لیسانس‌های اجباری در پرتو نظریه سوءاستفاده از حق اختراع: مطالعه تطبیقی ایران و آمریکا
محورهای موضوعی : Property lawمرتضی سعیدقادری 1 , امین میرزمانی 2
1 - پژوهشگر مقطع دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا، ایران
2 - پژوهشگر مقطع دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین، پیشوا، ایران
کلید واژه: نظریه سوء استفاده از اختراع, لیسانس اجباری, حقوق رقابت, حق اختراع, سوء استفاده از حق.,
چکیده مقاله :
در چشم‌انداز پیچیده عصر نوآوری، انحصار بی‌رویه حقوق اختراع می‌تواند مانعی جدی بر سر راه رقابت سالم و دسترسی عادلانه به فناوری‌ها ایجاد کند، از این رو این پژوهش با روش تحلیل تطبیقی و بررسی رویه‌های قضایی به تبیین نظریه «سوءاستفاده از حق اختراع» در حقوق ایالات متحده و سازوکار «لیسانس اجباری» در معاهده تریپس و تطبیق آن با ظرفیت‌های قانونی ایران پرداخته است. یافته‌های تحقیق نشان داد که در نظام آمریکایی ایجاد امکان تعلیق موقت اجرای حق اختراع پس از اثبات سوءاستفاده، ضمن بازدارندگی مؤثر، امکان بازگرداندن حقوق دارنده اختراع را پس از رفع تخلف فراهم می‌سازد و سازوکار لیسانس اجباری بین‌المللی با الزام به مذاکره پیشین، پرداخت جبران خسارت منصفانه و محدودیت در مدت و قلمرو بهره‌برداری، کنترل مناسبی بر امتناع ناعادلانه از صدور مجوز ایجاد می‌کند. بررسی مقررات ایران نیز حکایت از پراکندگی اندک ابزارهایی مانند اعطای مجوز اجباری بدون پیش‌بینی تعلیق موقت یا چارچوب نظری منسجم دارد که کارایی لازم را برای پیشگیری و جبران سوءاستفاده ندارد؛ بر این اساس، پیشنهاد می‌شود با افزودن مقرره‌ای مستقل برای مقابله با سوءاستفاده از حق اختراع، پیش‌بینی امکان تعلیق موقت اجرای حقوق اختراع و تدوین دستورالعمل‌های دادرسی مرتبط، زمینه هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی و تقویت توازن میان انحصار و رقابت در نظام حقوقی ایران فراهم آید.
In the complex landscape of modern innovation, excessive and unchecked patent monopolies can become serious barriers to healthy competition and equitable access to technology. Accordingly, this research—using a comparative analytical method and examining judicial precedents—explores the doctrine of patent misuse in U.S. law, the mechanism of compulsory licensing under the TRIPS Agreement, and their compatibility with Iran’s legal framework.The findings indicate that in the U.S. system, the possibility of temporarily suspending the enforcement of patent rights after establishing misuse serves as both an effective deterrent and a flexible remedy, enabling restoration of the patentee’s rights once the violation has been cured. Meanwhile, the international compulsory licensing mechanism, through requirements such as prior negotiation, payment of fair compensation, and limitations on duration and scope of use, provides an appropriate control mechanism against unjustified refusals to grant licenses. A review of Iranian regulations, however, reveals a limited and fragmented set of tools—such as compulsory licensing—lacking provisions for temporary suspension of rights or a coherent theoretical structure. As a result, the Iranian framework does not provide sufficient efficiency for preventing or remedying misuse. Therefore, it is recommended that an independent legal provision addressing patent misuse be introduced, along with recognition of temporary suspension of patent enforcement and formulation of relevant judicial guidelines. Such reforms would help align Iran’s legal system with international standards and strengthen the balance between monopoly and competition.
