ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاههای ایران موردکاوی: دانشگاه تربیت مدرّس
محورهای موضوعی : عمومى
سعید حیدری
1
,
غلامعلی منتظر
2
1 - گروه مهندسی فنّاوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرّس، تهران
2 - گروه مهندسی فنّاوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرّس، تهران
کلید واژه: دولت الکترونیکی, آمادگی دولت الکترونیکی, دانشگاه, مدل فرو ملّی, دانشگاه تربیت مدرّس.,
چکیده مقاله :
با توجه به اینکه دانشگاهها به عنوان پرچمدار پیشرفت و نوآوری در جامعه شناخته میشوند انتظار از سطح بلوغ دولت الکترونیکی در دانشگاهها بیشتر از سایر سازمانهای دولتی است. دانشگاهها با عنایت به ظرفیت بالای سرمایهی انسانی، قابلیت آن را دارند زودتر از سایر سازمانها خود را با دولت الکترونیکی تطبیق دهند. برای تحقق این انتظارات دولت الکترونیکیِ دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی باید به طور مستمر مورد ارزیابی قرار گیرند. در این مقاله به منظور طراحی مدلی برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح دانشگاه، مدلی استخراج شده که شامل شاخصهای «وابسته به دانشگاه» و شاخصهای «مستقل از دانشگاه» است، شاخصهای وابسته به دانشگاه عبارتند از: «اعتماد»، «سیاست اجرایی و قوانین»، «منابع انسانی»، «یکپارچگی»، «بودجه»، «زیرساختهای فناورانّه»، «فرهنگ دیجیتالی» و« نظارت، پشتیبانی و هماهنگی»، همچنین شاخص «زیرساختهای ملّی» به عنوان شاخص مستقل از دانشگاه در نظر گرفته شده است. در ادامه در مطالعهی میدانی از مدل مذکور برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرّس استفاده شده است.
Due to the recent advances in electronic government (e-government) and given the fact that universities are recognized as the Leading of innovation and progress in society, the expectation of electronic-government maturity levels in universities is higher than other governmental agencies. Given the high human capital capacity, universities are able to adapt themselves to e-government faster than other governmental organizations. In order to meet these expectations, e-government in universities and higher education institutions must be continuously evaluated. In this paper, we developed a model for assessing e-government readiness at university level, which includes "university-affiliated" indicators and "university-independent" indicators; university affiliates indicators are: " Trust "," Executive Policy and Laws "," Human Resources "," Integrity "," Budget "," Technological Infrastructure "," Digital Culture" and "Supervision, Support and Coordination ", as well as the "National Infrastructure" indicator is an independent indicator of the university. In the field study, the model was used to evaluate e-government readiness at Tarbiat Modares University
حنفی زاده پیام، حنفی زاده محمد رضا، هدایی پور سیده ریحانه. طراحی مدل ارزیابی آمادگی الکترونیکی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی ایران. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی. ۱۳۸۷: ۱۴ (۲) :۱۰۳-۱۳۷.
خلیفه، قدرت اله و مهدی آزاد، میزان تحقق دولت الکترونیکی از دیدگاه کارکنان دانشگاه شهید چمران اهواز، 1390، فصل نامه راهبردهای آموزش، دوره 4 شماره 4 ، ص 177-82.
خاکی، غلامرضا.1390. روش تحقیق با رویکردی به پایان نامه نویسی. تهران: انتشارات بازتاب. ص 41-61.
مهرداد فرزندی پور، زهرا میدانی و حمیدرضا گیلاسی. ارائه خدمات آموزشی پژوهشی در راستای دولت الکترونیکی: نقش وب گاه دانشگاه¬های علوم پزشکی ایران. آموزش در علوم پزشکی فروردین 1392 13(1):28-18.)
عباسی، مهدی و غلامعلی منتظر، ۱۳۹۶، بررسی عوامل مؤثر در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در ایران، مجله ی مهندسی صنایع و مدیریت شریف 33 (1).
قاسم‌زاده، فریدون و مازیار یوسفی‌زاده.1382. یك مدل سه‌لایه‌ای برای ارزیابی دولت الكترونیكی. بیست و پنجمین کنگره¬¬¬ی جهانی مک مستر، 24 و 25 دی 2003، کانادا.
کلاین، پل.1994. راهنمای آسان تحلیل عاملی: ترجمه اصغر مینایی.1393.تهران: انتشارات سمت.ص 48.
Alghamdi, Ibrahim A, Robert Goodwin, and Giselle Rampersad. (2014). "Organizational E- Government readiness: an investigation in Saudi Arabia." International Journal of Business and Management 9, no. 5.
Alghamdi, Ibrahim A, Robert Goodwin, and Giselle Rampersad. (2011). "E-government readiness assessment for government organizations in developing countries." Computer and Information Science 4, no. 3.
Al-Omari, Ahmed, and Hussein Al-Omari. (2006). "E-government readiness assessment model." Journal of Computer Science 2, no. 11: 841-845.
Al-Hujran, Omar, and Mahmoud Al-Dalahmeh. (2011). "The role of national culture on citizen adoption of egovernment web sites." In ECEG2011-Proceedings of the 11th European Conference onE Government: ECEG2011, p. 17. Academic Conferences Limited.
APEC. (2017). "Internet and Digital Economy Roadmap". Concluding Senior Officials Meeting Da Nang, Viet Nam 6-7 November 2017.
Baum, Christopher, and Andrea Di Maio. (2000). "Gartner’s four phases of e-government model" . Gartner Group.
Eggers, William D., and Joel Bellman. "The journey to government’s digital transformation." (2016). A Deloitte Digital global survey.
Ghavamifar, Atefeh, Leila Beig, and Gholam Ali Montazer. (2008) "The comparison of different e- readiness assessment tools." In Information and Communication Technologies: From Theory to Applications, ICTTA 2008. 3rd International Conference on, pp. 1-5.
ITU. (2012). Measuring the Information Society 2012 [Online]. Geneva (Switzerland): ITU. Available from: http://www.itu.int/pub/D-IND-ICTOI-2012/en.
ITU. (2016). Available From: https://www.itu.int/en/ITU- D/Statistics/Pages/publications /mis2016 /methodology.aspx (access at 3/3/2018).
ITU. (2018). Available From: https://www.itu.int/en/ITU-D/Statistics/Pages/default.aspx
Mohammed, F., and O. Ibrahim. (2013). "Refining E-government Readiness Index by Cloud Computing." Jurnal Teknologi 65, no. 1: 23-34.
Mutula, Stephen M., and Pieter Van Brakel. (2006). "An evaluation of e-readiness assessment tools with respect to information access: Towards an integrated information rich tool." International Journal of Information Management 26, no. 3: 212-223.
Machova, Renata, and Martin Lnenicka. (2016). "Modelling E-Government Development through the Years Using Cluster Analysis." JeDEM-eJournal of eDemocracy and Open Government 8, no. 1: 62-83.
Mohammed, F, & Ibrahim, O. (2013). Refining E-government Readiness Index by Cloud Computing. Jurnal Teknologi, 65(1): 23–34.
Machova, R, & Lnenicka, (2010). Melectronic Services of eGovernment in the European Union CountriesScientific Papers of the University of Pardubice, Series D, Faculty of Economics and Administration, 15(17), 138–150.
Machova, Renata, and Martin Lnenicka.(2016) "Modelling E-Government Development through the Years:Using Cluster Analysis." JeDEM-eJournal of eDemocracy and Open Government 8, no. 1: 62-83.
Ranjbarzadesh, Fariba Salek, Mohammad Hossein Biglu, Susan Hassanzadeh, Naser Safaei, and Parviz Saleh."E-readiness assessment at Tabriz University of medical sciences." Research and Development in Medical Education2, no. 1 (2013): 3.
United Nations, UN E-Government Development Database (2012), [Online]. New York: UNPAN. Available from: http://www2.unpan.org/egovkb/.
UN. (2016). Available ftom https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E- Government Survey-2016egovernment.
Undesa. (2015), “E government Readiness Assessment Survey” from unpan1.un.org/intradoc /groups/ public /documents/un/unpan011509.pdf.
United Nations.( 2012). UN E-Government Development Database [Online]. New York: UNPAN. Available from: http://www2.unpan.org/egovkb/.
UN. (2018). The United Nations E-Government Survey 2018: Gearing E-Government to Support Transformation towards sustainable and resilient societies was launched on July 19 2018.
World Bank. (2011). Definition of E-Government [Online]. Washington, DC. Available from: http://go.worldbank.org/M1JHE0Z280.
دو فصلنامه علمي فناوري اطلاعات و ارتباطات ایران | سال دوازدهم، شماره‌هاي 43 و 44، بهار و تابستان 1399 صفحات: 1-26 |
|
ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح سازمانهای دولتی ایران(موردکاوی: دانشگاه تربیت مدرّس)
سعید حیدری* غلامعلی منتظر**
* کارشناس ارشد فنّاوری اطلاعات، گروه مهندسی فنّاوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرّس، تهران
** استاد گروه مهندسی فنّاوری اطلاعات، دانشگاه تربیت مدرّس، تهران
تاریخ دریافت: 20/11/1398 تاریخ پذیرش: 8/04/1399
نوع مقاله: پژوهشی
چکيده
با توجه به اینکه دانشگاهها به عنوان پرچمدار پیشرفت و نوآوری در جامعه شناخته میشوند انتظار از سطح بلوغ دولت الکترونیکی در دانشگاهها بیشتر از سایر سازمانهای دولتی است. دانشگاهها با عنایت به ظرفیت بالای سرمایۀ انسانی، قابلیت آن را دارند زودتر از سایر سازمانها خود را با دولت الکترونیکی تطبیق دهند. برای تحقق این انتظارات دولت الکترونیکیِ دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی باید به طور مستمر مورد ارزیابی قرار گیرند. در این مقاله به منظور طراحی مدلی برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح سازمانهای دولتی، مدلی استخراج شده که شامل شاخصهای «وابسته به سازمان » و شاخصهای «مستقل از سازمان» است، شاخصهای وابسته به سازمان به ترتیب اهمیت عبارتند از: «زیرساختهای فناورانّه»، «نظارت، پشتیبانی و هماهنگی»، «اعتماد» «سیاست اجرایی و قوانین»، «منابع انسانی»، «فرهنگ دیجیتالی»، «یکپارچگی» و«بودجه» و همچنین شاخص «زیرساختهای ملّی» به عنوان شاخص مستقل از سازمان در نظر گرفته شده است. در ادامه در مطالعۀ میدانی از مدل مذکور برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرّس استفاده شده است.
واژگان کلیدی: دولت الکترونیکی، آمادگی دولت الکترونیکی، دانشگاه، مدل فرو ملّی، دانشگاه تربیت مدرّس.
1. مقدمه
با توجه به اهمیت صرفه جویی هزینهها در بخش عمومی، دولت الکترونیکی از گزینههای جدّی برای کاهش هزینهها است. دولت الکترونیکی منجر به کارکرد دولت به صورت مؤثرتر، شفافتر، بهتر، ارائه خدمات ارزانتر، سریعتر و تسهیل تعامل بین دولت، مردم، بنگاهها و سایر ذینفعان خواهد شد[1]. از سوی دیگر شرط لازم برای توسعۀ دولت الکترونیکی داشتن مدلی مؤثر برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی است[2]. آمادگی دولت الکترونیکی تنها محدود به بدنۀ دولت نیست، آمادگی جامعه، منابع انسانی، بودجه، آموزش، اقتصاد، فرهنگ، زیرساختهای فنّاوری و سایر موضوعات مرتبط با دولت الکترونیکی نیز اهمیت دارند، در حقیقت دولت الکترونیکی ابعادی چندگانه دارد که هر بعد نیازمند هدایت، راهکار، هماهنگی و در نهایت چگونگی ترکیب این ابعاد با فنّاوری اطلاعات برای به دست آوردن دیدی واقعی از دولت الکترونیکی است[3]. به منظور ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی مدلهای مختلفی از سوی سازمانها و نهادهای بین المللی عرضه شده است لیکن این مدلها با محدودیتهایی مواجهند از جمله اینکه این مدلها در محیطی که به سرعت در حال تغییر است طول عمر کوتاهی دارند و همچنین هیچ کدام از آنها برای ارزیابی دولت الکترونیکی در سطح فروملّی مناسب نیستند. در این پژوهش با بررسی مدلهای ارزیابی آمادگی الکترونیکی و آمادگی دولت الکترونیکی و همچنین نظرسنجی از خبرگان فنّاوری اطلاعات، متناسب با شرایط اجتماعی و فنّاوری کشور مدلی برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی دردستگاهها و سازمانهای کشور پیشنهاد شده است که قابلیت استفاده در دانشگاهها را دارد سپس مدل حاصل در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در یکی از مهمترین دانشگاههای کشور (دانشگاه تربیت مدرّس) به کار گرفته شده و نتایج آن بررسی شده است.
ساختار این مقاله بدین شرح است: بخش 2 به مرور مدلهای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی و مهمترین ارزیابیهای انجام شده در سطح دانشگاهها اختصاص یافته است، در بخش 3 روش شناسی پژوهش آمده است و سپس در بخش 4 مدل ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح سازمانی معرفی و شاخصها و سنجههای آن بر اساس نظر خبرگان و متخصصان اعتبار سنجی شده است. درادامه با استفاده از مدل طراحی شده، آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرّس بررسی و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت دولت الکترونیکی در این دانشگاه ارائه میشود. با توجه به ماهیت دولتی این دانشگاه و شباهت مأموریتی و ساختاری دانشگاههای دولتی درایران، راهکارهای پیشنهادی برای عموم دانشگاهها قابلیت استفاده خواهد داشت.
2. مدلهای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی
در طول سالهای اخیر، مدلهای مختلفی برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی توسط سازمانهای مختلف پیشنهاد شده است، این مدل ها از طیف وسیعی از شاخصها برای ارزیابی استفاده میکنند و پژوهشگران مختلف تلاشکردهاند تا چارچوبها و مدلهای موجود را بهبود و یا شاخصهای آنها را گسترش دهند[4]. بوی1 و همکاران ( 2003) [5] چارچوبی را برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی کشورها بر اساس هشت عامل شامل: زیرساخت دیجیتال، اقتصاد کلان، رقابت، توانایی سرمایه گذاری، شهروندانِ مطلع2 ، دسترسی به نیروی کار ماهر، فرهنگ، هزینه زندگی و قیمتگذاری ارائه دادند. جانسن3 و همکاران (2004) [6] از 18 مطالعۀ بین المللی ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی استفاده کردند و از طریق تجزیه و تحلیل این مطالعات، مدل جدیدی را با پنج شاخص برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی پیشنهاد دادند، مدل آنها شامل شاخصهای ورودی، خروجی، کاربرد، تأثیر و شاخصهای زیست محیطی است. قوامیفر و همکاران (2008) [7] با مقایسۀ مدلهای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی نشان دادند که بیشتر آنها مبتنی بر شاخصهایِ زیرساخت، منابع انسانی، سیاست، سرمایهگذاری، محتوا و برنامه های کاربردی هستند. کوردی4 و همکاران (2011) [8] چارچوبی را برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی، که متمرکز بر پردازش ابری5 است، طراحی کردند، این چارچوب شامل چهار بُعد است که عبارتند از: بُعدِ فنّاوری (زیرساختهای شبکه و امنیت، کیفیت سامانهها و خدمات)، بُعدِ سازمانی (ساختار، فرهنگ، اندازه و خط مشیِ سازمان همراه با برنامهریزی راهبردی)، بُعدِ ذینفعان (شهروندان، کاروکسبها و دولتها) و بُعدِ جامعه و محیط زیست (ویژگیهای جمعیت شناسی و مشکلات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی). با توجه به رشد سریع محاسبات ابری و افزایش ظرفیت ذخیره سازی اطلاعات و رشد برنامههای کاربردی مبتنی بر پردازش ابری [9]، محمد و ابراهیم ( 2013) [10] مدلهای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی را به منظور شناسایی شاخصهای کلیدیِ مشترک و ارائۀ چارچوبی اولیه برای اصلاح شاخصها با توجه به ویژگیهای پردازش ابری بررسی کردند، چارچوب پیشنهادی آنها مبتنی بر این ادعا است که مزایای پردازش ابری، نیاز به برخی تجهیزات را کاهش میدهد. قاسم‌زاده و یوسفی‌زاد (1382) [11] مدلی ارائه دادند که رویکرد اصلی آن رفع مشکلات و نقایص برخی مدلهای مطرح در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی است، در این مدل به مسائلی از قبیل «زیرساختهای فرهنگی و قانونی و استفاده از فنّاوری اطلاعات ارتباطات» توجه ویژه شده است. در این مدل سه سطح برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در نظرگرفته شده و تأكید اصلی بر «استفاده از خدمات دولت الكترونیكی توسط شهروندان» به‌عنوان هدف نهایی است زیرا تمامی تلاش‌هایی را كه در جهت ایجاد و پیادهسازی دولت الكترونیكی انجام میشود صرفاً در صورت استفادۀ شهروندان از آن میتوان موفق دانست. عباسی و منتظر (1396) [12] مدلی ارائه دادند که دارای قابلیت ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطحِ دستگاه، بخش و ملّی است، این مدلِ کاربردی بر اساس ویژگیها و مقتضیات بومی ایران تدوین شده است، این مدل شامل سه بُعدِ «آمادگی نرم» (سیاستهای الکترونیکی، منابع انسانی( شهروندان و کارمندان)، فرهنگ، قوانین و مقررات، نظام مدیریتی، استاندارد، امنیت، منابع مالی، محتوای الکترونیکی سازمان ونرم افزارهای رایانهای)، بُعدِ «آمادگی سخت» (تجهیزات رایانه ای، شبکه ارتباطی) و بُعدِ « آمادگی نظارت و هماهنگی» است.
2-1 پیشینۀ پژوهش
بر اساس مواد 67 و 68 قانون برنامۀ ششم توسعه، تکالیفی در حوزۀ توسعه و استقرار دولت الکترونیکی برای همۀ دستگاههای اجرایی تعیین شده است و وظیفۀ پایش و نظارت بر اجرای طرحهای دولت الکترونیکی به سازمان فنّاوری اطلاعات محول شده است. بر همین اساس سازمان فنّاوری اطلاعات اقدام به ارزیابی خدمات الکترونیکی سازمانها کرده است و از سال 1395 تا کنون پنج مرحله ارزیابی را انجام داده است در آخرین ارزیابی که گزارش جامع آن در خرداد ماه 1398 منتشر شده است تعداد 105 سازمان و نهاد مختلف بررسی شده است با توجه به این گزارش بیمه مرکزی در جایگاه نخست و سازمان هدفمندسازی یارانهها در رتبۀ 105 قرار گرفتهاند [13]. شایان ذکر است ارزیابیهای انجام شده توسط سازمان فنّاوری اطلاعات، با استفاده از مدل بلوغ پنج مرحلهای شامل مراحل حضور در وب، تعاملی، تراکنشی، یکپارچگی و مشارکتی انجام شده است. بیشتر مطالعاتی که در دانشگاههای کشور در حوزۀ ارزیابی فنّاوری اطلاعات صورت پذیرفته است بر «آمادگی الکترونیکی» دانشگاهها متمرکز بوده است و شامل همۀ ابعاد دولت الکترونیکی نبوده است؛ در برخی موارد نیز هدف صرفاً ارزیابی وبگاه دانشگاهها بوده است. در ادامه به برخی از این مطالعات اشاره میشود: فرزندی پور و همکاران (1392) [14] با استفاده از الگوی ارزیابی سازمان ملل، وبگاه 37 دانشگاه علوم پزشکی کشور را از نظر چهار مرحلۀ بلوغ دولت الکترونیکی شامل: «ظهور»، «تعامل»، «تراکنش» و «یکپارچگی» بررسی کردهاند. با توجه به نتایج این پژوهش، دانشگاههای علوم پزشکی کشور از مراحل ظهور و تعامل عبور کردهاند اما در مراحل تراکنش و یکپارچگی پیشرفتی نداشتهاند. شایان ذکر است که این پژوهش فقط وبگاه دانشگاههای علوم پزشکی را مورد بررسی قرار داده و به سایر ابعاد دولت الکترونیکی توجهی نکرده است. خلیفه و آزاد (1390) [15] با استفاده از مدل ارزیابی سازمان ملل، دانشگاه شهید چمران اهواز را مورد ارزیابی قرار دادهاند. نتیجۀ این پژوهش نشان میدهد که دانشگاه شهید چمران اهواز از مراحل ظهور و تعامل گذرکرده لیکن هنوز به طورکامل از مرحلۀ سوم (تراکنش) گذر نکرده است. پیلی6 و اراسموس7 (2017) [16] مدلی برای ارزیابی آمادگی الکترونیکی در دانشگاههای افریقای جنوبی پیشنهاد کردهاند. نتیجۀ این پژوهش معرفی شاخصهای کلیدی برای ارزیابی آمادگی الکترونیکی در دانشگاههای افریقای جنوبی و شناسایی ذینفعان است شاخصهای کلیدی این مدل شامل: «سرمایۀ انسانی» ( دانشجویان، استادان و کارمندان)، «زیرساختها» ( نرم افزار، سخت افزار، امنیت و شبکه ارتباطی)، «سامانههای اطلاعاتی» ( وبگاه و مجلات علمی دانشگاه) است. درتحقیقی دیگر رنجبرزاده و همکاران (2013) [17] آمادگی الکترونیکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز را مورد ارزیابی قرار دادند. در این پژوهش ابعادی شامل : سخت افزار، نرم افزار، شبکه ارتباطی، امنیت، پایگاه داده و سامانههای اطلاعاتی، فرایندها، مدیریت، مقررات، بودجه و ذینفعان ( کاربران، شرکا و فراهم کنندگان) مورد ارزیابی قرار گرفته است؛ نتایج حاصل از این ارزیابی نشان میدهد کارمندان، دانشجویان، مدیران و خبرگان فنّاوری اطلاعات از سطح خوبی از آمادگی برخوردار بودند و کمترین آمادگی مربوط به مقررات و بودجه بوده است. در پژوهشی دیگر حنفی زاده و همکاران (1387) [18] مدلی برای ارزیابی آمادگی الکترونیکی دانشگاهها طراحی کردند. این مدل دارای چهار بُعد: «مدیریت، راهبردها و سیاستهای مبتنی بر فنّاوری اطلاعات»، «زیرساخت فنّاوری اطلاعات»، «نیروی انسانی» و «استفاده از فنّاوری» و شامل 25 شاخص است، مدل طراحی شده در دو دانشگاه علم و صنعت ایران و آزاد اسلامی قزوین اجرا و میزان آمادگی الکترونیکی آنها اندازه گیری و ارزیابی شده است. با توجه به مطالب گفته شده و نیاز به مدلی که همۀ جنبههای دولت الکترونیکی را در بر بگیرد در ادامه مدل پیشنهادی ارائه شده است.
3. روش شناسی پژوهش
از نظرِ روش شناسی مطالعات انجام شده در حوزۀ ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی به چند دسته تقسیم میشوند، تعدادی از مطالعات فقط به مرور متون پیشین پرداخته و در نهایت به ارائه یک مدل مفهومی اکتفا میکنند، برخی از مطالعات به دنبال ایجاد مدل بومی برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی هستند که از دو روش متفاوت استفاده میکنند، در روشی که روش «بالا به پایین» نامیده میشود محقق سعی میکند که یک مدل ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی را به عنوان مدل پایه انتخاب کند و شاخصهای مدل پیشنهادی خود را بر اساس آن بومی سازی کند، در روش دوم که روش «پایین به بالا» نامیده میشود، از هیچ مدل پایهای استفاده نمیشود و محقق برای به دست آوردن شاخصهای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی از روشهای مطالعات میدانی و پیمایشی استفاده میکند و یک مدل کاملاٌ بومی ارائه می کند [19]. از نظر روش شناسی، پژوهش حاضر در دستۀ روش « پایین به بالا» قرار میگیرد به این صورت که پس از مرور منابع و نتایج پژوهشهای پیشین، ابتدا با استفاده از درصد فراونی شاخصهای پرتکرار در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی استخراج شد، سپس به منظور تعیین شاخصهای اصلی و سنجههای هر شاخص و وزن آنها پرسشنامهایی به صورت سئوالات پنچ گزینهای کیفی از «بسیارکم» تا «بسیار زیاد» طراحی شد و در اختیار خبرگان حوزۀ دولت الکترونیکی قرار گرفت سپس به منظور اعتبار سنجی و تدوین نهایی مدل، آزمونهای آماری صورت پذیرفت، پس از تدوین نهایی مدل، از آن برای ارزیابی میزان آمادگی دولت الکترونیکی دردانشگاه تربیت مدّرس به عنوان نهادی فرو ملّی استفاده شد و بر اساس آن، ضمن ارزیابی نقاط قوّت و ضعف این دانشگاه در شاخصهای مختلف، توصیههایی برای ارتقای آمادگی دولت الکترونیکی دانشگاه ارائه شده است. در ادامه ساختار پرسشنامه و نتایج حاصل از تحلیلهای آماری و اعتبار سنجی مدل آمده است.
3-1 ساختار پرسش نامه
به منظور نظرسنجی از خبرگان حوزۀ دولت الکترونیکی پرسشنامهای با 9 شاخص و 110 سنجه طراحی شد. برای تدوین پاسخها از طیف پنج درجهای لیکرت استفاده شده است. خبرگان دولت الکترونیکی در این پژوهش از بین استادان فعال در حوزۀ فنّاوری اطلاعات، کارشناسان معاونت توسعۀ دولت الکترونیکی سازمان فنّاوری اطلاعات، کارشناسان معاونت تحول و نوسازی اداری سازمان اداری استخدامی کشور، مدیران فنّاوری اطلاعات سازمانهای دولتی و متخصصانی که در حوزۀ دولت الکترونیکی دارای مقاله/کتاب بوده اند، انتخاب شدهاند. در پرسشنامۀ طراحی شده، ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح فرو ملّی سازۀ8 اصلی است که مورد بررسی قرار میگیرد. همچنین به منظور ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدّرس با روش تحقیق مطالعۀ میدانی اطلاعات مورد نیاز از سازمان فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، اتحادیۀ بین المللی مخابرات9، مرکز رایانه و سایر بخشهای دانشگاه و پرسشنامه، دادههای مورد نیاز گرد آوری شد. جامعۀ آماری این پرسشنامه شامل مدیران، کارکنان و دانشجویان دانشگاه تربیت مدرّس بوده است. این پرسشنامه به صورت مقیاس پنج درجۀ لیکرت یا به صورت بلی/ خیر طراحی شده است.
3-2 جامعه آماری پرسش نامه
در این پژوهش با استفاده از نمونۀ تصادفی 77 تایی تعداد 50 پاسخنامۀ تکمیل شده دریافت شد، از بین پاسخهای دریافت شده 18 درصد از پاسخ دهندگان زن و 82 درصد مرد بودهاند، 28 درصد دارای مدرک تحصیلی دکتری، 46 درصد مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و 26 درصد نیز مدرک تحصیلی کارشناسی داشتهاند، همچنین 6 درصد پاسخدهندگان بالای 50 سال، 70 درصد بین 40 تا 50 سال، 20 درصد بین 30 تا 40 سال و 4 درصد نیز کمتر از 30 سال سن داشتهاند. در شکل 1 جامعۀ آماری پژوهش آمده است.
[1] Bui
[2] Knowledgeable Citizens
[3] Janssen
[4] Kurdi
[5] Cloud Computing
[6] Pillay
[7] Erasmus
[8] Construct
[9] International telecommunication union (ITU)
شکل 1. جامعۀ آماری پژوهش
4. مدل پیشنهادی ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاهها
براي تحقق دولت الكترونيكي لازم است ابعاد مختلف آمادگي از لحاظ زیرساخت فنّي، سياسي، منابع انساني و منابع مالی مورد ارزيابي قرارگيرد، بنابراین در این پژوهش به منظور ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح دستگاهی مدلی ارائه خواهد شد که ابعاد و شاخصهای آن مستقل از سازمان خاصی است و توانایی ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی را برای هر سازمان دولتی دارد. شاخصهای مدل شامل دو دستۀ اصلی: «وابسته به سازمان» و « مستقل از سازمان» است. شاخصهای وابسته به سازمان (که با دستگاه مورد بررسی ارتباط مستقیم دارند) عبارتند از: «اعتماد»، «سیاست اجرایی و قوانین»، «منابع انسانی»، «یکپارچگی»، «بودجه»، «زیرساختهای فنّاورانه»، «فرهنگ دیجیتالی» و« نظارت، پشتیبانی و هماهنگی»، همچنین شاخص «زیرساختهای ملّی» به عنوان شاخص مستقل از سازمان در نظر گرفته شده است. در ادامه اهمیت و اجزای هر یک از شاخصها بررسی شده است.
4-1 اعتماد: اعتماد شهروندان به دولت الکترونیکی به عنوان یکی از جنبههای مهم در پذیرش دولت الکترونیکی مطرح است. دو بُعد اصلی اعتماد شامل: «اعتماد به توانایی و تعهد حاکمیت به دولت الکترونیکی» و «اعتماد به توانمندی فنّاوری» است [20].
4-2 قوانین و سیاست اجرایی سازمان: وجود اسناد و آیین نامههای توسعۀ دولت الکترونیکی در سطح سازمان برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی ضروری است [21]. این شاخص بیانگر وجود سیاستها و قوانین مناسب برای توسعۀ دولت الکترونیکی در سازمان است.
4-3 منابع انسانی: سطح بالای آمادگی نیروی انسانی باعث استفادۀ بهینه از مزایای فنّاوری اطلاعات میشود [22]. آمادگی منابع انسانی در سطح سازمان از دو منظر قابل بررسی است: نخست بخشی از جامعه که بیشترین ارتباط را با سازمان دارند، به عبارتی هدف اصلی سازمان از ارائۀ خدمات الکترونیکی، خدمت رسانی به این قشر از جامعه است (جامعۀ هدف سازمان). استخدام افراد با مهارتهای لازم یا آموزش کارکنان فعلی باعث تسریع در استقرار دولت الکترونیکی میشود [23]. بنابراین بخش دوم ارزیابی منابع انسانی شامل ارزیابی آمادگی کارکنان و مدیران است.
4-4 یکپارچگی: این شاخص مربوط به ادغام دادههای دیجیتال سازمانهای مختلف در یک نقطۀ یکتا در دولت ملّی الکترونیکی است، یکپارچگی از طریق اتصال به شبکه ملّی اطلاعات ایجاد میشود[2]. پیاده سازی دولت الکترونیکی نیازمند آن است که تمامی سازمانهای دولتی دادههای خود را در دسترس دیگران قرار دهند و با استفاده از فنّاوری اطلاعات تسهیل در کاروکسبها و ارائۀ هر چه سریعتر خدمت به ذینفعان را فراهم آورند. به طور کلی، ادغام به معنای یافتن راههایی برای همکاری سریعتر میان سازمانها است[24]. بنابراین اتصال به شبکۀ ملّی اطلاعات پیش نیاز سازمانها برای دستیابی به یکپارچگی است.
4-5 بودجه: تخصیص بودجه و فعالیتهای مربوط به نظارت و ارزیابی هزینهها نقش مهمی در پیادهسازی دولت الکترونیکی دارد، علاوه بر دولت ملّی، سازمانها نیز باید وضعیت بودجه، درآمدها و هزینهها را به صورت شفاف منتشر کنند[24]. عدم شفافیت بودجه و عدم نظارت از سوی مؤسسات حسابرسی رسمی اهداف توسعۀ پایدار را تهدید میکند[25]. این شاخص مربوط به بودجۀ اختصاص یافته به زیر ساختهای فنّاوری اطلاعات، هزینههای آموزش کارکنان و سایر هزینههای اجرای طرحهای دولت الکترونیکی است.
4-6 زیرساختهای فنّاورانه: زیرساختهای فنّاوری اطلاعات و ارتباطات شاخصی کلیدی برای ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی است. منظور از این شاخص، گروهی از منابع مشترک فیزیکی و نرم افزاری شامل موارد ذیل است [26]. امنیت دیجیتالی، سخت افزارها و شبکۀ رایانهای، نرم افزارها، استانداردها، و کانال دسترسی.
4-7 فرهنگ دیجیتالی: مشابه با شاخص منابع انسانی، شاخص فرهنگ دیجیتالی نیز از دو منظرِ آمادگی جامعۀ هدف سازمان و آمادگی مدیران و کارکنان سازمان قابل بررسی است در سازمانهایی که نظام دیوان سالارانه حاکم است، به دلیل وجود آیین نامهها و قوانین مشخص، پذیرش طرحهای دولت الکترونیکی بهتر صورت میگیرد؛ همچنین در سازمانهایی که مأموریت و چشم انداز سازمان مشخص است و همچنین ساز وکارهای ارتقای شغلی و نظام پاداش قاعدهمند وجود دارد، پذیرش دولت الکترونیکی بهتر انجام میگیرد[27].
4-8 نظارت، پشتیبانی و هماهنگی: برای اطمینان از هماهنگی و وجود راهبرد کلی، نیاز به نقش رهبری است، چنین نقشی مسئول تنظیم استانداردها و راهکارهای نظارتی است [25]. موفقیت دولت الکترونیکی در گرو تعهد مدیرانِ سازمان و نظارت جدّی بر اجرای طرحهای دولت الکترونیکی است، این شاخص وجود سازوکارهای نظارتی در اجرای طرحهای دولت الکترونیکی را ارزیابی میکند.
4-9 زیرساختهای ملّی: توسعۀ زیرساختهای فنّاورانه فرصتهای جدیدی را در بخش خصوصی و دولتی ایجاد میکند، فنّاوریهای دیجیتال میتوانند با راه حلهای کارآمد به توانمندسازی و انعطافپذیری دولتها کمک کنند [28]. آمادگی الکترونیکی جامعه و گسترش زیر ساختهای ارتباطی کشور ضامن موفقیت دولت الکترونیکی در سطح فرو ملّی است، این شاخص آمادگی الکترونیکی جامعه و زیر ساختهای ارتباطی کشور را مورد ارزیابی قرار میدهد، ارزیابی آمادگی زیرساختهای فنّاوری اطلاعات و ارتباطات کشور مستقل از سازمان خاصی است.
5. تحلیل مدل
برای پی بردن به متغیرهای زیر بنایی یک پدیده یا تلخیص مجموعهای از داده‌ها از تحلیل عاملی1 استفاده میشود. دادههای اولیه برای تحلیل عاملی، ماتریس همبستگی بین متغیرها است[29]. تحلیل عاملی تأییدی زمانی کاربرد دارد که پژوهشگر قصد آزمون فرضیاتی را دربارۀ تعداد عوامل زیربنایی موجود در مجموعهای از متغیرها، روابط عامل‌ها با شاخصها و برازش مدل داشته باشد [30]. در تحلیل عاملی مرتبۀ اول فرض بر آن است نمرات هر مطالعه در یک متغیر، در واقع منعکس کنندۀ وضعیت آن مورد در یک عامل زیر بنایی‌تر است که به دلیل پنهان بودن امکان اندازهگیری مستقیم آن وجود ندارد اما این عامل پنهان خود از ابعاد عامل پنهان دیگری محسوب نمیشود و در واقع تنها یک لایه از متغیر یا متغیرهای پنهان در مدل وجود دارد [31]. قدرت رابطۀ بین عامل (شاخص) و متغیر قابل مشاهده (سنجه) به وسیله بار عاملی2 نشان داده میشود. بار عاملی مقداری بین صفر و یک است. اگر بار عاملی کمتر از 3/0باشد رابطه ضعیف درنظرگرفته شده و از آن صرف‌نظر میشود. بارعاملی بین 3/0 تا 6/0 قابل قبول است و اگر بزرگتر از 6/0 باشد خیلی مطلوب است [32]. در تحلیل عاملی تأییدی متغیرهایی که عاملی (شاخص) را می‌سنجند، باید با آن عامل، بار عاملی بالا و با سایر عامل‌ها، بار عاملی پایین داشته باشند. در این پژوهش به دلیل اینکه در پی ارزیابی رابطۀ بین شاخصها و سنجهها هستیم از تحلیل عاملی تأییدی مرتبۀ اول استفاده شده است، تحلیل عاملی تأییدی این پژوهش با استفاده از نرم افزار لیزرل3 نسخۀ 8 انجام گرفته است، با توجه به نتایج به دست آمده (پیوست الف)، بار عاملی همۀ سنجههای پرسشنامه بیشتر از 3/0 است که بیانگر اطمینان از اندازه گیری صحیح شاخصها است.
5-1 آزمون برازش مدل
ﻣﻬمﺗﺮﻳﻦآﻣﺎرۀ ﺑﺮازش، آﻣﺎرۀ ﻣﺠﺬور ﺧـﻲ اﺳـﺖ، اﻳـﻦ آﻣـﺎره ﺗﻔـﺎوت ﻣـﺎﺗﺮﻳﺲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه و ﺑﺮآورد ﺷﺪه را اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮد ضمن اینکه ﺑﻪ ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﺴﺎس است ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻧﻤﻮﻧهﻫﺎي ﺑﺎﺣﺠﻢ ﺑﺎﻻ، ﺑﺮدرجۀ آزادي ﺗﻘﺴﻴﻢ میﺷﻮد و در ﺻـﻮرﺗﻲ ﻛـﻪ از3 ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ محسوب میﺷﻮد. همانگونه که در جدول 1 مشاهده میشود مقدار 2x df/محاسبه شده برابر با 11/2 است که در محدودۀ مطلوبیت قرار دارد. همچنين ریشۀ میانگین توان دوم خطای تقریب (RMSEA) و ریشۀ میانگین توان دوم باقی مانده (RMR ) باید کمتر از 1/0 باشد که در مدل ارائه شده اين مقادیر به ترتیب برابر 06/0 و 074/0 است. با توجه به جدول 1 مقادیر شاخصهای GFI, NFI, CFI, RFI و TLI در محدودۀ مطلوبیت قرار دارند بنابراین با توجه به نتایج حاصل از آمارههای برازش مدل در جدول 1 میتوان ادعا کرد مدل به سطح مطلوبی از برازش دست یافته است.
جدول1. شاخصهای برازش مدل | |||
شاخص | توضیحات | مقادیر قابل قبول(مطلوب) [33] | مقدار بدست آمده |
Chi Square | کای اسکوئر نسبی | 3 > | 11/2 |
RMSEA | ریشۀ میانگین توان دوم خطای تقریب | 1/0> | 06/0 |
RMR | ریشۀ میانگین توان دوم باقی مانده | 1/0> | 074/0 |
GFI | شاخص نیکویی برازش | 9/0< | 95/0 |
NFI | شاخص برازش هنجار شده بتلر- بونت | 9/0< | 91/0 |
CFI | شاخص برازش مقایسهای | 9/0< | 98/0 |
RFI | شاخص برازش نسبی | 9/0< | 93/0 |
TLI | شاخص تاکر- لویز | 5/0< | 73/0 |
[1] Factor Analysis
[2] Factor Loading
[3] Lisrel
5-2 تحلیل عاملی اکتشافی
برای بررسی روایی سازۀ پرسشنامه و ساختار عوامل متغیرهای پژوهش، از تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفههای اصلی با چرخش واریماکس استفاده میشود، مقدار شاخص «کایزر- مایر- اولکین1» برای هر متغیر بیشتر از 6/0 و در سطح معناداری کمتر از 05/0 برای تأیید نتایج قابل قبول است [31]. به منظور بررسی روایی سازۀ پرسشنامۀ این پژوهش تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفههای اصلی همراه با چرخش واریماکس انجام شد. با توجه به اینکه مقدار شاخص «کایزر- مایر- اولکین» برای همه متغیرها از 6/0 بیشتر و سطح معناداری همه متغیرها نیز از 05/0 کمتر است بنابراین نتایج تحلیل عاملی اکتشافیِ مدل قابل قبول است.
5-3 رتبهبندی شاخصهای مدل ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی
به منظور تعیین میزانِ تأثیر هر شاخص برآمادگی دولت الکترونیکی از تحلیل واریانس ناپارامتری فریدمن2 استفاده شده است، در این تحلیل به دنبال اثبات یکی از فرضیههای زیر هستیم:
: H0 از نظر پاسخ دهندگان اهمیت شاخصهای آمادگی دولت الکترونیکی یکسان است.
: H1 از نظر پاسخ دهندگان اهمیت شاخصهای آمادگی دولت الکترونیکی یکسان نیست.
نتایج حاصل از اجرای آزمون فریدمن در جدول 2 آمده است. برای محاسبۀ درصد اهمیت هر شاخص از رابطۀ 1 استفاده شده است .
در این رابطه،i تعداد سنجههای هر شاخص و ai وزن هر شاخص بر اساس رتبۀ فریدمن است.
جدول 2 رتبهبندی شاخصهای آمادگی دولت الکترونیکی | |||
رتبه | شاخص | وزن | درصد رتبه شاخص |
1 | زیر ساختهای سازمانی | 35/6 | 11/14 |
2 | نظارت پشتیبانی و هماهنگی | 26/6 | 91/13 |
3 | اعتماد | 78/5 | 84/12 |
4 | سیاست اجرایی و قوانین | 43/5 | 07/12 |
5 | منابع انسانی | 40/5 | 00/12 |
6 | فرهنگ دیجیتالی | 67/4 | 38/10 |
8 | یکپارچگی | 46/4 | 91/9 |
8 | بودجه | 88/3 | 62/8 |
9 | زیرساختهای ملّی | 77/2 | 16/6 |
[1] Kaiser – Meyer – Olkin
[2] Friedman
با توجه به جدول 2 دو شاخصِ «زیرساختهای سازمانی» و «نظارت، پشتیبانی و هماهنگی» بیشترین تأثیر و دو شاخصِ «بودجه» و «زیرساختهای ملّی» کمترین تأثیر را بر آمادگی دولت الکترونیکی در سطح فرو ملّی دارند. وزن سنجهها بر اساس آزمون فریدمن در پیوست ب آمده است.
6. ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرّس
دانشگاه تربیت مدرّس با حضور 730 عضو هیئت علمی در قالب 17 دانشکده و همچنین تعداد 10000 دانشجوکه درمقاطع تحصیلی دکتری و کارشناسی ارشد مشغول به تحصیل هستند به عنوان یکی از دانشگاههای مهم ایران و از جمله سازمانهای دولتی شناخته میشود.
در این ارزیابی دادههای مورد نیاز با روش مطالعۀ میدانی و پرسشنامه گردآوری شده است. جامعۀ آماری این پرسشنامه شامل مدیران، کارکنان (استادان و کارمندان) و دانشجویان دانشگاه تربیت مدرّس بوده است. پرسشنامۀ پژوهش به صورت مقیاس پنج درجهای لیکرت یا به صورت «بلی/ خیر» طراحی شده است. به منظور تحلیل نتایجِ به دست آمده از پاسخ نامهها از درصد سهم وزنی هر شاخص استفاده میشود، به بیان دیگر نسبت پاسخها را ملاک قرار داده و درصد سهم از وزن شاخص به عنوان امتیاز دانشگاه در یک شاخص در نظر گرفته میشود. در ادامه نتایج ارزیابی آمادگی شاخصهای دانشگاه تربیت مدرّس به ترتیب اهمیت آمده است:
6-1 شاخص زیرساختهای فنّاورانه
این شاخص ترکیبی از منابع فیزیکی، نرم افزاری و مستندات است که عبارتند از: «امنیت دیجیتالی»، «سخت افزارها و شبکۀ رایانهای»، «نرم افزارها»، «استانداردها»، و «کانال دسترسی». اطلاعات لازم برای ارزیابی این شاخص از طریق مصاحبۀ حضوری با رئیس مرکز رایانۀ دانشگاه جمع آوری شد، اصلیترین کمبود در بحث استاندارد، نبودِ استانداردهای مربوط به «راه حل بازیابی فاجعه برای اطمینان از ادامه فعالیتهای دانشگاه در شکستهای گسترده» است. علاوه بر این عدم توسعۀ دولت همراه باعث کاهش امتیاز آمادگی شاخص زیرساخت دانشگاه شده است. از مهمترین عواملی که بر استفاده از دولت الکترونیکی تأثیر گذار است و نقطۀ ارتباط ذینفعان با دولت الکترونیکی هر سازمانی است،کانال دسترسی آن سازمان است، به عبارتی هر اندازه که سایر عوامل تأثیر گذار در دولت
الکترونیکی در سطح بالایی باشند اگر کانال دسترسی و به خصوص وبگاه سازمان از کیفیت مناسبی برخوردار نباشد، سایر عوامل را هم تحت تأثیر منفی قرار خواهد داد در این بررسی وبگاه دانشگاه از نظر فنّی مورد بررسی قرار گرفت برخی از این موارد عبارتند از: تطبیق پذیری با مرورگرهای مختلف، تطبیق پذیری با گوشیهای هوشمند، پیوندهای خراب، سرعت بارگذاری صفحات، استفاده از شبکههای اجتماعی و غیره. امتیازِ وبگاه دانشگاه تربیت مدرّس در این بررسی 52 از 100 است، که در مقایسه با برخی دانشگاههای دیگر از جمله دانشگاه تهران با امتیاز 70 از وضعیت مناسبی برخوردار نیست (یادآور میشود این بررسی در خرداد 1398 انجام شده است). علاوه بر این عدم استفاده از تلفن گویا و عدم توجه به استانداردهای دسترسی وب توسط وبگاه دانشگاه باعث کاهش امتیاز آمادگی شاخص زیرساخت دانشگاه شده است. بنابراین با توجه به وزن سنجههای ارزیابی شده امتیاز آمادگی این شاخص 3/6 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 2 آمده است.
شکل 2. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص زیرساختهای فنّاورانه
6-2 شاخص نظارت، پشتیبانی و هماهنگی
با توجه به بررسی به عمل آمده «استاندارد نظارت و ارزیابی پروژههای دولت الکترونیکی»، «برنامه ریزی راهبردی فنّاوری اطلاعات و ارتباطات»، «برنامۀ مدوّن برای پیاده سازی دولت الکترونیکی» و«سامانۀ گزارش گیری مدیریتی» در دانشگاه تعریف شده است. ضعف اصلی دانشگاه در این شاخص عدم تعریف «راهبرد ارزیابی مستمر توسعۀ دولت الکترونیکی» است. امتیاز کلّی دانشگاه در این شاخص 4/7 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 3 آمده است.
شکل 3. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص نظارت، پشتیبانی و هماهنگی
6-3 شاخص اعتماد
با توجه به نظر سنجی انجام شده از دانشجویان نسبت به «دسترس پذیری 24 ساعته وبگاهِ دانشگاه» و همچنین استفاده دانشگاه از «زیر ساخت کلید عمومی»، در این دو سنجه دانشگاه در وضعیت مطلوبی قرار دارد، از نظر دانشجویان و کارکنان، امکان تعاملات دوطرفۀ کامل با وبگاه دانشگاه وجود ندارد. همچنین بیشتر پاسخدهندگان استفاده از سامانۀ نرم افزاری آموزش (گلستان) را به منظور انجام امور مربوط به ثبت نام، انتخاب واحد و سایر فرایندهای مربوطه را پیچیده توصیف میکنند. همچنین تاکنون در مورد امکانات «پشتیبانی برخط 24 ساعته» و «امکانات شخصی سازی وبگاه» اقدامی صورت نگرفته است بنابراین اقدام برای ایجاد این دو مورد از طرف مرکز رایانه باید در اولویت قرارگیرد. با توجه به وزن سنجههای ارزیابی شده امتیاز آمادگی این شاخص 5 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 4 آمده است.
شکل 4. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص اعتماد
6-4 شاخص قوانین و سیاست اجرایی
با توجه به بررسیهای صورت پذیرفته، «آیین نامههای تخلفات رایانهای» و «آیین نامۀ امنیت محتوای الکترونیکی» در دانشگاه تدوین شده است، همچنین «طرح جامع حرکت به سمت دولت الکترونیکی همراه» در دانشگاه در دست تدوین است اما مرجعی برای دادخواهی در زمینۀ شکایات برخط در نظر گرفته نشده است، فقدان «مرجع حقوقی مناسب برای رفع مشکلات برخط» و «طرح جامع حرکت به سمت دولت الکترونیکی همراه» ، باعث کاهش امتیاز آمادگی دانشگاه در این شاخص شده است. با توجه به وزن سنجههای ارزیابی شده امتیاز آمادگی این شاخص 3/7 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 5 آمده است.
شکل 5. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص قوانین و سیاست اجرایی
6-5 شاخص منابع انسانی
با توجه اطلاعات گردآوری شده کارکنان دانشگاه، به استثنای کارکنان بخش خدمات، از تحصیلات دانشگاهی برخوردار هستند، همچنین وجود سمتهای «مدیریت اطلاعات» و «مدیریت فنّاوری اطلاعات»، باعث ارتقای آمادگی منابع انسانی دانشگاه شده است. با توجه به سطح علمی کارکنان و اعضای هیئت علمی دانشگاه و دانشجویان قابل پیش بینی است که دانشگاه در این شاخص از وضعیت مطلوبی برخوردار باشد. با توجه به وزن سنجههای ارزیابی شده امتیاز آمادگی این شاخص 8/7 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 6 آمده است.
شکل 6. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص منابع انسانی
6-6 شاخص فرهنگ دیجیتالی
با توجه به نتایج به دست آمده، «ساختار دیوانسالار»، «داشتن سازو کار ارتقای شغلی» و «میزان آشنایی دانشجویان با خدمات دولت الکترونیکی دانشگاه» از نقاط قوّت دانشگاه محسوب میشود و تأثیر مثبتی بر آمادگی شاخص فرهنگ دیجیتالی دارد. عدم «برگزاری کارگاههای آموزشی» برای ذینفعان و همچنین «مقاومت در برابر تغییرات فنّاوری» در بین کارکنان از دلایل اصلی کاهش امتیاز آمادگی فرهنگ دیجیتالی در دانشگاه است. با توجه به وزن سنجههای ارزیابی شده امتیاز آمادگی این شاخص 7/7 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 7 آمده است.
شکل 7. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص فرهنگ دیجیتالی
6-7 شاخص یکپارچگی
با توجه به بررسی به عمل آمده در دانشگاه، «سامانۀ پرداخت برخط»، «صدور صورت حساب الکترونیکی» و «سامانۀ مدیریت ارتباط با دانشجویان» وجود دارد ضمن اینکه عدم استفادۀ دانشگاه از «سامانۀ مدیریت منابع» و «رسانههای اجتماعی مجازی» باعث کاهش آمادگی دانشگاه در این شاخص شده است، همچنین از نظر دانشجویان و کارکنان دانشگاه، «امکان دسترسی آزاد» به اطلاعات از طریق وبگاه دانشگاه در حال حاضر به صورت کامل وجود ندارد. نقطۀ قوّت دانشگاه در شاخص یکپارچگی «اتصال به مرکز ملّی تبادل اطلاعات» است. با توجه به وزن سنجههای ارزیابی شده امتیاز آمادگی این شاخص 7/6 از 10 است. سایر سنجههای بررسی شده در شکل 8 آمده است.
شکل 8. آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص یکپارچگی
6-8 شاخص بودجه در دانشگاه
بر اساس قانون بودجه سال 1397، بودجه اختصاص یافته با دانشگاه تربیت مدّرس 3000 میلیارد ریال تعیین شده است. به رغم تلاش فراوان برای کسب اطلاعاتی دربارۀ بودجۀ تخصیص یافته به ردیفهای مرتبط با فنّاوری اطلاعات و دولت الکترونیکی، اطلاعات قابل استنادی حاصل نشد. از مواردی که در بررسی شاخص «یکپارچگی» بررسی شد دسترسی آزاد به اطلاعات است که از نظر پاسخدهندگان فقدان دسترسی به ردیفهای بودجه دانشگاه، یکی از مصادیق «عدم دسترسی آزاد به اطلاعات» است.
6-9 شاخص زیر ساختهای ملّی
امتیاز آمادگی این شاخص 5/6 از 10 است، به منظور ارزیابی این شاخص از اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعاتی «اتحادیۀ جهانی مخابرات1» (2018) استفاده شده است. شایان ذکر است سازمان ملل نیز در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی برای شاخص زیرساختهای فنّاوری اطلاعات و ارتباطات از اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعاتی این اتحادیه استفاده میکند. در این شاخص سنجههای «ضریب نفوذ تلفن ثابت»، «ضریب نفوذ تلفن همراه»، «نواحی تحت پوشش 4G»، «درصد کاربران اینترنت»، «هزینههای پهنای باند ثابت»، «پهنای باند شبکه ملّی اطلاعات» و «درصد خانوارهای دارای رایانه» بررسی میشود. شایان ذکر است این عوامل مستقل از دانشگاه بوده و ارتقای این شاخص خارج از حوزۀ اختیار دانشگاه است.
[1] International Telecommunication Union (ITU)
7. تحلیل کلّی ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرّس
با توجه به مطالب بیان شده و محاسبۀ آمادگی شاخصهای بررسی شده در بخش قبل میزان آمادگی دولت الکترونیکی دانشگاه تربیت مدرّس در شکل 9 آمده است.
با توجه به شکل 9 دانشگاه تربیت مدرّس در شاخصهای «نظارت، پشتیبانی و هماهنگی»، «سیاست اجرایی و قوانین»، «منابع انسانی» و « فرهنگ دیجیتالی» در وضعیت مناسبتری نسبت به سایر شاخصها قرار دارد اما این به معنای مطلوبیت در این شاخصها نیست. با توجه به اهمیت دولت همراه، چالش جدّی دانشگاه تربیت مدرّس در آینده تدوین طرح جامع و پیاده سازی دولت همراه و همچنین تعریف مرجع حقوقی برای حل مشکلات در زمینۀ دولت الکترونیکی خواهد بود. در «شاخص نظارت، پشتیبانی و هماهنگی» نقطه ضعف اصلی، فقدان راهبرد ارزیابی مستمر توسعۀ دولت الکترونیکی است، با توجه به اینکه وجود نظارت و ارزیابی مستمر، سبب اطمینان از مصرف صحیح منابع و هزینههاست، بنابراین فقدان طرح و برنامه برای ارزیابی باعث انحراف از توسعۀ صحیح طرحهای دولت الکترونیکی خواهدشد؛ همچنین شایان ذکر است که بهبود سایر شاخصها متأثر از ارزیابی مستمر است بنابراین انتظار میرود تدوین راهبرد ارزیابی مستمر توسعۀ دولت الکترونیکی در اولویت برنامههای ارتقای دولت الکترونیکی دانشگاه قرار گیرد. اطمینان از عملکرد صحیح سامانهها و سخت افزارها در صورت بروز حوادث طبیعی و حملات سایبری نیازمند وجود استانداردهای فنّی برای بازگشت به حالت پایدار است بنابر این در شاخص «زیرساختهای فنّاورانه » تدوین استاندارهای بازیابی از فاجعه ضروری است، همچنین فراهم کردن سازو کار امضای دیجیتال و گواهی دیجیتال و پیاده سازی خدمات تلفن گویا باعث ارتقای آمادگی این شاخص خواهد شد. وجود پیشتیبانی برخط و فراهم کردن امکانات شخصی سازی وبگاه و به تبع آن امکان تعاملات دوطرفه از طریق وبگاه دانشگاه باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. عدم استفاده از نرم افزار مدیریت منابع برای اشتراک گذاری اطلاعات و فراهم کردن دسترسی آزاد به اطلاعات و همچنین عدم استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی باعث کاهش آمادگی دانشگاه در شاخص «یکپارچگی» شده است با توجه به ظرفیتهای فراوان شبکههای اجتماعی در اطلاع رسانی و انتشار اطلاعات، نیاز به استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی اجتناب ناپذیر است، لذا توجه به این موارد باعث افزایش آمادگی دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص «یکپارچکی» خواهد شد.
8. نتيجه گيري
چگونگی تحقق دولت الکترونیکی محلّی در دانشگاه با سایر سازمانها متفاوت است زیرا در سایر سازمانها موانعی مانند عدم آمادگی سرمایۀ انسانی (ذینفعان، کارکنان)، دسترسی کاربران به اینترنت و سایر ابزارهای فنّاوری وجود دارد ولی معمولاً در دانشگاهها چنین مشکلاتی وجود ندارد، درمقابل انتظار این است که دانشگاهها در زمینۀ مقررات، استفاده از شبکههای اجتماعی و ارتباطات متعامل با مخاطبان (دانشجویان، کارکنان و استادان) پیشرو باشند. در این مقاله پس از معرفی مدلهای مختلف ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی، به چند مورد از ارزیابیهای انجام شده در دانشگاههای ایران و جهان اشاره شد با توجه به اینکه ارزیابیهای انجام شده همۀ ابعاد دولت الکترونیکی را مورد ارزیابی قرار نداده است، در این مقاله به منظور ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح دانشگاهها، مدلی طراحی شده است، شاخصها و سنجههای مدل پیشنهادی با استفاده از نظر خبرگانِ حوزۀ دولت الکترونیکی استخراج شد و با استفاده از آزمونهای آماری، تأثیر شاخصهای مدل در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی در سطح دانشگاهها به دست آمد. شاخصهای مدل به ترتیب اهمیت عبارت است از: «زیرساختهای فنّاورانه»، «نظارت، پشتیبانی و هماهنگی»، «اعتماد»، «سیاست اجرایی و قوانین»، «منابع انسانی»، «فرهنگ دیجیتالی»، «یکپارچگی»، «بودجه» و «زیرساختهای ملّی»، در این پژوهش شاخص زیر ساختهای ملّی کمترین تأثیر را در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی داراست که خود متضمن نگاه فرو ملّی مدل در ارزیابی آمادگی دولت الکترونیکی است. در ادامه آمادگی دولت الکترونیکی در دانشگاه تربیت مدرّس مورد ارزیابی قرار گرفت. ضعف اصلی دانشگاه در شاخص «نظارت، پشتیبانی و هماهنگی»، عدم تعریف «راهبرد ارزیابی مستمر توسعۀ دولت الکترونیکی» است، با توجه به اهمیت ارزیابی دولت الکترونیکی در شناخت نقاط ضعف و قوّتِ ابعاد مختلف دولت الکترونیکی تدوین راهبرد ارزیابی مستمر دولت الکترونیکی ضروری است، همچنین تاکنون در مورد امکانات «پشتیبانی برخط 24 ساعته» و «امکانات شخصی سازی وبگاه» از طرف مرکز رایانه دانشگاه اقدامی صورت نگرفته است بنابراین اقدام برای ایجاد این موارد از طرف مرکز رایانه باید در اولویت قرارگیرد. با توجه به ضریب نفوذ 93 درصدی تلفن همراه در ایران [34]، تعریف طرح جامع دولت همراه باید به صورت جدّی مورد توجه قرار گیرد. از مزیتهای دولت الکترونیکی امکان دسترسی آزاد به اطلاعات است که باعث ایجاد شفافیت بیشتر و افزایش اعتماد در ذینفعان میشود بنابراین با توجه به اینکه امکان دسترسی آزاد به اطلاعات از طریق وبگاه دانشگاه وجود ندارد این امکان باید فراهم شود. از موارد بسیار مهّمی که تأثیر بسزایی در میزان آمادگی دولت الکترونیکی دانشگاه دارد «تعریف مرجع حقوقی برای رفع مشکلات برخط» است که تاکنون اقدامی برای تعریف چنین مرجعی صورت نگرفته است بنابراین باید در بین اولویتهای اصلی دولت الکترونیکی دانشگاه قرار بگیرد. از نتایج مهّم این ارزیابی میتوان به آمادگی بالای دانشگاه در شاخصهای «منابع انسانی»، « فرهنگ دیجیتالی»، «قوانین و سیاست اجرایی » و «نظارت، پشتیبانی و هماهنگی» اشاره کرد، آمادگی بالای دانشگاه تربیت مدرّس در شاخص منابع انسانی بیانگر ظرفیت بالای دانشگاه در ارتقای سریعتر دولت الکترونیکی است، همچنین با توجه به آمادگی نه چندان مطلوب در شاخصهای «اعتماد»، «یکپارچگی» و «زیرساخت های فنّاورانه » نیاز به برنامه ریزی برای ارتقای این شاخصها بیش از پیش احساس میشود. از نظر نگارندگان مهمترین موضوعیکه باید مدّ نظر مدیران دانشگاه قرارگیرد تدوین منشور «ارزیابی مستمر توسعۀ دولت الکترونیکی» است، چرا که پیشگیری از انحراف در توسعۀ دولت الکترونیکی تنها در صورت ارزیابی مستمر ممکن است؛ بنابراین نیاز به تعریف ساز و کار ارزیابی مستمر و همچنین ایجاد کارگروهی برای ارزیابی متمرکز و مستمر دولت الکترونیکی احساس میشود.
مراجع
[1] Machova, R., & Lnenicka, M. (2016). "Modelling e-government development through the years using cluster analysis." JeDEM-eJournal of eDemocracy and OpenGovernment 8, no. 1: 62-83.
[2] Al-Omari, A., & Al-Omari, H. (2006). "E-government readiness assessment model." Journal of Computer Science 2, no. 11: 841-845.
[3] Al-Hujran, O., & Al-Dalahmeh M. (2011). "The role of national culture on citizen adoption of egovernment web sites." In ECEG2011-Proceedings of the 11th European Conference on E Government: ECEG2011, p. 17. Academic Conferences Limited.
[4] ITU. (2016). Available From: https://www.itu.int/en/ITU- D/Statistics /Pages/publications/mis2016/methodology.aspx (access at 3/3/2018).
[5] Bui, T. X., Sankaran, S., & Sebastian, I. M. (2003). A framework for measuring national e- readiness. International Journal of Electronic Business, 1(1), 3–22.
[6] Janssen, D., Rotthier, S., & Snijkers, K. (2004). If you measure it they will score: An assessment of international egovernment benchmarking. Information Policy, 9(3), 121–130.
[7] Ghavamifar, A., Beigi, L., & Montazer, G. (2008) "The comparison of different e-readiness assessment tools." Information and Communication Technologies: From Theory to Applications, ICTTA 2008. 3rd International Conference on, pp. 1-5.
[8] Kurdi, R., Taleb-Bendiab, A., Randles, M., & Taylor, M. (2011). E-government information systems and cloud computing (Readiness and Analysis). In developments in E-systems Engineering (DeSE) pp 404–409.
[9] ITU. (2012). measuring the information society 2012 [online]. geneva (Switzerland): ITU. Available from: http://www.itu.int/pub/d-ind-ictoi-2012/en.
[10] Mohammed, F., and O. Ibrahim. (2013). "Refining e-government readiness index by cloud computing." Journal Teknologi 65, no. 1: 23-34.
[11] Ghasemzadeh, F., & Yousefizadeh, M. (2003). A three-layer model for evaluating e-government. 25th McMaster world congress, December 24 and 25, 2003, Canada.
[12] Abbasi, M., & Montazer, G. (2017), Effective factors in assessing e-government readiness in Iran, Journal of Industrial Engineering and Management Sharif 33 (1). (In Persian).
[13] Information Technology Organization of Iran. (2020). Report on the results of the fifth stage of evaluation of electronic services of organizations, Information Technology Executive Council, June 2020. (In Persian).
[14] Farzandipour, M., Maidani, Z., and Gilasi, H. (2013). Providing educational and research services in the direction of e-government: The role of the website of Iranian medical universities. Education in Medical Sciences April 2013 13 (1): 28-18. (In Persian).
[15] Khalifa, G., & Azad, M. (2011). The realization of e-government from the perspective of the staff of shahid Chamran university of Ahvaz. Quarterly Journal of Education Strategies, Volume 4, Number 4, pp. 177-82. (In Persian).
[16] Pillay, K., and L. Erasmus. (2017). "E-readiness in South African higher education: a Delphi study: With a focus on determining key factors and stakeholders. In IEEE AFRICON 2017; 758-763." IEEE. https://doi. org/10.1109/AFRCON.
[17] Ranjbarzadesh, F., Salek, M., Biglu, H., Hassanzadeh, S., Safaei, N., and Saleh, P. (2013) "E-readiness assessment at Tabriz University of medical sciences." Research and Development in Medical Education2, no. 1: 3.
[18] Hanafizadeh, P., Hanafizadeh, M., Hedayipour, R. (2008) Designing an e-readiness assessment model for Iranian universities and higher education institutions. Quarterly Journal of Research and Planning in Higher Education. 14 (2): 103-137. (In Persian).
[19] Pouti, N., (2017). A comprehensive review of e-government readiness assessment models and presentation of e-government readiness assessment methodology at the provincial analysis level, bi-quarterly journal of information management, 3 (2): 140-180. (In Persian).
[20] Srivastava, Shirish C., and Thompson Teo.(2005). "Citizen trust development for e-government adoption: Case of Singapore." PACIS 2005 Proceedings : 59.
[21] Alghamdi, I., Goodwin, R., & Rampersad, G., (2014). "E-government readiness assessment for government organizations in developingcountries."Computer and Information Science 4, no. 3.
[22] United Nations, UN e-government development database (2012), [Online]. New York: UNPAN. From: http://www2.unpan.org/egovkb/.
[23] Eggers, William D., & Bellman, J., (2016). "The journey to government’s digital transformation." A Deloitte Digital global survey.
[24] UN. (2018). The United Nations E-government survey 2018: gearing e-government to support transformation towards sustainable and resilient societies was launched on July 19 2018.
[25] UN. (2016). Available from https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Reports/UN-E-GovernmentSurvey-2016 egovernment.
[26] Alghamdi, I., Goodwin, R., and Rampersad, G., (2014). "Organizational E-government readiness: an investigation in Saudi Arabia." InternationalJournal of Business and Management 9, no. 5.
[27] Nurdin, N., Stockdale, R., and Scheepers, H., (2010). "Examining the role of the culture of local government on adoption and use of e-government services." In E-government, e-services and global processes, pp. 79-93. Springer, Berlin, Heidelberg.
[28] APEC. (2017). "Internet and digital economy roadmap". Concluding senior officials meeting Danang, Vietnam 6-7 November 2017.
[29] Khaki, G., (2012). Research method with an approach to dissertation writing. Tehran: Bazetab publisher. pp. 41-61. (In Persian).
[30] Abdul Maleki, J., and Rashidi, Z., (2012). Structural equation modeling. Tehran Sociologists publisher. P.51. (In Persian).
[31] Habibi, A., (2016). Lisrel software application training. Third Edition. Tehran: Jihaddaneshgahi publisher. pp. 43-45. (In Persian).
[32] Klein, Paul. (1994). Easy guide to factor analysis: translated by Asghar Minaei. 2014. Tehran: Samat Publications. (In Persian).
[33] Shumakher, R. E., & Lumex, R. J. (2009). Introduction to Structural Equation Modeling. Translated by: V. Ghasemi, Tehran: Sociology publisher, (In Persian).
[34] ITU. (2018). Available From: https:// www.itu.int/en/ITU/D/Statistics/Pages/default.aspx.
.
پیوستها
پیوست الف. نتایج تحلیل عاملی تأییدی مرتبۀ اول
سطح معناداری | بار عاملی | سنجه | شاخص | سطح معناداری | بار عاملی | سنجه | شاخص |
0.000 | 58/0 | o1 | زیرساخت سازمانی | 0.000 | 1 | t1 | اعتماد |
0.000 | 65/0 | o 2 | 0.000 | 85/0 | t2 | ||
0.000 | 54/0 | o 3 | 0.000 | 45/0 | t3 | ||
0.000 | 69/0 | o4 | 0.000 | 55/0 | t4 | ||
0.000 | 45/0 | o5 | 0.000 | 43/0 | t5 | ||
0.000 | 69/0 | o 6 | 0000 | 57/0 | t 6 | ||
0.000 | 36/0 | o 7 | 0.000 | 93/0 | t 7 | ||
0.000 | 53/0 | o 8 | 0.000 | 41/0 | p1 | سیاست اجرایی سازمان و قوانین | |
0.000 | 78/0 | o9 | 0.000 | 1 | p 2 | ||
0.000 | 64/0 | o10 | 0.000 | 65/0 | p 3 | ||
0.000 | 76/0 | o 11 | 0.000 | 53/0 | p 4 | ||
0.000 | 1 | o12 | 0.000 | 43/0 | p 5 | ||
0.000 | 56/0 | o 13 | 0.000 | 54/0 | p 6 | ||
0.000 | 68/0 | o14 | 0.000 | 38/0 | p 7 | ||
0.000 | 43/0 | o15 | 0.000 | 78/0 | p 8 | ||
0.000 | 64/0 | o16 | 0.000 | 75/0 | m1 | نظارت، پشتیبانی و هماهنگی | |
0.000 | 49/0 | o 17 | 0.000 | 42/0 | m 2 | ||
0.000 | 34/0 | o 18 | 0.000 | 44/0 | m 3 | ||
0.000 | 75/0 | h 19 | 0.000 | 56/0 | m 4 | ||
0.000 | 77/0 | o20 | 0.000 | 76/0 | m 5 | ||
0.000 | 74/0 | o21 | 0.000 | 38/0 | m 6 | ||
0.000 | 62/0 | o22 | 0.000 | 43/0 | m 7 | ||
0.000 | 65/0 | o23 | 0.000 | 87/0 | m 8 | ||
0.000 | 69/0 | o24 | 0.000 | 1 | i1 | یکپارچگی | |
0.000 | 72/0 | o25 | 0.000 | 36/0 | i 2 | ||
0.000 | 43/0 | o26 | 0.000 | 60/0 | i 3 | ||
0.000 | 67/0 | o27 | 0.000 | 56/0 | i 4 | ||
0.000 | 75/0 | o28 | 0.000 | 55/0 | i 5 | ||
0.000 | 68/0 | o29 | 0.000 | 49/0 | i6 | ||
0.000 | 62/0 | o30 | 0.000 | 32/0 | i7 | ||
0.000 | 66/0 | o31 | 0.000 | 71/0 | i8 | ||
0.000 | 74/0 | o32 | 0.000 | 32/0 | c1 | فرهنگ دیجیتالی | |
0.000 | 54/0 | o33 | 0.000 | 78/0 | c 2 | ||
0.000 | 42/0 | o34 |
| 0.000 | 1 | c 3 | |
0.000 | 77/0 | o35 | 0.000 | 66/0 | c 4 | ||
0.000 | 65/0 | b1 | بودجه | 0.000 | 60/0 | c 5 | |
0.000 | 55/0 | b2 | 0.000 | 35/0 | c 6 | ||
0.000 | 54/0 | b3 | 0.000 | 54/0 | c 7 | ||
0.000 | 76/0 | b4 | 0.000 | 49/0 | c 8 | ||
0.000 | 63/0 | b5 | 0.000 | 58/0 | c9 | ||
0.000 | 86/0 | b6 | 0.000 | 79/0 | c 10 | ||
0.000 | 49/0 | b7 | 0.000 | 37/0 | c 11 | ||
0.000 | 74/0 | n1 | زیرساخت ملّی | 0.000 | 54/0 | h1 | منابع انسانی |
0.000 | 39/0 | n2 | 0.000 | 63/0 | h 2 | ||
0.000 | 76/0 | n3 | 0.000 | 76/0 | h 3 | ||
0.000 | 54/0 | n4 | 0.000 | 44/0 | h 4 | ||
0.000 | 67/0 | n5 | 0.000 | 98/0 | h5 | ||
0.000 | 73/0 | n6 | 0.000 | 75/0 | h 6 | ||
0.000 | 48/0 | n7 | 0.000 | 44/0 | h 7 | ||
0.000 | 46/0 | n8 | 0.000 | 65/0 | h 8 | ||
0.000 | 49/0 | n9 | 0.000 | 61/0 | h 9 | ||
| 0.000 | 62/0 | h 10 | ||||
0.000 | 66/0 | h11 | |||||
0.000 | 87/0 | h12 | |||||
0.000 | 33/0 | h 13 | |||||
0.000 | 46/0 | h14 | |||||
0.000 | 87/0 | h 15 | |||||
0.000 | 56/0 | h16 | |||||
0.000 | 73/0 | h 17 | |||||
پیوست ب. شاخصها و سنجههای مدل فرو ملّی آمادگی دولت الکترونیکی
شاخص | سنجه | وزن |
اعتماد ( 84/12 ) | اعتقاد به امانت داری سازمان باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 86/12 |
بهره گیری سازمان از زیرساخت کلید عمومی باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 14/14 | |
دسترس پذیری وبگاه سازمان (7Í24) باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 68/13 | |
وجود سامانۀ پشتیبانی برخط (7Í24) باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 04/15 | |
امکانات شخصی سازی کانال دسترسی سازمان باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 36/17 | |
امکان تعاملات دوطرفه از طریق وبگاه سازمان باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 61/11 | |
سادگی استفاده از خدمات دولت الکترونیکی سازمان باعث ایجاد اعتماد در کاربران میشود. | 32/15 | |
سیاست اجرایی و قوانین سازمان (07/12 )
| وجود طرح جامع برای توسعۀ فنّاوری اطلاعات در سازمان | 97/11 |
وجود طرح جامع برای حرکت به سمت دولت الکترونیکی همراه | 08/13 | |
وجود سیاستهای ارتباطات الکترونیکیِ درون سازمانی | 19/11 | |
وجود سیاستهای ارتباطات الکترونیکیِ بین سازمانی | 94/13 | |
وجود مقررات حفاظت از مالکیت فکری الکترونیکی در سازمان | 86/12 | |
وجود مرجع مناسب حقوقی برای دادخواهی در زمینۀ مشکلات برخط دولت الکترونیکی | 44/13 | |
وجود آیین نامه امنیت محتوای الکترونیکی | 47/12 | |
وجود آیین نامه آموزشی دورههای دولت الکترونیکی برای کارکنان | 03/11 | |
نظارت، پشتیبانی و هماهنگی (91/13)
| تعهد مدیریت سازمان به اجرای برنامه دولت الکترونیکی | 33/13 |
وجود راهبرد ارزیابی مستمر توسعۀ دولت الکترونیکی | 92/12 | |
وجود برنامه اجرایی مدون برای دولت الکترونیکی در سازمان | 14/12 | |
وجود استانداردهای نظارت و ارزیابی پروژههای دولت الکترونیکی | 14/13 | |
برنامه ریزی راهبردی فنّاوری اطلاعات و ارتباطات | 89/11 | |
مهارتهای اجرایی و تجارب قبلی مدیریت فنّاوری اطلاعات و ارتباطات سازمان | 56/11 | |
وجود سامانۀ گزارش گیری مدیریتی (داشبورد مدیریتی) در سازمان | 17/11 | |
هماهنگی سازو کار دولت الکترونیکی سازمان با دولت الکترونیکی ملّی | 86/13 | |
منابع انسانی ( 00/12)
| وجود مدیران آشنا به مفاهیم فنّاوری اطلاعات و ارتباطات و دولت الکترونیکی در سازمان | 86/10 |
سطح مهارتهای فنّاوری اطلاعات کارکنان سازمان | 20/10 | |
وجود پست مدیریت فنّاوری اطلاعات به عنوان بخشی از سازمان | 82/8 | |
وجود واحد مدیریت اطلاعات | 95/8 | |
تعداد کارکنان با تحصیلات دانشگاهی | 14/8 | |
خبرگان فنّاوری اطلاعات و ارتباطات ( درصدافراد استخدام شده) | 41/10 | |
آشنایی کارکنان و مدیران با روشهای ارتباطی در محیط مجازی (رایانامه، پیامک، پیام رسانهای شبکهایی، ارتباطات تصویری و غیره) | 77/7 | |
وجود برنامه آموزش و توسعۀ مهارتهای فنّاوری اطلاعات کارکنان سازمان | 27/9 | |
آشنایی عمومی کارکنان و مدیران با تلفنهای هوشمند، تبلت و استفاده از آنها | 38/8 | |
وجود طرح مدّون برای آموزش استفاده از خدمات دولت الکترونیکی به کارکنان و شهروندان | 91/8 | |
مهارتهای دیجیتالی پایه شهروندان ( افراد بین 16 تا 74 سال) | 29/8 | |
آشنایی شهروندان با خدمات دولت الکترونیکیِ سازمان | 48/18 | |
میزان تحصیلات شهروندان (بیسواد، ابتدایی، دیپلم، کارشناسی، کارشناسی ارشد و بالاتر) | 00/16 | |
آشنایی عمومی شهروندان با تلفنهای هوشمند، تبلت و استفاده از آنها | 57/16 | |
تعداد دانش آموختگان ( رشتههای مهندسی و علوم پایه در هزار نفر برای سنین بین 20 تا 29 سال) | 43/14 | |
آشنایی شهروندان با روشهای ارتباطی در محیط مجازی (رایانامه، پیامک، پیام رسانهای شبکهای، ارتباطات تصویری و غیره) | 62/16 | |
وجود تبلیغات (صداو سیما و شهری) به منظور آشنایی با خدمات دولت الکترونیکی سازمان برای شهروندان | 90/17 | |
یکپارچگی اطلاعات سازمانی (91/9)
| اتصال به مرکز ملی تبادل اطلاعات | 83/13 |
استفاده سازمان از نرم افزار برنامهریزی مدیریت منابع برای به اشتراک گذاری اطلاعات | 53/13 | |
به اشتراک گذاری اطلاعات داخل و خارج از سازمان | 08/12 | |
استفاده سازمان از سامانۀ مدیریت ارتباط با مشتری | 33/11 | |
استفاده از سامانه پرداخت برخط در سازمان | 86/12 | |
امکان صدور صورت حساب الکترونیکی در سازمان | 56/11 | |
استفاده از رسانههای اجتماعی مجازی در سازمان | 81/12 | |
سهولت دسترسی به اطلاعات | 00/12 | |
بودجه ( 62/8)
| سهم بودجۀ دولت الکترونیکی از بودجۀ کل فنّاوری اطلاعات سازمان | 46/14 |
سهم بودجه تأمین تجهیزات سخت افزاری، نرم افزازی، شبکه و زیرساخت ارتباطی از بودجۀ کل سازمان | 04/15 | |
سهم بودجۀ امنیت فنّاوری اطلاعات از بودجۀ کل فنّاوری اطلاعات سازمان | 43/15 | |
سهم بودجۀ آموزش کارکنان درحوزۀ فنّاوری اطلاعات از بودجۀ کل سازمان | 36/14 | |
سهم بودجۀ آموزش فنّاوری اطلاعات از بودجۀ کل آموزش سازمان | 00/13 | |
سهم بودجۀ تأمین محتوای الکترونیکی از بودجۀ کل فنّاوری اطلاعات سازمان | 68/12 | |
سهم بودجۀ باز طراحی فرایندها( مهندسی مجدد فرایندها) از بودجۀ کل فنّاوری اطلاعات سازمان | 04/15 | |
زیرساختهای سازمان ( 11/14)
| استفاده از سیستم عامل امن در سازمان | 43/3 |
وجود واحد امنیت اینترنت در سازمان | 03/3 | |
وجود زیرساخت کلید عمومی در سازمان | 96/2 | |
استفاده از آنتی ویروس معتبر در سازمان | 98/2 | |
وجود دیوارۀ آتش سخت افزاری در سازمان | 80/2 | |
وجود سازو کار امضای دیجیتال و گواهیهای دیجیتال در سازمان | 27/3 | |
استفاده از دستگاههای زیست سنجی در سازمان ( خودپردازهای زیست سنجی، سیستم احراز هویت زیست سنجی و غیره) | 93/2 | |
وجود برنامه های بازیابی فاجعه ( Disaster Recovery Plan) | 17/3 | |
استفاده ازسرورهای وب و برنامههای کاربردی اختصاصی در سازمان | 16/3 | |
تعداد رایانههای موجود در سازمان (نسبت به تعداد کارکنان) | 31/2 | |
تعداد رایانههای متصل به اینترنت در سازمان (نسبت به تعداد کارکنان) | 40/2 | |
تعداد چاپگرها و پویشگرها ( نسبت به تعداد کارکنان) | 16/2 | |
وجود سیستم برق بدون وقفه در سازمان | 16/3 | |
استفاده از دستگاه ذخیره سازی متصل به شبکه (NAS) | 94/2 | |
وجود سامانههای پرداخت الکترونیکی در سازمان | 73/2 | |
وجود سامانۀ اتوماسیون اداری در سازمان | 67/2 | |
وجود سامانۀ گزارشساز، مولد گردش کار و داشبورد مدیریتی در سازمان | 67/2 | |
وجود سامانه اسناد و مدارک الکترونیکی در سازمان | 58/2 | |
وجود سامانۀ تلفن گویا در سازمان | 60/2 | |
وجود شبکه محلی در سازمان (اینترانت داخلی) | 32/2 | |
متوسط پهنای باند سازمان | 81/2 | |
میزان تأخیر شبکه | 84/2 | |
وجود استاندارد نظارت و نگهداری مستمر زیرساختهای فنّاوری اطلاعات و ارتباطات | 95/2 | |
وجود استانداردهای فنّی مربوط به سامانههای نرم افزاری | 85/2 | |
وجود استانداردهای فنّی مربوط به شبکههای کامپیوتری | 93/2 | |
وجود استانداردهای بکارگیری رایانش ابری | 05/3 | |
وجود استانداردهای مربوط به راه حل بازیابی فاجعه برای اطمینان از ادامه فعالیتهای سازمان در شکستهای گسترده | 13/3 | |
درگاه نقطۀ آغاز یکتا در سازمان | 35/3 | |
وجود دولت همراه در سازمان ( ارائه خدمات مبتنی بر تلفنهای هوشمند) | 22/3 | |
جنبههای فنّی درگاه سازمان (ازنظر پیوندهای خراب، امنیت، سرعت، برنامه نویسی، زیرساخت و غیره ) | 12/3 | |
وجود کیوسکهای اطلاع رسانی در سطح شهر | 57/2 | |
استانداردهای دسترسی وب ( برای همه کاربران با هر توانایی جسمی قابل دسترسی باشد) | 85/2 | |
| واسط کاربری کاربر پسند | 26/3 |
امکانات شخصی سازی درگاه سازمان | 24/2 | |
استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی | 59/2 | |
فرهنگ ( 38/10)
| میزان اعتقاد مدیران و کارکنان به دولت الکترونیکی به عنوان روش خدمات رسانی مناسب | 95/18 |
میزانِ سازگاری با تغییرات فنّاوری در بین کارکنان سازمان | 38/18 | |
میزان توجه سازمان به فرهنگ سازی مبتنی بر فنّاوری | 95/18 | |
ساختار دیوان سالاری (بوروکراتیک) سازمان | 76/14 | |
داشتن سازو کار ارتقای شغلی و نظام پاداش ( سازگاری) | 62/14 | |
برگزاری کارگاههای ترویجی دربارۀ دولت الکترونیکی | 33/14 | |
تأثیر سن کاربران در استفاده از خدمات دولت الکترونیکی | 80/19 | |
تأثیر جنسیت کاربران در استفاده از خدمات دولت الکترونیکی | 80/14 | |
تأثیر تحصیلات کاربران در استفاده از خدمات دولت الکترونیکی | 73/19 | |
میزانِ سازگاری شهروندان با تغییرات | 47/22 | |
میزان آشنایی شهروندان با مزایای دولت الکترونیکی | 20/23 | |
زیرساختهای ملی ( 16/6)
| پهنای باند ملّی (شبکه ملّی اطلاعات) | 80/12 |
هزینههای پهنای باند ثابت نسبت به درآمد مردم | 67/10 | |
درصد خانوارهای دارای رایانه | 11/11 | |
درصد خانوارهای دارای دسترسی به اینترنت | 51/10 | |
پوشش 4G ( نواحی پوشش داده شده، اپراتورها) | 09/12 | |
ضریب نفوذ تلفن همراه ( درصد ) | 5/10 | |
ضریب نفوذ تلفن ثابت ( درصد ) | 73/9 | |
درصد مشترکان اینترنت پر سرعت ( سرعت بیشتر از 30 مگا بیت بر ثانیه) | 20/11 | |
درصد کاربران اینترنت ( افراد بین 16 تا 74 سال) | 31/11 |
Assessing e-government readiness at the level of Iranian government organizations (Case study: Tarbiat Modares University)
Abstract
Given the fact that universities are known as the pioneer of progress and innovation in society, the expectation of e-government maturity in universities is higher than in other government organizations. Given the high capacity of human capital, universities have the ability to adapt to e-government sooner than other organizations. To meet these expectations, the e-government of universities and higher education institutions must be continuously evaluated. In this paper, in order to design a model for assessing the readiness of e-government at the level of government organizations, a model has been extracted that includes "organizational-Affiliated" and "independent of the organization" indicators. The order of importance is: "Technological Infrastructure", "Monitoring, Support and Coordination", "Trust", "Executive Policy and Law", "Human Resources", "Digital Culture", "Integrity" and "Budget", as well as the " National Infrastructure" index is considered as an independent indicator of the organization. In the field study, the model was used to assess the readiness of e-government at Tarbiat Modares University.
Keywords: E-government, E-government readiness, University, National Model, Tarbiat Modares.
نویسندهی مسئول: غلامعلی منتظر montazer@modares.ac.ir *
