پیامدهای ازدواج زودهنگام در زنان شهر اهواز
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایران
شمسی پورعباسی
1
,
جعفر کرد زنگنه
2
,
منصور شریفی
3
1 - دانش آموخته دکتری، جمعیت‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران
2 - استادیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، ایران
3 - دانشیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران
کلید واژه: ازدواج زودهنگام, پیامدها, زنان, اهواز, روش کیفی.,
چکیده مقاله :
ازدواج زودهنگام در سطح جهانی با پیامدهای مختلف بهداشتی و اجتماعی برای دختران نوجوان همراه است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه پیامدهای ازدواج زودهنگام در زنان شهرستان اهواز است. روش پژوهش، کيفي است و با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، دادهها با 22 مصاحبه به اشباع رسید. ابزار جمع‌آوری دادهها، مصاحبة نيمه‌ساختاریافته بود. برای ارزیابی کیفیت نتایج، از معیارهای اعتمادپذیری «لینکن» و «گوبا» استفاده شد. در تحلیل اطلاعات از الگوی تحلیل توصیفی- تفسیری سهمرحله‌ای «اسمیت» استفاده شد. با توجه به نتایج به‌دستآمده از کدگذاری مصاحبه‌های انجامشده، پیامدهای ازدواج زودهنگام شامل 63 مفهوم بود که در قالب سیزده مقوله فرعی و دو مقوله اصلی بروز آسیبها و مشکلات مختلف برای زنان در زندگی زناشویی (نداشتن قدرت تصمیمگیری و حل مسائل زندگی، مداخلة دیگران در زندگی به دلیل سن پایین دختر و پسر، فقدان شناخت و آگاهی از مسائل و مشکلات زندگی، نداشتن آمادگی لازم برای فرزندپروری، نداشتن شناخت نسبت به نحوة تعامل با همسر و اطرافیان، مشکلات روحی، مشکلات جسمی و تجربة ناخوشایند از رابطة جنسی به دلیل مشکلات روحی) و تحقق نیافتن خواستهها و علایق فردی (ناتوانی در ایجاد شرایط مناسب برای فرزندان و قربانی شدن آنان، عدم امکان گذراندن دوران تحصیلی و داشتن شغل، تجربة زودهنگام زندگی مشترک و حسرت تجربههای ویژه سن، آسایش و فراغت خاطر نداشتن و بیتوجهی به ظاهر و بدن خود) دسته‌بندی شد. همراهی و حمایت دولت و سازمان‌های مرتبط از قبیل وزارت آموزش و پرورش، بهزیستی، وزارت علوم و وزارت کشور برای مقابله با پدیدۀ کودکهمسری و بسترسازی مناسب برابری جنسیتی، ضروری است.
Early marriage is globally associated with various health and social consequences for adolescent girls. This study aims to explore the consequences of early marriage among women in Ahvaz city. The research adopted a qualitative approach, utilizing purposive sampling, with data saturation achieved after 22 interviews. Data were collected through semi-structured interviews. The quality of the findings was assessed using Lincoln and Guba’s trustworthiness criteria. Data analysis followed Smith’s three-stage descriptive-interpretive model. Analysis of the coded interviews revealed that the consequences of early marriage encompass 63 concepts, organized into 13 subcategories and two main categories: (1) emergence of diverse harms and challenges in women’s marital life (lack of decision-making power and problem-solving skills, interference by others due to the young age of the couple, lack of awareness and understanding of life’s issues and challenges, unpreparedness for parenting, inadequate knowledge of interacting with spouse and others, psychological issues, physical problems, and unpleasant sexual experiences due to psychological distress), and (2) unfulfilled personal desires and interests (inability to provide suitable conditions for children, resulting in their victimization, inability to pursue education or employment, premature marital life and regret over missing age-specific experiences, lack of comfort and peace of mind, and neglect of personal appearance and body). Collaboration and support from the government and relevant organizations, such as the Ministry of Education, Welfare Organization, Ministry of Science, and Ministry of Interior, are essential to combat child marriage and establish a foundation for gender equality.
Keywords: Early Marriage, Consequences, Women, Ahvaz, Qualitative Method
Extended Abstract
Introduction
Early marriage is a social phenomenon observed in many societies, particularly in less-developed regions. It carries widespread consequences across health, social, and psychological domains for adolescent girls. In Ahvaz city, this issue represents a significant social challenge warranting in-depth investigation. This study seeks to identify the consequences of early marriage among women in Ahvaz and propose strategies to mitigate its prevalence.
Methods
The study employed a qualitative research design. Data were collected through purposive sampling, with 22 semi-structured interviews conducted until saturation was reached. Smith’s three-stage descriptive-interpretive analysis model was used to analyze the data, and the trustworthiness of the findings was evaluated based on Lincoln and Guba’s criteria.
Findings
The results indicate that the consequences of early marriage can be categorized into two main themes: (1) emergence of diverse harms and challenges in women’s marital life, and (2) unfulfilled personal desires and interests.
In the first category, marital harms stemming from early marriage include a lack of decision-making power and problem-solving abilities, interference by others due to the young age of the couple, insufficient awareness and understanding of marital and life challenges, unpreparedness for parenting, lack of knowledge about interacting with a spouse and others, psychological issues, physical problems, and unpleasant sexual experiences linked to psychological distress. These factors result in numerous challenges for women in their marital lives, undermining their autonomy in managing life issues.
In the second category, unfulfilled personal aspirations encompass an inability to create suitable conditions for children (leading to their victimization), inability to pursue education or secure employment, premature entry into marital life accompanied by regret over missing age-specific experiences, lack of comfort and peace of mind, and neglect of personal appearance and body. These findings suggest that early marriage negatively impacts women’s personal growth and social development.
Conclusion and Discussion
Beyond individual consequences, early marriage also entails broader social ramifications. Increased divorce rates, marital instability, domestic violence, financial and emotional dependence on the natal family, reduced literacy levels, and diminished social participation among women are additional problems arising from this phenomenon. Collectively, these factors lower women’s quality of life and impair their ability to fulfill effective roles within the family and society. This study highlights that raising awareness among girls and their families about the consequences of early marriage is a critical strategy for its reduction. Education plays a pivotal role in reducing early marriage by integrating relevant topics into curricula, providing information, and teaching life skills to lower its prevalence. Furthermore, governmental legal and executive support—such as enacting stricter minimum age laws for marriage, enhancing supportive policies for girls, and expanding educational and employment opportunities—can effectively address this issue. Collaboration among institutions like the Ministry of Education, Welfare Organization, Ministry of Science, and Ministry of Interior is vital to combat child marriage and create conducive conditions for gender equality. Empowering women through social, economic, and educational support not only mitigates early marriage but also improves their mental and social well-being, ultimately contributing to sustainable societal development.
References
Azimi, K. (2020) The trend of girl child marriage in Iran based on national census data. Sexual and reproductive health matters, 28(1), 1820655.
Efevbera, Y., Bhabha, J., Farmer, P. E., & Fink, G. (2017) Girl child marriage as a risk factor for early childhood development and stunting. Social Science & Medicine, 185, 91-101
UNICEF. (2022) Global database – Child marriage, Retrieved from https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage/.Wang, Y., & Qiao, J. (2020) Trends and social determinants of adolescent marriage and fertility in China. The Lancet Global Health, 8(7), e873-e874.
Yoosefi Lebni, J., Solhi, M., Ebadi Fard Azar, F., Khalajabadi Farahani, F., & Irandoost, S. F. (2023) Exploring the consequences of early marriage: a conventional content analysis. INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing, 60, 00469580231159963.
احمدی، کامیل (1400) «چالش‌های ازدواج زودهنگام در ایران از منظر حقوقی و دینی»، مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی (دانشگاه تاکستان)، سال هفتم، شماره 2، صص 28-51.
احمدی، وکیل و انیس رضایی (1394) «بررسی پیشرسی ازدواج در استان‌های کشور طی سال‌های 1385 تا 1390»، فصلنامه جمعیت، سال بیست¬ودوم، شماره¬ 93-94، صص 81-94.
افتخارزاده، سیده زهرا (1394) «تجربه زیسته زنان در ازدواج زودهنگام»، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، سال دوم، شماره 3، صص 108-156.
پورابراهیم، گل و خاطره کلایه (1397) پدیدارشناسی مادری زنان دارای تجربه ازدواج زودهنگام در قوم شاهیوند، پایان‌نامه کارشناسی¬ارشد رشته جامعه‌شناسی، استاد راهنما امیر رستگار خالد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد.
.
پین، مالکوم (1399) نظریه نوین مددکاری اجتماعی، ترجمه طلعت الهیاری و اکبر بخشی‌نیا، چاپ دوم، تهران، دانژه.
برناردز، جان (1388) درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمه حسین قاضیان، چاپ دوم، تهران، نی.
جوادیان، سید رضا و دیگران (1398) «زمینه‌ها و پیامدهای ازدواج زودهنگام دختران 13 تا 16 ساله (شهرستان اردکان، یزد)»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، سال سیزدهم، شماره 4، دومین ویژه‌نامه یزد، صص 31-54.
چنانی، فاطمه و دیگران (1401) «بررسی علل و آسیب‌هاي کودك¬همسري»، مطالعات فرهنگ و هنر، سال هفتم، شماره 1، صص 105-114.
حسینی پویا، سید محسن (1397) «کودک¬همسری»، وکیل مدافع، سال هشتم، شماره 17، صص 11-16.
زارعی محمودآبادی، حسن و فاطمه زارعی (1400) «علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودک¬همسری در دانش‌آموزان دختر استان یزد (طلاق دانش‌آموزی): مطالعه داده بنیاد»، طلوع بهداشت، سال بیستم، شماره ۳، صص ۱۲-۲۷.
شهریاری، مرضیه و معصومه باقری (1402) «پدیدارشناسی تجربه زیسته کودک- زنان ازدواج-کرده در حوزه هنجارهای اجتماعی و ازدواج زودهنگام»، مطالعات زن و خانواده، سال یازدهم، شماره 2، صص 124-156.
عباسی شوازی، محمدجلال و رسول صادقی (1384) «قومیت و الگوهای ازدواج در ایران»، پژوهش زنان، سال سوم، شماره 1، صص 25-47.
فرهمند، مهناز و دیگران (1399) «واکاوی تجارب زناشویی کودک¬همسری: درهم¬آمیختگی عاطفی-فکری و بیقدرتی»، پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، شماره 17، صص 115-145.
مجدی، علی‌اکبر و دیگران (1402) «تجربۀ زیستۀ زنان از پدیدۀ ازدواج زودهنگام: یک بررسی کیفی»، خانواده‌پژوهی، سال نوزدهم، شماره 2، صص 197-215.
موسوی، زینب و دیگران (1399) «بررسی فقهی- حقوقی سن ازدواج در حقوق ایران»، مطالعات زن و خانواده، سال هشتم، شماره 3، صص 9-28.
نجفی اصل، زهره (1401) «مطالعه کیفی سلامت اجتماعی زنان کودک¬همسر (مطالعه موردی: شهر اهواز)»، زن و جامعه، سال سیزدهم، شماره 50، صص 197-212.
Arthur, M., Earle, A., Raub, A., Vincent, I., Atabay, E., Latz, I., ... & Heymann, J. (2018) Child marriage laws around the world: Minimum marriage age, legal exceptions, and gender disparities. Journal of women, politics & policy, 39(1), 51-74.
Azimi, K. (2020) The trend of girl child marriage in Iran based on national census data. Sexual and reproductive health matters, 28(1), 1820655.
Efevbera, Y., Bhabha, J., Farmer, P. E., & Fink, G. (2017) Girl child marriage as a risk factor for early childhood development and stunting. Social Science & Medicine, 185, 91-101.
Fan, S., & Koski, A. (2022) The health consequences of child marriage: a systematic review of the evidence. BMC public health, 22(1), 309.
Godha D, Hotchkiss DR, Gage AJ. (2013) Association between child marriage and reproductive health outcomes and service utilization: a multi-country study from South Asia. J Adolesc Health. May;52(5):552-8. doi: 10.1016/j.jadohealth.2013.01.021. PMID: 23608719.
Hajihasani, M., & Sim, T. (2019) Marital satisfaction among girls with early marriage in Iran: Emotional intelligence and religious orientation. International journal of adolescence and youth, 24(3), 297-306.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985) Naturalistic inquiry. sage.
Mensch, B. S., Soler-Hampejsek, E., Kelly, C. A., Hewett, P. C., & Grant, M. J. (2014) Challenges in measuring the sequencing of life events among adolescents in Malawi: a cautionary note. Demography, 51(1), 277-285.
Nasrullah, M., Muazzam, S., Bhutta, Z. A., & Raj, A. (2014) Girl child marriage and its effect on fertility in Pakistan: findings from Pakistan Demographic and Health Survey, 2006–2007. Maternal and child health journal, 18, 534-543.
Prakash, R., Beattie, T. S., Javalkar, P., Bhattacharjee, P., Ramanaik, S., Thalinja, R., ... & Isac, S. (2019) The Samata intervention to increase secondary school completion and reduce child marriage among adolescent girls: results from a cluster-randomised control trial in India. Journal of global health, 9(1).
Raj, A., Saggurti, N., Balaiah, D., & Silverman, J. G. (2009) Prevalence of child marriage and its effect on fertility and fertility-control outcomes of young women in India: a cross-sectional, observational study. The lancet, 373(9678), 1883-1889.
Santhya, K. G., & Jejeebhoy, S. J. (2015) Sexual and reproductive health and rights of adolescent girls: Evidence from low-and middle-income countries. Global public health, 10(2), 189-221.
Sezgin, A. U., & Punamäki, R. L. (2020) Impacts of early marriage and adolescent pregnancy on mental and somatic health: the role of partner violence. Archives of women's mental health, 23(2), 155-166.
Smith, J. A., Flowers, P., & Osborn, M. (2013) Interpretative phenomenological analysis and the psychology of health and illness 1. In Material discourses of health and illness (pp. 68-91). Routledge.
Suyanto, B., Sugihartati, R., Hidayat, M. A., Egalita, N., & Mas’udah, S. (2023). The causes and impacts of early marriage: the ordeal of girls in East Java, Indonesia. Sociologia, Problemas e Práticas, 71-94.
Tisdall, E. K. M., & Cuevas-Parra, P. (2020) Challenges for children’s participation: Child activism for ending child marriage. Children and Youth Services Review, 108, 104568.
Unicef (2020) global databases-Child marriage is a violation of human rights, but is all too common, Retrieved from: https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage/.
UNICEF. (2022) Global database- Child marriage, Retrieved from https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage/.Wang, Y., & Qiao, J. (2020) Trends and social determinants of adolescent marriage and fertility in China. The Lancet Global Health, 8(7), e873-e874.
Yoosefi Lebni, J., Solhi, M., Ebadi Fard Azar, F., Khalajabadi Farahani, F., & Irandoost, S. F. (2023) Exploring the consequences of early marriage: a conventional content analysis. INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing, 60, 00469580231159963.
فصلنامه علمي «پژوهش انحرافات و مسائل اجتماعی»
شماره یازدهم، بهار 1403: 59-33
تاريخ دريافت: 27/08/1403
تاريخ پذيرش: 16/11/1403
نوع مقاله: پژوهشی
پیامدهای ازدواج زودهنگام در زنان شهر اهواز
شمسی پورعباسی1
جعفر کردزنگنه2
منصور شریفی3
چکیده
ازدواج زودهنگام در سطح جهانی با پیامدهای مختلف بهداشتی و اجتماعی برای دختران نوجوان همراه است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه پیامدهای ازدواج زودهنگام در زنان شهرستان اهواز است. روش پژوهش، کيفي است و با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، دادهها با 22 مصاحبه به اشباع رسید. ابزار جمع‌آوری دادهها، مصاحبة نيمه‌ساختاریافته بود. برای ارزیابی کیفیت نتایج، از معیارهای اعتمادپذیری «لینکن» و «گوبا» استفاده شد. در تحلیل اطلاعات از الگوی تحلیل توصیفی- تفسیری سهمرحله‌ای «اسمیت» استفاده شد. با توجه به نتایج به‌دستآمده از کدگذاری مصاحبه‌های انجامشده، پیامدهای ازدواج زودهنگام شامل 63 مفهوم بود که در قالب سیزده مقوله فرعی و دو مقوله اصلی بروز آسیبها و مشکلات مختلف برای زنان در زندگی زناشویی (نداشتن قدرت تصمیمگیری و حل مسائل زندگی، مداخلة دیگران در زندگی به دلیل سن پایین دختر و پسر، فقدان شناخت و آگاهی از مسائل و مشکلات زندگی، نداشتن آمادگی لازم برای فرزندپروری، نداشتن شناخت نسبت به نحوة تعامل با همسر و اطرافیان، مشکلات روحی، مشکلات جسمی و تجربة ناخوشایند از رابطة جنسی به دلیل مشکلات روحی) و تحقق نیافتن خواستهها و علایق فردی (ناتوانی در ایجاد شرایط مناسب برای فرزندان و قربانی شدن آنان، عدم امکان گذراندن دوران تحصیلی و داشتن شغل، تجربة زودهنگام زندگی مشترک و حسرت تجربههای ویژه سن، آسایش و فراغت خاطر نداشتن و بیتوجهی به ظاهر و بدن خود) دسته‌بندی شد. همراهی و حمایت دولت و سازمان‌های مرتبط از قبیل وزارت آموزش و پرورش، بهزیستی، وزارت علوم و وزارت کشور برای مقابله با پدیدۀ کودکهمسری و بسترسازی مناسب برابری جنسیتی، ضروری است.
واژه‌های کلیدی: ازدواج زودهنگام، پیامدها، زنان، اهواز، روشکیفی.
مقدمه و بیان مسئله
در سه دهه اخیر، بسیاری از سازمان‌های ملی و بین‌المللی به حقوق کودکان توجه گستردهای داشته‌اند (Tisdall & Cuevas-Parra, 2020). اینیچین4، ازدواجهای زودهنگام را به «گردابی از محرومیتها» در زمینه تحصیل، شغل، درآمد و مسکن تشبیه میکند (برناردز، 1388: 240). یکی از موارد نقض حقوق کودکان، ازدواج زودهنگام است (ر.ک: Prakash et al, 2019). طبق اعلام سازمان صندوق کودکان سازمان ملل متحد5 (2022)، ازدواج زودهنگام کودکان به ازدواج رسمی یا غیر رسمی بین یک کودک زیر هجده سال و یک بزرگسال یا یک کودک دیگر اطلاق میشود. اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد، ازدواج کودکان را شاخصی از نابرابری جنسیتی ذکر کرده و خواستار پایان دادن به این عمل تا سال 2030 است. با وجود تشدید تلاش‌ها برای حذف آن، ازدواج کودکان در بسیاری از نقاط جهان ادامه دارد (ر.ک: Fan & Koski, 2022). ازدواج زودهنگام میتواند عواقب خطرناکی برای هر دو جنس داشته باشد، با این حال برای دختران مضرتر است (ر.ک: Arthur et al, 2018).
تخمین زده میشود که دختران زیر هجده سال تقریباً پنج برابر بیشتر از پسران زیر هجده سال ازدواج میکنند و آمار دخترانی که پیش از سیزدهسالگی ازدواج کردهاند، حدود 250 میلیون نفر است. در ایران، حداقل سن قانونی ازدواج دختران، سیزده سال است؛ اما مردان میتوانند با حکم قاضی با دختران زیر سیزده سال ازدواج کنند (ر.ک: Yoosefi Lebni et al, 2023). در مقررات فعلی حقوق ایران، ازدواج پیش از سن سیزده سال برای دختران و پانزده سال برای پسران، نیازمند رعایت شرایط اذن ولی، رعایت مصلحت و اجازۀ دادگاه دانسته شده است؛ لیکن ازدواج در هیچ سنی ممنوع اعلام نشده است. ریشه این عدم ممنوعیت را باید در نظرهای فقها مبنی بر جواز نکاح صغیر توسط ولی یافت. در عین حال همچنان در مقررات نظام حقوقی ایران، تعارضاتی مابین سن بلوغ قانونی، سن قابلیت صحی برای ازدواج و سن رشد دیده میشود (ر.ک: موسوی و دیگران، 1399).
بر اساس آمار اخیر، ازدواج‌هاي رسمی ثبت‌شده در مرکز آمار ایران در بهار 1400، تعداد ازدواج دختران ده تا چهارده ساله با حدود 32 درصد رشد در قیاس با آمار مشابه خود در سال 1399 به 9753 ازدواج رسیده است. مطابق با همین آمار، تعداد 45 هزار و 522 دختر پانزده تا نوزده ساله نیز در بهار سال 1400 ازدواج کردهاند (ر.ک: چنانی و دیگران، 1401). بر اساس گزارش صندوق کودکان سازمان ملل متحد (2020) نیز حدود 17 درصد از ازدواج‌هاي انجامشده در ایران، مربوط به ازدواج دختران زیر هجده سال بوده است. 5 درصد این آمار مربوط به ازدواج‌هاي زیر پانزده سال و 12 درصد مربوط به ازدواج‌هاي پانزده تا هجده سال است. همچنین بر اساس آمار، در مناطق روستایی ایران، کودكهمسري در سنین پانزده تا نوزده سال، از 87/20 به 27/32 درصد رسیده و روند رو به افزایشی داشته است (ر.ک: Azimi, 2020).
نگاهی به آمار رسمی ثبت احوال کشور نشان میدهد که برحسب پراکندگی ازدواج کودک- دختران در استان‌های ایران، استان خوزستان با 2150 مورد ازدواج ثبت‌شده کودکان ده تا چهارده سال، رتبه ۴ کشور را دارد. در رابطه با آمار کودکان دختر زیر پانزده سال در استان خوزستان، در سال 1398، تعداد ازدواجهای زیر سیزده سال 316 مورد، سه مورد ازدواج یازده سال، 25 مورد ازدواج دوازده سال و 288 مورد ازدواج سیزده سال ثبت شده است (ر.ک: شهریاری و باقری، 1402). اما به نظر می‌رسد که ارقام واقعی ازدواج زودهنگام، بیشتر از ارقام رسمی باشد؛ زیرا بسیاری از موارد ازدواج زودهنگام در خانوادهها رخ میدهد و به طور رسمی ثبت نشده است (ر.ک: Hajihasani & Sim, 2019).
ازدواج زودهنگام دختران، يکی از مسائل بهداشت عمومي، خطری اجتماعي و تراژديای فردي مرتبط با مسائل سلامت روان، خطرهای زايمان و مشكلات آموزشي است (ر.ک: Sezgin & Punamäki, 2020; Wang & Qiao, 2020). آنچه در چند سال اخیر باعث شده به موضوع ازدواج در سنین پایین توجه شود، بحث‌هاي بهداشت و سلامت، بهویژه در ارتباط با بهداشت باروري و عوارض خطرناك باروري در سنین پایین براي دختران است (ر.ک: Mensch et al, 2014). ازدواج زودهنگام همچنین دختران را از حقوق اساسی‌شان محروم میکند و آنها را در معرض رفتارهای خطرناک مثل خشونت همسر، سوء‌استفاده و بهره‌برداری قرار میدهد. پژوهش‌ها نشان میدهد که 29 درصد از دختران نوجوان متأهل، خشونت را از سوی همسرانشان تجربه کردهاند (ر.ک: جوادیان و دیگران، 1398). بالاترین میزان حاملگی‌ها ناخواسته، سقط، زایمان زودرس، وزن کم نوزادان و مرگ‌ومیر جنینی در میان دختران نوجوان دیده میشود که همبستگی شدیدی با ازدواج زودهنگام دارد (ر.ک: Santhya & Jejeebhoy, 2015).
ازدواج زودهنگام به‌ويژه در استان خوزستان و قوم عرب، پديده‌اي رايج است. علاوه بر عوامل مشترک، موارد مؤثر ديگر بر سن پايین ازدواج عبارتند از: فقر اقتصادي، ترس از بي‌آبرويي، مقررات ديني و مذهبي، آداب و سنن، فرهنگ خانوادگي، قومي و محلي، نوع شغل و میزان تحصیلات (ر.ک: احمدی، 1400). عامل مهم ديگري که در سن ازدواج در اين منطقه مؤثر است، نظام خانواده است. در میان قوم عرب هنوز نظام خانواده گسترده، شايع است. در اين نوع نظام خانوادگي که مسئولیت تربیت فرزندان بین همه اعضاي خانواده مشترک است، ازدواج در سنین پايین و درون‌طايفه‌اي پذيرفته شده است (ر.ک: نجفی اصل، 1401). در کنار تمام عوامل اجتماعي و فرهنگي مؤثر بر سن ازدواج، قوانین نیز نقش مهمي بر رواج اين ازدواج‌ها دارد. در واقع قوانین ايران بر امر تصمیم‌گیري والدين براي ازدواج فرزندان صحه مي‌گذارد و اجازۀ صريح دخالت در ازدواج فرزند را به پدر و جد پدري او داده است (ر.ک: حسینی پویا، 1397). از آنجایی که جمعیت مورد مطالعه، ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی خاص خود را دارد، تصمیم گرفتیم پیامدهای ازدواج زودهنگام در این منطقه را به صورت کیفی بررسی کنیم.
پیشینه تجربی
ازدواج زودهنگام، پیامدهای منفی بسیاری دارد که در مطالعات گذشته به آن اشاره شده است. یوسفی لبنی6 و همکاران (2023) در پژوهشی عنوان کردند که مشکلات جسمی و روانی (بارداری و زایمان پرخطر، بیماریهای جسمی، افسردگی و ناراحتی‌های عاطفی)، مشکلات خانوادگی (نارضایتی از زندگی زناشویی، تجربه مسئولیت زیاد، نداشتن استقلال در زندگی خانوادگی)، مشکلات اجتماعی (رفتارهای اجتماعی پرخطر، دسترسی نداشتن به خدمات اجتماعی و بهداشتی، انزوای اجتماعی، دسترسی نداشتن به شغل و فرصت‌های تحصیلی) و پیامدهای مثبت، از جمله دریافت حمایت‌های درون خانواده، بهبود شرایط زندگی و فرصت‌های پیشرفت و توانمندسازی از پیامدهای ازدواج زودهنگام است.
مجدی و همکاران (1402) نیز در پژوهشی، به خطر افتادن سلامتی جسمانی، فشار روانی ناشی از آمادگی نداشتن برای پذیرش نقش همسری و مادری، تداوم سنت‌های اجتماعی پشتیبان ازدواج زودهنگام، تجربۀ بیگانگی از خود در نقش همسری و در نهایت انزوای اجتماعی را پیامدهای ازدواج زودهنگام عنوان کردند.
زارعی محمودآبادی و زارعی (1400) در پژوهش خود به مواردی چون نقصان ارتباطی، عدم مسئولیت‌پذیری، فقدان صمیمیت زناشویی، نرسیدن به بلوغ اجتماعی-اخلاقی، آشفتگی روانی، مخاطرات و پیامدهای طلاق، چالش تحصیلی و مشکلات بین‌فردی به عنوان پیامدهای ازدواج زودهنگام اشاره داشته‌اند.
جوادیان و همکاران (1398) نیز از مشکلات مربوط به بارداری و زایمان سخت، ضعف مهارت‌های زندگی مشترک، خشونت جسمی و عاطفی، کمبود قدرت در منزل، احساس نارضایتی از زندگی و بازماندن از رشد اجتماعی به عنوان پیامدهای ازدواج زودهنگام نام برده‌اند.
سویانتو7 و همکاران (2023) عنوان کردند دخترانی که زود ازدواج میکنند، نهتنها در معرض خطر مشکلات سلامتی قرار دارند، بلکه فرصت‌های تحصیلی و کاری محدودی نیز دارند. در برخی موارد، ازدواج زودهنگام نیز با احتمال خشونت شریک زندگی مرتبط است.
فن و کوسکی8 (2022) در نتایج تحقیق خود عنوان کردند زنانی که پیش از سن هجده سالگی ازدواج میکنند، در سنین پایین‌تر بچه‌دار می‌شوند و در مقایسه با کسانی که در هجده سالگی یا بعد از آن ازدواج میکنند، تعداد بیشتری بچه به دنیا می‌آورند. زنانی که در کودکی ازدواج کردهاند نیز در بیشتر موارد احتمال کمتری وجود دارد که در مراکز مراقبت‌های بهداشتی زایمان کنند. همچنین ازدواج کودکان، احتمال تجربه خشونت فیزیکی از طرف همسر را افزایش میدهد و احتمال استفاده از روشهای پیشگیری از بارداری را کاهش داده، بارداری ناخواسته و خشونت جنسی را افزایش میدهد.
افوبرا9 و همکاران (2017) نیز عنوان کردند که ازدواج زودهنگام دختران، پیامدهای
بیننسلی بر رفاه فرزندان دارد و از طریق ارتباط با سایر عوامل زمینه‌ای، اجتماعی-اقتصادی و بیولوژیکی، ازدواج زودهنگام سبب رشد و سلامت نامناسب کودک میشود.
نصرالله10 و همکاران (2014) مطالعه‌ای درباره کنترل رفتاری خشونت همسر نسبت به زنان در پاکستان انجام دادهاند. نتایج نشان داد که زنانی که در کودکی ازدواج کردهاند، خشونت خانگی بیشتری از جمله انواع خشونت فیزیکی و عاطفی را تجربه کردهاند.
گودا11 و همکاران (2013) نیز عنوان کردند که ازدواج کودکان به طور قابلتوجهی با سابقۀ بارداریهای پیدرپی، ناباروری، استفاده نکردن از روشهای مدرن پیشگیری از بارداری قبل از اولین زایمان، بارداری ناخواسته و استفاده از خدمات بهداشتی مادران مرتبط است. همچنین در زنانی که در دورة نوجوانی یا کودکی ازدواج کردهاند، در مقایسه با زنانی که در جوانی ازدواج کردهاند، پیامدهای منفی بیشتری دیده میشود. به طور کلی ازدواج کودکان، جنبة بسیار آسیبپذیری را در زمینة پیشگیری از بارداری و پیامدهای مرتبط با آن برای زنان به دنبال دارد.
نتایج مطالعۀ راج12 و همکاران (2009) نشان داد که ازدواج زودهنگام به طور چشمگیری با استفاده نکردن از داروهای ضد بارداری پیش از زایمان اول، باروری بالا (سه تولد یا بیشتر) و بارداریهای مکرر زنان (بارداری مجدد در عرض سه ماه پس از زایمان) مرتبط بود.
بررسی پیشینه پژوهش نشان میدهد که پدیدۀ ازدواج زودهنگام، بیشتر در کشورهای آفریقایی و آسیایی رخ میدهد که مبتنی بر فرهنگ‌های سنتی است. ازدواج زودهنگام، پیامدهای منفی بسیاری را هم برای مادر و هم برای فرزندان به دنبال دارد. برجسته‌ترین پیامد ازدواج زودهنگام برای مادران، کاهش سلامت و پیامدهای منفی جسمی است. همچنین فشار روانی، طلاق، خشونت جسمی، عاطفی و جنسی، بارداریهای پیدرپی، ناباروری، استفاده نکردن از روشهای مدرن پیشگیری از بارداری و بارداری ناخواسته از دیگر پیامدهای منفی ازدواج زودهنگام است که میتواند مشکلات جدیای را برای زنان ایجاد کند.
مبانی نظری
در نظریۀ سیستمهای پین (1399)، ازدواج کودک، محصول روابط سیستمهای گوناگون در جامعه است که میتواند افزایش یا کاهش پدیدۀ کودکهمسری را در پی داشته باشد؛ سیستمهایی چون خانواده، مدرسه، فرهنگ، محله، دین، قوانین و... که نقش بسیار مهمی در جامعه‌پذیری افراد، نقشپذیری و به طور خاص درونی کردن این پدیده دارند. نظریۀ سیستمها، جامعه را به عنوان اجزاي به هم پیوسته میبیند. این نظریه لازم میداند که رابطه میان اجزا را همانند رابطه میان یک سیستم و یا سیستمهاي دیگر اجتماعی بررسی کند. در نظریه سیستمی، ازدواج کودك به منزلۀ تصمیمی صرفاً شخصی یا خانوادگی تحلیل نمیشود، بلکه محصول روابط سیستمهاي گوناگون در یک جامعه است که میتواند افزایش یا کاهش این پدیده را در پی داشته باشد. سیستمهاي خانواده، مدرسه، محله، فرهنگ، دین، سیاست، قوانین و... از جمله سیستمهایی هستند که میتوانند در این پدیده دخیل باشند و تحلیل صحیح روابط این سیستمها و تأثیر آن بر بروز ازدواج زودهنگام میتواند به روشنتر شدن زوایاي این پدیده یاري رساند (ر.ک: پین، 1399).
نظریه سیستمها بر تعاملات پیچیده و متقابل درون یک سیستم تأکید دارد. در زمینه ازدواج زودهنگام، این نظریه به نحوۀ تأثیرات بلندمدت ازدواج در زندگی فرد و خانواده می‌پردازد و بر این نکته تأکید میکند که ازدواج، یک رویداد نیست، بلکه فرآیندی پیچیده است که به تغییرات درون‌فردی و برون‌فردی منجر میشود.
فرهنگ قومی در برگیرندة شیوة کلی زندگی، زبان، ایدهها، اعتقادات، ارزشها و الگوهای رفتاری است. محققان به طور گستردهای از مدل فرهنگی برای تبیین انواع متفاوت رفتار در میان گروههای قومی مانند مشارکت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، ازدواج و خانواده و رفتار باروری استفاده کردهاند. نظریههای فرهنگی بر نقش ارزشها، هنجارها و نظامهای هویتی و فرهنگی در شکلگیری الگوهای ازدواج و سایر رفتارهای جمعیتی تأکید دارند. در قالب این نظریه، فرضیه هنجاری- فرهنگی به عنوان تبیین جایگزینی برای فرضیههایی ارائه شده است که بر نقش مستقل و معنی‌دار هنجاریهای قومی و فرهنگی بر الگوهای ازدواج تأکید دارد و بر این باور است که هنجارها، آرمانها و اعتقادات قومی، عوامل تعیین‌کنندهای در الگوهای ازدواج هستند. فرضیة تبیین هنجاری که متکی بر ملاحظات خرده‌فرهنگی است، بیان میکند که الگوهای قومی متفاوت ازدواج، عمدتاً ناشی از تأثیر هنجارها و ارزشهای قومی، خرده‌فرهنگی و بازتاب نفوذ میراث قومی- فرهنگی هستند. ارزشها و هنجارهای منحصربه‌فرد قومی مربوط به ازدواج و تشکیل خانواده بیانگر تاریخ اعتقادات گروههای قومی بدون توجه موقعیت اقتصادی- اجتماعی آنهاست. بنابراین فرضیة هنجاری- قومی بر اهمیت نقش قومیت به عنوان عامل فرهنگی در تبیین الگوهای ازدواج، مشارکت سیاسی، اجتماعی و... تأکید دارد (ر.ک: عباسی شوازی و صادقی، ۱۳۸۴).
نظریه قومی- فرهنگی بر تأثیر فرهنگ و هویت قومی در رفتارهای فردی و اجتماعی تأکید دارد. در این چارچوب، ازدواج زودهنگام ممکن است به عنوان یک نهاد اجتماعی پذیرفته‌شده در برخی فرهنگ‌ها و اقوام باشد که در آن به علت ارزشهای فرهنگی خاص، ازدواج در سنین پایین، راهی برای حفظ هویت فرهنگی یا امنیت اجتماعی دیده میشود.
در نظریه مبادله، انسان دائماً درصدد بهرهگیری از حداقل هزینه‌هاست. اصل جست‌وجوی پاداش‌های اقتصادی، اجتماعی و روانشناختی در نهاد انسان نهفته است. طبق این نظریه، تصمیمگیری برای ازدواج، نوعی تصمیم به سرمایه‌گذاری است که در آن هزینه‌ها و دستاوردهای شخص ازدواج‌کننده در طول زمان واقعیت پیدا میکند. مضیقه ازدواج که یکی از عوامل مؤثر در افزایش سن ازدواج مطرح شد، از این رهیافت قابل تبیین است. با توجه به ترکیبات مبادله (عرضه و تقاضا) هرگاه در بازار ازدواج، تقاضا برای دختران، بیشتر از عرضۀ آن باشد، سبب میشود دختران در سنین پایین‌تری ازدواج کنند و برعکس هرگاه عرضه بیشتر از تقاضا باشد، سبب بالا رفتن سن ازدواج دختران میشود و این بازار عرضه و تقاضای ازدواج است که سن ازدواج را تعیین میکند. ملاحظه میشود که در تئوری مبادله انسان‌ها همواره به ارزیابی هزینه‌ها و منافع حاصل از ازدواج می‌پردازند. در جوامع سنتی (روستایی) و کمتر توسعه‌یافته فرزندان بهویژه فرزند دختر برای والدین، بیشتر نقش مصرف‌کننده و بار اضافی را دارد. بنابراین در شرایط سخت و تنگناهای اقتصادی، برخی خانوادهها به فکر ازدواج دخترشان می‌افتند تا از هزینه‌ها و بار اقتصادی خانواده بکاهند. در چنین شرایطی، پیشرسی ازدواج یا ازدواج زودهنگام افزایش می‌یابد (ر.ک: احمدی و رضایی، 1394).
نظریه مبادله بر اساس اصول اقتصادی و اجتماعی استوار است و به بررسی تعاملات افراد در قالب تبادل‌های اجتماعی می‌پردازد. در زمینه ازدواج زودهنگام، این نظریه میتواند به تحلیل نحوۀ مبادلات اقتصادی، اجتماعی و عاطفی میان دو طرف ازدواج پرداخته، این واقعیت را نشان دهد که ممکن است یکی از طرفین بیشتر از دیگری سود ببرد یا قربانی شود.
در یک جمعبندی میتوان گفت که ازدواج زودهنگام بهشدت تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی قرار دارد. این پدیده در جوامع مختلف ممکن است پیامدهای متنوعی داشته باشد که از منظر نظریههای سیستمها، قومی- فرهنگی و مبادله قابل تحلیل است. نظریه سیستمها بر پیچیدگی‌ها و تعاملات متعدد در زندگی فردی و اجتماعی تأکید دارد؛ نظریه قومی- فرهنگی بر نقش فرهنگ و هویت قومی در تعیین مسیر ازدواج و پیامدهای آن می‌پردازد و نظریۀ مبادله به تحلیل نابرابری‌ها و تبادلات اجتماعی در رابطه‌های زناشویی توجه دارد. در نهایت درک جامع از ازدواج زودهنگام نیازمند نگاهی چندبعدی است که به ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و روانی این پدیده توجه کند.
روش‌شناسی پژوهش
موضوع مورد مطالعه در اين پژوهش، پیامدهای ازدواج زودهنگام در میان زنان شهرستان اهواز است. بنابراين به علت درهمتنیدگی و ارتباط عمیق این مسئله با بستر اجتماعی- فرهنگی حوزه مطالعه از روش کيفي رویکرد پدیدارشناسی توصیفی- تفسیری براي اين پژوهش استفاده شد تا تجربههای زنان از ازدواج زودرس کشف شود. جامعة مورد مطالعه در اين پژوهش، زنانی بودند که سابقه ازدواج سن زیر هجده سال را در شهر اهواز و روستاهای این شهر داشتند و برای دریافت خدمت به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نموده یا در سامانه سیب (سامانه یکپارچه سلامت بهداشتی) ثبت شده‌اند.
روش نمونه‌گیری این پژوهش، هدفمند بود و نمونه‌گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. بر این اساس برای دستیابی به اشباع نظری با 22 زن مصاحبه انجام گرفت. ابزار جمع‌آوری داده‌های پژوهش، مصاحبة نيمه‌ساختاریافته بود و محقق به گفت‌وگوي عميق و ژرف با شرکتکنندگان دربارة پديدة ازدواج زودهنگام پرداخت. برای ارزیابی کیفیت نتایج کیفی، از معیارهای اعتمادپذیری یا قابلیت اعتماد13 لینکن و گوبا14 (1985) استفاده شد که شامل چهار معیار باورپذیری15، اطمینان‌پذیری16، تأییدپذیری17 و انتقال‌پذیری18 است.
مصاحبه‌ها ابتدا ضبط شد و سپس به روی کاغذ آمد. خود محقق نیز به عنوان ابزار تحقیق19 عمل نمود و حاصل مشاهدات، دیدگاه‌ها، کیفیت ایجاد ارتباط محقق و یادداشت‌های فنی محقق نیز جزء اطلاعات تحقیق بود. در تحلیل اطلاعات از الگوی تحلیل توصیفی- تفسیری سهمرحله‌ای اسمیت، شاملِ تولید دادهها، تجزیه و تحلیل دادهها (مواجهۀ اولیه؛ خواندن و بازخوانی یک مورد، تشخیص و برچسب زدن به مقوله‌ها، فهرست کردن و خوشه‌بندی مقوله‌ها و ایجاد جدول خلاصه‌سازی) و تلفیق موردها (ر.ک: Smith et al, 2013) استفاده شد.
جدول 1- ویژگیهای جمعیت‌شناختی نمونه مورد مطالعه
وضعیت تأهل | تعداد فرزندان | سن هنگام ازدواج | تحصیلات | سن فعلی | ردیف |
همسردار | ندارد | 15 | سوم راهنمایی | 17 | 1 |
همسردار | 3 | 15 | دوم راهنمایی | 42 | 2 |
همسردار | 4 | 16 | دوم راهنمایی | 33 | 3 |
همسردار | 3 | 17 | ابتدایی | 26 | 4 |
همسردار | 1 | 18 | دیپلمه | 19 | 5 |
همسردار | 4 | 15 | ابتدایی | 50 | 6 |
همسردار | 3 | 14 | سیکل | 28 | 7 |
همسردار | ندارد | 16 | ششم | 18 | 8 |
همسردار | باردار | 15 | دوره راهنمایی | 17 | 9 |
همسردار | ندارد | 17 | دیپلم | 19 | 10 |
همسردار | 2 | 17 | دوره دبیرستان | 28 | 11 |
همسردار | 3 | 15 | راهنمایی | 39 | 12 |
همسردار | 1 | 15 | بیسواد | 18 | 13 |
بی‌همسر (فوت) | 6 | 14 | بیسواد | 55 | 14 |
همسردار | 2 | 15 | اول راهنمایی | 36 | 15 |
همسردار | 3 | 15 | چهارم | 35 | 16 |
همسردار | 3 | 17 | دوره ابتدایی | 39 | 17 |
همسردار | 4 | 18 | دیپلم | 43 | 18 |
همسردار | 4 | 17 | بیسواد | 50 | 19 |
همسردار | 3 | 16 | بیسواد | 41 | 20 |
بی‌همسر (فوت) | 4 | 15 | ابتدایی | 38 | 21 |
همسردار | 3 | 14 | دوره ابتدایی | 29 | 22 |
یافته‌های پژوهش
با توجه به نتایج به‌دستآمده از کدگذاری مصاحبه‌های انجامشده، پیامدهای ازدواج زودهنگام شامل 63 مفهوم در قالب سیزده مقوله فرعی و دو مقوله اصلی دسته‌بندی شد که در جدول (2) گزارش شده است.
جدول 2- پیامدهای ازدواج زودهنگام
نداشتن استقلال در تصمیمگیری، عدم قطعیت در تصمیمها، ناتوانی در تفکیک اختلافات و مشکلات، ناتوانی در شناسایی راه‌حل مشکلات، ناتوانی در مدیریت زندگی، نرسیدن به بلوغ و ثبات فکری در سن پایین | نداشتن قدرت تصمیمگیری و حل مسائل زندگی | بروز آسیبها و مشکلات مختلف برای زنان در زندگی زناشویی |
مداخلة خانوادهها در امور به بهانة پایین بودن سن زن و شوهر، دخالت در تربیت فرزندان، دخالت خانواده در امور مالی شوهر، اظهارنظر خانواده‌های همسر در کوچکترین امور، اجبار خانوادهها به بچه‌دار شدن یا نشدن، نداشتن زندگی جدا و مستقل از خانواده شوهر | مداخله دیگران در زندگی به دلیل سن پایین دختر و پسر | |
دید محدود در زندگی، ناتوانی در همسرداری، کم‌تحملی زن در زندگی، بیتجربگی در زندگی و تصمیمها، خام بودن در رفتار و گفتار، ناتوانی در مقابله با مشکلات زندگی | فقدان شناخت و آگاهی از مسائل و مشکلات زندگی | |
ناتوانی در تحمل مشکلات فرزندان، بی‌حوصلگی در تربیت فرزندان، ناتوانی در تربیت فرزندان | نداشتن آمادگی لازم برای فرزندپروری | |
ناتوانی در برقراری ارتباط مناسب با خانواده شوهر، مهارت پایین در ارتباط با اطرافیان، بیتجربگی در ارتباط با شوهر | نداشتن شناخت نسبت به نحوۀ تعامل با همسر و اطرافیان | |
کم‌تحمل شدن در اختلافات با شوهر، غمگین بودن و دلزدگی از زندگی، افسردگی زن، فکر کردن به خودکشی، ناامیدی و ترس از آینده، فشار روحی بالا به دلیل سن پایین، نداشتن احساس خوشبختی | مشکلات روحی | |
مشکلات و دردهای جسمی، مشکلات جسمی زایمان در سن پایین، پیری زودهنگام، ناباروری به دلیل ازدواج در سن پایین | مشکلات جسمی | |
تجربه بد از رابطة جنسی، ترس از رابطة جنسی، احساس درد و تألم در رابطة جنسی، ناتوانی در مدیریت رابطة جنسی | تجربة ناخوشایند از رابطه جنسی به دلیل مشکلات روحی | |
ازدواج فرزندان دختر در سن پایین، بدرفتاری شوهر با فرزندان، بروز مشکلات روانی در فرزندان، بی‌تعهدی شوهر به فرزندان، ناتوانی در حمایت مالی فرزندان، ناتوانی در فراهم کردن خواسته‌های فرزندان، ناتوانی در گرفتن حضانت فرزندان پس از طلاق، ناتوانی در دفاع از حقوق فرزندان | ناتوانی در ایجاد شرایط مناسب برای فرزندان و قربانی شدن آنان | محقق نشدن خواستهها و علایق فردی |
ترک تحصیل در سن پایین، ممانعت از تحصیلات دانشگاهی، شکوفا نشدن استعدادها، عدم امکان داشتن شغلی مناسب به دلیل نداشتن تحصیلات | عدم امکان گذراندن دوران تحصیلی و داشتن شغل | |
حسرت رفتارهای دوران بچگی، حسرت مسافرت با خانواده پدری در کودکی، حسرت خرید لباس‌های شیک، حسرت خوشگذرانی دوران مجردی | تجربه زودهنگام زندگی مشترک و حسرت تجربههای ویژه سن | |
حسرت زندگی آرام و بیدغدغه، آرزوی شرکت در کلاسهای آموزشی، حسرت رفتوآمد با دوستان، ناکامی در رسیدن به اهداف شخصی، حسرت تأمین مایحتاج زندگی | نداشتن آسایش و فراغت خاطر | |
بیتوجهی به فرم بدن، بیتوجهی به مشکلات پوستی، بدفرمی بدن به دلیل زایمان در سن پایین | بیتوجهی به ظاهر و بدن خود |
مقوله اول: بروز آسیبها و مشکلات مختلف برای زنان در زندگی زناشویی
مقوله اصلی اول، بروز آسیبها و مشکلات مختلف برای زنان در زندگی زناشویی است که شامل هشت مقولۀ فرعی است.
1- نداشتن قدرت تصمیمگیری و حل مسائل زندگی
ازدواج زودهنگام سبب میشود تا دختران پیش از بلوغ فکری و کسب تجربه به زندگی مشترک وارد شوند که این موضوع سبب میشود تا این افراد در تصمیم‌گیری‌ها و حل مسائل زندگی با مشکل مواجه شوند. در این ارتباط، نمونه شماره (2) می‌گوید:
«خانم که کم سن‌وسال باشه، درست نمیتونه تصمیم بگیره، قدرت و توانایی تفکیک اختلافات و مشکلات رو نداره و راهحلهای اونها رو هم بلد نیستش».
همچنین نمونه شماره (14) می‌گوید:
«انسان در سن پایین دچار اشتباه میشود و تصمیمات نادرست می‌گیرد، که بعداً راه فراری ندارد. زندگی زناشویی، هیچ چیزی جز تحمل درد و رنج نیست».
2- مداخلة دیگران در زندگی به دلیل سن پایین دختر و پسر
به دلیل پایین بودن سن پسر و دختر معمولاً در این ازدواج‌ها، خانواده شوهر در برخی مسائل دخالت میکنند. این دخالت‌ها ممکن است در کوچکترین و شخصی‌ترین جنبه‌های زندگی زوج، مانند تعداد و زمان بچه‌دار شدن نیز اتفاق بیفتد. در اینباره نمونه شماره (7) می‌گوید:
«چون سنم کمه، به خودشون اجازه میدن تو زندگیم دخالت کنن. دخالت‌های بقیه افراد خانواده در امورات زندگی به دلیل سن پایین دختر انجام می‌گیرد».
3- فقدان شناخت و آگاهی از مسائل و مشکلات زندگی
سن پایین دختران در ازدواج زودهنگام باعث میشود تا تجربه و دانش لازم را برای زندگی نداشته باشد و زندگی زناشویی و مسائل مربوط به آن برای وی ناآشنا و غریب باشد. در این ارتباط نمونه شماره (15) می‌گوید:
«خیلی چیزها رو در زندگی بلد نبودم. چندین سال طول کشید تا بتونم دور و بر خودم رو بشناسم، بفهمم چه چیزی و لازم دارم که یادش بگیرم. دختران معمولاً بدون تحصیلات دانشگاهی و با دید محدود، زندگی را
شروع میکنند و از اطراف خود، شناختی ندارند».
همچنین نمونه شماره (17) می‌گوید:
«اگر برگردیم، در سن هجده به بعد ازدواج میکردم، چون خیلی از انتخاب‌هایی که گرفتم، از سر بچگی بود و دوست نداشتم دوباره تکرار بشن. خیلی کارهایی که کردم و تصمیماتی که گرفتم، بچه‌گونه بوده، مال این بود که تجربه نداشتم، بلد نیستم».
4- نداشتن آمادگی لازم برای فرزندپروری
ازدواج زودهنگام اغلب با فرزندآوری در سنین پایین همراه است که باعث میشود زن در اکثر موارد، آمادگی لازم را برای فرزندپروری نداشته باشد. در این ارتباط، نمونه شماره (21) می‌گوید:
«آدم بچه‌های خودشو خوب نمیتونه تحمل کنه، مشکلات بچه‌هاشو خوب نمیتونه حلاجی کنه و بچه‌ها رو نمیتونه تحمل کنه، یه‌جورایی کم‌طاقت و بیحوصله میشه و بچه درست تربیت نمیشه».
نمونه شماره (22) نیز می‌گوید:
«بچهداری بعد از ازدواج خیلی سخته. اصلاً نباید زود بچه‌دار شد. باید زندگی رو دید و کمی زمان بگذره. شاید سن نوزدهسالگی ازدواج میکردم که بتونم بهتر بچه‌ها رو تحمل کنم».
5- نداشتن شناخت نسبت به نحوة تعامل با همسر و اطرافیان
ارتباط با همسر و خانواده همسر و اطرافیان، یکی از جنبه‌های مهم در زندگی مشترک است که در ازدواج زودهنگام به دلیل پایین بودن سن زن، او شناخت و تجربه کافی را در این حوزه ندارد و سبب مشکلات مختلف برای او در تعامل و ارتباط میشود. در این ارتباط، نمونه شماره (11) می‌گوید:
«نمی‌تونستم ارتباط صحیح و درست بین خودم و خونوادة همسرم ایجاد کنم. خب چیزی بلد نبودم، مهارتی نداشتم. نمی‌دونستم چه‌جوری با اطرافیانم رفتار کنم، یا چه‌جوری شوهرم رو جذب خودم کنم، چه‌جوری از من حرف‌شنوی داشته باشه».
همچنین نمونه شماره (10) می‌گوید:
«اکثر دخترا هنوز بلد نیستن چه‌جوری با شوهر و خونوادش رفتار کنن و به اصطلاح زندگیشونو مدیریت کنن؛ زندگی و روابط را در سن بالاتر بهتر میشود مدیریت کرد. در برقراری ارتباط با اطرافیان دچار مشکل میشود، حتی در برقراری ارتباط با همسر».
6- مشکلات روحی
فشارهای ناشی از زندگی مشترک که در سن پایین بر زنان تحمیل میشود، سبب بروز مشکلات روحی جدی در این افراد میشود. این مشکلات گاهی به‌عمد و از سوی خانواده شوهر بر زن تحمیل میشود. در این ارتباط، نمونه شماره (1) می‌گوید:
«دائماً ناراحتم، کم‌تحمل شدم، دیگه کاسه صبرم لبریز شده و همیشه با همسرم دعوا می‌کنم؛ همیشه غمگینم و دلم گرفتس. نه تفریحی، نه مسافرتی، هیچ جایی هم نمی‌تونم برم. خب آدم همش کار خونه و جر و بحث مادر شوهر و خواهرشوهر، خب حوصلش سر میره».
همچنین نمونه شماره (5) می‌گوید:
«الله خیلی وقتا دلم بی‌خودی می‌گیره؛ دوست دارم گریه کنم. دلم می‌گیره، افسرده و دل‌مرده شدم. خیلی خیلی غمگینم. دوست دارم خودمو بکشم و از این عذاب راحت بشم».
7- مشکلات جسمی
ازدواج در سن پایین و بچه‌دار شدن در این سن در کنار فشارهای کاری که به سبب زندگی مشترک و ازدواج بر زن وارد میشود، سبب میشود تا برای زنانی که در سن پایین ازدواج کردند، مشکلات جسمی زیادی ایجاد شود. در این مورد، نمونه شماره (18) می‌گوید:
«بارداری در سن کم، خیلی سخته و خطرناکه؛ ناتوانی جسمی داره. دختر کمسن و سال، فشاری که بهش وارد میشه، زایمان‌ها و بارداری‌ها و شب نخوابیدن‌ها، خب اینجوری اذیت میشه، فشار خونم بالاست و رحمم رو برداشتم».
نمونه شماره (12) نیز می‌گوید:
«زن، هزار و یه‌جور بیماری و درد می‌گیره. من لک صورت، سیاه شدن دور چشم، پوستم سیاه شده، چاق و بدفرم شدم، تپش قلب، سردرد شدید و معده‌درد شدید دارم».
8- تجربة ناخوشایند از رابطة جنسی به دلیل مشکلات روحی
برقراری ارتباط جنسی در سن پایین سبب میشود تا زن از این ارتباط، تجربه خوشایندی نداشته باشد و این تجربه با درد و ترس همراه باشد. در این ارتباط، نمونه شماره (3) می‌گوید:
«همیشه تجربهام از رابطه جنسی بد بوده، علاقهای به این رابطه ندارم، به اینکه به من نزدیک بشه. خب تا یه حدودی تأثیر همون جروبحث روزانهمون هستش که روی علاقهام تأثیر میذاره. یه بخشیش هم ترس از رابطه جنسی و احساس درد و تألم».
نمونه شماره (17) نیز می‌گوید:
«تجربهام از مسائل جنسی جالب نبود. اصلاً شوهرم نمیدونه من از چه رفتاری خوشم میاد، از چه چیزی بدم میاد. یه‌جورایی بچهاس هنوز. از نظر جسمی، تأثیر خاصی نداشته؛ از نظر روحی خب احساس خلأ می‌کنم. میدونی واقعیتش حسودی شوهرا و زندگی خانمایی رو می‌کنم که میرم براشون تو خونهها کار کنم. اصلاً این باعث شده بیشتر از شوهرم زده بشم».
مقوله دوم: محقق نشدن خواستهها و علایق فردی
مقوله اصلی بعدی، محقق نشدن خواستهها و علایق فردی است که شامل پنج مقوله فرعی است.
1- ناتوانی در ایجاد شرایط مناسب برای فرزندان و قربانی شدن آنان
ازدواج زودهنگام و فرزندآوری در سنین پایین سبب میشود تا زن، توانایی مدیریت صحیح زندگی را نداشته باشد و فرزندان این افراد نیز دچار آسیب شوند. در این ارتباط، نمونه شماره (14) می‌گوید:
«ای کاش می‌توانستم درآمد خانوادگیام را بالا ببرم، تا بگذارم خوب درس بخوانند، همگی تحصیلات عالیه پیدا کنند و شغل خوبی پیدا کنند و مجبور نباشم دخترام رو زود شوهر بدهم و آنها هم قربانی ازدواج من و مشکلات مادی ازدواج من شدند».
نمونه شماره (16) نیز می‌گوید:
«پسرم فدای اشتباه من و وضعیت زندگی منم شد. او بدبخت، مجبورِ با نامادری زندگی کنه، ولی من دیگر توان ادامه رو نداشتم. من همیشه دغدغه و فکرم درگیر زندگی و پسرم بود. من از همسر اولم جدا شدم، اما کماکان به فکرِ پسرم هستم».
2- عدم امکان گذراندن دوران تحصیلی و داشتن شغل
اغلب زنانی که در سن پایین ازدواج کردهاند، قادر به ادامه تحصیل نبوده‌اند و به همین دلیل قادر به داشتن شغل رؤیایی خود نبوده‌اند. در این ارتباط، نمونه شماره (19) می‌گوید:
«علاقه زیادی به درس و مدرسه داشتم. دوست داشتم درس بخونم، دیپلم بگیرم و وارد دانشگاه بشم. دوست داشتم مثل خانمهای تحصیلکرده برای خودم درس بخونم و وارد اجتماع بشم. خیلی دوست داشتم پزشک شوم و استعداد زیادی دارم؛ ولی نهتنها پزشک نشدم، بلکه مانع پیشرفت در همة حیطهها شد. درگیر شدن با مسائل خانواده و زندگی، انسان را از پیشرفت تحصیلی و شغلی و شکوفایی استعداها، قدری دور میکند».
همچنین نمونه شماره (18) می‌گوید:
«دوست داشتم با مدرکم کار پیدا کنم و روی پای خودم وایسم. من شغل معلمی رو خیلی دوست داشتم و کارکردن با بچههارو دوست دارم. به‌خاطر بیمدرکیم حتی نشد داخل یه مهدکودک کار کنم. هرجا رفتم فقط شغل خدماتی و نظافتچی بهم دادن».
3- تجربة زودهنگام زندگی مشترک و حسرت تجربههای ویژه سن
با ازدواج زودهنگام، زنان خیلی زود زیر بار مسئولیت‌های زندگی مشترک قرار
میگیرند و نمی‌توانند مانند افرادی که ازدواج نکرده‌اند، تجربههای لذت‌بخش نوجوانی و جوانی را تجربه نمایند. نمونه شماره (13) در این ارتباط می‌گوید:
«دوست داشتم بچگی کنم. با خونواده‌ام مسافرت برم. دوست داشتم شادی کنم و خوش بگذرونم. جوونی نکردم و خوش نگذروندم و خیلی زود تبدیل به یه خانم جاافتاده شدم».
نمونه شماره (14) نیز می‌گوید:
«دوست داشتم بخرم، بپوشم، درسم رو بخونم، خوب بخوابم، با پدر و مادرم برم تفریح و گردش و مسافرت، با خواهر برادرام بریم جاهای مختلف».
4- آسایش و فراغت خاطر نداشتن
بیشتر زنانی که در سن پایین ازدواج میکنند، بیان میکنند که به دلیل مشکلات زیادی که در زندگی مشترک از سن پایین تجربه کردهاند، در زندگی آسایش نداشته‌اند و قادر به انجام کارهای مورد علاقه خود در زندگی نبوده‌اند. در این ارتباط، نمونه شماره (3) می‌گوید:
«دوست داشتم دورههای آموزشی برم، مثل خیاطی و گلدوزی؛ کلاسهای مختلف برم، باشگاه برم. کاش آزاد بودم با دوستی، کسی رفتوآمد میکردم. دوست دارم یه دل سیر بخوابم و دغدغه چیزی رو نداشته باشم».
نمونه شماره (7) نیز می‌گوید:
«دوست داشتم زندگی آروم و بیدغدغهای داشته باشم، جوونی کنم و به دل خودم برسم. (می‌خواستم آزاد باشم و چیزهایی رو که دوست دارم بخرم، راحت بخوابم راحت بخورم)».
5- بیتوجهی به ظاهر و بدن خود
زنانی که در سن پایین ازدواج میکنند، اغلب در سنین بالاتر از وضعیت بدنی خود ناراضی هستند. آنها احساس میکنند که زود پیر شده‌اند و اندام آنها در گذر زمان، دیگر جذابیتی ندارد. آنها بیان میکنند که در سنین پایین، آگاهی مراقبت از زیبایی خود را نداشته‌اند. در این ارتباط، نمونه شماره (15) می‌گوید:
«اگر فکر الانو داشتم، می‌تونستم بیشتر به خودم برسم و بیشتر به خودم
فکر کنم. تو اون سن نمی‌دونستم چه کار باید بکنم که پوستم خراب نشه یا پوست بدنم و شکمم چروک نشه؛ دلم میخاد هیکل و اندامم مثل دوران مجردیم باشه».
نمودار مدل پارادایمی
در زیر، مدل پارادایمی تحقیق حاضر ارائه شد. در این مدل، عوامل بیرونی و درونی (از قبیل فرهنگ، جامعه و شرایط اقتصادی) بر هر یک از این سطوح تأثیر می‌‌گذارد و در نهایت منجر به پیامدهایی میشود که میتواند در ابعاد مختلف زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی نمود یابد. این مدل نشان میدهد که ازدواج زودهنگام نهتنها بر وضعیت فردی زنان تأثیرگذار است، بلکه پیامدهای آن به سطح خانوادگی و اجتماعی نیز سرایت میکند و در نهایت میتواند بر کیفیت زندگی زنان و وضعیت اجتماعی آنها تأثیر منفی بگذارد.
فرهنگ، شرایط اجتماعی و اقتصادی ↓ --------------------------------------------- | ||||
| | | | | | ||
سطح فردی | سطح خانوادگی | سطح اجتماعی | ||
(مشکلات روانی، مشکلات جسمی، عدم آمادگی) | (مداخلات خانوادگی، تجربه ناخوشایند از روابط جنسی، قربانی شدن فرزندان) | (ترک تحصیل، اشتغال حس بچگی نکردن، عدم توجه به ظاهر) | ||
----------------------------------------------- | ||||
| ↓ پیامدهای بلندمدت (کاهش کیفیت زندگی، آسیبهای اجتماعی) |
| ||
بحث و نتیجه‌گیری
با نگاهی اجمالی به مبانی نظری ارائهشده میتوان استنتاج نمود که کشور ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه در همة ابعاد بهویژه ابعاد اجتماعی و فرهنگی دچار ضعف‌ها و نواقص بسیاری است؛ به طوری که مهمترین معیارهای مدرنیزاسیون شامل فردمحوری، گـسترش فرصت‌های تحصیلی، تغییرات در نیروی کار و فـعالیت‌های شـغلی، اشتغال زنان، بهبود موقعیت زنـان، گـسترش تحصیلات عمومی و ازدواجهای بـا انـتخاب آزاد و تـشکیل خانواده در سنین بـالاتر، همچنان در مناطقی از کشور شکل نگرفته است و جوامع به طور سنتی همراه با ارزشها، آداب و رسوم خاص و تفکرات قالبی اداره میشود.
از جمله عواملی که زنان از آن ابراز نارضایتی کردهاند، ناآگاهی و بیتجربگی در سن پایین، نسبت به زندگی زناشویی است. در این مطالعه، زنان بیان نمودهاند که از شرایط خود ناراضیاند، زیرا علاقهای به شوهر خود ندارند و دوست داشتند با انتخاب خود و بدون اجبار و اصرار، با فرد مورد علاقة خود ازدواج میکردند. در این ارتباط، قیومی لاری (1398) عنوان میکند که اجبار به ازدواج، پذیرش اجباری شرایط و حاکمیت رسوم از پیامدهای ازدواج زودهنگام است. شغل مرد به دلیل نداشتن تحصیلات بالا، مناسب نیست و درآمد مرد برای تأمین مخارج زندگی کافی نیست. در مواردی، وجود اختلاف سنی با همسر، نارضایتیهایی را برای زن ایجاد کرده است. به عقیدۀ آنان، مردان مسن، بیحوصله و کم‌طاقت هستند و مردان جوان، ناپخته و بی‌تجربهاند.
تمامی افراد، تجربة زندگی با خانوادة شوهر را داشته، معتقدند که مادرشوهر (در مواردی خواهر شوهر)، حتی در جزئیترین مسائل زندگیشان مداخله میکنند و آنان را وادار به انجام کارهای سنگین و دور از توان میکنند و حتی رفتارهای توهینآمیز و تحقیرکننده با آنها دارند. از اینرو زنان، خواهان زندگی مستقل و حتی دور از دسترس خانواده شوهر هستند. همچنین به گفتة آنها، درگیری زیاد با مسائل زندگی (زایمان‌های متعدد، نظافت، آشپزی، بچهداری و پرورش فرزند)، فرصت استراحت، تفریح و رسیدگی به خود را به آنان نمیدهد. آنها همواره در طول زندگی پرمشقت خود باید مطیع و تابع اوامر شوهر و خانواده شوهر باشند و زن، هیچ عزت و احترامی ندارد. بر اساس گفتهها میتوان بیان نمود که زنان به دلیل فرصت نداشتن بعد از ازدواج و اجازه ندادن شوهر، امکان پیگیری علایق خود همانند ادامه و تکمیل فرایند تحصیل را ندارند و این موضوع، امکان یافتن شغل مناسب و کسب استقلال مالی را از زن سلب میکند.
زنان همواره به صورتهای مختلف بیان نمودهاند که برای زندگی خود، هیچ قدرت
انتخاب و اختیاری ندارند و همواره نادیده گرفته میشود. در هر مقطعی از زندگیشان، افراد دیگر (بزرگ ایل، پدر، شوهر، پدرشوهر، برادر شوهر) برای آنان تصمیم میگیرند. زمانی که در خانه پدری هستند، به دلیل آداب و رسوم اشتباه و قدیمی برای پیشگیری (از) یا رفع مشکل، دختر باید ازدواج کند و افراد تصمیمگیرنده به عواقب احتمالی تصمیمشان برای دختر بیتوجهاند. زمانی که او را شوهر میدهند، باید شرایط زندگی را با تمام سختیها و مصائب، تحمل و حفظ کند؛ زیرا همواره از زن انتظار سازش و تحمل ناملایمات زندگی مشترک دارند و جدایی از همسر، مورد پسند طایفه نیست و در صورت ناسازگاری، مرد اجازه دارد همسر دیگری اختیار کند و هرگونه رفتار ناشایستی با او داشته باشد.
در این ارتباط، فرهمند و همکاران (1399) عنوان میکنند که ازدواج در سنین پایین، زنان را با بیقدرتی در زمینه فردی و تعاملی در روابط زناشویی روبه‌رو میکند و کنش آنان در مقابل مسئله بیقدرتی به شکل پنهان‌کاری، طلاق، سازگاری و سکوت اجباری رخ میدهد. دست و پنچه نرم کردن با مشکلات مختلف در طول زندگی موجب بروز بیماریهای روانی و جسمی در زنان شده است. بنابراین در این نوع زندگیهای ایلی، تنها زن است که تمامی حقوق فردی و اجتماعیاش نادیده گرفته میشود.
مطابق با گفتههای مصاحبهشوندهها، دختران در سنین پایین در اخذ تصمیمگیری درست و حل مسائل زندگی بهشدت ناتوان هستند و این امر موجب میشود که دیگران در زندگی آنان مداخله کنند. همچنین آنها در این سن، توان جسمی و روانی لازم برای پرورش فرزند ندارند و قادر به درک مشکلات فرزندان نیستند. در نحوۀ تعامل و ارتباط نیز با مشکل مواجهاند و شناختی از برقراری رابطة درست و مؤثر با شوهر و اطرافیان ندارند. مجدی و همکاران (1402) در پژوهش خود به نداشتن آمادگی در پذیرش نقش همسری و مادری و زارعی محمودآبادی و زارعی (1400) به مواردی چون نقصان ارتباطی، عدم مسئولیت‌پذیری به عنوان پیامدهای ازدواج زودهنگام اشاره داشته‌اند.
زنان اذعان داشتند که بچههایشان نیز تاوان مشکلاتی را که گریبان‌گیر آنان شده، میدهند و زندگی خوب و خوش را تجربه نمیکنند؛ زیرا فرزندان شاهد بدبختی مادرشان، اختلافات والدین و مشکلان مالی هستند. افوبرا20 و همکاران (2017) نیز عنوان کردند که ازدواج زودهنگام دختران، پیامدهای بیننسلی بر رفاه فرزندان دارد و از طریق ارتباط با سایر عوامل زمینه‌ای، اجتماعی- اقتصادی و بیولوژیکی، ازدواج زودهنگام سبب رشد و سلامت نامناسب کودک میشود. اغلب آنان، فراهم نشدن شرایط برای طی کردن دوران تحصیلی و شاغل بودن در حرفهای مناسب و مورد علاقة خود را از معایب ازدواج زودهنگام عنوان کردهاند.
از دیگر موارد مطرح شده به‌عنوان معایب ازدواج زودهنگام، نگذراندن تجارب ویژه سن یک دختر نوجوان و جوان (مانند بچگی کردن، گردش، تفریح و خوشی کردن، با دوستان وقت گذراندن) و به سرعت وارد مسائل دوران بزرگسالی شدن (مانند زایمان و بارداری) است. پورابراهیم و کلایه (1397) نیز عنوان کرد که محرومیت از کودکی به دنبال مادری زودرس، نداشتن آمادگی روانی برای مادری و تجربۀ آسیب جسمی ناشی از مادری زودهنگام از جمله پیامدهای منفی ازدواج زودهنگام است.
جوادیان و همکاران (1398) در این ارتباط عنوان میکنند که بازماندن از رشد اجتماعی از پیامدهای ازدواج زودهنگام است. دختران هنگام ازدواج تقریباً هیج آسایشی و آزادی خاطری ندارند و حتی تجربة خواب راحت و کافی را ندارند و نیز نمی‌توانند به فکر ظاهر و اندام خود باشند. همچنین آنها بهشدت احساس بیقدرتی میکردند، زیرا همواره دیگران در تمام مراحل زندگی برای آنها تصمیم میگیرند و هیچ اختیاری ندارند و همیشه باید مطیع باشند. میتوان اینگونه استنباط نمود که زمینههای فرهنگی، شامل فرهنگ فراگیر ازدواج‌پرستی و مردسالاری، نقش بسیار مهمی در ازدواج زودهنگام دختران در شهرستان اهواز دارد.
مشارکتکنندگان همواره از مداخلههای خانوادهها در زندگیشان گلایه داشتند و آن را مسبب بسیاری از مشکلات زندگی زناشویی میدانستند. این زنان در طول زندگی، تجربة زندگی با خانواده شوهر داشتند و بسیاری حتی با گذشت چند سال از زندگی مشترک هنوز مستقل نشده بودند و تحمیل وظایف سنگین و زیاد توسط مادرشوهر در خانه، آنان را بهشدت رنج میداد. اغلب آنها از جانب شوهر یا خانواده شوهر (مادرشوهر و خواهر شوهر) آسیبهای روحی و جسمی بسیاری دیده بودند و احساس خوشبختی نمیکردند.
یوسفی لبنی و همکاران (2023) در پژوهشی عنوان کردند که مشکلات جسمی و روانی، یکی از پیامدهای ازدواج زودهنگام در زنان است. در این نوع جامعه قومیتی مانند یک میدان نبرد، برخی سلطهگر (بزرگان قوم و مردان) و برخی تحت سلطهاند (زنان و کودکان). سلطهگر با بهرهگیری از آداب و رسوم و قواعد و ارزشهای درونیشده و استفاده از سرمایههای اقتصادی و نمادین، سعی بر حفظ موقعیت خود میکند. در جامعه سنتی- قومیتی، دختران کنشگر بر اساس عادتوارههای درونیشده که از طریق کنش متقابل اجتماعی با تکرار و تقلید شکل گرفته، اقدام به کنشهای سنتی و ارزشی و فرمان‌بری میکنند و ناآگاهانه و به اجبار برای پیروی از سنن اجتماعی قوم خود، به ازدواج زودهنگام تن میدهند. سنت ازدواج زودهنگام دختران دارای ارزشی است که دختر (کنشگر) بدون اعتنا به پیامدهای قابل پیشبینی عمل، بدون چون چرا خود را مکلف به رعایت آن میکند تا در خدمت یک هدف و آرمان که از آداب و رسوم فرهنگ بومی نشأت گرفته، باشد.
پیشنهادها
- آموزش و اطلاعرسانی درباره پیامدهای ازدواج زودهنگام (برای دانش‌آموزان، والدین و...) در مدارس و دانشگاه‌ها و رسانه‌های محلی.
- تقویت برنامه‌های حمایتی برای زنان و دختران آسیب‌دیده (مشاوره‌های روانشناختی،کمک‌های مالی و آموزشی و...)
- ارتقای دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی و روانشناختی (خدمات بهداشتی، مشاوره پیش از ازدواج در زمینه سلامت جنسی، جسمی و روانی اجتماعی)
- ترویج الگوی اجتماعی مثبت و تغییر نگرش‌های فرهنگی، همکاری با نهادهای دینی، فرهنگی و اجتماعی برای تغییر باورها (همکاری با روحانیون، رهبران و معلمان محلی)
منابع
احمدی، کامیل (1400) «چالش‌های ازدواج زودهنگام در ایران از منظر حقوقی و دینی»، مطالعات روان‌شناسی و علوم تربیتی (دانشگاه تاکستان)، سال هفتم، شماره 2، صص 28-51.
احمدی، وکیل و انیس رضایی (1394) «بررسی پیشرسی ازدواج در استان‌های کشور طی سال‌های 1385 تا 1390»، فصلنامه جمعیت، سال بیستودوم، شماره 93-94، صص 81-94.
افتخارزاده، سیده زهرا (1394) «تجربه زیسته زنان در ازدواج زودهنگام»، پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، سال دوم، شماره 3، صص 108-156.
پورابراهیم، گل و خاطره کلایه (1397) پدیدارشناسی مادری زنان دارای تجربه ازدواج زودهنگام در قوم شاهیوند، پایان‌نامه کارشناسیارشد رشته جامعه‌شناسی، استاد راهنما امیر رستگار خالد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد..
پین، مالکوم (1399) نظریه نوین مددکاری اجتماعی، ترجمه طلعت الهیاری و اکبر بخشی‌نیا، چاپ دوم، تهران، دانژه.
برناردز، جان (1388) درآمدی به مطالعات خانواده، ترجمه حسین قاضیان، چاپ دوم، تهران، نی.
جوادیان، سید رضا و دیگران (1398) «زمینه‌ها و پیامدهای ازدواج زودهنگام دختران 13 تا 16 ساله (شهرستان اردکان، یزد)»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، سال سیزدهم، شماره 4، دومین ویژه‌نامه یزد، صص 31-54.
چنانی، فاطمه و دیگران (1401) «بررسی علل و آسیب‌هاي کودكهمسري»، مطالعات فرهنگ و هنر، سال هفتم، شماره 1، صص 105-114.
حسینی پویا، سید محسن (1397) «کودکهمسری»، وکیل مدافع، سال هشتم، شماره 17، صص 11-16.
زارعی محمودآبادی، حسن و فاطمه زارعی (1400) «علل و پیامدهای ازدواج زودهنگام و وقوع کودکهمسری در دانش‌آموزان دختر استان یزد (طلاق دانش‌آموزی): مطالعه داده بنیاد»، طلوع بهداشت، سال بیستم، شماره ۳، صص ۱۲-۲۷.
شهریاری، مرضیه و معصومه باقری (1402) «پدیدارشناسی تجربه زیسته کودک- زنان ازدواجکرده در حوزه هنجارهای اجتماعی و ازدواج زودهنگام»، مطالعات زن و خانواده، سال یازدهم، شماره 2، صص 124-156.
عباسی شوازی، محمدجلال و رسول صادقی (1384) «قومیت و الگوهای ازدواج در ایران»، پژوهش زنان، سال سوم، شماره 1، صص 25-47.
فرهمند، مهناز و دیگران (1399) «واکاوی تجارب زناشویی کودکهمسری: درهمآمیختگی عاطفی-فکری و بیقدرتی»، پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، شماره 17، صص 115-145.
مجدی، علی‌اکبر و دیگران (1402) «تجربۀ زیستۀ زنان از پدیدۀ ازدواج زودهنگام: یک بررسی کیفی»، خانواده‌پژوهی، سال نوزدهم، شماره 2، صص 197-215.
موسوی، زینب و دیگران (1399) «بررسی فقهی- حقوقی سن ازدواج در حقوق ایران»، مطالعات زن و خانواده، سال هشتم، شماره 3، صص 9-28.
نجفی اصل، زهره (1401) «مطالعه کیفی سلامت اجتماعی زنان کودکهمسر (مطالعه موردی: شهر اهواز)»، زن و جامعه، سال سیزدهم، شماره 50، صص 197-212.
Arthur, M., Earle, A., Raub, A., Vincent, I., Atabay, E., Latz, I., ... & Heymann, J. (2018) Child marriage laws around the world: Minimum marriage age, legal exceptions, and gender disparities. Journal of women, politics & policy, 39(1), 51-74.
Azimi, K. (2020) The trend of girl child marriage in Iran based on national census data. Sexual and reproductive health matters, 28(1), 1820655.
Efevbera, Y., Bhabha, J., Farmer, P. E., & Fink, G. (2017) Girl child marriage as a risk factor for early childhood development and stunting. Social Science & Medicine, 185, 91-101.
Fan, S., & Koski, A. (2022) The health consequences of child marriage: a systematic review of the evidence. BMC public health, 22(1), 309.
Hajihasani, M., & Sim, T. (2019) Marital satisfaction among girls with early marriage in Iran: Emotional intelligence and religious orientation. International journal of adolescence and youth, 24(3), 297-306.
Lincoln, Y. S., & Guba, E. G. (1985) Naturalistic inquiry. sage.
Mensch, B. S., Soler-Hampejsek, E., Kelly, C. A., Hewett, P. C., & Grant, M. J. (2014) Challenges in measuring the sequencing of life events among adolescents in Malawi: a cautionary note. Demography, 51(1), 277-285.
Nasrullah, M., Muazzam, S., Bhutta, Z. A., & Raj, A. (2014) Girl child marriage and its effect on fertility in Pakistan: findings from Pakistan Demographic and Health Survey, 2006–2007. Maternal and child health journal, 18, 534-543.
Prakash, R., Beattie, T. S., Javalkar, P., Bhattacharjee, P., Ramanaik, S., Thalinja, R., ... & Isac, S. (2019) The Samata intervention to increase secondary school completion and reduce child marriage among adolescent girls: results from a cluster-randomised control trial in India. Journal of global health, 9(1).
Raj, A., Saggurti, N., Balaiah, D., & Silverman, J. G. (2009) Prevalence of child marriage and its effect on fertility and fertility-control outcomes of young women in India: a cross-sectional, observational study. The lancet, 373(9678), 1883-1889.
Santhya, K. G., & Jejeebhoy, S. J. (2015) Sexual and reproductive health and rights of adolescent girls: Evidence from low-and middle-income countries. Global public health, 10(2), 189-221.
Sezgin, A. U., & Punamäki, R. L. (2020) Impacts of early marriage and adolescent pregnancy on mental and somatic health: the role of partner violence. Archives of women's mental health, 23(2), 155-166.
Smith, J. A., Flowers, P., & Osborn, M. (2013) Interpretative phenomenological analysis and the psychology of health and illness 1. In Material discourses of health and illness (pp. 68-91). Routledge.
Tisdall, E. K. M., & Cuevas-Parra, P. (2020) Challenges for children’s participation: Child activism for ending child marriage. Children and Youth Services Review, 108, 104568.
Unicef (2020) global databases-Child marriage is a violation of human rights, but is all too common, Retrieved from: https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage/
UNICEF. (2022) Global database- Child marriage, Retrieved from https://data.unicef.org/topic/child-protection/child-marriage/.Wang, Y., & Qiao, J. (2020) Trends and social determinants of adolescent marriage and fertility in China. The Lancet Global Health, 8(7), e873-e874.
Yoosefi Lebni, J., Solhi, M., Ebadi Fard Azar, F., Khalajabadi Farahani, F., & Irandoost, S. F. (2023) Exploring the consequences of early marriage: a conventional content analysis. INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing, 60, 00469580231159963.
[1] * دانشآموخته دکتری، جمعیت‌شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران
[2] ** نویسنده مسئول: استادیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، ایران
[3] *** دانشیار جمعیت‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران sharifim@ut.ac.ir
[4] . Ineichen
[5] . UNICEF
[6] . Yoosefi Lebni
[7] . Suyanto
[8] . Fan & Koski
[9] . Efevbera
[10] . Nasrullah
[11] . Godha
[12] . Raj
[13] . Trustworthiness
[14] . Lincoln & Guba
[15] . Credibility
[16] . Dependability
[17] . Confirmability
[18] . Transferability
[19] . Researcher as an instument
[20] . Efevbera
