛ کستمي، محمدرضا (1384)، آسيب¬پذيري ساختمان¬ها در برابر زلزله، مجموعه مقالات کنفرانس بين¬المللي مخاطرات زمين، بلاياي طبيعي و راهکارهاي مقابل با آنها، مهرماه، دانشگاه تبريز، صص 21-12؛
3. ثروتی، محمدرضا؛ خضری، سعيد؛ رحمانی، توفيق (1388)، بررسی تنگناهای طبيعی توسعه فيزيکی شهر سنندج. مجله پژوهش¬های جغرافيای طبيعی (پژوهش¬های جغرافيايی)، صص 13-29؛
4. جهت¬های توسعۀ آينده شهر سنقر. مجلّه جغرافيا و توسعه فضای شهری، صص 15-28؛
5. حسین¬زاده، محمد مهدی؛ پناهی، رویا (1394)، بررسی محدوديتهای ژئومورفولوژيک توسعۀ فیزيکی و مکانيابی؛
6. حسينی، هاشم؛ كرم، امير؛ صفاری، امير؛ قنواتی، عزت¬اله؛ بهشتی جاويد، ابراهيم (1390)، ارزيابی و مکان¬يابی جهات توسعه فيزيکی شهر با استفاده از مدل منطق فازی (مطالعه موردی: شهر ديواندره). مجله تحقيقات كاربردی علوم جغرافيايی (علوم جغرافيايی)، صص 63-83؛
7. خسرو تهراني، خسرو و درويش¬زاده، علي (1363)، زمين¬شناسي ايران براي دانشجويان مراکز تربيت معلم، وزارت آموزش و پرورش، ص 83؛
8. رامشت، محمدحسين (1375)، کاربرد ژئومورفولوژي در برنامه¬ريزي (ملي، منطقه¬اي، اقتصادي)، انتشارات دانشگاه اصفهان، ص23؛
9. رجائي، عبدالحميد (1382)، كاربرد جغرافياي طبيعي در برنامه¬ريزي شهري وروستائي، انتشارات سمت، ص271؛
10. رجايي، عبدالحميد (1382)،کاربرد ژئومورفولوژي در آمايش سرزمين و مديريت محيط، انتشارات قومس، صص 145-151؛
11. زمرديان، محمدجعفر (1381)، ژئومورفولوژي ايران، جلد اول، انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد، صص 61-68؛
12. زمريان، محمدجعفر (1381)، ژئومورفولوژي ايران، جلد اول، انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد، ص 111؛
13. شایان، سیاوش؛ پرهیزکار، اکبر؛ سلیمانی¬شیری، مرتضی (1388)، تحليل امكانات و محدوديتهای ژئومورفولوژيك در انتخاب؛
14. شهابی، سالاری، ممند، شهابی، هیوا (1388)، کاربرد تحلیل چند معیاره فضایی در پهنه¬بندی خطر زمین لرزه در استان کردستان، دومین همایش ملی زلزله و مقاوم¬سازی ساختمان، دانشگاه آزاد اسلامی بهبهان، ص 43؛
15. شهابی، هیمن (1388)، نقش عوامل ژئومورفیک در مکانیابی دفن مواد زاید شهری سقز با استفاده از مدل¬های GIS و فناوری سنجش از دور، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، صص 31-34؛
16. صفاری، امير؛ مقيمی، ابراهيم (1388)، ارزيابی ژئومورفولوژيکی توسعه شهری و آسيب¬پذيری ناشی از زمين لغزش در دامنه¬های کوهستانی کلان شهر تهران. مجله پژوهش¬های جغرافيای طبيعی (پژوهش¬های جغرافيايی)، صص 53-71؛
17. علايي، مسعود (1385)، ساماندهي سکونتگاههاي غيررسمي با تاکيد بر توانمندسازي نمونه موردي: تازه آباد سقز، پايان¬نامه کارشناسي ارشد، دانشگاه زنجان، صص35-43؛
18. فرهودی، رحمت¬الله؛ پورموسوی، سیدموسی؛ حسینی، سیدعلی؛ حسینی، سیدمحمد (1393)، تحلیلی بر گسترش افقی شهر مشهد در چند دهه اخیر (1335 – 1385) و تأثیر آن بر منابع خاک. نشریه جغرافیا و برنامه¬ریزی، صص 259-280؛
19. فريد، يدالله (1372)، كاربرد جغرافيا در روش تحقيق شهر و روستا، انتشارات دانشگاه تبريز، صص 215 -217؛
20. محورهای توسعه شهری (نمونه موردی: شهر داراب). فصلنامه مدرس علوم انسانی، صص 31-53؛
21. مركز آمار ايران (1378)، نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن، فرهنگ آبادي¬هاي شهرستان سقز؛
22. ملکي، امجد (1386)، پهنه¬بندي خطر زمين¬لرزه و اولويت¬بندي بهسازي مساکن در استان کردستان، شماره ششم، پژوهش¬هاي جغرافيايي، صص115-124؛
23. مهندسين مشاور نقش پيرواش (1383)، طرح تجديدنظر طرح جامع شهر سقز، ص 27؛
24. نگارش، حسين (1384)، زلزله، شهرها و گسل. مجله پژوهش¬هاي جغرافيايي، ص 48؛
25. هوك، جانت¬.ام (1373)، ژئومورفولوژي در برنامه¬ريزي محيطي، ترجمه محمدجعفر زمرديان، انتشارات سمت، ص 37؛
26. Balassanian, S.(Eds),Historical and Prehistorically earthquakes in the Cauca’s., pp.233-311;
27. BerBerian, M., (1997), Seismic Sources of transcaucasian earthquake. In: Giardin:, D., and Dewan, A.M. and Yamaguchi, Y., 2009. Land use and land cover change in Greater Dhaka, Bangladesh: Using remote sensing to promote sustainable urbanization. Applied Geography, 29(3), pp.390-401;
28. Duzgun, H.S.B., Yucemen, M.S., Kalaycioglu, H.S., Celik, K., Kemec, S., Ertugay, K. and Deniz, A., (2011), An integrated earthquake vulnerability assessment framework for urban areas. Natural hazards, 59(2), pp.917-947;
29. Guha, A., & KumaR, V. K., Lesslie, A. (2009), Satellite-based geomorphological mapping for urban planning and development-a case study for Korba city, Chhattisgarh. Current Science, 97(12), 1760-1765;
30. Hack,R., (2002), An evolution of slope stability Classification, Kluwer Academic Publishers, pp.1-32;
31. Hizbaron, D.R., Baiquni, M., Sartohadi, J. and Rijanta, R., (2012). Urban Vulnerability in Bantul District, Indonesia—Towards Safer and Sustainable Development. Sustainability, 4(9), pp.2022-2037;
32. Meshkini, A., Habibi, K., Alizade, H. and Asl, S.R., (2010), Monitoring the impact of urban physical development plans on old sites of cities. American Journal of Environmental Sciences, 6(1), pp.57-65;
33. Mobaraki, O. and Kashaniasl, A., (2014), The Role of Urban Planning In Crisis Management with an Emphasis on Earthquakes. International Journal of Basic Sciences & Applied Research. 3 (4), pp. 256-263;
34. Sun, C., Wu, Z.F., Lv, Z.Q., Yao, N. and Wei, J.B., (2013). Quantifying different types of urban growth and the change dynamic in Guangzhou using multi-temporal remote sensing data. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 21, pp.409-417.
