بررسی عوامل مؤثر بر دلبستگی مکانی دانشجویان دختر به فضاهای تعاملی: مطالعه موردی محوطۀ کافه - رستوران‌های مجتمع تجاری رویال

چکیده مقاله :

دلبستگی مکانی یکی از مفاهیم کلیدی در مطالعات روان‌شناسی محیطی و جغرافیای انسانی است که به پیوندهای عاطفی، اجتماعی و عملکردی افراد با مکان‌ها اشاره دارد. فضاهای عمومی شهری، به‌ویژه مکان‌هایی که بستری برای تعاملات اجتماعی و تجربه‌های مشترک فراهم می‌کنند، می‌توانند موجب تقویت این دلبستگی شوند. محوطۀ کافه - رستوران‌ مجتمع تجاری رویال سعادت‌آباد یکی از این فضاهاست که به دلیل ویژگی‌های خاص خود، مورد توجه دانشجویان دختر قرار گرفته و به مکانی برای تجمع، تعامل و گذران اوقات فراغت تبدیل شده است. این پژوهش با هدف بررسی عوامل مؤثر بر دلبستگی مکانی دانشجویان دختر به این فضا انجام شده است و می‌کوشد تا تأثیر ویژگی‌های کالبدی، اجتماعی، فرهنگی و فردی را بر میزان این دلبستگی تبیین کند. روش تحقیق این مطالعه ترکیبی از روش‌های کیفی و کمی است. در بخش کیفی، مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۲۰ دانشجوی دختر که به‌طور مستمر از این محوطۀ کافه - رستوران‌ استفاده می‌کردند، انجام شد و تحلیل محتوای آن‌ها به شناسایی مهم‌ترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر دلبستگی مکانی منجر گردید. سپس، با طراحی پرسشنامه‌ای بر اساس یافته‌های کیفی، اطلاعات ۲۰۰ دانشجو گردآوری شد. داده‌های به‌دست‌آمده از طریق آمار توصیفی و آزمون‌های همبستگی و رگرسیون مورد تحلیل قرار گرفت تا میزان تأثیر هر یک از عوامل شناسایی‌شده مشخص شود. نتایج نشان داد که دلبستگی مکانی در این فضا تحت تأثیر ترکیبی از عوامل کالبدی، اجتماعی و تجربی قرار دارد. در میان این عوامل، ویژگی‌های کالبدی مانند طراحی فضا، نورپردازی و چیدمان، امکان تعاملات اجتماعی، و خاطرات مشترک و تجربه‌های گذشته بیشترین تأثیر را در ایجاد این دلبستگی داشتند. عامل اجتماعی که شامل حضور گروه‌های مشابه، احساس راحتی در تعاملات و امکان تجربه‌ی جمعی بود، به شکل معناداری در تکرار حضور دانشجویان در این مکان نقش داشت. همچنین، تجربه‌های گذشته و خاطرات مثبت ایجادشده در این فضا موجب افزایش حس تعلق کاربران شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که دلبستگی به مکان صرفاً یک واکنش فردی نیست، بلکه نتیجه تعاملات اجتماعی، خاطرات مشترک و کیفیت کالبدی محیط است که در گذر زمان شکل می‌گیرد.

چکیده انگلیسی :

Place attachment is a key concept in environmental psychology and human geography, referring to individuals' emotional, social, and functional bonds with places. Urban public spaces, particularly those that facilitate social interactions and shared experiences, can enhance this attachment. The café-restaurant area of the Royal Commercial Complex in Saadat Abad is one such space that has attracted female students due to its distinctive features, making it a gathering spot for socialization and leisure. This study aims to examine the factors influencing female students' place attachment to this space by exploring the impact of physical, social, cultural, and individual characteristics on the level of attachment. The research employs a mixed-methods approach. In the qualitative phase, semi-structured interviews were conducted with 20 female students who regularly frequented the café-restaurant area. Content analysis of these interviews identified key components affecting place attachment. Based on these findings, a questionnaire was designed and administered to 200 students in the quantitative phase. The collected data were analyzed using descriptive statistics, correlation tests, and regression analysis to determine the impact of each identified factor. The results indicate that place attachment in this space is shaped by a combination of physical, social, and experiential factors. Among these, physical attributes such as spatial design, lighting, and layout, along with opportunities for social interaction and shared memories, had the most significant impact on fostering attachment. Social factors, including the presence of like-minded groups, a sense of comfort in interactions, and the possibility of collective experiences, played a crucial role in students' repeated visits to the location. Furthermore, past experiences and positive memories associated with the space enhanced users’ sense of belonging. These findings suggest that place attachment is not merely an individual response but rather a product of social interactions, shared memories, and the quality of the physical environment, evolving over time.

منابع و مأخذ:

1- پاکزاد، جهانشاه(1389). سیر اندیشه ها در شهرسازی. از فضا تا مکان، تهران: نشر شهر.
2- پرتوی، پروین(1387). پدیدارشناسی ، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
3- پورجعفر، محمدرضا؛ ایزدی، محمدسعید؛ و خبیری، سمانه(1394). دلبستگی مکانی. بازشناسی مفهوم. اصول و معیارها. فصلنامه هویت شهر، 9(24)، 43-54.
4- دانشپور، عبدالهادی؛ سپهری مقدم، منصور؛ و چرخچیان، مریم(1388). تبیین مدل «دلبستگی به مکان» و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 14 (38)، 37-48.
5- صابری، نعیمه؛ پورشهریاری، مه سیما؛ عبداللهی، عباس(1402). نقش تعدیلگری مدت سکونت در رابطه دلبستگی مکان با سلامت روانی و بهزیستی اجتماعی در زنان ساکن شهر تهران. نشریه پژوهش های روان شناسی اجتماعی، 13(50)، 43-56. doi:10.22034/spr.2023.389590.1823
6- عسگری، علی(1402). مقایسه الگوی ذهنی معماران با کاربران جهت افزایش تعلق به مکان در فضاهای اجتماع‌پذیر تجاری. موردهای مطالعاتی: محوطه‌ی کافه-رستوران‌های دو مجتمع رویال و گلستان در شهرک غرب تهران. معماری و شهرسازی آرمان شهر، 16(42)، 135-144.doi:10.22034/aaud.2023.271382.2414
7- غفاری مرندی، علی(1396). مجتمع تجاری اداری رویال سعادت آباد: اینجا همیشه روشن است. دنیای پردازش، 10 (22)، 8..
8- مطلبی، قاسم؛ پاکروان، سمیرا؛ اسمعیلی، بیتا؛ بهرامی‌فر، بهاره.(1402). ارزیابی نقش خلوت بر ارتقای دلبستگی به مکان در کتابخانه دانشگاه فردوسی مشهد. فصلنامه رهپویه معماری و شهرسازی، 2(4)، 21-32.
doi:10.22034/rau.2024.2009492.1061
9- میرزاعلی پور، فروغ؛ لبیب زاده، راضیه؛ و مطیعی، بابک(1403). واکاوی ارتباط مولفه های تاثیرگذار بر ایجاد حس دل بستگی به محیط در مدارس متوسطه دخترانه ارومیه بر اساس نظریه سیمون؛ نمونه موردی: پایه هفتم مدارس دخترانه ناحیه 2 ارومیه. نشریه معماری و شهرسازی ایران، 15(27)، 59-76. doi:10.30475/isau.2024.398281.2045
10- هدفی، فرزانه؛ و صرافی نیک، علی(1403). مطالعه ارتباط دلبستگی به مکان و ادراک محیطی بر رضایت از مکان موردپژوهشی: محله نوبر تبریز. نشریه برنامه ریزی توسعه شهری و منطقه ای، 9(28)، 151-195. doi:10.22054/urdp.2023.74388.1558
11- یزدان پناه شاه آبادی، محمدرضا؛ و عادلی، زینب(1403). بازشناسی مولفه های موثر بر حس دلبستگی مکان در سه مقیاس خانه. محله، شهر. نشریه مطالعات شهری، 13(51)، 73-86..doi:10.22034/urbs.2024.139973.4984
12- Altman, I. (1993). Dialectics, physical environments, and personal relationships. Communications Monographs, 60(1), 26-34. doi:10.1080/03637759309376291
13- Anggiani,M., Ayudya,R.D., Hirda, A. (2025). Sense of place attachment of user in public open space commercial building in West Jakarta. BIO Web of Conferences, 159, 1-9.
doi:10.1051/bioconf/202515906005.
14- Bonaiuto, M., Aiello, A., Perugini, M., Bonnes, M., & Ercolani, A. P. (1999). Multidimensional perception of residential environment quality and neighbourhood attachment in the urban environment. Journal of environmental psychology, 19(4), 331-352. doi:10.1006/jevp.1999.0138
15- Bonaiuto, M., Fornara, F., & Bonnes, M. (2003). Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments: a confirmation study on the city of Rome. Landscape and urban planning, 65(1-2), 41-52. doi:10.1016/S0169-2046(02)00236-0
16- Bonnes, M., & Secchiaroli, G. (1995). Environmental psychology: A psycho-social introduction.
17- Brower, S. (1988), Design in Familiar Places: What Makes Home Environments Looks Good, Praeger, New York.
18- Cohen, Y.S. and Shinar, A. (1985), Neighbourhoods and Friendship Networks, The University of Chicago, Chicago.
19- Eisenhauer, B.W., Krannich, R.S. and Blahna, D.J. (2000), 'Attachments to special places on public lands: An analysis of activities, reason for attachments, and community connections', Society and Natural Resources, 13, pp. 421-441. doi:10.1080/089419200403848
20- Ghasemieshkaftaki, M., Dupre, K., Campbell, J., Fernando, R. Enhancing Place Attachment Through Developing Public Open Places: A Cross-Cultural Study in Gold Coast, Australia. Architecture, 5(1), 10. doi:10.3390/architecture5010010.
21- Gobster, P.H., and Delgado, A. (1993), 'Ethnicity and recreation use in Chicago's Lincoln park: In park user survey findings’, USDA Forest Service General Technical Report, NE: 163, pp.75-81.
22- Green, R. (1999), ‘Meaning and form in community perception of town character’, Journal of Environmental Psychology, 19, pp.311-329. doi:10.1006/jevp.1999.0143
23- Hummon, D. (1992), 'Community attachment: local sentiment and sense of place’, In I. Altman and S. Low (Eds), Place Attachment, New York, Plenum.
24- Jia, J., Zhang, X., Zhang, W.(2025). Between place attachment and urban planning in Jinan: Does environmental quality affect human perception in a developing country context?. Land Use Policy, 148, 1-17. doi:10.1016/j.landusepol.2024.107384.
25- Lansing, J.B, Marans, R.W. and Zehner, R.B. (1970), Planned residential Environments, Ann Arbor, Univ of Michigan, Survey Research Center.
26- Lawrence, D. (1992), 'Trancendence of Place’, In I. Altman and S. Low (Eds.), Place attachment, New York, Plenum Press.
27- Lokaitou-Sideris, A. and Banerjee, T. (1998), Urban Design Downtown: Poetics and Politics of Form, University of California Press.
28- Low, S. M., & Altman, I. (1992). Place attachment: A conceptual inquiry. In Place attachment (pp. 1-12). Boston, MA: Springer US.
29- Low, S. M., & McDonogh, G. W. (2001). Introduction to" remapping the city: Place, order, and ideology". American Anthropologist, 103(1), 5.
30- Low, S.M., and Altman, I. (1992), 'Place attachment: a conceptual inquiry’, In Low, S.M. and Altman, I. (Eds.) Place Attachment, New York, Plenum Press, pp. 12, 1-12.
31- Marcus, C. C. and Sarkissian, W. (1986), Housing as if People Mattered, Berkeley, University of California Press.
32- Mesch, G.S. and Manor, O. (1998), ‘Social ties, environmental perception, and local attachment’, Environment and Behavior, 30: 4, pp. 504-519.
33- Milligan, M.J. (1998), 'Interactional past and potential: the social construction of place attachment’, Symbolic Interaction, 21: 1, pp. 1-33.
34- Newell, P.B. (1997), 'A Cross-Cultural Examination of Favorite Places', Environment and Behavior, 29: 4.
35- Orgaz-Agüera, F., Puig-Cabrera, M., Moral-Cuadra, S. & Domínguez-Valerio, C.M. (2025). Authenticity of Architecture, Place Attachment, Identity and Support for Sustainable Tourism in World Heritage Cities. Tourism and Hospitality Management, 31(1), 81-92, doi:10.20867/thm.31.1.6
36- Prentice, D.A., and Miller D.T. (1992), 'When small effects are impressive’, Psychological Bulletin, 112: 1, pp. 160-164.
37- Raymond, C. M., Brown, G., & Weber, D. (2010). The measurement of place attachment: Personal, community, and environmental connections. Journal of environmental psychology, 30(4), 422-434. doi:10.1016/j.jenvp.2010.08.002
38- Riley, R. (1992), ‘Attachment to the Ordinary Landscape’ In I. Altman and S. M. Low (Eds.), Place Attachment, New York, Plenum Press.
39- Rohe, W.M. and Stegman, M.A. (1994), 'The impact of home ownership on the social and political involvement of low-income people’, Urban Affairs, 30: 1, pp.152-172.
40- Rubinstein, R.L and Parmelee, P.A. (1992), ‘Attachment to place and representation of the life course by the elderly’, In I. Altman and S. M. Low (Eds.), Place Attachment, New York, Plenum Press.
41- Scannell, L., & Gifford, R. (2010). Defining place attachment: A tripartite organizing framework. Journal of environmental psychology, 30(1), 1-10. doi:10.1016/j.jenvp.2009.09.006
42- Stedman, R. C. (2003), 'Is it really a social construction? The contribution of physical environment to Sense of place’, Society and Natural Resources, 16, pp.671-685. doi:10.1080/08941920309189