تعیین گزاره های سیاست های کلان نظام قضای اسلامی از منظر رهبری و ساختار قضایی
محورهای موضوعی : حکمرانی قضاییسید صمصام الدین قوامی 1 , نیما نوروزی 2
1 - مدیر بنیاد فقهی مدیریت اسلامی و استاد درس خارج حوزه علمیه قم، قم، ایران
2 - گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشکده علوم و معارف، جامعه المصطفی العالمیه و سطوح عالیه قم، حوزه علمیه قم، قم شریف، ایران
کلید واژه: فقه امامیه, حکمرانی قضایی, عدالت اسلامی, سیاستگذاری قضایی, نظام قضایی اسلام,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف تبیین مبانی فقهی حکمرانی قضایی در اسلام و استخراج اصول سیاستی آن بر پایهی فقه امامیه انجام شده است. در این راستا، هفت گزارهی کلان شامل: شفافیت ساختاری، شایستهسالاری در انتخاب رهبران قضایی، تمرکز بر سیاستگذاری کلان و تفویض امور اجرایی، کنترل و مدیریت منابع، انسجام نهادی، توزیع عادلانهی منابع و نیروی انسانی، و تربیت نیروی انسانی شایسته، بهعنوان ارکان عدالت پایدار تحلیل گردیدهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد که هر یک از این اصول ریشه در قواعد معتبر فقهی چون حفظ نظام، أداء الأمانات، نفی سبیل، لاضرر، و ما لا یتمّ الواجب إلا به فهو واجب دارند و از احکام وضعی شریعت محسوب میشوند. تحلیل آیات و روایات بیانگر آن است که تحقق عدالت قضایی بدون نهادینهسازی این گزارهها ممکن نیست. فقه امامیه با اتکای بر ولایت، عدالت و نظم، توانایی ارائهی الگوی جامع حکمرانی قضایی اسلامی را دارد که هم بر مشروعیت دینی استوار است و هم پاسخگوی الزامات مدیریتی معاصر میباشد.
This study aims to explicate the jurisprudential foundations of judicial governance in Islam and to extract its principal policy propositions based on Imamiyyah (Shi‘a) jurisprudence. In this framework, seven macro-level propositions—structural transparency, merit-based selection of judicial leaders, prioritization of macro-level policymaking alongside the delegation of executive affairs, oversight and management of resources, institutional coherence, equitable distribution of financial and human resources, and systematic cultivation of qualified judicial personnel—are analyzed as the essential pillars of sustainable justice. The findings indicate that each of these principles is firmly rooted in authoritative jurisprudential maxims such as ḥifẓ al-niẓām (preservation of order), adā’ al-amānāt (fulfilling trusts), nafy al-sabīl (preventing domination), lā ḍarar (no harm), and mā lā yatimm al-wājib illā bihi fa-huwa wājib (that without which an obligation cannot be fulfilled is itself obligatory). Textual analysis of Qur’anic verses and Prophetic and Imami narrations further demonstrates that the realization of judicial justice is unattainable without institutionalizing these propositions. Imamiyyah jurisprudence—grounded in the principles of authority (wilāyah), justice, and order—possesses the capacity to articulate a comprehensive model of Islamic judicial governance that is simultaneously rooted in religious legitimacy and responsive to the administrative demands of the contemporary era.
