بررسی رفتارهای حفاظت از طبیعت باتوجه‌به سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی، ثبات عاطفی، مطالعه موردی: دانشجویان شهر سردشت
محورهای موضوعی : برنامه ریزی؛ آموزش و مدیریت محیط زیست
مجید پاتو
1
,
بهمن کرد
2
,
حسین عثمانی
3
,
شهلا مصطفی پور
4
1 - استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل¬ها و مراتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران
2 - دانشیار آموزشی، گروه روان شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران.
3 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران
4 - دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران
کلید واژه: طبیعت, سواد محیط زیستی, دانش محیطی, ارزش فرهنگی,
چکیده مقاله :
آگاهی از مسائل مرتبط با حفاظت از طبیعت میتواند به‌عنوان عاملی کلیدی در ترویج رفتارهای مثبت محیط زیستی عمل کند. این پژوهش، به بررسی نقش سواد محیط زیستی به‌عنوان متغیر اصلی و ارتباط آن باثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی و رفتارهای حفاظت از محیطزیست در میان دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام‌نور شهرستان سردشت در استان آذربایجان غربی پرداخته است. روش تحقیق حاضر مبتنی بر استفاده از معادلات ساختاری برای تحلیل روابط بین متغیرها بوده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی و دانشگاه پیام‌نور شهرستان سردشت بود که از میان آنها نمونه‌ای به حجم ۳۵۷ نفر با استفاده از روش نمونه‌برداری خوشه‌ای تصادفی چندمرحله‌ای انجام شد. ابزار پژوهش، شامل پرسش‌نامه‌های سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی، ثبات عاطفی و رفتارهای حفاظت از طبیعت بود که توسط شرکت‌کنندگان تکمیل شد. برای تحلیل داده‌های حاصل از پرسش‌نامه‌ها و بررسی ابعاد و عوامل مدل پیشنهادی، از نرم‌افزارهای SPSS و Smart Pls استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که رفتارهای محیط زیستی شهروندان تحت‌تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که یکی از مهم‌ترین آنها سطح تحصیلات است. براین‌اساس، هرچه افراد یک جامعه از نظر فرهنگی رشدیافته‌تر باشند، میزان توجه و احساس مسئولیت آنها نسبت به محیطزیست افزایش خواهد یافت. همچنین، سواد محیط زیستی به‌عنوان متغیر واسطه‌ای در رابطه بین ثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی و رفتارهای حفاظت از محیطزیست عمل میکند. به‌علاوه، بین این متغیرها همبستگی معنیداری وجود داشت(P≤0.01).
Awareness of issues related to nature conservation can serve as a key factor in promoting pro-environmental behaviors. This study examines the role of environmental literacy as the main variable and its relationship with emotional stability, cultural capital, and environmental conservation behaviors among students of Islamic Azad University and Payame Noor University in Sardasht, West Azerbaijan Province. The research method is based on structural equation modeling (SEM) to analyze the relationships among the variables. The statistical population includes all students of the two universities in Sardasht, from which a sample of 357 students was selected using multi-stage random cluster sampling. The research instruments comprised standardized questionnaires on environmental literacy, cultural capital, emotional stability, and nature conservation behaviors, completed by the participants. Data analysis was conducted using SPSS and SmartPLS software. The findings indicate that citizens’ environmental behaviors are influenced by multiple factors, with educational level being one of the most significant. Accordingly, individuals with higher levels of cultural development demonstrate greater awareness and responsibility toward the environment. Additionally, environmental literacy acts as a mediating variable in the relationship between emotional stability, cultural capital, and environmental conservation behaviors. A significant correlation was found among these variables (p ≤ 0.01).
-آقایاری هیر، توکل؛ علیزاده اقدم، محمدباقر؛ هنرور، حسین (1395)، بررسی رابطه بین سواد محیط زیست و مصرف مسئولانه و پایدار (مورد مطالعه: شهروندان ارومیه)، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار، شماره 1(5)، 65-53.
- احمدیان,داریوش,حقیقتیان,منصور.. تحلیل جامعه شناختی نقش عوامل فرهنگی بر رفتارهای زیست محیطی شهری مورد مطالعه) شهروندان شهر کرمانشاه فصلنامه مطالعات جامعه شناختی شهری شماره18 صفحه51-76
- بهرامی زاده، حمید: (1403) آدرس سایت https://www.schemalogy.com/ 17 تیرماه، تابستان 1403
-حبیبی، بینا. و ابراهیم پور، داود.، (1394) رابطه سرمایه اجتماعی و دینداری با احساس پیوند و دلبستگی به طبیعت در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز." مجله مطالعات جامعه شناسی ، ش. 21، شماره 30، 2023،
- شبیری، سید محمد؛ قائمی، آلاله و قائمی، پونه (1392) بررسی روند آموزش محیط زیست در برنامه های پنج ساله ی توسعه ی کشور و ارائه ی راهکارهای مناسب برای اجرای آموزش محیط زیست، فصلنامه ی آموزش محیط زیست و توسعه ی پایدار، سال اول ، شماره ی اول: ص40-29.
-عقیلی، سید محمود؛ خوشفر، غلامرضا و صالحی، صادق(1388) سرمایه ی اجتماعی و رفتارهای زیست محیطی مسئوولانه در شمال ایران، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد شانزدهم16، شماره ی 1 الف، ص16-1.
-فرزانه فرهادیان بابادی، علیرضا محسنی تبریزی و مصطفی ازکیا «، «بررسی جامعه‌شناختی تاثیر سبک زندگی مصرف‌گرایی فرهنگی بر رفتار زیست محیطی با رویکرد توسعه پایدار»، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، دوره ۱۴، شماره ۳: تابستان ۱۴۰۱232
-فردوسی، سیما، مرتضوی، شهرناز، و رضوانی، نعیمه. (1386). رابطه بین دانش زیست محیطی و رفتارهای محافظت از محیط. پژوهشنامه علوم انسانی، - (53 (ویژه نامه جامعه شناسی))، 253-266.
-زارعی پور، مرادعلی، و عسکری، اسرافیل. (1402). آموزش سواد محیط زیست جهت ارتقاء رفتارهای محافظت از محیط زیست. مجله دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، 10(1)، 1165-1169. -نواح، عبدالرضا؛ فروتنکیا، شهروز؛ پورترکارونی، محمد) 1390 (بررسی رابطه بین میزان دینداری باارزش‌ها و رفتارهای زیست محیطی شهروندان) مطالعه موردی: شهر اهواز (، مطالعات جامعه شناختی شهری، سال اول، شماره اول، 98
- صحت، سیدحسن ( 1398 )فرهنگ واژه ها، ترکیبات و اصطلاحات فرهنگی، چاپ اول، تهران:انتشارات بین المللي المهدی.
- صالحی، ص،. سلیمانی، ک. و پازوکینژاد، ز،. .0330 بررسی نگرش و رفتار مسووالنه دانشجویان نسبت به محیط زیست )مطالعه موردی: دانشجویان استان مازندران)، فصلنامه ی پژوهش های محیط زیست: ص(، .211-210)
- صالحي، صادق؛ کریمزاده، سارا ( 1393 ) بررسی تاثیر ارزشهاي زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی )مطالعه مناطق شهری ارومیه(، -مجله ی مسائل اجتماعي ایران، شماره 2، سال پنجم، 61 - 76
-صالحی، صادق؛ امام قلی، لقمان (1391)، سرمایه فرهنگی و نگرش رفتارهای زیست محیطی (مطالعه موردی: استان کردستان)، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره28(8)، 120-91. - مختاری ملک آبادی، رضا ؛ عبدالهی ، عظیمه سادات و صادقی، حمیدرضا .(1392). تحلیل و بازشناسی رفتارهای زیست محیطی شهری (مطالعه ی موردی: شهر اصفهان، سال 1391)، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال پنجم، شماره ی18، : ص20-1.
-نبوی، سید حسین؛ مختاری هشی، علی (1397)، سرمایه فرهنگی و رفتارهای زیست محیطی خانواده‌های تهرانی، مسائل اجتماعی ایران، شماره2(9)، 232-209.
دبیری، فرهاد.، و واحدناودان، عارف. (1390). رسانه‌ها و توسعه حقوق محیط زیست» که در سال ششم، شماره 13،، 6 ، صفحات 1-20.
-Akhtar, F. (2022). Big-five personality traits and pro-environmental investment specifics from an emerging economy. Global Business Review, 23(2), 354-371.
Barbaro, N. and Pickett, S.M., 2015. Mindfully green: Examining the effect of connectedness to nature on the relationship between mindfulness and
engagement in pro-environmental behavior. Personality and Individual Differences: 93,p Gebert, A., and Hoot, R. 2014. Recycling in Dubrovnik: Discrepancies between Attitudes, Knowledge and Behavior. RIThink, 4, p. 25-29 .
http://www.rithink.hr/brochure/pdf/vol4_2014/2 5-29
Kelin,R., B, (1998). Principles and practice of structural equation modeling. New York Kaiser, F. G., Oerke, B., & Bogner, F. X. (2007). “Behavior- based environmental attitude: Development of an instrument for adolescents”, Journal of Environmental Psychology, 27(3), 242- 251
-Nunez, M.B. and Clores, M.A., 2017. Environmental literacy of K–10 student completers”. International journal of environmental & science education,
http://www.ijese.net/makale/1885.html Steg, L., De Groot, J.I.M., Dreijerink, L., Abrahamse, W. and Siero, F., 2011. General antecedents of personal norms, policy acceptability, and intentions: The role of values, worldviews, and environmental concern. Society & Natural Resources: An International Journal: 24, p. 349-367
. Scannell, L. and Gifford, R., 2010. The relations between natural and civic place attachment and pro-environmental behavior. Journal of Environmental Psychology, 30, p. 289-297
. Tam, K.P., & Chan, H.W. (2017). Environmental concern has a weaker association with pro-environmental behavior in some societies than others: A cross-cultural psychology perspective. Environmental Psychology, 213-253
Tarrant, M.A., Cordell, H. K. (1997). “The effect of respondent characteristic son general environmental attitude- behavior correspondence”, Environment and Behavior, 29, 618– 637
.
Werff, E., Steg, L. and Keizer, K., 2013. The value of environmental self-identity: The relationship between biospheric values,
پژوهش و فناوری محیطزیست، 1403،(16)9، 129-141
| |||
بررسی رفتارهای حفاظت از طبیعت باتوجه‌به سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی، ثبات عاطفی، مطالعه موردی: دانشجویان شهر سردشت
|
| ||
1- استادیار پژوهش، بخش تحقیقات جنگل ومرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارومیه، ایران 2- دانشیار گروه روانشناسی، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران ۳- دانش‌آموخته کارشناسی ارشد روانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران | ||
چکیده | اطلاعات مقاله | |
|
| نوع مقاله: پژوهشی تاریخ دریافت: 22/09/1403 تاریخ پذیرش: 16/01/1404 دسترسی آنلاین: 15/02/1404
کلید واژه‌ها: طبیعت، سواد محیط زیستی، دانش محیطی، ارزش فرهنگی | |
| ||
[1] *پست الکترونیکی نویسنده مسئول: m.pato@areeo.ac.ir
Journal of Environmental Research and Technology, 9(16)2024. 129-141
|
Investigation of nature conservation behaviors based on environmental literacy, cultural capital, and emotional stability, Case Study: University Students in Sardasht, Iran
Majid Pato1*, Bahman Kord2, Hossein Osmani 3, Shahla mostafapour3*1 1- Research Assistant Professor, Department of Forestry and Rangeland Research, Center for Research and Education of Agriculture and Natural Resources of West Azarbaijan Province, Organization of Research, Education and Extension of Agriculture, Urmia, Iran. 2- Associate Professor, Department of Psychology, Mahabad Branch, Islamic Azad University, Mahabad, Iran- 3- Master's degree in educational psychology, Islamic Azad University, Mahabad, Iran | ||
Article Info | Abstract | |
Article type: Research Article
Keywords: nature, environmental literacy, environmental knowledge, cultural capital | Awareness of issues related to nature conservation can serve as a key factor in promoting pro-environmental behaviors. This study examines the role of environmental literacy as the main variable and its relationship with emotional stability, cultural capital, and environmental conservation behaviors among students of Islamic Azad University and Payame Noor University in Sardasht, West Azerbaijan Province. The research method is based on structural equation modeling (SEM) to analyze the relationships among the variables. The statistical population includes all students of the two universities in Sardasht, from which a sample of 357 students was selected using multi-stage random cluster sampling. The research instruments comprised standardized questionnaires on environmental literacy, cultural capital, emotional stability, and nature conservation behaviors, completed by the participants. Data analysis was conducted using SPSS and SmartPLS software. The findings indicate that citizens’ environmental behaviors are influenced by multiple factors, with educational level being one of the most significant. Accordingly, individuals with higher levels of cultural development demonstrate greater awareness and responsibility toward the environment. Additionally, environmental literacy acts as a mediating variable in the relationship between emotional stability, cultural capital, and environmental conservation behaviors. A significant correlation was found among these variables (p ≤ 0.01). | |
| ||
[1] * Corresponding author E-mail address: m.pato@areeo.ac.ir
مقدمه
حفاظت از منابع طبیعی تجدیدپذیر به دلیل تأثیرات گسترده تغییرات اقلیمی، تخریب زیست‌بوم‌ها و افزایش فشار بر منابع طبیعی، موضوعی حیاتی است. گزارش IPCC (2023) هشدار میدهد که بدون کاهش چشمگیر انتشار گازهای گلخانه‌ای، جهان با بحران‌هایی مانند کمبود آب، خشکسالی و سیل‌های ویرانگر مواجه خواهد شد. این مشکلات عمدتاً نتیجه فعالیتهای انسانی از زمان انقلاب صنعتی، شامل جنگل‌زدایی، آلودگی هوا، و بهره‌برداری غیراصولی از منابع است (حسنی و همکاران، ۱۴۰۰؛ Akhtar, 2022).
اگرچه آگاهی زیستمحیطی در دهه‌های اخیر افزایش‌یافته، اما اقدامات کافی در این زمینه انجام نشده است (Scannell & Gifford, 2010). رشد جمعیت، توسعه شهری و مصرف بی‌رویه منابع، پایداری کیفیت زندگی را تهدید میکند (حبیبی و ابراهیم‌پور، ۱۳۹۴). مشکلات اصلی شامل آلودگی هوا، کمبود آب، کاهش تنوع زیستی و انقراض گونه‌ها است که همگی ریشه در رفتارهای مخرب انسانی دارند (استج1 و همکاران، ۲۰۱۱؛ پاتو و همکاران، ۱۳۹۵).
تغییر رفتار و نگرش افراد و جوامع برای حفاظت از طبیعت ضروری است. تحقیقات نشان میدهد که قطع ارتباط با طبیعت، رفتارهای غیرمسئولانه را تشدید میکند (Scannell & Gifford,.2010). همچنین، جوامعی با فردگرایی بیشتر، نگرانی زیستمحیطی بیشتری نشان می‌دهند، درحالی‌که بی‌اعتمادی و باور به کنترل خارجی این نگرانی را کاهش میدهد (Tam, KP & Chan, HW,.2017). مطالعات داخلی نیز رابطه معناداری بین سن، جنس، تحصیلات، دینداری و رفتارهای محیط زیستی تأیید کرده‌اند (نواح و همکاران، ۱۳۹۰).
برای کاهش سرعت بحران، برنامه‌ریزی در سطوح فرهنگی، اجتماعی و فردی لازم است. اقداماتی مانند آموزش، ترویج رفتارهای مسئولانه، بازیافت، و مدیریت اصولی منابع می‌توانند به همگام‌سازی جامعه با طبیعت کمک کنند (فرهادیان و همکاران، ۱۴۰۱).
انسان‌ها هستند که با عدم آگاهی از محیطزیست آن را تخریب می کندو باوجوداینکه اثرات منفی آن، روی سلامت روانی و جسمانی انسان تأثیر می‌گذارد و حتی بقای آیندة نسل بشر را با تهدید روبرو کرده است اقدامات مؤثری انجام نمی‌دهد. انسان‌ها عامل اصلی تخریب محیطزیست هستند پس باید روی رفتارهای انسان‌ها تمرکز کرد و تلاش کنیم رابطة انسان با طبیعت را بازسازی کنیم؛ بنابراین نتایج مطالعات پژوهشی باید هرچه سریع‌تر در بین عموم مردم گسترش پیدا کند تا جلوی فجایع محیط زیستی گرفته شود (بهرامی زاده،۱۴۰۳).
رابطه سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی و ثبات عاطفی با رفتارهای محافظت از محیطزیست یک موضوع پیچیده و چندوجهی است که در سال‌های اخیر توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده است. این عوامل به طور مستقیم و غیرمستقیم بر رفتارهای محیط زیستی افراد تأثیر می‌گذارند (پریرا و فورستر2،۲۰۱۵). سواد محیط زیستی به توانایی درک مسائل محیط زیستی و تأثیرات آنها بر زندگی انسان‌ها اشاره دارد. تحقیقات نشان میدهد که افزایش سواد محیط زیستی میتواند منجر به تغییر رفتارهای مثبت در زمینه حفاظت از محیطزیست شود. افرادی که اطلاعات بیشتری درباره مسائل منابع طبیعی دارند، احتمالاً بیشتر به رفتارهای سازگار با محیطزیست تمایل دارند (فردوسی و همکاران،۱۳۸۶) .
محیطزیست و حفظ آن امروزه یکی از مهم‌ترین مسائل روز جوامع بشری است بررسی‌های گوناگون نشان میدهد که در بین راه‌های متعدد مقابله با مشکلات محیط زیستی، بنیادی‌ترین، مؤثرترین و باصرفه‌ترین روش جلوگیری از تخریب محیطزیست، رعایت رفتارهای حفاظت محیطزیست توسط انسان است (Gebrat;2014)؛ بنابراین برای تحقق این هدف ما به آموزش سواد محیط زیستی نیازمندیم. سوادی که ارتباطات پیچیده و در حال تغییر بین انسان و طبیعت را شناسایی کرده و با حساسیت به آن پاسخ دهد. آموزش سواد محیطزیست باعث افزایش آگاهی مردم نسبت به محیطزیست و بکار بستن اطلاعات محیط زیستی در جهت بهبود آن میشود (زارعی پور و عسکری،۱۴۰۲).
نتایج تحقیق (نونز و کلورز3،2017) نشان داد که زنان و مردان تفاوت معناداری در رفتارهای محیط‌زیستی ندارند. ولی نتایج تحقیق (صالحی و همکاران، ۱۳۹۱) (احمدیان و حقیقتیان،۱۳۹۵) نشان داد که زنان، رفتارهای محیط زیستی بهتری از مردان دارند. نتایج تحقیق حبیبی و ابراهیم‌پور (۱۳۹۴) بیانگر آن بود که میانگین نمرات وابستگی با طبیعت مردان، به طور معناداری از زنان بیشتر است. تحقیقات صورت‌گرفته، عواملی را در ارتباط با رفتارهای مسئولانة محیط زیستی قرار داده‌اند؛ اما کمتر این تحقیقات به طور خاص در مورد دانشجویان انجام‌گرفته است؛ همچنین متغیر پیوستگی با طبیعت به‌عنوان یک متغیر تأثیرگذار بر روی رفتارهای مسئولانة محیط زیستی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ درحالی‌که در تحقیقات خارجی به متغیر پیوستگی با طبیعت، توجه بیشتری شده است
سرمایه فرهنگی شامل دانش، مهارت‌ها و ارزش‌هایی است که افراد از طریق آموزش و تجربیات اجتماعی کسب می‌کنند. این نوع سرمایه میتواند تأثیر زیادی بر نگرش‌ها و رفتارهای محیط زیستی داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند که هر چه سرمایه فرهنگی افراد بالاتر باشد، احتمال اینکه به رفتارهای محیط‌زیستی پایبند باشند نیز بیشتر است (صحت،۱۳۹۸)؛ بنابراین، افرادی که تحصیلات بالاتری دارند، معمولاً نسبت به مسائل محیط زیستی حساس‌تر هستند (فرهادیان بابادی و همکاران،۱۴۰۱). ثبات عاطفی به توانایی فرد در مدیریت احساسات و واکنش‌های عاطفی اشاره دارد. این عامل میتواند بر نحوه برخورد افراد با چالش‌های محیط زیستی تأثیر بگذارد. افرادی که از ثبات عاطفی بالایی برخوردارند، معمولاً بهتر می‌توانند با استرس‌های ناشی از مشکلات محیطی کنار بیایند و در نتیجه بیشتر به رفتارهای مثبت در زمینه حفاظت از محیطزیست تمایل دارند (بهرامی زاده،۱۴۰۳). بر اساس نتایج پژوهش حاضر سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی و ثبات عاطفی هر یک به‌نوعی بر رفتارهای محافظت از محیطزیست تأثیرگذار هستند. افزایش آگاهی‌های محیط زیستی و تقویت سرمایه فرهنگی در جامعه میتواند منجر به تغییرات مثبت در رفتارهای محیط‌زیستی افراد شود. همچنین، تقویت ثبات عاطفی میتواند کمک کند تا افراد بهتر بتوانند با چالش‌های محیطی روبرو شوند و در راستای حفاظت از محیطزیست اقدام کنند (صالحی، کریمزاده، ۱۳۹۳) از زمانی که نگرانی درحال‌رشد در مورد محیطزیست به منزله مسئله اجتماعی تبدیل شده است، پژوهش‌های زیادی در مورد عوامل اثرگذار بر رفتارهای محیط زیستی شهروندان انجام‌گرفته است و نتایج این پژوهش‌ها نشان داده است که رفتارهای محیط زیستی شهروندان میتواند از عوامل بسیاری متأثر میشود که یکی از مهم‌ترین آنها تحصیلات است. به همین دلیل هر چه افرادی که در یک جامعه و یا در یک محیط زندگی می‌کنند از لحاظ فرهنگی رشد بیشتری یافته باشند، و میزان توجه به محیطزیست و حس مسئولیت نسبت به آن بیشتر خواهد بود.
مواد و روش‌ها
در این پژوهش جامعه آماری، دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی و پیام‌نور شهرستان سردشت استان آذربایجان غربی که در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ مشغول به تحصیلی بودند. کلیه دانشجویان طبق گزارش دریافتی از دانشگاه آزاد اسلامی و پیام‌نور شهرستان سردشت شامل ۳۵۰۰ نفر بودند که با روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای مرحله ۳۵۷ دانشجو انتخاب شدند و از روش تحلیل معادلات ساختاری به‌منظور تجزیه‌وتحلیل دادهها استفاده شد. در این پژوهش با استفاده از پرسش‌نامه دادهها و اطلاعات لازم جمع‌آوری شد و برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد هر پرسش‌نامه از روش آلفای کرونباخ4 استفاده شد. پرسش‌نامه سواد محیط زیستی، پرسش‌نامه استاندارد محقق ساخته نگرش محیط زیستی (شامل پرسش‌نامه استاندارد، امتیازبندی، تفسیر و روایی - پایایی پرسش‌نامه) این پرسش‌نامه شامل ۱۴ سؤال است. پایایی قابلیت اعتماد یعنی ابزار اندازه‌گیری در شرایط یکسان تا چه اندازه نتایج یکسانی به دست میدهد (سرمد و همکاران،۱۳۹۰). پایایی این پرسش‌نامه با محاسبة ضریب آلفای کرونباخ ۷۸/. است. پرسش‌نامه سرمایه فرهنگی، این پرسش‌نامه شامل انباشت ارزش‌ها و نمودهای فرهنگی و هنری ارزشمند، صلاحیت‌های تحصیلی و آموزش رسمی و تمایلات و عادات دیرینی است که در فرایند «جامعه‌پذیری» و فرهنگ‌پذیری حاصل میشود. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه محاسبه شد که مقدار آن برابر با ۸۱/۰ درصد به دست آمد؛ بنابراین میتوان گفت که پرسش‌نامه طراحی شده برای انجام این پژوهش از قابلیت اعتماد کافی برخوردار است.
پرسش‌نامه ثبات عاطفی: پرسش‌نامه ثبات عاطفی گیلبرگ5 که شامل ۱۷ سؤال پنج‌گزینه‌ای در دو بعد نگرانی (از سؤال ۱ تا ۱۲)و بعد آسیب‌پذیری (از سؤال ۱۷ تا ۱۲)، است. نمره‌گذاری این آزمون بر اساس مقیاس پنج‌گزینه‌ای لیکرت6 تنظیم شده است که به آن نمره ۱ تا ۲ اختصاص داده شد. تقسیم‌بندی امتیازات کلی به‌صورت ۳۵-۱۵ ثبات عاطفی پایین، ۳۶-۵۵ ثبات عاطفی در سطح متوسط و ۷۵-۵۶ ثبات عاطفی بالاست. پایایی این پرسش‌نامه با محاسبة ضریب آلفای کرونباخ ۸۲/. است.
پرسش‌نامه رفتارهای محافظت از محیطزیست: این پرسش‌نامه تلفیقی از پرسش‌نامه‌های کایزر7، (ولفینگ و فهرر8 ،1999) و (تارانت و کوردل9 ،1997)، است. این پرسش‌نامه شامل سؤالاتی در مورد نحوة عملکرد افراد در مورد رفتارهایی نظیر بازیافت، صرفهجویی در انرژی و اطلاعاتی در مورد نحوة درگیرشدن افراد در فعالیتهای زیستمحیطی است. ضریب آلفای کرونباخ به‌دست‌آمده برای این پرسش‌نامه ۸۳/۰ بود. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل اطلاعات حاصل از پرسش‌نامه‌ها به‌منظور تأیید یا رد ابعاد و عوامل مدل تدوین شده، از معادلات ساختاری و نرم‌افزار spss , Smart Pls استفاده شد.
یافته‌های پژوهش
وضعیت سنی پاسخگویان
جداول زیر فراوانی و درصد فراوانی افراد نمونه را به تفکیک سن، مدرک تحصیلی نشان میدهد.
جدول (۱) فراوانی و درصد فراوانی وضعیت سنی دانشجویان
متغیر | فراوانی | درصد فراوانی | |
وضعیت سنی | ۲۰ تا ۳۰ سال | ۱۳۰ | ۳۶ |
۳۱ تا ۴۰ سال | ۱۲۶ | ۳۵ | |
۴۱ تا ۵۰ سال | ۷۰ | ۱۹ | |
بالای ۵۰ سال | ۳۱ | ۸ | |
باتوجه به جدول و شکل (۱)، بالاترین درصد مربوط به مردها ۶۴ درصد و ۳۶ درصد نیز زن‌ها در نمونه مورد مطالعه است.
به‌منظور تحلیل داده‌های پژوهش و استنباط آماری از تحلیلهای مختلفی استفاده شده است. برای آزمون فرضیهها و تجزیه‌وتحلیل دادهها، از تحلیل عاملی و تحلیل مسیر استفاده شد.
جدول (۲) روایی پرسش‌نامه‌ها
نوع پرسش‌نامه | ضریب آلفا کرونباخ |
سواد محیط زیستی | ۷۸/. |
ثبات عاطفی | ۸۲/. |
سرمایه فرهنگی | ۸۱/. |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۸۳/. |
بنابراین، چون این مقادیر نزدیک به یک است، پس پرسش‌نامه‌ها از لحاظ اعتبار مورد تأیید است.
جدول (۳) نتایج آزمون کلموگروف - اسمیرنوف
متغیر | سطح معناداری |
سواد محیط زیستی | ۶۰۴/۰ |
ثبات عاطفی | ۸۳۲/. |
سرمایه فرهنگی | ۰.۶۷۲ |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۵۴۳/. |
باتوجه به سطح معناداری به‌دست‌آمده از این آزمون در جدول (۳)، مشاهده میشود که مقادیر احتمال معناداری، بیشتر از خطای نوع اول ۰۵/۰ برآورد شده‌اند، بنابراین میتوان پذیرفت که توزیع سؤالات پرسش‌نامه‌های چهارگانه فوق و نمرات هریک از متغیرهای تحقیق در سطح خطای ۰۵/۰ نرمال بوده است.
با استفاده از نرم‌افزار smart pls که سؤالات هر متغیر در مدل اندازه‌گیری بررسی چندوچون سؤالات همگی یک بعد را می‌سنجد؛ ازاین‌رو این آزمون، آزمون تک‌بعدی نیز نام گرفت. در این آزمون بارهای عاملی تمام سؤالات بررسی شده تک‌تک بارهای عاملی بالای ۷/۰ باشد
شکل (۲) مدل اندازه‌گیری ضرایب مدل با T-Value
همبستگی درونی سؤالات خارج از مدل
مقدار آلفای کرونباخ مؤلفه‌ها باید بالاتر از ۷/۰ باشد. همبستگی درونی سؤالات خارج از مدل مورد تأیید قرار گیرد.
۸۸۸/۰ | |
ثبات عاطفی | ۷۷۴/. |
سرمایه فرهنگی | ۷۳۶/۰ |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۷۱۵/. |
اگر مدل تازه‌تولدیافته بود تنظیم هیجان بالای ۶/۰ مورد تأیید است، اگر مدل در مرحله بلوغ باشد سرمایه تحول باید بالای ۷/۰ باشد و زیر ۹۵/۰ باشد؛ زیرا در این صورت سؤالات پرسش‌نامه‌های مورد بررسی در این پژوهش هم راستا هستند (کلین10 2010) که نتایج همبستگی درونی سؤالات هر پرسش‌نامه به‌صورت جدول (۵) است
جدول (۵) جدول پایائی دلوین گلدشتاین
| همبستگی درونی |
سواد محیط زیستی | ۷۵۴/. |
ثبات عاطفی | ۷۷۳/. |
سرمایه فرهنگی | ۷۴۱/. |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۷۷۸/. |
پایایی اشتراکی یعنی یک سؤال خودش چقدر تعمیم‌پذیر است؛ یعنی سؤال بتواند سهم تبیین واریانس خود را در هر مدل حفظ کند. (برین11 ۲۰۰۵).
سواد محیط زیستی | ۹۲۳/. |
ثبات عاطفی | ۸۵۴/. |
سرمایه فرهنگی | ۸۶۰/. |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۸۸۸/. |
این شاخص در pls Smart باید برای هر سؤال حساب شد و برای هر متغیر گزارش گردید و از مجموع آنها میانگین گرفته شد که برای هر متغیر باید بالای ۵/۰ باشد. باتوجه‌به نتایج حاصل از ۳ آزمون پایایی، این مدل مورد بررسی در این پژوهش از پایایی برخوردار است.
جدول (۷) جدول مقایسه مقادیر واریانس و همبستگی پرسش‌نامه
| همبستگی درون سؤالات پرسش‌نامه‌ها | میانگین واریانس پرسش‌نامه |
سواد محیط زیستی | ۷۰۶/. | ۷۲۸/. |
ثبات عاطفی | ۹۳۰/. | ۷۵۴/. |
سرمایه فرهنگی | ۷۱۶/. | ۷۷۳/. |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۷۷۴/. | ۷۴۱/. |
با مقایسه مقادیر به‌دست‌آمده مشخص میشود کلیه مقادیر همبستگی از واریانس داده‌های هر پرسش‌نامه بزرگ‌تر است؛ لذا شرط روایی همگرا برقرار است.
مدل ساختاری پژوهش حاضر باتوجه‌به ضرایب مسیر آن و معنیداری این ضرایب به‌صورت زیر است
شکل (۳) مدل ساختاری در حالت تخمین ضرایب مسیر
شکل (۴) مدل ساختاری در حالت معنیداری ضرایب مسیر (P-Value)
تحلیل مسیر12 برای آزمون داده‌های تحقیق
در جداول زیر اثرات بین متغیرها و معنیداری این اثرات نشان‌داده‌شده است. باید بررسی شود که ضرایب β هر یک از فرضیات پژوهش از نظر آماری معنی‌دار است یا خیر.
جدول (۸) جدول ضرایب مسیر مدل ساختاری
ثبات عاطفی | سرمایه فرهنگی | رفتار محافظت از محیطزیست | سواد محیط زیستی |
| |
ثبات عاطفی |
|
|
| ۳۰۵/. |
|
سرمایه فرهنگی |
|
|
| ۰۰۶/. |
|
رفتار محافظت از محیطزیست | ۴۰۵/.- | ۵۷۴/. |
| ۲۰۸/. |
|
سواد محیط زیستی | ۲۸۵/. | ۱۷۱/.- |
| ۳۰۰/. |
|
جدول (۹) جدول ضرایب غیرمستقیم
| ثبات عاطفی | سرمایه فرهنگی | رفتار محافظت از محیطزیست | سواد محیط زیستی |
|
ثبات عاطفی |
|
|
|
|
|
سرمایه فرهنگی |
|
|
|
|
|
رفتار محافظت از محیطزیست |
|
|
| ۱۲۰/.- |
|
سواد محیط زیستی |
|
|
| ۰۸۶/. |
|
جدول (۱۰) اثرات غیرمستقیم
اثرات غیرمستقیم | |
ثبات عاطفی -> سواد محیط زیستی -> رفتار محافظت از محیطزیست | ۱۲۳/۰ |
ثبات عاطفی -> سرمایه فرهنگی | ۰۸۷/۰ |
رفتارهای محافظت از محیطزیست -> سواد محیط زیستی | ۰۰۳/۰ |
ثبات عاطفی -> رفتار محافظت از محیطزیست | ۰۰۱/۰ |
جدول (۱۱) روابط بین پرسش‌نامه‌ها
| ثبات عاطفی | سرمایه فرهنگی | رفتار محافظت از محیطزیست | سواد محیط زیستی |
ثبات عاطفی |
|
|
| ۳۰۵/. |
سرمایه فرهنگی |
|
|
| ۰۰۶/. |
رفتار محافظت از محیطزیست | ۴۰۵/.- | ۵۷۴/. |
| ۳۲۸/. ۰ |
سواد محیط زیستی | ۲۸۵/. | ۱۷۱/.- |
| ۳۸۶/. |
بحث و نتیجه‌گیری
بر اساس یافته‌های حاصل از این پژوهش جدول‌های (۱۱،۱۰،۹،۸) سواد محیط‌زیستی باعث افزایش آگاهی و احساس تعلق مردم نسبت به محیطزیست و بکار گیری رفتارهای حفاظت از طبیعت و بهبود وضعیت آن خواهد و برای دست‌یابی به اهداف این پژوهش مجموعه‌ای از ارزش‌ها (سرمایه فرهنگی) و احساس نگرانی (ثبات عاطفی) برای محیطزیست و انگیزه برای شرکت فعالانه افراد جامعه در بهبود و حفاظت از محیطزیست افزایش سواد محیط زیستی مؤثر هستند و به استناد یافته‌های این تحقیق شکل‌های (۳،۴) سواد محیط زیستی در حیطه روانی - حرکتی (رفتارهای حفاظت از محیطزیست) میتواند در فعالیتهای روزانه افراد جامعه، ملاحظات محیط زیستی را با به‌کارگیری رفتارهای تقلیل آثار سوء محیطزیست ارتقا دهد. برابر نتایج اصلی داده تحقیق حاضر بین سواد محیط زیستی باثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی و رفتارهای محافظت از محیطزیست با رابطه معنیداری وجود دارد. در پژوهشی توسط (عقیلی و همکاران،۱۳۸۸) نیز به بررسی رفتارهای مسئولانه پرداختند به اثر مثبت آن بر تخریب محیطزیست تأکید داشتند.
برای بررسی نقش میانجی سواد محیط زیستی در رابطه ثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی بر رفتارهای محافظت از محیطزیست نتایج نشان داد اثر غیرمستقیم سواد محیط زیستی بر ثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی بر رفتارهای محافظت از محیطزیست مطابق با جدول (۱۰)، قابل‌مشاهده است که در سطح اطمینان ۹۹ درصد معنادار است؛ بنابراین، هدف اصلی تحقیق تأیید میشود و نقش میانجی متغیر سواد محیط زیستی بر ثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی بر رفتارهای محافظت از محیطزیست معنادار است و این متغیر دراین‌رابطه نقش میانجی دارد بدین مفهومی که به طور غیرمستقیم سواد محیط زیستی باعث اثرگذاری ثبات عاطفی، سرمایه فرهنگی بر رفتارهای محافظت از محیطزیست به ترتیب ۱۲۳/.، ۰۸۷/.، ۰۰۳/ و ۰۰۱/.- میشود. همچنین مطابق یافته‌های پژوهش حاضر بین ثبات عاطفی و سرمایه فرهنگی، رابطه معناداری وجود دارد. نتایج تحقیقات (نبوی و مختاری، ۱۳۹۷) نیز این یافته پژوهش حاضر را تأیید می‌نماید.
باتوجه‌به نتایج تحلیل مسیر در جدول (۱۱)، میزان تأثیر ثبات عاطفی و سرمایه فرهنگی به ترتیب ۳۲۸/.- و ۳۸۶/. بر رفتار محافظت از محیطزیست است که تأثیر معنادار را نشان میدهد ازآنجاکه میزان ضریب مسیر ثبات عاطفی و سرمایه فرهنگی است و در سطح اطمینان ۹۹ بررسی گردید، و به دلیل اینکه مقدار t-value آن خارج از بازه ۹۶/۱- و ۹۶/۱ قرار دارد پس بین ثبات عاطفی و سرمایه فرهنگی رابطهی معنیداری و جود دارد
باتوجه‌به نتایج تحلیل مسیر در جدول (۱۱)، رفتارهای محافظت از محیطزیست بر سواد محیط زیستی تأثیر مثبت و معنیداری دارد باتوجه‌به اینکه مقدار t-value آن خارج از بازه ۹۶/۱- و ۹۶/۱ قرار دارد؛ بنابراین در سطح اطمینان ۹۹/. رفتارهای محافظت از محیطزیست و سواد محیط زیستی تأثیر مثبت معنادار دارند به‌طوری‌که به‌ازای هر واحد رفتار محافظت از محیطزیست، میزان سواد محیط زیستی به‌اندازه ۴۰۵/. واحد افزایش می‌یابد. در تحقیقی (شبیری و همکاران،۱۳۹۲) نیز اثر آموزش بر رفتارهای محیط زیستی را بررسی نمود به یافته‌های مشابهی دست یافتند.
به‌طورکلی میتوان باتوجه‌به نتایج پژوهش حاضر استدلال کرده هر چه دانش محیط زیستی افراد افزایش یابد، احتمال ظهور رفتارهای محیط زیستی در ارتباط با تخریب محیطزیست کاهش یابد. در تحقیق حاضر، همانند برخی از تحقیقات پیشین که یک رابطه مثبت و معناداری بین دانش محیط زیستی و رفتارهای مهم محیط زیستی وجود داشته باشد، مطابقت دارد.
وجهت بررسی اینکه بین داده‌های مربوط به ثبات عاطفی و رفتارهای محافظت از محیطزیست، رابطه معنیداری وجود دارد.
باتوجه‌به نتایج تحلیل مسیر در جدول (۱۱)، به دلیل اینکه مقدار t-value آن خارج از بازه ۹۶/۱- و ۹۶/۱ قرار دارد موجب میشود در سطح اطمینان ۹۹/. بین ثبات عاطفی و رفتارهای محافظت از محیطزیست رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.
باتوجه‌به نتایج تحلیل مسیر در جدول (۱۱)، بین سرمایه فرهنگی و رفتارهای محافظت از محیطزیست رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد و در سطح اطمینان ۹۹ درصد به دلیل اینکه مقدار t-value آن خارج از بازه ۹۶/۱- و ۹۶/۱ قرار دارد موجب میشود در سطح اطمینان ۹۹/. این رابطه نیز معنادار باشد.
در سال‌های اخیر، سواد و آگاهی محیط زیستی افراد تأثیر قابل‌توجهی بر نگرش آنان نسبت به جامعه و محیطزیست گذاشته و باعث ایجاد تغییرات و دگرگونی‌های اساسی در این حوزه شده است. افزایش دانش و درک افراد از مسائل محیط زیستی، از جمله تغییرات اقلیمی، آلودگی‌های محیطی و تخریب منابع طبیعی، منجر به شکلگیری نگرش‌های مسئولانه‌تر و حساسیت‌های بیشتر نسبت به حفاظت از محیطزیست شده است (فردوسی و همکاران، ۱۳۸۶؛ Pereira & Forster, 2015). این تغییر نگرش نه‌تنها در سطح فردی، بلکه در سطح اجتماعی نیز تأثیرات عمیقی داشته و باعث شده است تا افراد بیشتری به مشارکت در فعالیتهای حفاظتی و پایدار روی‌آورند (زارعی پور و عسکری، ۱۴۰۲). که نتایج مزبور نیز مشابه نتایج یافته‌های این تحقیق است که بیان میکند ترکیب سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی و ثبات عاطفی میتواند نقش کلیدی در شکل‌دهی به رفتارهای حفاظتی از محیطزیست ایفا کند. برای ارتقا این رفتارها، نیاز است که برنامه‌های آموزشی مؤثری طراحی شود که نه‌تنها بر روی افزایش آگاهی تأکید کند؛ بلکه ارزش‌ها و نگرش‌های مثبت نسبت به محیطزیست را نیز تقویت نماید. در بین نظریه‌پردازان اجتماعی برخی به موضوع طبیعت و محیطزیست اشاره کرده‌اند که بحث این افراد در نهایت منجر به شکلگیری نظریه اجتماعی و بعداً جامعهشناسی محیطزیست گردید. جامعهشناسی محیطزیست عمدتاً به بررسی علمی رابطه جامعه مدرن با بحران‌ها و مسائل محیطزیست می‌پردازد و به‌عنوان شاخه‌ای از جامعهشناسی به بررسی اشکال مختلف تعامل میان جامعه انسانی و محیطزیست پرداخته و در این میان بیشتر بر ابعاد اجتماعی پیرامون محیطهای طبیعی و بشر ساخته متمرکز است (بهرامی زاده،۱۴۰۳). باتوجه‌به نتایج آزمون داده‌های تحقیق بین ثبات عاطفی و سرمایه فرهنگی و رفتارهای محافظت از محیطزیست با درنظرگرفتن نقش میانجی سواد محیط زیستی، رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. بدین مفهوم بیان میشود که ثبات عاطفی، باعث اثرگذاری مثبت در رفتار دانشجویان و در مقابل آن سرمایه فرهنگی به‌عنوان تکمیل‌کننده و سواد محیط زیستی تقویت‌کننده رفتارهای در بین دانشجویان میشود که این عوامل باعث بهبود و ارتقای رفتارهای محافظت از محیطزیست میشود و نتایج پژوهش حاضر با مطالعات انجام شده همچون (حسنی و همکاران ۱۴۰۰؛ فرهادیان و همکاران 1401)، (Barbaro, Pickett., 2015). ، فردوسی و همکاران (۱۳۸۶)، همخوانی و همسو است. بر اساس نتایج پژوهش میتوان تبیین نمود که سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی و ثبات عاطفی رابطة تنگاتنگی با یکدیگر دارند چرا که محیطزیست به‌تنهایی جاذبهای برای گردشگران محسوب میشود. در این راستا سواد زیستمحیطی، آموزش عملی پایهای برای همه مردم جوامع محلی به‌ویژه دانشجویان است که برای آنها دانش، مهارت‌ها و انگیزههای مقدماتی را فراهم میکند تا بتوانند نیازهای زیستمحیطی خود را برطرف نمایند و با بهبود توان اقتصادی از طریق ارائه خدمات به توسعه پایدار کمک کنند. توسعه سواد محیط زیستی وظیفة اصلی هر جامعه‌ای محسوب میشود چرا که در نهایت به افزایش دانش و نگرش مثبت و رفتار مسئولانه در قبال حفاظت از محیطزیست منجر میشود و در نهایت میتواند باعث توسعه و بهبود محیطزیست و کاهش رفتارهای مخرب محیطزیست و جذب گردشگر در جوامع مختلف شود، در تحقیقی در استان مازندران (صالحی و همکاران،۱۳۹۴) نیز در خصوص اثر سواد محیط زیستی بر رفتار مسئولانه به نتایج مشابه دست یافتند.
بنابراین، از مهم‌ترین عوامل فردی تأثیرگذار بر رفتارهای حفاظت از محیطزیست دانش و آگاهی است که با تأثیر بر نگرش به‌عنوان مبنای رفتار و پیش‌شرط بروز آن به رفتارهای مثبت محیط زیستی منجر میشود؛ بنابراین فرهنگ‌سازی در جهت افزایش مشارکت و تقویت روحیه جمعی و تغییر عادت‌های غلط باعث ایجاد مسئولیت اجتماعی شده و با افزایش حس تعلق افراد موجب ایجاد رفتارهای محیط زیستی بهتری با مشارکت مردم از پایین و اقدامات مسئولانه از بالا همراه با بازخورد اجتماعی مناسب می‌گردد (آقای یاری و همکاران،۱۳۹۵). بر اساس نتایج پژوهش میتوان تبیین نمود که سواد محیط زیستی با رفتارهای محافظتی از محیطزیست ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند در نتیجه توسعه سواد محیط زیستی وظیفة اصلی هر جامعه‌ای محسوب میشود چرا که در نهایت به افزایش دانش و نگرش مثبت و رفتار مسئولانه (ثبات عاطفی) در قبال حفاظت از محیطزیست منجر میشود و میتواند باعث توسعه و بهبود محیطزیست و کاهش رفتارهای مخرب محیطزیست در جامعه شود. افرادی که از ثبات عاطفی بالایی برخوردارند، معمولاً بهتر می‌توانند با استرس‌های ناشی از مشکلات محیطی کنار بیایند و در نتیجه بیشتر به رفتارهای مثبت در زمینه حفاظت از محیطزیست تمایل دارند سرمایه فرهنگی شامل دانش، مهارت‌ها و ارزش‌هایی است که افراد از طریق آموزش و تجربیات اجتماعی کسب می‌کنند. این نوع سرمایه میتواند تأثیر زیادی بر نگرش‌ها و رفتارهای محیط زیستی داشته باشد. مطالعات نشان داده‌اند که هر چه سرمایه فرهنگی افراد بالاتر باشد، احتمال اینکه به رفتارهای محیط‌زیستی پایبند باشند نیز بیشتر است. نهایتاً، میتوان با افزایش سرمایه فرهنگی ارزشی‌های محیط زیستی را در افراد به وجود آورد تا افراد رفتارهای مسئولانه نسبت به محیطزیست انجام دهند در نتیجه محیط طبیعی پایدار بماند، ازاین‌رو سه مؤلفه سواد محیط زیستی، سرمایه فرهنگی و ثبات عاطفی می‌توانند نقش اساسی در بروز رفتارهای حفاظت از طبیعت داشته باشند.
منابع:
-آقای یاری هیر، توکل؛ علیزاده اقدم، محمدباقر؛ هنرور، حسین (۱۳۹۵)، بررسی رابطه بین سواد محیطزیست و مصرف مسئولانه و پایدار (مورد مطالعه: شهروندان ارومیه)، فصلنامه آموزش محیطزیست و توسعه پایدار، شماره 1(۵)، 65-53.
-حقیقتیان، منصور، هاشمیان فر، سید علی و احمدیان، داریوش . (۱۳۹۴). تحلیل جامعه‌شناختی نقش عوامل ساختاری در شکاف بین نگرش و رفتارهای زیستمحیطی (مورد مطالعه: شهروندان شهر کرمانشاه). مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۴(۴) , ۵۹۳-۶۱۴. https://doi.org/10.22059/jisr.2015.57069
-بهرامی زاده، حمید: (۱۴۰۳) ۱۷ تیرماه، نشانی وبگاه https://www.schemalogy.com
-حبیبی، بینا و ابراهیم‌پور، داود.، (۱۳۹۴) رابطه سرمایه اجتماعی و دینداری بااحساس پیوند و دلبستگی به طبیعت در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز." مجله مطالعات جامعهشناسی، ش. ۲۱، شماره ۳۰، ۲۰۲۳،
- شبیری، سید محمد؛ قائمی، آلاله و قائمی، پونه (۱۳۹۲) بررسی روند آموزش محیطزیست در برنامه‌های پنج‌سالة توسعة کشور و ارائة راهکارهای مناسب برای اجرای آموزش محیطزیست، فصلنامة آموزش محیطزیست و توسعة پایدار، سال اول، شمارة اول: ص 40-29. https://dor. sc.ac/dor/20.1001.1.23223057.1392.1.4.4.1
- عقیلی، سید محمود، خوش فر، غلامرضا، و صالحی، صادق. (۱۳۸۸). سرمایه اجتماعی و رفتارهای محیط زیستی مسئولانه در شمال ایران (مطالعه موردی: استان‌های گیلان، مازندران و گلستان). علوم کشاورزی و منابع طبیعی، ۱۶(۱ - الف (ویژه‌نامه))، 236-250. SID. https://sid.ir/paper/443294/fa
- فرهادیان بابادی، فرزانه، محسنی تبریزی، غلامرضا، و ازکیا، مصطفی. (۱۴۰۱). بررسی جامعه‌شناختی تأثیر سبک زندگی مصرف‌گرایی فرهنگی بر رفتار محیط زیستی با رویکرد توسعه پایدار مطالعه موردی: شهروندان کلان‌شهر تهران. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 14(۳)، 205-220. SID. https://sid.ir/paper/1064444/fa
-فردوسی، سیما، مرتضوی، شهرناز، و رضوانی، نعیمه. (۱۳۸۶). رابطه بین دانش محیط زیستی و رفتارهای محافظت از محیط. پژوهشنامه علوم‌انسانی، - (۵۳ (ویژه‌نامه جامعهشناسی))، ۲۵۳-۲۶۶.
-زارعی‌پور، مرادعلی، و عسکری، اسرافیل. (۱۴۰۲). آموزش سواد محیطزیست جهت ارتقای رفتارهای محافظت از محیطزیست. مجله دانشگاه علوم پزشکی جیرفت، 10(۱)، 1165-1169. https://dor.isc.ac/dor/20.1001.1.25382810.1402.10.1.1.4
-نواح، عبدالرضا؛ فروتن کیا، شهروز؛ پورتر کارونی، محمد ۱۳۹۰ (بررسی رابطه بین میزان دینداری باارزش‌ها و رفتارهای محیط زیستی شهروندان) مطالعه موردی: شهر اهواز مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال اول، شماره اول، ۹۸
- صحت، سید حسن (۱۳۹۸) فرهنگ واژه‌ها، ترکیبات و اصطلاحات فرهنگی، چاپ اول، تهران: انتشارات بین‌المللی المهدی.
- صالحی*, صادق، سلیمانی، کریم و پازوکی نژاد، زهرا . (۱۳۹۴). بررسی نگرش و رفتار مسئولانه دانشجویان نسبت به محیطزیست (مطالعه موردی: دانشجویان استان مازندران). پژوهش‌های محیطزیست، ۶(۱۱) , ۵۶۲-۵۷۶.
- صالحی، صادق؛ کریمزاده، سارا (۱۳۹۳) بررسی تأثیر ارزش‌های محیط زیستی بر رفتار محیط زیستی مطالعه مناطق شهری ارومیه - مجلة مسائل اجتماعی ایران، شماره ۲، سال پنجم، ۶۱ - ۷۶
-صالحی، صادق؛ امام قلی، لقمان (۱۳۹۱)، سرمایه فرهنگی و نگرش رفتارهای محیط زیستی (مطالعه موردی: استان کردستان)، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره ۲۸(۸)، ۱۲۰-۹۱.
- مختاری ملک‌آبادی، رضا؛ عبدالهی، عظیمه سادات و صادقی، حمیدرضا . (۱۳۹۲). تحلیل و بازشناسی رفتارهای محیط زیستی شهری (مطالعة موردی: شهر اصفهان، سال ۱۳۹۱)، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، سال پنجم، شمارة۱۸، : ص ۲۰-۱.
-نبوی، سید حسین؛ مختاری هشی، علی (۱۳۹۷)، سرمایه فرهنگی و رفتارهای محیط زیستی خانواده‌های تهرانی، مسائل اجتماعی ایران، شماره ۲(۹)، ۲۳۲-۲۰۹.
- دبیری، فرهاد. واحد ناودان، عارف. (۱۳۹۰). رسانه‌ها و توسعه حقوق محیطزیست که در سال ششم، شماره ۱۳، ۶، صفحات ۱-۲۰.
-Akhtar, F. (2022). Big-five personality traits and pro-environmental investment specifics from an emerging economy. Global Business Review, 23(2), 354-371.
https://dor. sc.ac/dor/20.1001.1.23223057.1395.5.1.4.9
-Barbaro, N. and Pickett, S.M., 2015. Mindfully green: Examining the effect of connectedness to nature on the relationship between mindfulness and engagement in pro-environmental behavior. Personality and Individual Differences: 93, p.
-Gebert, A., 2014. Recycling in Dubrovnik: Discrepancies between Attitudes, Knowledge and Behavior. RIThink, 4, p. 25-29. http://www.rithink.hr/brochure/pdf/vol4_2014/2 5-29.pdf - Hoot, R. and
Intergovernmental Panel on Climate Change. (2023). Climate change 2022: Impacts, adaptation and vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report (Persian translation). Cambridge University Press.
-Kelin, R., B, (1998). Principles and practice of structural equation modeling. New York: Guilford.
- Kaiser, F. G., Oerke, B., & Bogner, F. X. (2007). “Behavior- based environmental attitude: Development of an instrument for adolescents”, Journal of Environmental Psychology, 27(3), 242- 251
-Nunez, M.B. and Clores, M.A., 2017. Environmental literacy of K–10 student completers”. International journal of environmental & science education, 12, p. 1195-1215. http://www.ijese.net/makale/1885.html
- Steg, L., De Groot, J.I.M., Dreijerink, L., Abrahamse, W. and Siero, F., 2011. General antecedents of personal norms, policy acceptability, and intentions: The role of values, worldviews, and environmental concern. Society & Natural Resources: An International Journal: 24, p. 349-367.
- Scannell, L. and Gifford, R., 2010. The relations between natural and civic place attachment and pro-environmental behavior. Journal of Environmental Psychology, 30, p. 289-297.
-Tam, K.P., & Chan, H.W. (2017). Environmental concern has a weaker association with pro-environmental behavior in some societies than others: A cross-cultural psychology perspective. Environmental Psychology, 213-253.
-Tarrant, M.A., Cordell, H. K. (1997). “The effect of respondent characteristic son general environmental attitude- behavior correspondence”, Environment and Behavior, 29, 618– 637.
Werff, E., Steg, L. and Keizer, K., 2013. The value of environmental self-identity: The relationship between biospheric values.
[1] Steach
[2] .Pereira andForster
[3] . Nunes and Clavers
[4] . Cronbach's alpha
[5] . Goldberg
[6] .Likert
[7] . Kaiser
[8] .Wolfing and Fehrer
[9] .Tarrant and Cordell
[10] .12kline
[11] .13Bryne
[12] . Path analysis
