الگوی بهینه تاب آوری در بافت های مسئله دار شهری نمونه موردی: محله فرحزاد تهران
محورهای موضوعی :نسا خزاعی 1 , حسین مجتبی زاده خانقاهی 2 , ابوالفضل مشکینی 3 , ناصر اقبالی 4
1 - دانشگاه آزاد تهران مرکزی
2 - دانشگاه آزاد تهران مرکزی
3 - دانشگاه تربیت مدرس
4 - دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی
کلید واژه: تاب آوری, بافت های مسئله دار شهری, محله فرحزاد تهران,
چکیده مقاله :
هدف اصلی از انجام این پژوهش ارزیابی تاب آوری در محله فرحزاد تهران است. برای ارزیابی تاب آوری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و نهادی ـ مدیریتی از تکنیک پرسشنامه و برای ارزیابی تاب آوری در بخش کالبدی، از مطالعات میدانی و نرم افزار GIS استفاده شد. یکی از مهم‌ترین ایده‌هایی که در دهه حاضر هم در مدیریت بحران و هم در مدیریت شهري مطرح شده است، ایجاد شهرهاي تاب آور و مقاوم در برابر بحران‌های مختلف است. تاب‌آوری شهري را می‌توان به توانایی یک محدوده شهري در معرض خطرات مانند تغییرات آب و هوایی، سوانح، فقر اقتصادي و اجتماعی براي مقاومت، جذب، تطبیق به آنها و یا دوري از آنها تعریف کرد. تفكر تاب آوري در سيستم هاي پيچيده مانند شهرها درك پويايي و روابط غيرخطي در اين نوع سيستم ها را ميسر مي سازد. اين تفكر، در بستر اكولوژي شهري مدرن امكان يكپارچه سازي عوامل انساني و اكولوژيكي در سيستم هاي شهري و درك تعاملات بين آنها، بسط راهبردهاي پايداري با توجه به تعاملات شناسايي شده را فراهم مي آورد .امروزه عمدتاً شهرها و جوامع سکونت گاهی در مکان هایی ایجاد یا بنا شده اند که به لحاظ مخاطرات طبیعی در معرض وقوع انواع سوانح طبیعی و یا به دلیل پیشرفت های تکنولوژی در معرض انواع سوانح انسان ساخت هستند. نگاهی که تاکنون در مدیریت سوانح و مدیریت شهری وجود داشته، بیشتر نگاه مقابله ای و کاهش مخاطرات بوده است. در باره ارزیابی های صورت گرفته در زمینه تاب آوری اجتماعی در محله فرحزاد براساس پرسشنامه های تکمیل شده می توان گفت که شاخص تمایل اجتماعی به مشارکت با میانگین 94/3 در رتبه اول قرار دارد. در رتبه دوم شاخص پیوندهای اجتماعی با همسایگان با میانگین 82/3 و در رتبه سوم شاخص توانایی انطباق با آشفتگی ها و تنش ها با میانگین 64/3 قرار دارد. شاخص های مشارکت در تصمیم گیری و میزان مشارکت برای رفع بحران به ترتیب با میانگین های 55/3 و 46/3 در رتبه های چهارم و پنجم قرار دارند. درک محلی از خطر با میانگین 15/3 در رتبه ششم و دانش و آگاهی نسبت به بحران با میانگین 95/2 در رتبه هفتم قرار دارند. در مجموع میانگین تاب آوری اجتماعی در محله مورد مطالعه برابر با 50/3 است که می توان گفت میزان تاب آوری اجتماعی در محله فرحزاد در سطح متوسط قرار دارد.
The main aim of doing this research was to assess the resilience in Farahzad neighborhood of Tehran. In order to assess resilience in social, economic, and managerial- institutional dimensions, questionnaire method was used and in order to assess physical section, field study and GIS software was used. One of the most important ideas that has been going on in current decade about crisis management and also urban management, is to create resisting cities and cities than can resist various crisis. Urban resilience can be described as the ability of an urban area to resist against dangers such as climate change, accidents, economic and social poorness to resist against them, absorb and adapt them or to avoid them. The thought of resilience in complicated systems such as cities, enables the understanding of mobility and nonlinear relations in such systems. This thinking, in the modern urban zone, the ability to integrate human and ecologic factors in urban systems and understanding their interactions, enables the extension of sustainable strategies according to the identified attractions. Today, mostly cities and settlement societies are created or built in such places that in terms of natural disasters are in danger of various of them and or because of technological advances are in danger of human made accidents. The perspective that has been there in management of accidents and urban management, has been mostly conflicting and decreasing the dangers. About the assessments done on social resilience in Farahzad neighborhood, based on the completed questionnaires, it can be said that the social tendency to participate with an average of 3.94 was ranked first. In second rank, is social ties with neighbors with an average of 3.82 and in third rank is the ability to adapt to tensions and chaos with an average of 3.64. Factors of participation in decision making and level of participation to solve the crisis with 3.55 and 3.46 averages in order, are ranked fourth and fifth. Local understanding of danger with an average of 3.15 is on sixth rank and knowledge and awareness of crisis with average of 2.95 is ranked seventh. Altogether, the sum of social resilience in the studied neighborhood was 3.50 which can be said that the level of social resilience in Farahzad neighborhood is at an average level.
1. امید علی، اسماعیل، تقوایی، بیدرام، (1393)، بهسازی بافت های فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 29، شماره 3، صص 165-177.
2. محمدرضا رضایی، (1390)، پایان نامه دکتری تحت عنوان تبيين تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی(زلزله)؛ مطالعة موردي كلانشهر تهران
3. حبیبی، کیومرث، پور احمد، احمد و مشکینی، ابوالفضل (1836)، بهسازی و نوسازی بافتهای کهن شهری با استفاده از gis، انتشارات دانشگاه کردستان.
4. چگونه می توان شهرها را تاب آورتر نمود، دستنامه اي براي مدیران دولت هاي محلی، مشارکت در کمپین جهانی 2015- 2010، UNISDR، ترجمه سازمان مدیریت بحران شهرداری مشهد، ژنو، مارچ 2012.
5. قائد رحمتی، صفر، زنگی آبادی، محمدی، صفایی، (1387)، " تحلیل شاخص های آسیب پذیری شهری در برابر خطر زلزله، نمونه موردی مساکن شهر اصفهان"، نشریه جغرافیا و توسعه، شماره 12، 79-61، پاییز و زمستان 1387.
6. رضایی، محمدرضا، رفیعیان، مجتبی، حسینی، سیدمصطفی، (1393)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع های شهری در برابر زلزله(مطالعه موردی:محله های شهر تهران)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، زمستان 1394.
7. بحرینی، حسین، (1375 )، برنامه ریزي کاربري زمین در مناطق زلزله خیز نمونه شهرهاي منجیل، لوشان، رودبار، طرح بسیج توان فنی کشور براي مقابله با آثار زلزله، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران، صص275.
8. بدری سید علی، لسبویی مهدی، عسگری علی، قدیری معصوم مجتبی، سلمانی محمد، (1392)، نقش مدیریت محلی در ارتقای تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تأکید بر سیلاب مطالعه ی موردی: دو حوضه ی چشمه کیله ی شهرستان تنکابن و سردآبرود کلاردشت، دوفصلنامهی مدیریت بحران، شماره سوم.
9. پورشریفی و قلعه نوعی، (1393)، شهرتاب آور رویکردی مثبت در کاهش آسیب پذیری شهرهادر مقابل مخاطرات طبیعی و انسان ساخت، همایش ملی نظریه های نوین در معماری و شهرسازی – 1393.
10. رضایی، محمدرضا، (1389)، تبیین تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی (زلزله)مطالعه ی موردی: کلان شهر تهران، رساله ی دکتری رشته ی جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
11. رضایی، محمدرضا، (1392)، ارزیابی تاب آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه¬ی موردی: زلزله ی محله های شهر تهران.دوفصلنامه ی مدیریت بحران، دوره ی دوم، ش1.
12. رضایی، محمدرضا، رفیعیان، مجتبی، حسینی، سیدمصطفی، (1393)، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع های شهری در برابر زلزله(مطالعه موردی:محله های شهر تهران)، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، زمستان 1394.
13. رفیعیان، مجتبی، رضایی، محمدرضا، عسگری، علی، پرهیزکار، اکبر، شایان، سیاوش، (1390)، تبیین مفهومی تاب آوری و برنامه ریزی و(CBDM ) شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور، برنامه ریزی و آمایش فضا.مدرس علوم انسانی.
14. رفیعیان، مجتبی، مطهری زینب السادات، (1391)، طراحی مدلی برای مطالعه رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع محور مطالعه موردی طرح دوام(داوطلبین وا کنش اضطراری محالت(، دوفصلنامه علمی-پژوهشی مدیریت بحران، شماره اول، 1391.
15. رمضانزاده، مهدي، بدري، علی (1393)، تبیین ساختارهاي اجتماعی- اقتصادي تاب آوري جوامع محلی در برابر بلایاي طبیعی با تاکید بر سیلاب مطالعه ي موردي: حوضه ي گردشگري چشمه کیله تنکابن و سردآبرود کلاردشت، جغرافیا، سال دوازدهم، شماره 40، 131-1.
16. صالحی، اسماعیل، آقابابایی، محمد تقی؛ سرمدی، هاجر، (1390)، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه ی علیت. محیط شناسی. شماره .99، 59.
17. عزیزي، محمدمهدي، اکبري، رضا، (1387)، ملاحظات شهرسازي در سنجش آسیب پذیري شهرها از زلزله مطالعه ي موردي منطقه ي فرحزاد تهران، نشریه ي هنرهاي زیبا، 34، تهران، صص36-25.
18. فرزاد بهتاش، محمدرضا (1390)، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله علمی پژوهشی محیط شناسی، سال سی و هفتم، شماره 59، صص99-112.
19. فرزادبهتاش، محمدرضا (1391)، تبیین ابعاد و مؤلفه های تاب آوری شهرهای اسلامی، فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی، شماره 9، صص113.
20. فرزاد بهتاش، محمدرضا، محمدتقی پیربایانی، و محمد علی کی نژاد، 1390، درآمدی بر تاب آوری شهرهای اسلامی، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی اسلامی، تبریز، دانشگاه هنر اسلامی تبریز.
21. فرزاد بهتاش، محمدرضا، کی نژاد، محمدعلی، پیربابایی، محمدتقی، عسگری، علی، (1392)، ارزیابی و تحلیل ابعاد و مؤلفه های تاب آوری کلانشهر تبریز، نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی دوره 18 شماره3 پاییز ۱۳۹۲.
22. معاونت برنامه ریزي و نظارت راهبردي مرکز آمار ایران (1391 )گزیده نتایج سرشماري عمومی نفوس و مسکن 1390، دفتر ریاست روابط عمومی و همکاريهاي بین الملل، تهران.
23. قانون تشكيل سازمان مديريت بحران كشور، (1387)، مشتمل بر پانزده ماده و ده تبصره در جلسه مورخ 31/2/1387 کمسیون اجتماعی مجلس شوراي اسلامی طبق اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی.
24. مرکز آمار ایران، فایل شناسنامه آبادی های کل کشور، ( 1385)
25. Ehsan Khayambashi, Seismic improvements and dealing with Disasters based on GIS, MRSS 2010, Malaysia, 27 , 28 April 2010.
26. Ehsan Khayambashi, GIS management and strategic schematization according to urban management results, 5thSASTech 2011, Mashhad-Iran, 12 - 14 May 2011.
27. Ehsan Khayambashi, Asghar Zarabi, Futures Study and Strategic Planning of Resilience- he Disaster Mitigation Act 2000.
28. Klein, R.G.N & Thomalla, F(2003), Resilience to Natural Hazard: How Useful is this Concept, Environmental Hazards.
29. Longstaff, P. H., Armstrong, N. J., Perrin, K., Parker, W. M., Hidek, M. A.(2010), Building resilient communities: a preliminary framework for assessment, Homeland security affairs, Volume VI, NO. 3.
30. Mayunga, Joseph S(2007), Understanding and applying the concept of community disaster resilience: a capital-base approach, A draft working paper prepared for the summer academy for social vulnerability are resilience building, Munich, Germany.
31. McEntire, D. A., Fuller, C. & Weber, R(2002), A Comparison of Disaster Paradigm: the Search for a Holistic Policy, Public Administration Review, Vol 62, Issue 3, pp 267-281.
32. Mitchell, T., Harris, K.(2012), Resilience: a risk management approach, background note, ODI.
33. National Academy(2012), Disaster Resilience: a National Imperative, Committee on Increasing National Resilience to Hazards and Disasters, Washington D.C.
34. NOAA, Coastal Services Center(2007), Summary of the NOAA Three community Resilience Salons, Washington D.C.: NOAA, Coastal Services Center.
35. Normandin J.-M, Therrien M.-C, Tanguay G.A(2011), City strength in times of turbulence: strategic resilience indicators, Urban Affairs Association 41st Conference, New Orleans.
36. Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., Pfefferbaum, R. L.(2008), Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities, and Strategy for Disaster Readiness, Am J Community Psychol, 41, 127-150.
37. Twigg, J., Characteristics of adisaster-resilient community a guidance note, Version 1 (for Field Testing) August 2007, for the DFID, 2007.
38. UN/ ISDR, "Living with Risk: A global review of disaster reduction Initiatives", Preliminary Version Prepared as An Interagency Effort Coordinated by the ISDR Secretariat, Geneva, Switzerland, 2002.
39. UN/ ISDR 2005, Hyogo framework for 2005-2015: Building the resilience ofthe nations andcommunities to disasters, www.unisdr.org/wcdr/intergover/official-docs/ Hyogo- framework actionenglish. pdf, accessed, January 04, 2007.
40. Yodmani, S., "Disaster risk management and vulnerability reduction: Protecting the poor", Paper Presented at The Asia and Pacific Forum on Poverty Organized by the Asian Development Bank, 2000.
