راهبرد های توسعه و تدوین نظام قضایی برای نیل به اهداف حکمرانی قضایی اسلام
محورهای موضوعی : حکمرانی قضاییسید صمصام الدین قوامی 1 , سید نیما نوروزی 2
1 - مدیر بنیاد فقهی مدیریت اسلامی و استاد درس خارج حوزه علمیه قم، قم، ایران
2 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
کلید واژه: حکمرانی قضائی اسلامی, مقاصد شریعت, شفافیت, پاسخگویی, استقلال قضائی,
چکیده مقاله :
این مقاله به بررسی راهبردهای توسعه و تدوین نظام قضائی اسلامی برای تحقق اهداف حکمرانی قضائی اسلام میپردازد. با توجه به مقاصد شریعت و حکمت در سیستم قضائی اسلامی، این تحقیق به تحلیل اصولی همچون شفافیت، استقلال قضائی، شایستهسالاری، پاسخگویی و عدالت در سیستم قضائی اسلامی میپردازد و نحوه تأثیرگذاری آنها بر کارآمدی و عدالت پایدار در جامعه را بررسی میکند. همچنین، مقایسهای بین سیستمهای قضائی کشورهای اسلامی و جهانی ارائه میدهد تا نشان دهد که چگونه میتوان از تجربیات بینالمللی برای بهبود سیستم قضائی اسلامی استفاده کرد. هدف این تحقیق معرفی راهبردهایی است که بر اساس اصول شریعت و حکمت، میتوانند به تدوین و توسعه نظام قضائی اسلامی کمک کنند. در این راستا، پیشنهادهایی برای تقویت شفافیت، ارتقای استقلال قضائی، تدوین معیارهای شایستهسالاری و ایجاد سازوکارهای پاسخگویی مؤثر در سیستم قضائی اسلامی مطرح میشود. این تحقیق به سیاستگذاران و مسئولان دستگاه قضائی در کشورهای اسلامی کمک میکند تا راهبردهای مؤثری برای تحقق عدالت و بهبود کیفیت دادرسی در سیستمهای قضائی خود تدوین کنند.
This article examines the strategies for the development and formulation of an Islamic judicial system to achieve the objectives of Islamic judicial governance. In light of the objectives of Sharia and wisdom in the Islamic judicial system, this study analyzes principles such as transparency, judicial independence, meritocracy, accountability, and justice within the judicial system and explores how they influence efficiency and sustainable justice in society. Additionally, it provides a comparison between the judicial systems of Islamic countries and global models, demonstrating how international experiences can be leveraged to improve the Islamic judicial system. The goal of this research is to introduce strategies based on Sharia and wisdom principles that can help formulate and develop an Islamic judicial system. In this context, suggestions are made to enhance transparency, strengthen judicial independence, establish meritocratic standards, and create effective accountability mechanisms in the Islamic judicial system. This research aims to assist policymakers and judicial authorities in Islamic countries in developing effective strategies to achieve justice and improve the quality of adjudication in their judicial systems.
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
آذرنوش، آذرتاش. (1386). فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی. تهران: نشر نی.
آمدی، عبدالواحد بن محمد. (1378). غرر الحکم و درر الکلم (جلد 1 و 2). ترجمه هاشم رسولی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بخشایش اردستانی، احمد، و فرزانه دشتی. (1392). مردم سالاری در حکومت امام علی (علیه السلام). پژوهشنامه علوی، 8 (زمستان).
بشیر، حسین. (1381). نظام دادرسی علوی. پژوهشهای اجتماعی اسلامی، 32-33، بهمن و اسفند.
بلاذری، احمد بن یحیی. (1417 ق.). أنساب الأشراف (جلد 2). بیروت: دار الفکر.
جوادی آملی، عبدالله. (1374). تفسیر تسنیم (جلد 1-10). قم: مؤسسه اسرا.
حیدری، سید محمد. (1423 ق.). معجم الفعال المتداوله (جلد 1). قم: مرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
دیوید، بیتهام، و کوین، بویل. (1376). دموکراسی چیست؟ (ترجمه شهرام نقش تبریزی). تهران: ققنوس.
شریفی، محمد. (1378). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات امیرکبیر.
طبری، ابوجریر. (1879). تاریخ طبری (جلد 3). بیروت: مؤسسه الآلمی للمطبوعات.
عباسنژاد، محسن. (1389). سیره مدیریتی امام علی (علیه السلام). مشهد: بنیاد پژوهشهای قرآن کریم حوزه و دانشگاه.
فابری، میشل، ژان، ژان-پیر، لانگبروک، پتر و پالیات، هلموت (ویراستاران). (۲۰۰۵). مدیریت قضایی در اروپا و ارزیابی کیفیت آن. پاریس: انتشارات مونشریستین.
کاپلتتی، میکلائه. (۱۹۸۸). قضات غیرمسئول؟ مطالعه تطبیقی در مورد مسئولیت قضات. میلان: انتشارات جیوفری.
کلوس، لودویگ، روتن، سوزان، پاپلیر، پاتریک، هوبو، برنارد، راتاژ، پیترو و استربان، گابریلا. (۲۰۱۷). راهنمای بهترین شیوهها برای مدیریت دادگاههای عالی. دانشگاه آنتورپ، دانشگاه لیوبلیانا، دادگاه عالی جمهوری لتونی، دادگاه عالی لیتوانی، دادگاه عالی اسپانیا و دیوان کشور مجارستان.
کمیسیون اتحادیه اروپا. (۲۰۱۵). کیفیت اداره عمومی: جعبه ابزار برای کارشناسان. لوکزامبورگ: دفتر انتشارات اتحادیه اروپا.
کنتینی، فابریزیو و کارناوالی، دانیله. (۲۰۱۰). کیفیت عدالت: از تضاد به سیاست. بولونیا: مؤسسه تحقیقات علوم اجتماعی و حکمرانی (IRSIG-CNR). ص ۶.
کنتینی، فابریزیو و موهر، ریناتو. (۲۰۰۸). ارزیابی قضائی: سنتها، نوآوریها و پیشنهادات برای اندازهگیری کیفیت عملکرد دادگاهها. زاربرکن: ویدیام. ص ۲۸.
کنتینی، فابریزیو. (۲۰۰۷). ارزیابی عملکرد عدالت. سمپوزیوم بینالمللی اصلاحات قضائی، آنکارا: وزارت دادگستری ترکیه و بانک جهانی. ص ۳.
گیلبرگ، کریستوف. (۲۰۱۷). دستورالعمل کیفیت عدالت. پاریس: وزارت دادگستری فرانسه.
لانگبروک، پتر و دیکسترا، ریچل. (۲۰۱۷). مدیریت عملکرد دادگاهها و قضات: یادگیری سازمانی و حرفهای در مقابل مسئولیتهای سیاسی. در ارزیابی و طراحی روشها برای ارزیابی و توسعه کیفیت عدالت.
لانگبروک، پتر و دیکسترا، ریچل. (۲۰۱۷). مدیریت عملکرد دادگاهها و قضات: یادگیری سازمانی و حرفهای در مقابل مسئولیتهای سیاسی. در ارزیابی و طراحی روشها برای ارزیابی و توسعه کیفیت عدالت.
متقی هندی، علی. (1414 ق.). الخصال (جلد 1). قم: دارالکتب الاسلامیة.
محمدی، غلامرضا. (1401). فقه قضا و سیاست قضایی در اندیشه امام علی (ع). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
محمدی، کاظم، و محمد دشتی. (1406 ق.). المعجم المفهرس لألفاظ نهج البلاغة. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه.
مرعشی، سید شهاب الدین. (بیتا). تعلیق إحقاق الحق (جلد 8). قم: کتابخانه مرعشی.
معین، محمد. (1386). فرهنگ فارسی معین. تهران: انتشارات سرایش.
مفید، شیخ. (1404 ق.). الفقه علی المذاهب الخمسه (جلد 1). قم: دار الکتب الاسلامیة.
موسوی، محسن باقر. (1419 ق.). القضاء الیغنام القضایی عند الإمام علی (علیه السلام). بیروت: الغدیر.
میدری، احمد، و جعفر خیرخواهیان. (1383). حکمرانی خوب; بنیان توسعه. تهران: مرکز پژوهشهای مجلس.
نورى، میرزاحسین. (1408 ق.). مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل (جلد 3). بیروت: مؤسسه آل البیت.
هاشمی، سید محمد. (1384). حقوق بشر و آزادیهای اساسی. تهران: میزان.
وزارت امور اجتماعی و ادغام اتحادیه اروپا. (۲۰۱۵). کیفیت مدیریت عمومی در اروپا: جعبه ابزار برای کارشناسان. لوکزامبورگ: دفتر انتشارات اتحادیه اروپا.
یزدانی زنوز، هرمز. (1388). بررسی نقش شفافیت در تحقق حکمرانی مطلوب. فصلنامه علمی تخصصی حقوق عمومی، 5.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب. (1371). تاریخ یعقوبی (جلد 2). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
References
Azarnoush, A. (2007). Contemporary Arabic-Farsi dictionary. Tehran: Nashr Ney.
Amidi, A. B. M. (1999). Ghorar al-Hekam and Durar al-Kalam (Vols. 1 & 2). Translated by H. Rasouli. Tehran: Islamic Culture Publishing Office.
Bakhshayesh Ardestani, A., & Dashti, F. (2013). Democracy in the governance of Imam Ali (AS). Alavi Journal, 8 (Winter).
Bashir, H. (2002). The judicial system of Imam Ali (AS). Islamic Social Studies, 32-33, February & March.
Baladhuri, A. B. Y. (1998). Ansab al-Ashraf (Vol. 2). Beirut: Dar al-Fikr.
Jawadi Amuli, A. (1995). Tafseer Tasneem (Vols. 1–10). Qom: Esra Institute.
Heydari, S. M. (2003). Al-Mu'jam al-Fa'al al-Mutadawilah (Vol. 1). Qom: International Center for Islamic Studies.
Beetham, D., & Boyle, K. (1997). What is democracy? (Trans. by Sh. Naqsh Tabarzi). Tehran: Qoqnus.
Sharifi, M. (1999). Moien Persian Dictionary. Tehran: Amir Kabir Publishing.
Tabari, A. J. (1879). Tarikh al-Tabari (Vol. 3). Beirut: Al-Alami Publications.
Abasnejad, M. (2010). The managerial conduct of Imam Ali (AS). Mashhad: Quranic Research Foundation, Hawzah and University.
Fabry, M., Jean, J., Longbroek, P., Paliat, H. (Eds.). (2005). Judicial management in Europe and its quality assessment. Paris: Muncherstein Publishing.
Cappelletti, M. (1988). Irresponsible Judges? A comparative study on the responsibility of judges. Milan: Geoffrey Publishing.
Klaus, L., Rotten, S., Papelier, P., Hubo, B., Rataz, P., & Sterban, G. (2017). Best practices guide for managing supreme courts. Antwerp University, Ljubljana University, Supreme Court of Latvia, Supreme Court of Lithuania, Supreme Court of Spain, and the Court of Hungary.
European Commission. (2015). Public administration quality: Tool kit for experts. Luxembourg: European Union Publishing Office.
Cintini, F., & Carnavalli, D. (2010). Quality of Justice: From conflict to policy. Bologna: Institute for Social Sciences and Governance (IRSIG-CNR), 6.
Cintini, F., & Moher, R. (2008). Judicial Assessment: Traditions, innovations, and proposals for measuring court performance. Zarberken: VDM, 28.
Cintini, F. (2007). Justice performance evaluation. International Symposium on Judicial Reforms, Ankara: Ministry of Justice of Turkey and World Bank, 3.
Gilberg, C. (2017). Justice Quality Guidelines. Paris: Ministry of Justice of France.
Longbroek, P., & Dijkstra, R. (2017). Court and judge performance management: Organizational and professional learning versus political responsibilities. In Evaluating and designing methods for assessing and improving justice quality.
Matqi Hindi, A. (1994). Al-Khassal (Vol. 1). Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyah.
Mohammadi, G. (2022). Fiqh of judicial politics in Imam Ali's thought. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute.
Mohammadi, K., & Dashti, M. (2006). Al-Mu'jam al-Mufahras Li-Alfaz Nahj al-Balagha. Qom: Society of Seminary Teachers of Qom.
Marashi, S. Sh. (n.d.). Taliq Ihaq al-Haq (Vol. 8). Qom: Marashi Library.
Moien, M. (2007). Moien Persian Dictionary. Tehran: Sarayesh Publications.
Mufid, Sh. (2004). Fiqh al-Madhahib al-Khamsa (Vol. 1). Qom: Dar al-Kutub al-Islamiyah.
Mousavi, M. B. (1999). Al-Qada' al-Ighnam al-Qada'i ‘Ind al-Imam Ali (AS). Beirut: Al-Ghadir.
Midari, A., & Khairkhahian, J. (2004). Good Governance: The foundation of development. Tehran: Parliamentary Research Center.
Nuri, M. H. (2008). Mustadrak al-Wasa'il wa Mustanbat al-Masa'il (Vol. 3). Beirut: Al al-Bayt Institute.
Hashemi, S. M. (2005). Human rights and fundamental freedoms. Tehran: Mizan.
Ministry of Social Affairs and European Union Integration. (2015). Quality of public administration in Europe: Tool kit for experts. Luxembourg: European Union Publishing Office.
Yazdani Zanuz, H. (2009). Exploring the role of transparency in achieving good governance. Journal of Public Law, 5.
Ya'qubi, A. B. Y. (1992). History of Ya'qubi (Vol. 2). Tehran: Scientific and Cultural Publishing Company.
